[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo V.]
De sancta Barbara virgine
Sermo cum legenda
Super salutem et speciem
dilexi eam (videlicet gratiam divinae sapientiae) et proposui
pro luce habere eam. Sap. VII.,1 et ad laudem huius festivitatis. (A)
Quibus verbis docemur in exemplo beatae Barbarae carnalia contemnere et spiritualia ac salvifica toto corde desiderare. Et merito, quia ut dicit Apostolus Rom. VIII.: Qui secundum carnem sunt, quae carnis sunt, sapiunt, qui vero secundum Spiritum sunt, quae Spiritus sunt, sentiunt. Sed prudentia carnis mors est, prudentia autem Spiritus vita et pax.2 Haec ille. Ecce ergo periculum carnalitatis et fructus spiritualis vitae! Propterea Sapiens docet contemnenda carnalia, cum dicit super salutem, id est super sanitatem corporalem, et speciem, id est super pulchritudinem, dilexi eam, sapientiam, qua cognoscitur Deus et ea, quae dirigunt ad ipsum. Unde et subdit: et proposui pro luce habere eam, quia sicut lux corporalis dirigit in corporalibus, sic sapientia in vita spirituali, ut exponit haec Lyra. Sed quoniam de sancta virgine Barbara legitur, quod suam pulchritudinem et carnis delectamenta abhorrescens sapientiam veram in cognitione Domini Iesu toto corde desideravit, idcirco de ipsa merito accipiuntur haec verba: super salutem etc. In quibus ipsa beata Barbara virgo commendatur praecipue de tribus:
- Primo de carnalis vitae abominatione, ibi: super salutem et speciem dilexi eam
- Secundo de divinalis notitiae desideratione, ibi: dilexi et proposui habere
- Tertio de praecellentis gloriae illustratione, ibi: pro luce, scilicet gloriae, habere eam. (B)
Circa primum de abominatione carnalis vitae accipiamus pro documento hanc conclusionem, quod beatae virginis Barbarae exemplo vita carnalis merito detestanda est omni Christiano. Et declaratur triplici via:
- Primo auctoritatibus
- Secundo rationibus
- Tertio exemplis et similitudinibus.
Primo auctoritatibus, quia Apostolus Rom. VIII. dicit, quod qui in carne (viventes) sunt (id est secundum desideria carnis), Deo placere non possunt, ergo fratres Spiritui debitores sumus, non carni. Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini, si autem Spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis. Quicumque enim Spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt.3 Idem Gal. V. Dico autem vobis in Christo, Spiritu ambulate et desideria carnis non perficietis.4 Et infra: Qui Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. Unde Origines super Leviticum III. dicit: Qui carni malefacit, Spiritui benefacit, ut Spiritus salvus sit. Non enim potest uni eorum bene fieri, nisi alteri malefiat. Et quare hoc, nisi quod caro semper concupiscit adversus Spiritum et Spiritus adversus carnem. Cum ergo homo hunc domesticum hostem nutrit contra se, periculosum est. Et quomodo potest homo contra exteros hostes, id est diabolum et mundum pugnare, si intraneum hostem nondum subiugavit? Gregorius: Incassum contra exteros bellum geritur, si intra urbis moenia hostis insidians habetur.
