[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo XLIII.]Dominica eadem
Sermo IV., scilicet de verbo Dei audiendo et contemptus punitione multiplici
Qui corde bono et optimo audientes verbum retinent fructum in patientia.[1] Lu. VII. c. et in evangelio hodierno (V)
Sic docet Christus in evangelio isto multi sunt, qui verbum Dei audiunt, sed heu in ipsi periclitatur et non fert fructum eo, quod male et negligenter audiunt, vel quia audientes non bene custodiunt, quod conquaeritur Bernardus dicens: O genus Adam quam multi seminaverunt in te et tamen pretiosum semen, ubi quam male perit! Seminavit in terra nostra pater filium, scilicet mittendo, filius veritatem, scilicet docendo et Spiritus Sanctus charitatem, scilicet infundendo in cordibus nostris angeli a peccatis nos custodiendo et ad bona incitando. Apostoli fidem Christi praedicando, martyres fortitudinem confessores iustitiam, virgines castitatem, scilicet exemplis docendo. Sed heu quasi omnia in hominibus perierunt. Qui autem corde bono, scilicet quo implent mandata verbi Dei et optimo quo scilicet superaddunt etiam consilia evangelica, ut faciunt boni religiosi. Sic audientes verbum faciunt fructum in patientia. Gregorius. Terra bona fructum per patientiam reddit, quia nulla sunt bona quae agimus si non aequanimitur mala nobis irrogata toleramus. De his patet in evangelio. Ex quo hoc sacrum evangelium agit de verbi Dei auditione. Ideo de ipsa in hoc sermone tria mysteria notemus.
· Primum de audientium dilectione.
· Secundum contemnentium punitione.
· Tertium de praedicationum sublimatione.
Circa primum de audientium dilectione considerandum est qualibus signis comprobatur, quod Deus et Dominus Iesus multum diligat et acceptet eos, qui verbum Dei diligenter audiunt. Ad quod nota plura signa cum enim carissimi ad hoc debemus omnes conari, ut a Deo diligamur. Ideo solliciti debemus esse in verbo Dei per quod hoc facere discimus. Primum itaque signum dicitur amorosae adoptionis, scilicet fraternalis. Nam Luc. XVIII. post hodiernum evangelium dixit Christus fratres mei hii sunt, qui verbum Dei audiunt et faciunt et per consequens cum Christus sit Filius Dei naturalis isti sunt filii Dei adoptivi et sic Deus Pater diligit audientes verbum Dei tamquam filios. Nimirum pater debet filiis providere de alimento duplici, scilicet spirituali cruciendo illos ad salutem animae et corporali sustentando illos nutrimento. Sic Deus ex amore paterno voluit facere nobis ostendens, quod prae aliis creaturis nos dilexit, ut filios. Nam cum a principio creasset angelos et tandem animalia. Ultimo fecit hominem. Angelis dedit spirituale tantum alimentum animalibus tantum corporale homini autem dupliciter providit, scilicet pro corpore panem etc. Sed ad sustendandum animam dedit cibum spiritualem verbi Dei de quo Matt. IV.: Non solo pane vivit homo, sed omni etc. Proinde tu homo Christiane adverte, quod sicut in die bis reficis corpus scilicet in prandio et cena ita et animam debes bis quotidie reficere prout sanctus Vincentius docet videlicet in mane et in sero saltem in orando verbum Dei animae cibum praebendo nec debes oblivisci sicut non oblivisceris de prandio vel cena corporali. Sit itaque tibi pro pane quotidie in mane „Pater noster”. Pro potu sit „Ave Maria” pro ferculo sit „Credo in Deum”, in quo sunt XII articuli fidei tamquam XII frusta animam satiantia. Suo modo fac quotidie pro sero, ut sic anima tua habeat prandium et cena verbi Dei. Haec ille. (X)
