[Pelbartus: Pomerium de
tempore, Pars hiemalis
Sermo XXXVII.]
Dominica eadem
Sermo II. scilicet de electorum numero et reproborum multitudine
Multi sunt vocati, pauci vero electi. Matth. XX.[1] et in evangelio hodierno. (A)
Carissimi, Christus Dominus tanquam pius magister et dulcis praedicator in evangelio hodierno inducit nos parabolice ad operandum bona promittendo pro mercede denarium, scilicet vitae aeternae. Sed quoniam superba et dura mens humana non vult plerumque promissionibus flecti vel retrahi a vitiis, ideo Christus parabolam hanc concludit terribili comminatione damnationis multorum dicens: Multi sunt vocati, pauci vero electi. O, quam terribile est hoc verbus mundanis, si tamen velint pensare. Quis enim est, qui non terreretur, cum audiret regem dictare sententiam talem, quod videlicet propter paucos cives huius civitatis; reliqui omnes in carcerem ac ad tormenta ponerentur. O quantus fletus, quantus gemitus, et timor omnes tales comprehenderet, sic in proposito ecce rex noster sententiam dedit Christus, scilicet Dominus noster dicens: Multi sunt vocati. O peccator, considera, quid hoc significat, quia ipsa veritas infallibilis non potest cassari vel falsificari, sed ut dicit: ex multis totius mundi hominibus vocatis pauci sunt electi ad aeternam vitam eo, quod pauci operantur bene in vinea Domini, ut claret ex ipso evangelio et themate praeaccepto. Unde pro isto sermone tria mysteria declarabimus, quae scilicet in his verbis thematis notantur iuxta evangelii tenorem:
- Primum dicitur multorum benigna vocatio
- Secundum dicitur vocatorum meritoria operatio
- Tertia dicitur paucorum gratuita electio
Sed quaestio hic occurrit: Cur Deus vocare voluit multos, cum scivit paucos eligendos, ut dicitur in evangelio. Ratio quaestionis, cum enim scivit istos puta Manicheum, Arrium et huiusmodi reprobos quiscunque finaliter perituros, mirum videtur cur vocavit eos ad fidem Christianam. Respondetur secundum Franciscum de Mayronis super I. dist. XL et XLI. q. III. aliosque similiter colligendo doctores plures rationes assignantur.
Prima ratio appropiatae pietatis divinae naturae, hoc est ut ostendatur, quia Deo proprium est misereri semper et parcere, ut dicit Gregorius in collecta. Est enim regula philosophica, quod qualibet res operatur naturaliter secundum inclinationem suae proprietatis naturalis, exempli gratia: sol habet proprietatem illuminativam, ergo quantum est ex se omnibus lumen infundit et illuminat. Ignis habet proprietatem calefactivam, ergo omnes sibi appropinquantes calefacit nec unquam ex se frigefacit. Item homo habet proprietatem risibilitatis , ideo naturaliter inclinatur ad ridendum et naturaliter fugit omne triste, ut dicit Philosophus. Sed quoniam Deo proprium et naturale est misereri, ut dictum est, unde et Ps.: Suavis Dominus universis et miserationes eius super omnia opera eius,[2] ergo naturaliter inclinatur, ut hominibus misereatur, eos ad vitam aeternam vocando et multos multipliciter ad se convertendo. Unde Hieronymus De poenitentia dist. I. „Quia deitatis” dicit: Deitatis natura clemens est et pia magis ad indulgentiam, quam ad vindictam prona, quia nullatenus vult mortem peccatoris, sed ut magis convertatur et vivat. Haec ille. (C)
Sed diceres: Cum Deus naturaliter sit misericors, ut dictum est, et magis inclinatur ad agendum secundum misericordiam, quam secundum iustitiam., quare ergo pauciores eligit ad vitam aeternam ex multis vocatis? Respondetur, quod huiusmodi defectus non ex parte Dei est, sed hominum. Nam Deus ex parte sui fecit quidquid debuit et potuit facere pro salute hominum. Dedit enim omnibus naturalia dona rationis et leges rectas et adiutoria omnia sufficientia ad salutem secundum, quod dicit Scotus dist. XLVI. „Primi”. Insuper misit unigenitum Filium suum, qui doceret nos omnes ad salutis viam, et exsolvit pretium redemptionis pro omnibus hominibus etiam si essent infiniti exemplum ponitur secundum sanctum Vincentium de rege, qui abundantissime mitteret pretium solvendum per proprium filium pro redemptione captivorum, qui essent in Barbaria vel in Thurcia, qui etiam pararet naves, ut ad patriam possint redire et ducem itineris disponeret. Sed illi in nollent exire detenti amore uxorum vel filiorum et huiusmodi, nisi pauci. Sic est in proposito, quia Chrisus Dei Filius solvit pretium et omnes redemit, paravit naves innocentiae baptismaliter et poenitentiae, vocavit omnes, ut exirent de captivitate diaboli, qua tenentur in vinculis vitiorum, sed quod pauci volunt exire et ad patriam festinare hominum culpa est et non ipsius Dei, nec decet, ut Deus cogat eos, quia liberum arbitrium habent.