Si quaereres, quomodo ergo regere habeam corpus meum, ad id Gregorius super Ezechielem XIX. respondet dicens sic: Caro aliquando nobis adiutrix est in bono opere, aliquando autem sedutrix in malum. Si ergo plus, quam debemus, eidem tribuimus, hostem nutrimus, et si necessitati eius, quae debemus, non reddimus, civem necamus. Satianda est ergo caro ad hoc, ut in bono opere sufficiat, non lasciviat. Haec ille. Item Bernardus in epistula ad fratres de monte dicit: Sic de carne agere debet homo, sicut non suo iumento, sed eius, a quo pretio magno empti sumus, ut glorificemus et portemus Deum in corpore nostro. Ideo sic durius tractandum est, ne rebellet, sed servire sufficiat, quia ad serviendum Spiritui datum est corpus. (C)
Secundo declaratur rationibus. Et prima ratio dicitur dementissimae fatuitatis, quia vita carnalis brutalem reddit hominem et dementat a ratione. Ioel I.: Computruerunt iumenta in stercore suo.5 Gregorius: Iumenta computrescere in stercore suo est carnales homines in foetere luxuriae vitam finire. Hinc Oseae IV.: Fornicatio et ebrietas auferunt cor,6 id est rationem. Hieronymus super Matthaeum: Sicut vinum et ebrietas bibentem mentis sui impotentem facit, ita fornicatio et voluptas sensum pervertunt, animam debilitant, et de rationali homine animal brutum faciunt. Quo contra Ps. ait: Nolite fieri, sicut equus et mulus, quibus non est intellectus etc.7 Nimirum videmus tales adeo infatuatos, ut pro momentanea delectatione currant praecipites in ignem aeternum et supplicium, quod certe animal ipsum brutum non faceret, dum hoc intellegeret. Nam astuta cornix nullo modo vult contingere laqueum, ubi sibi escam videt positam, ut decipiatur, si tamen perpenderit fraudem. Nec lupus aut subdola vulpis appropinquat foveae aut cavernae, quam antea aliquando inciderat. Audi ergo miser homo, qui festinas ad voluptatem, quoniam dicente Gregorio momentaneum est hoc, quod delectat, sed aeternum est, quod cruciat! Haec clarent in exemplis Sacrae Scripturae. Nam Samson fortissimus, qui habuit spiritum Dei ad liberandum Israel, per carnalitatem adeo infatuatus exstitit, ut a Dalida pluries vincularetur, nec adverteret sui deceptionem, donec per eam ligatus in manus Philistinorum est traditus et exoculatus. Item Salomon rex sapientissimus, qui et multa sancta verba libris scripsit, per carnalitatem adeo est infatuatus, ut plurimas uxores habens singularum idola coleret. Item David sanctissimus propheta amore Bersabee exardescens adeo infatuatus est, ut adulterium et tandem innocentis Uriae homicidium perpetraret. (D)
Secunda ratio foedissimae vilitatis, quia carnis servitus quid aliud est, quam amplecti stercora et servire putredini foetidissimae. Quis enim aspicere possit sine horrore carnis ipsius foetiditatem in sepulcro, quae vermes et ranas hereditare habet? Vile est ergo tali deservire. Unde Chrysostomus li. De reparatione lapsi dicit sic: Quid profuit vita illis, qui in luxuria et voluptatibus praesentis vitae permanserunt? Intuere sepulcra eorum, si est aliquid iactantiae in eis! Require nunc, ubi sunt vestes et ornamenta, ubi voluptas et opulentia, ubi risus, iocus et ineffrenata laetitia! Accede ad singula sepulcra et vide cineres solos et etiam vermium foetidissimas reliquias et recordare hunc corporis esse finem! Haec ille.
Tertia ratio diabolicae captivitatis, quia sicut aves per escam in laqueo capiuntur, sic homines per carnis voluptatem laqueo diaboli capiuntur. Dicitur namque li. XII. De naturis rerum, quod aves, quae sunt exoneratae a mole carnis, sunt altissimi volatus, et per consequens non possunt capi retibus. Aves autem carnosae et praedae intendentes infimi sunt volatus et facile capiuntur laqueis. Sic homines carnales facile laqueo capti diaboli incidunt mortem. Hieronymus in Testamento: Ensis - inquit - diaboli est luxuria. Heu, quot illa interficit romphea! Hoc rete diabolicum est, si quis hoc capitur, non cito solvitur. O ergo carissimi, nolite perire etc. Augustinus: O quanta iniquitas, ut animam, quam Christus Deus proprio sanguine redemit, homo pro momentanea delectatione diabolo vendat! (E)
Tertio conclusio ostenditur exemplis Sacrae Scripturae testimonio, quia ut dicit Hieronymus in Testamento: De nullo peccato legitur Deus dixisse, quod poenitet se fecisse hominem et tam districta ultione mundum delevisse diluvio, sicut de peccato carnis. Ad idem est exemplum de Sodomitis. Item, ut idem Hieronymus dicit: In nocte nativitatis Dominicae omnes per totum mundum peccato contra naturam laborantes sunt subitanea morte perempti. O ergo maledictum vitium! O horrendissimum nefas et periculosissimum! Utinam homines saperent et intelligerent et novissima providerent! Praeterea ad idem intuere, homo, exemplum Domini nostri Iesu Christi, quia ut homini monstraret carnem castigare et mortificare et vitiis crucifigi debere, totum corpus passionibus, vulneribus et livoribus exposuit, ut non esset in eo sanitas a planta pedis etc. Unde Bernardus: Non decet sub spinoso capite Christo membra, id est Christianos, deliciari. Ad idem sunt exempla omnium sanctorum, martyrum, virginum et confessorum. Inter quos pro nunc de beata Barbara accipiamus exemplum, de qua legitur, quod omnia delectamenta carnis horrescens virginitatem est amplexata.