Denique sicut docet Apostolus II. Cor. XII.: parentes debent filiis providere in posterum pro bonis suis succedendis in hereditatem ipsis. Sic Deus tamquam pater dilexit nos filios in verbo Dei conferendo divitias pretiosas gratiae et gloriae caelestis, scilicet hereditatis. Unde Augustinus in sermone, quo incipit „Ante aliquot dies” dicit sic: Vellem scire si ab illa hora, qua verbum Dei cepimus praedicare semper preciosissimas gemmas aureos anulos in aures erogare vellemus utrum stare aut accipere velitis utique. Nos vero quia haec et talia conferre non habemus. Ideo non libenter audimur, sed spiritulia quae sunt potiora ministramus. Qui enim verbum Dei libenter audit in aures animae et preciosissimas margaritas de patria Paradisi a Deo transmissas se suscepisse non dubitet. Haec in Sententiis Augustini. Unde patet, quod Deus diligit audientes verbum Dei, ut filios. Secundum signum beatificationis. Nam Luc. XI.: dum quaedam mulier Christo exclamasset . Beatus venter, qui te portavit etc. Respondit: quinimmo beati, qui audiunt verbum etc. [2] Sed quare Christus Matri sanctissimae assimilavit audientes verbum cum sint peccatores. Respondetur, quod ibi non est similitudo aequalitatis, sed cuiusdam conformitatis. Et primo ratione susceptionis, quia sicut Beata Virgo per auditum verbi Dei angelo nunciante per Spiritum Sanctum Christum concepit. Sic homo audiendo verbum Dei per Spiritus Sancti gratiam in corde concipit. Secundo ratione inhabitationis, quia sicut in Virgine Matre Sancta Trinitas per auditum et susceptum verbum inhabitavit. Sic in homine. Ioh. XIV.: Si quis diligit me, sequere me etc. Per contrarium in contemnente diabolus habitat. Tertio ratione castae editionis, quia sicut Beata Virgo Christum per verbum caste concepit et peperit sic homo corde casto Christum in verbi Dei auditione conceptum caste parit opere implendo et alios docendo, ut dicit Beda. (Y)
Tertium signum dicitur constitutionis, quia Deus verbum Dei constituit esse instrumentum et ipsius audientiam esse signum salutis omnium electorum. Nam non nisi per verbum Dei voluit Deus convertere totum mundum ab idolatria et vitiis ac erroribus multis quibus universaliter subiacebat, ut enim docet Eusebius Pamphilius libro I. De evangelica praeparatione: tot et tanta erant vitia ac errores in mundo toto, quod omnes gentes irreligiosam vitam ducebant. Persae proprias matres in uxores accipiebant. Seithae proprios filios iugulantes manducabant. Massagetae ac Derbices propinquos et affines seniores daemoniis immolabant et carnes eorum devorabant. Thibareni et Hircani senes homines praecipitabant avibus et canibus devorandos. Haec certe et talia inquit pene infinita hominum quondam vita agebat et cuncta irreligiose faciebat quousque praedicatio Christi ad eos pervenit. Heu quam multos etiam in Iudaea, ubi divinus cultus vigebat legimus, quod filios proprios daemoniis immolabant! Quantas luxurias quoque hominum in sacrificiis quibusdam exercebant omnis idolatriae error totum mundum tenebat! Sed adveniente verbo praedicationis evangelicae omnia sunt expulsa undique ut Deus ostenderet, quod per verbum Dei amat salvare homines omnes. Propterea usque in finem mundi hoc constituit esse pro signo salutis, quod si videlicet homo audiret verbum Dei signum esset electionis aeternae, ut dicit Augustinus et Bernardus et Hieronymus: nullum – inquiunt – maius aeternae praedestinationis signum est, quam diligenter audire verbum Dei, quia ut Christus testatur Ioh. VIII.: Qui ex Deo est verba Dei audit. Propterea vos non auditis, quia ex Deo etc.[3] Sic ergo patet, quod Deus multum amat homines audientes verbum Dei, ut sic possint salvari. Et in signum amplioris amoris dedit Deus verbi auditui tantam virtutem, ut quandoque in prolixa praedicatione unicum verbum sit occasio convertendi et salvandi plurimos et si quandoque non statim. Tamen post X aut XX annos recordando facit fructum poenitentiae et salutis. O quanta haec charitas Dei, quod per unicum verbum sanat a morte aeterna. Ps. Misit verbum suum, et sanavit eos, et eripuit etc.