Secunda ratio benevolentiae ostendae, quia in hoc, quod multos immo omnes vocavit per mundum homines, ostendit illud, quod scribit I Thi. II.: Hoc bonum est et accepum coram salvatore nostro, qui vult omnes homines salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire,[3] scilicet voluntate antecedente secundum Scotum, et patet ex praedictis.
Tertia ratio creationis humanae, quia Deus omnes homines creavit ad beatitudinem, sicut dicit Augustinus et patet per Magistrum in II. dist. I., ergo omnes vocat, ut nemo possit se excusare de negligentia et beatitudinis amissione. (D)
Quarta ratio decreti condictionalis sententiae, nam Deus licet scivit ab aeterno, qui salvantur et qui damnantur, et hoc certitudinaliter et infallibiliter scivit ex parte sui, tamen, ut dicit Franciscus De Mayronis ubi supra: non ita sententiavit immutabiliter nec praescit quando possit oppositum facere, et faceret, si tu homo, delictum mutares, quia secundum Augustinum: Novit Deus mutare decretum, si tu velis mutare delictum. Et si dicas: Ergo non praecognovit Deus tunc me condemnandum eo, quod mutando delictum ego salvabor. Dico (inquit idem Franciscus), quod immo bene cognovit, quia condictionate. Haec ille. Hoc est licet Deus ex parte sui immutabiliter scivit, utrum ego salvabor vel non, quia scivit etiam merita per quae salvabor et quod a delicto mutabor, tamen ipsa Dei scientia non posuit mihi necessitatem, sed ex parte hominis tenet se condictionaliter, scilicet quod homo possit mutare delictum, et hoc faciendo salvetur. Sicut exempli gratia Deus praenunciavit sententiam super Ninive, quod post dies XL pro peccatis subverteretur. Et tamen poenitentiam agentes Deum propitium habuerunt. Ecce Deus providerat eam subvertentem, cum hoc tamen eidem civitati necessitatem non imposuit, sed scivit conversuram. Proinde Augustinus super Iohannem dicit: Si non es praedestinatus, fac, ut praedestineris, fac, inquam, poenitentiam agendo ac perseverando, et sic patet, quod Deus ideo vocat multos, ut mutent delictum et salventur. Qui si nolunt in bono perseverare, vocationis ipsorum culpa est, quod pereunt. Sicut si quis vocatur ad regnum habendum et ipse magis vult in stercore iacere, quam rex fieri. O ergo Dei misericordia, o Dei bonivoluntas clamat omnibus: venite post me omnes, qui laboratis, et onerati estis, scilicet onere peccatorum.[4] Mat XI. O anima, veni ad me creatorem et redemptorem tuum, veni ad vitam aeternam. (E)
Circa secundum de vocatorum hominum meritoria operatione, quod in evangelio notatur, cum dicitur, quod operarios conduxit in vineam suam ipse paterfamilias et illis mercedem reddi voluit. Sed qualia sint opera ista, quae debent vocati, id est Christiani facere, ut mereantur vitam aeternam? Nota, quod in parabola huius evangelii quattor talia opera designantur:
Primum est labor verae poenitentiae, scilicet contritio confessionis.
Secundum est bona opera facere, haec duo significantur in operariis secundum doctores et Chrysostomus, qui etiam ponit plura signa, per quae cognoscuntur boni operarii a malis: Primum, quod bonus mercennarius est, qui plus facit, quam quantum valet illud, quod manducat, alioquin, scilicet si plus valeret, quantum manducat, quam quod operatur malus operarius est. Sic spiritualiter bonus Christianus omnis plus debet operari ad gloriam Dei in operibus misericordiae, quam expenderet ad pompam saeculi. Secundum signum, quod bonus mercennarius totum diem circa opus domini impendit et modicum tempus circa cibum, malus autem econverso facit. Sic bonus homo debet totam vitam impendere in bono opere faciendo ad gloriam Dei et modicum curare de quiete vel deliciis carnis.
Tertium signum, quod bonus mercennarius die, qua nil operis fecerit, erubescit in domum intrare et petere cibum. Quomodo ergo tu, inquit, non confunderis intrare in ecclesiam et stare ante conspectum Dei, quando nil boni gessisti. Haec secundum Chrysostomum.
Tertium per quod meretur Christianus vitam aeternam est praecepta decalogi servare, unde Christus dixit Mat. XIX.: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata[5]; hoc significatur in conventione denarii, unde Remigius: Denarius dicitur qui antiquitus pro decem numis computabatur, recte ergo per denarium observantia decalogi designatur.