Erat quippe tempore Maximiniani imperatoris gentilis quidam Dioscorus nomine in civitate Nicodemia nobilitate praeclarus ac temporalium rerum abundantia summus, cui erat haec filia speciosissima nomine Barbara, quae cum esset pulcherrima et a patre nimium dilecta, propter eius pulchritudinem ne concupisceretur ab aliquo hominum, reclusa est in turre altissima, ut tandem alicui magno principi traderet eam in coniugium praeclarum. Erat autem Barbara ingeniosa et a tenera aetate semper cogitationes vanas et vanos ornatus corporis, sicut plerumque aliae mulieres curant exornando se, ut pulchriores appareant, ipsa contemnens coepit sancta Barbara cogitare divina et carnalia delectamenta horrescere. Cumque pater suus eidem suaderet, ut cuidam potenti, qui optabat eam accipere in coniugium, consentiret, nullo modo adquievit, sed in virginitate permansit, necdum tamen Christum noverat etc. (G)
Quaeri potest hic, utrum homo sine Dei gratia gratum faciente possit tenere castitatem vel aliud bonum salutiferum facere. Ratio quaestionis, quia ecce patuit, quod beata Barbara adhuc pagana et per consequens extra gratiam Dei castitatem tenuit, et multi infideles id facere eligunt et alia plura bona opera exercent. Sed contra hoc est, quia Magister in II. dist. XXIV. diffinit liberum arbitrium sic: Est facultas rationis et voluntatis, qua bonum eligitur gratia assistente et malum gratia desistente, ergo bonum non nisi per gratiam eligitur. Quomodo ergo infidelis potest eligere, ut teneat castitatem vel aliud bonum salutis operari, cum sit destitutus a gratia Dei. Respondetur ad haec secundum doctores super II., ubi supra, praecipue Aureolum et Bonaventuram, quod quilibet homo sive infidelis, sive Christianus extra gratiam exsistens , id est in peccato, potest quidem per solum liberum arbitrium eligere bonum et facere, et sic etiam castitatem tenere, sed non meritorie, quia tale bonum cum sit sine gratia, non est meritorium vitae aeternae. Unde super illud Ro. VII. "Non, quid volo, bonum, hoc facio"8 Glossa dicit sic: Homo naturaliter (scilicet ex natura instituta) vult bonum, sed haec voluntas caret effectu meritorio vitae aeternae, nisi gratia affuerit, et sic solvitur obiectio. (H)
Quantum ad secundum principale de notitiae Dei veri desiderio, de quo plurimum commendabilis est beata Barbara, ut claret in eius legenda, quaeritur, utrum Deus dare se et suam gratiam desiderantibus praesto semper sit quibuscumque hominibus. Ad hanc quaestionem respondetur per hanc conclusionem, quod Deus bonus praesto est omnibus exhibere se desiderantibus. Haec conclusio ostenditur.