[4] O quanta dilectio pietatis divinae, quod ad verbum praedicationis convertit tot peccatores faciendo ex filiis diaboli filios Dei, quod maius est, quam ex ligno facere aurum verbo uno vel ex aqua oleum et huiusmodi. Sed plures dicunt, quod displicet eis praedicatio pro eo, quod praedicator corripit et redarguit vitia eorum. Ad quod respondetur, quod potius pro hoc deberent amare praedicationem. Sicut homo vulneratus ad mortem non dolere debet, quod sagax medicus laedit vulnus purgando diligentius ne homo moriatur, et homo sordidatus non debet dolere, quod abluitur acrius fricando. Nec puer debet dolere et reclamare, quod pectinando purgatur a pediculis. Quartum signum dicitur divinalis exercitationis, quia tantum diligit Deus verbum Dei in praedicatione et eius audientiam, quod scilicet in ipsemet loquitur audientibus illud per ora praedicatorum, ut ipse Iesus testatur Mat. X. dicens: Non vos estis, qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri etc.[5] Unde Exod. IV. dixit Dominus Moysi.: Ego ero in ore tuo, doceboque, quid loquaris. Et qui audiunt praedicatorem tam care acceptat ac si videlicet ipsemet Deum audirent. Similiter et qui contemnunt sibi reputat. Luc. X.: Qui vos audit, me audit: et qui vos spernit, me spernit. Qui autem me spernit, spernit eum, qui me misit.[6] Insuper ipsemet Christus voluit exercere officium praedicationis et in eo hominibus clamorose vociferare ex affectu amoris, ut ostenderet quia diligit audientes, patet in evangelio. Quintum dicitur signum excitationis, quia Deus multipliciter excitat homines ad audiendum verbum Dei pro signo dilectionis. (Z)
Primo quidem per intrinsicam legem naturalem, quia hoc naturae Deus indidit, quod omnes homines naturaliter scire desiderant prout patet I. Methaphysica et Seneca ad Lucilium: Dociles natura nos edidit. Et secundum Ciceronem in sua Rhetorica: Is docilis est, qui vult attente audire. Idem I. De officiis: Omnes – inquit – trahimur et ducimur ad cognitionis et scientiae cupiditatem in qua excellere pulchrum putamus. Haec ille. Sed quia multi contrarium in hoc faciunt naturali suae legi. Ideo contra tales clamant voces etiam philosophorum dicit quippe Aristotheles I. Ethica: Qui neque ipse intelligit neque alium audiens in animo ponit, scilicet verba hic inutilis natus est. Et Macrobius libro II. Saturnalia ait: Sine doctrina vita est, quasi mortis imago, quia sine ratione et eius cognitionis usu non videtur homo stultus differre a bruto. Secundo ad audiendum prompte et diligenter excitat ipse Deus per Scripturam multiplicem clamat quippe per prophetas videlicet per Ps.: Venite, filii, audite me: timorem Domini docebo vos. Quis est homo, qui vult vitam etc. Diverte – inquit – a malo et fac bonum![7] Clamat per Iere. XXII. dicens: Terra, terra, terra audi verbum Domini! De hoc sermone II. huius Dominicae. B. Item clamavit Christus in hodierno evangelio dicens: Qui habet aures audiendi etc. Clamavit per apostolos et nunc clamat per omnes praedicatores et doctores, sed heu nil curant homines. Tertio ergo, ut ex amore attrahat Christus homines plurimos ad audiendum verbum Dei voluit facere sicut sapiens piscator per se et suos piscatores, id est apostolos et praelatos Ecclesiae ac praedicatores excitat proponendo suum sacrum sanguinem et sanctorum vitam exemplare. Nimirum sapiens et expertus piscator volens pisces multos colligere, ponit in vas vitreum aliquid lucidum, puta ardentem lucernam testeam, vel vermen lucentem, vel quercinum lignum putridum et immittit in aquam et conveniunt pisces multi. Ad cancros autem multos colligendos ponit putridum hepar arietis vel hirci et ad illud congregantur. Spiritualiter sic fecit Christus. Proposuit nobis lucidum exemplum sanctitatis in se et in suis sanctis, ut conveniremus ad verbum Dei et sic multos nostrum caperet ad salutem. Proposuit etiam nobis fetidum hepar hirci, id est peccatorum fetidorum damnationem, ut exemplo illorum territi converteremur. Unde et Bernardus dicit: Contra nos peccatores clamant sanctorum exempla, ut audiamus verba Dei et convertamur, clamat sanguis praecipue Christi. Vae – inquit – mihi, si ingratus fuero, quia requiretur super me sanguis ille Christi, qui pro me effusus est in terra. Denique clamat contra nos peccatorum poena, ut sciamus, quod aeternaliter damnabimur nisi ad verbum Dei audiendum accedamus et poenitentiam agamus. Item excitant praeterea et dicta ac exempla civilia, quibus aliqui capiuntur tamquam per hepar arietis. Nam ff de fideico liber L apud Iulianum dicitur: Cupiditas discendi est optima ratio vivendi. Unde Iulianus dixisse fertur: et si alterum pedem in sepulchro haberem ad huc discere, quid vellem. Haec sufficiant. (AA)
Circa secundum de punitione contemnentium, id est illorum hominum, qui ex contemptu nolunt audire verba Dei. Notandum est, quod recolligendo ex Scripturis et doctorum dictis, contemptores verbi Dei multipliciter a Deo puniuntur, ut clarescat quam grave sit hoc peccatum. Nimirum, quia ut testatur Augustinus I. q. I. „Interrogo”: Non minus reus est, qui verbum Dei negligenter audit quam qui corpus Christi in terram cadere sua negligentia permisit. Haec ille.
· Primo enim punit gratiae verbi subtractione.
· Secundo punit acerrima maledictione.
· Tertio daemonum subiectione.
· Quarto orationum repulsione.
· Quinto iudicii districtione atque sempiterna damnatione.
Primo inquam Deus contemptores verbi Dei punit gratiae verbi subtractione, quod testatur Gregorius Moralium XXX. dicens: saepe propter auditorum culpam et reprobationem etiam bonis praedicatoribus sermo subtrahitur. Sicut saepe doctoribus verbum pro gratia auditorum tribuitur. Et possit exenim de Ezechiele, cui dixit Dominus: Eris mutus nec quasi vir obiurgans, quia domus exasperans est,[8] ut patet. Ezech. III. Sed quantum malum et signum perditionis ac ire Dei hoc sit, colligitur ex tali ratione. Quoniam cum Deus immittit hominibus alias castigationis hoc solet facere in signum amoris ad utilitatem hominum iuxta illud Apoc. III.: Ego, quos amo arguo.[9] Sed cum subtrahit verbum ita, ut homines non habeant praedicationes et qui praedicent signum est aeternae irae et reprobationis cum sic tollitur remedium salutis. Unde Prover. XXIX.: Cum defecerit prophetia dissipabitur populi,[10] utsi de populo Iudeorum impletum, sed quantumcumque sint aliqui peccatores, si tamen Deus reservat eis verbum Dei pro remedio signum est, quod nondum decrevit illos perdere, ut patet de Ninivitis, quibus misit praedicare Ionam cum demerebantur perire et sic per eius verbum salvati sunt. Secundo punit Deus contemnentes verbum acerrima maledictione, ut habetur Deut. XXVIII.: Si audire nolueris vocem Dei tui, venient super te maledictiones istae maledictus eris in civitate, maledictus in agro[11] et multae ibi maledictiones ponuntur et per contrarium audientibus benedictiones. Tertio daemonum subiectione. Nam Ioh. VIII. Christus Iudaeos ideo ostendit ess?? filios diaboli et sub potestate illius quia non audierunt divina verba eius dicentis. Quia non potestis audire sermonem meum vos ex patre diabolo estis[12] et paulo post subdit: qui ex Deo est verba Dei audit, propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis.[13] (BB)