Primo auctoritate, nam Ps. dicit: Prope est Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus invocantibus eum veritate.9 Item Act. X. dicit Petrus de Cornelio: In veritate - inquit - comperi, quia non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente, qui timet eum et operatur iustitiam, acceptus est illi.10 Haec Petrus dixit, quia Cornelio, qui erat quidam gentilis (tamen erat religiosus unum Deum colendo et timens Deum offensas eius cavendo, et operabatur iustitiam faciendo bonum et elemosynas multas, et deprecabatur Deum, ut dirigeret eum in viam salutis) revelatio facta est per angelum, ut vocari faceret Petrum ad se, qui ipsum in fide Christi instrueret et sic salutem aeternam consequeretur. Et secundum Lyram: Ex hoc loco dicunt - inquit - doctores communiter, quod si aliquis etiam paganus convertat se ad deprecandum Deum vel primam causam, cuius per seipsum potest habere aliquam notitiam rogando, ut dirigat eum ad salutem aeternam et caveat a peccatis, Deus bonus revelabit sibi de fide catholica, quantum necessarium est sibi ad salutem, vel mittet sibi doctorem. Haec Lyra. (I)
Secundo conclusio ostenditur ratione, quia secundum Richardum de Mediavilla super IV. dist. XVII. q. I. ar. III.: Facienti, quod in se est, nec obicem gratiae ponenti, necessarium est aliquo modo a Deo dari gratiam gratum facientem, non quidem necessitate coactionis vel immutabilitatis absolutae, quia Deus nulli debitor est, sed necessitate immutabilitatis et promissione liberali, quia liberaliter Deus ex sua bonitate promisit et ordinavit se daturus gratiam facientibus, quod in se est et petentibus, iuxta illud Lu. XI.: Omnis, qui petit, accipit, et qui quaerit, invenit, et pulsanti aperietur.11
Tertio ostenditur exemplo. Nam Cyprianus papa, ut habetur de consecratione dist. IV. "Nec quemquam" dicit: Si dies aequaliter omnibus nascitur et sol super omnes pari et aequali luce diffunditur, quanto magis Christus, sol et dies verus lumen vitae aeternae pari aequalite largitur. Unde quod homo habet tenebrosam domum, non est defectus ex parte solis, sed ex parte hominis, qui non vult aperire fenestras. Sic quod homo non habet gratiam Dei vel notitiam, non est defectus ex parte Dei, qui vult omnes homines salvari et ad agnitionem veritatis venire, ut scribitur I. Thim. II. c.,12 sed talis defectus est ex parte hominis peccatoris, qui non vult Deum. Nam dicit Gregorius homilia Pentecostes: Qui Deum perfecte desiderat, profecto iam habet, quem amat. (K)
Ad propositum exemplum de beata Barbara secundum id legitur, quod cum esset pagana et templum intrans vidisset simulacra, parentibus ait: "Quid sibi volunt hae similitudines hominum?" Responderunt: "Tace, non hominum, sed deorum sunt et volunt adorari per illud." Barbara dixit: "Fuerunt quondam homines, quos nunc colimus?" Respondetur, quod sic. Ex hoc Barbara die noctuque replicabat mente: "Si homines fuerunt dii nostri, ergo nati sunt, ut homines, et mortui sunt. Si dii veri essent, nec nati fuissent, nec mortui, quia deitas, ut mihi videtur, nec coepit, nec desinit esse." Tandem tradita studiis liberalibus alta transcendebat, sed defuit ei notitia veri Dei. Idola autem sprevit et colentes ea valde correxit animo contemnendo.
Eo tempore venit rumor laudis sapientissimum virorum Alexandriae fore, scilicet Origenem, cuius facundia totam terram perfunderet et veris incidiis veram deitatem cognoscere daret, atque idolorum vanitatem confunderet. Coepit ergo Barbara de hoc gavisa cogitare, quo genere posset illum adire, secretum cordis patri suo celando. Unde cogitavit litteras illi mittere per talia verba: "Viro Alexandriae nobilitate animi longe lateque consperso Origeni Barbara Nicomediae tua ancilla etc. Accepi fore te divinitatis verae ostensorem. A prima autem scintilla ingenii mei toto corde concupivi, ut ad veri Dei notitiam pervenirem, huic me semper devovi, a quo sum id, quod sum. Nec potui deos credere in idolis, quae humana arte composita sunt. Non desistam ergo, donec ad veri Dei notitiam perveniam. Quapropter fama tua percussa supplices offero preces, ut verum Deum me cognoscere edoceas." Origenes litteris acceptis laetus Deo gratias egit eidemque nuncium quendam Valentium sacerdotem cum litteris transmisit edocens, quod unus est verus Deus in substantia, trinus in personis, scilicet Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Et quod qui haec credit, habet, quomodo ad Deum pertingat. Tunc Valentius litteras deferens, quod defuit pro desiderii plenitudine, Barbaram instruxit de fide Trinitatis et incarnationis Filii Dei, eamque in turri, qua manebat, baptizavit et libros plures de conformatione fidei, quos sibi Origenes destinaverat, legendos reliquit, et sic ipsa in fide Christi firmata exstitit.
Cum autem pater eius quandoque videbat peregrinos homines ad suam filiam accedere et ignotos, requireretque, quid hoc esset, Barbara respondit Alexandrinos medendi causa, qui contra usus medicorum animas curarent, advenisse, sicque pater eius divino nutu colloquia non prohibebat. Unde factum est Deo bono disponente, ut Barbara in notitia veri Dei Christi Iesu atque in virtutum omnium perfectione accresceret et gloriam tandem martyrii adquireret. Et sic patet, quomodo Deus ipsi paganae desideranti praesto fuit. (L)
Quantum ad tertium mysterium de gloria, qua Deus ipsam illustravit, scilicet beatam Barbaram pro conclusione fundamentali accipiamus hoc, quod beata Barbara illustrata fulget inter sanctos gloria permaxima. Primo quidem, quia fulget gloria virginalis laureationis, ut de hoc patuit articulo primo. Secundo illustrata fulget gloria martyrii et gloriosae passionis.
Legenda
Legitur nempe de ea, quod cum pater eius gentilis constituisset sibi fieri per multitudinem artificum quoddam lavacrum, pretio quoque artificibus deputato ipse in longuinquo profectus fuisset, Barbara defendit opus conspicere, videns quoque in illa domo duas tantum fenestras, persuasit artificibus, ut et tertiam fenestram facerent, ut sic repraesentaretur Sancta Trinitas in divinis, quae illuminat totum mundum. Item in marmoribus pretiosae crucis signum impressit. Videns quoque simulacra patris sui omnia confregit. Rediens pater eius et haec facta videns, arrepta spata voluit occidere eam, ipsa autem oravit ad Dominum, et mox abscissa est petra et suscepit ipsam intus, eiecitque eam super montem, in quo duo pastores erant pascentes oves, qui eam fugere viderunt. Et unus eorum patri discurrenti quaeritando ipsam prodidit, unde pater eam coma traxit, flagellavit, catenis ligavit et custodes constituit, usque dum abiens praesidi Martiano nunciavit. Audiens praeses, ipsam iussit sibi praesentari, hortabaturque, ut sacrificaret diis. Illa respondente: "Ego habeo sacrificare Deo meo, Iesu Christo, qui fecit caelum et terram. De daemoniis autem tuis dicit propheta: Similes illis fiant, qui faciunt ea et omnes, qui confidunt in eis." 13 Praeses iratus iussit carnes eius nervis taurinis sine misericordia discerpere, ut omne corpus eius perfunderetur sanguine. Tandem eam reclusit in carcerem. (M)
Media autem nocte circumfulsit eam lux de caelo, in qua apparuit sibi Christus dicens: "Confortare, filia, nec metuas minas tyranni! Ego enim tecum sum, ut eruam te ab omnibus plagis tuis." Et ecce plagae statim sanatae sunt, nec apparuerunt. Mane facto tribunali sistitur. Et dicit ei praeses: "Ecce, quomodo repropiciati sunt tibi dii, diligunt te, et plagas tuas sanaverunt, sacrifica ergo eis!" Barbara respondit: "Dii tui surdi, caeci et muti sunt, qui sibi ipsis remedium conferre non possunt, quomodo ergo ipsi plagas meas curare potuerunt? Me autem curavit Christus, Filius Dei, quem tu non vides, quia induratum est cor tuum a diabolo." Tunc praeses fremens iussit lampades ardentes ad latera sibi applicari et malleo caput eius caedi. Ipsa autem intuita in caelum dixit: "Tu nosti, Domine, quia amoris tui occasione haec patior, ne ergo derelinquas me!" Tunc iussit praeses mamillas eius abscindi, et tandem nudam eam circumducere per plateas et flagellari. At martyr Christi orans in caelum ait: "Domine Deus, qui operis caelum nubibus, adiutor et protector meus, tege nudatum corpus meum, ne videatur ab oculis impiorum virorum!" Haec dicens descendit angelus Domini et operuit eam stola candida. Haec cum videret praeses, iussit sententia data gladio eam trucidari. (N)
Tertio beata Barbara illustrata fulget gloria specialissimae patrocinationis. Nam secundum sanctum Thomam super IV. dist. XLV. et concordes doctores quibusdam sanctis datum est a Deo in specialibus causis patrocinari. Sicut beato Antonio contra ignem infernalem, beato Sebastiano contra pestem epidemiae1, beato Brictio ad evitandam confusionem etc., sic beatae Barbarae datum est patrocinii privilegium contra malam mortem, ut volunt plurimi et claret ex eius legenda.