Ad id exemplum legitur in vita beati Amandi episcopi, qui cum praedicaret quidam ioculator irridebat eum et sic verbum Dei contemnebat et aliis contemnendum ostendebat, qui arreptus est a diabolo et seipsum lacerans unguibus et dentibus expiravit. Ad idem legitur de sancto Francisco, quod dum praedicaret in castro Citernae, quaedam mulier cum cymbalo pulsando irridebat. Praemonita a sancto Francisco noluit oboedire. Tandem sanctus Franciscis dixit: Tolle, tolle diabole, quod tuum est et statim in aera rapta per daemones extitit et deinceps non est visa. Unde Clemens papa XI. q. III. c.: Quicumque – inquit – contristaverit doctorem veritatis peccat in Christum et patrem exarcebat Deum propter quod et vita carebit aeterna. Quarto orationum repulsione iustum quippe est, ut Deus repellat orationes eorum, qui contemnunt audire Deum clamantem in praedicatore ita, quod nec ipsi a Deo exaudiantur dum clamant in oratione. Unde Prover. XXVIII.: Qui declinat aures suas ne audiat legem, oratio eius erit excrabilis.[14] Ad id exemplum narrat Iacobus de Vitriaco, quod quidam nolebat audire verbum Dei, sed inchoato sermone egrediebatur et confabulabatur in coemeterio et licet saepius corriperetur a sacerdote tamen nil curavit. Cumque tandem mortuus fuisset et funus eius ad Ecclesiam delatum atque circa feret rumore solito officium mortuorum fieret. Ecce stupendum imago crucifixi, quae supra trabem stabat Ecclesiae omnibus videntibus a cruce resolutis manibus obturavit suas aures digitis propriis. Quod cum omnes mirarentur presbyter exposuit, quod hoc esset pro signo, quod Deus orationis pro illo faciendas et factas non exaudiret eo, quod ipse homo dum viveret verbum Dei non audiebat et quod damnatus foret, unde eum eiecerunt in agro sepelientes. Quinto punit Deus contemptores verbi iudicii districtione atque aeterna damnatione. Nam Mat. VI. et Lu. X. missis apostolis ad praedicandum Christus dixit: In quacumque civitatem intraveritis, et non receperint vos nec audierint vos, dico vobis, quia sodomitis remissius erit in die iuditii, quam illi civitati.[15] Haec et plura ibi. Vae ergo et multiplex vae peccatoribus, qui contemnunt audire verba Dei. Quid cogitas o tu peccator, qui iaces in peccatis? Cur ad verbum Dei non te disponis? Paenitere! Time miser, ne puniaris a Deo! (CC)
Circa tertium de sublimatione praedicationis considerandum est, qualibus gratiarum donis sublimavit Deus praedicationem verbi Dei, ut sic magis inducamur ad audiendum libenter praedicationes. Pro qua notandum, quod multis et maximis gratiis sublimavit Deus praedicationem verbi Dei quas, scilicet homo adquirit in audiendo diligenter ipsam, praecipue autem quinque eius gratias permaximas subnotabimus hic: Prima gratia peccatorum conversio dicitur, quia in praedicatione multi et innumerabiles peccatores convertuntur. Ps.: Lex Domini immaculata convertens animas etc.[16] Proinde Richardus in Beniamin Adolescens dicit: Nescio – inquit – si potest homo a Deo in hac vita aliquid maius accipere, an possit hac gratia interim maiorem gratiam Deus conferre homini, quam ut eius ministerio perversi homines in melius mutentur, ut de filiis diaboli filii Dei inveniantur. Haec Richardus. Ecce ergo praedicationis gratia. Sed dicitur intellectus illuminatio, quia sicut sol illuminat hominis oculos, ut videat gressus et actus suos sic praedicatio. Ps.: Lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen semitis meis.[17] Nam illuminat mentes audientium, ut sciant, quid agere debeant, scilicet mandata observare, quidve cavere, scilicet vitia. Item quid credere, scilicet fidei articulos et quid colere ac quomodo, scilicet Deum. Item quid desiderare, scilicet beatitudinem aeternam, quid eligere, quia virtutes et quid timere, scilicet infernum et quomodo paenitere. Nisi enim huiusmodi populis praedicarentur omnes, ut caeci errarent et aeternaliter perirent. Tertia gratia dicitur cordis consolatio. Est enim praedicatio sicut manna caeli. Unde Ludolphus libro De vita Christi allegat Origenem dicentem sic: Nunc ergo festinemus, scilicet carissimi caeleste manna suscipere. Illud enim manna prout unusquisque desiderabat talem saporem reddebat in ore eius. Tu ergo si verbum Dei, quod in Ecclesia praedicatur tota fide et devotione suscipias fiet tibi ipsum verbum quodcumque desideras, quia si tribularis consolatur, si in doloribus, scilicet contritionis es, sanat te. Si pauper es, erigit spem ad caelestia, si laetaris futura gaudia nunciat dicens: laetamini in Domino et exultate iusti. Haec et plura Origenes. (DD)