Legenda
Ubi habetur, quod cum beata Barbara data sententia a praeside duceretur ad decollandum, ipse suus pater suscepit eam a praeside et perduxit in montem, ubi decollaretur. Ipsa vero gaudens pro brabeo2 vitae aeternae adipiscendo sic oravit ad Dominum dicens: "Domine Iesu Christe, cui omnia oboediunt, praesta mihi hanc petitionem, ut si quis memor fuerit nominis tui et passionis meae, famulae tuae, Domine, ne memineris peccatorum eius in die iudicii, sed propicius esto ei! Tu enim scis, quia caro sumus." Et facta est vox de caelo ad eam dicens: "Veni, electa mea, requiesce in caelis! Quod postulasti, donatum est tibi." Quo facto ipsa gloriosa virgo et martyr a proprio patre decollata est, et sic gloriosum complevit martyrium. Pater autem ipsius cum descenderet de monte, igne de caelo combustus est ita, ut nec pulvis eius inveniretur. (O)
Ad
praemissa facit, quod legitur ibidem scilicet, quod quidam
vir, comes Saxoniae quendam suum inimicum retrusit in carcerem praecipiens
omnem cibum et potum sibi denegari. Cumque ille lamentabiliter custodem
rogaret, ut eidem modicum panis daret ob reverantiam gloriosae virginis
Barbarae, nec sic fame moreretur, ille ipsum non curavit. Tandem post
tempus aliquid, quo iam credebatur mortuus, ne foetorem exhalaret, extrahitur
fune in collum eius ligato et ad summitatem turris illius attracto,
proiectus est de altissimo in terram, ad quam cum cecidisset, statim
se erexit. De hoc illi, qui aderant, mirati sunt, quomodo supervivere
potuisset. Interrogatusque respondit: "Beata - inquit - Barbara
me in omnibus angustiis meis custodivit, et in eiectione altae turris
sanctissimis manibus suis me sustentavit. Mori non possum, nisi confessus
et sacra communione munitus et inunctus." Et interrogatus, unde hanc
gratiam obtinuisset, respondit: "Ieiuniis et orationibus omni anno
die suo honoravi eam. Et sic hanc gratiam ipsam apud Deum promeruit,
ut scilicet mori non possim sine sacramentis." Quibus praeceptis statim
spiritum exhalavit. Et sic patet, quam bonum sit homini cuilibet devote
deservire beatae Barbarae. O fidelis anima, haec reconde in corde sciens,
quoniam mori debes, et heu quam multi moriuntur subito et sine sacramentis!
Ut ergo Deus ipsius meritis te a mala morte protegat, ipsam in patronam
tibi elige, ipsam invoca! Et nos omnes ipsam rogitemus, ut impetret
nobis salutarem finem! Amen.
De sancta Barbara plures
sermones non curavi applicare. Tum quia eius festum non colitur ubique
sollemniter, tum quia cadit in adventu, ubi speciales sermones exstant
dominicales fiendi, et legenda potest applicari, ut placet. Si quis
autem de ea plures sermones exoptat,
ad commune sanctorum recurrat, et de consimilibus festis sanctorum
vel sanctarum, quae non solent generaliter ubique vel saltem in nostra
provincia celebrari sollemniter. In hoc opere consimiliter procedam,
ut scilicet saltem unicum sermonem aut saltem legendam solam inserere
curabo, et hoc sufficiat.
1 Ps 7,10
2 Rm 8,5-6
3 Rm 8,8; 8,12-14
4 Gal 5,16
5 Ioel 17
6 Os 4,11
7 Ps 31,9
8 Rm 7,19
9 Ps 144,18
10 Act 10,34-35
11 Lc 11,10
12 I Tim 2,4
13 Ps 113,16; 134,18