Et ad hoc Meffret in sermone narrat exemplum, quod quidam pastor propter custodiam gregis raro ibat ad missam et sermonem, semel intravit civitatem et audivit dici in praedicatione, quod quilibet homo obligatur ad peccatum vitandum et Deum diligendum exinde ad campos reversus. Accidit semel, quod viso bufone ait intra se: numquid te Deus talem potuit creare quare ergo Deum offendis, qui te sic dilexit, quod ad imaginem Dei fecit et te morte redemit et sic poenitentiam egit et bene vixit? Quarta gratia dicitur Ecclesiae extimatio. Nam Ecclesia tam praeciosam extimavit praedicationem, quod ab eius officio exercendi interdixit mulieres etiam doctas et sanctas. Prohibet etiam laicis omnibus cuiuscumque dignitatis et ordinis existant, ut patet per concilium De consecratione dist. IV. c. „Mulier”, quo ad primum et extra de Hereticis c. „Sicut in uno”, quo ad secundum ac pluribus aliis locis decretalibus. Obligavit autem praelatos curam animarum habentes, ut de praedicatione sollicitam curam habeant vel per se vel per alios facienda. Extra de Officio iudicis ordinarii c. „Inter cetera”: quare haec, nisi quia sine praedicatione maximum fieret salutis detrimentum plus quam sine auditione missae. Si enim populis staret XXX annis absque missarum celebratione et alius consimilis populus staret totidem annis absque praedicatione, licet utrumque esset noctuum. Tamen ceteris paribus experientia teste incomparabiliter maius detrimentum sentirent animae in moribus et fide absque auditione verbi Dei, quam absque missae auditione. Propterea Ecclesia ad praedicationem audiendam admittit etiam excommunicatos et interdictos, quos tamen non admittit ad missam. Extra de sententia excommunicationis c. „Responso” et c. „Episcopus nullum” etc. Denique Ecclesia tantum appreciat et extimat utilitatem praedicationis, quod praefert missae. (EE)
Unde quaeritur, quod horum magis praeeligendum homini sit in festo an auditio missae an auditio praedicationis, cum utrumque non potest audiri. Respondet frater Angelus in Summa, quod auditio praedicationis pereligenda est, quia ratio legis in hoc magis militat, ut patet intuenti iura, videlicet De consecratione dist. I. c. „Omnes fideles” et c. „Sacerdote” et c. „Episcopus nullum”, quae magis ratione audiendi Scripturas et verbum Dei praecipiunt missam audiri, quam alia ratione, facit ad hoc I. q. I. „Interrogo vos”. Haec frater Angelus et sic patet praedicationis dignitas. Quinta gratia dicitur miraculosa honorificatio. Nam Deus praedicationem honorat saepe claritate miraculorum. Nimirum secundum Thomam II. II. q. CLVIII.: Deus facit miracula maxime propter tria. Primo propter demonstrandam alicuius sanctitatem, quem vult aliis praeponere in exemplum virtutis, ut patet de miraculis, quae facit circa sepulchra sanctorum et huiusmodi. Secundo propter approbandam fidem, ut fiebat in primitiva Ecclesia. Tertio propter confirmandam aliquam praedicatam veritatem sicut saepe facit praedicantibus aliquibus sanctis contra hereticos. Clarum est itaque quod Deus saepe honorat praedicatores per miracula, ut provocet homines ad credendum et audiendum verba Dei et ostendat, quod tales digni sunt, ut a Deo honorentur tam in hoc mundo per gratiam quam in caelo per gloriam. Iuxta illud Daniel XII.: Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti etc.[18] Rogemus ergo Dominum etc.