Quartum est finaliter in bono et gratia perseverare. Mat. XXIV.: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit[6]; hoc significatur, cum dicitur: Cum sero factum esset[7], per sero etiam significatur hora mortis ut patet *sermone I. Z* (F)
Sed quaestio hic occurrit, quare Deus non vult sine meritorio opere regnum caelorum hominibus dare. Et ratio quaestionis est, quia cum homo creatus sit ad beatitudinem caelestem, ut I ar. „Tactum est”, mirum ergo esse videtur, cur eam Deus, qui posset dare mere gratis, tamen (ut Gregorius XXIII. q. IV. c. „Obtineri” dicit) praedestinatio ita est a Deo disposita, ut ad hanc electi non nisi ex labore meritorum perveniant. Ad haec respondentur secundum doctores, quod hoc vult Deus pluribus rationibus:
- Primo propter honoris maioritatem
- Secundo propter virtutis caritatem
- Tertio propter iustitiae Dei aequitatem
- Quarto propter Christi confirmitatem
Secundo propter virtutis caritatem, scilicet ut clarescat, quod Deus in homine summa caritate amat virtutum opera, quae tanto praemio caelesti extimavit remuneranda, videlicet humilitatem, pietatem, castitatem, caritatem, patientiam. (G)
Nam ut Gregorius in homilia de evangelistis dicit: Tantum Deus diligit virtuosa opera, quod uni operi bono duas merces reddet, unam in vita, hoc est gratiam, alteram in patria, hoc est gloriam. Haec Gregorius sententialiter. Denique per contrarium multum detestatur Deus vitiosam otiositatem, propter quam Deus punit hominem in praesenti subtrahendo gratiam et in futuro aeterna privando gloria et insuper gehennalia infligendo tormenta. Unde Augustinus sermone de dedicatione ecclesiae dicit:Fratres carissimi, laboremus, ut nobis bonorum operum clavibus ianuam vitae paerire possimus. Sicut enim vitiis quasi quibusdam seris et vectibus vitae nobis ianua clauditur, ita proculdubio bonis operibus aperitur. Idem: Audite desides, qui speratis in hoc salvari, quod Christiani appelamini, quia non verba, sed opera salvant hominem.
Tertio propter iustitiae Dei aequitatem, nam retributio vitae aeternae est effectus iustitiae et misericordiae Dei. Sed quia regula genialis est iustitiae, sicut scribit Gregorius XII. q. II. „Caritatem”: Iustum est, inquit, ut illi consequentur stipendium, qui pro tempore suum impenderunt obsequium. Proinde ad divinam iustitiam pertinet, ut caelestis beatitudinis stipendia homines mereantur per debita obsequia. Nam et angelis noluit Deus dare gratis, sed pro meritis, scilicet divinae dilectionis, quae adhaeserunt Deo et restiterunt tentationi superbiae Luciferi, ut patet secundum Thomam et communiter doctores super II.
Quarto propter Christi conformitatem, nam Christo in gloria resurrectionis conformes erimus, ergo sicut Christus multis laboribus operum bonorum et passionum promeruit gloriam, ita et nos. Unde Ro. VIII.: Sumus filii Dei. Si autem filii, et hæredes : hæredes, quidem Dei, cohæredes autem Christi : si tamen compatimur ut et conglorificemur.[8] Nam quis praescivit et praedestinavit conformes fieri imagini filii Dei. Ideoque Christus dicit, Isa. XLIII.: Praebuisti mihi laborem in iniquitatibus tuis, ego sum, qui delebo iniquitates tuas, reduc me in memoriam et iudicemur simul,[9] haec ibi quasi diceret: Tu homo, qui piger es ad bona opera, cum ego propter tua peccata multa sustinuerim et fecerim, iudicemur simul, utrum sit aliqua similitudo mei et tui laboris. Si enim grave tibi reputas mane surgere, cogita, quod ego Christus Deus tuus saepius pro te pernoctavi in oratione. Item, si grave putas ieiunare, ego felle et aceto potatus sum in cruce; si dure iacere displicet, ego in crucis lecto expansus fui pro te, ubi nec habui, qui caput meum reclinarem. Item si grave tibi est humiliari, pensa humilitatem meam, si grave tibi est flere pro tuis peccatis, vide, quod ego flevi et sanguinem fudi. Si erubescis confiteri, ego nudus maximam verecundiam in cruce pro te sustinui. Si grave est castigare curpus, fatigare caput, pedes et manus in bene operando, vide caput meum spinis compunctum, manus et pedes perforatos et totum corpus flagellatum. O ergo anima Christiana, o peccator, festina ad poenitentiam et bona opera ob amorem Christi, qui te sic amavit. Bernardus: Totum tibi suave erit, quidquid agis vel pateris, si actiones et passiones Christi collegeris. (H)
Circa tertium de paucorum electione, quia hoc Christus expresse dicit in evangelio, nulli de hoc licet dubitare, quamvis enim haec verba Christi videantur peccatoribus valde amara, ideoque saepe dolent, quod talia praedicantur et murmurant tamen utique verus est sermo Christi dicentis: Multi sunt vocati, pauci vero electi. Et haec verba Christus non praedicasset, nisi essent salubria et utilia converti volentibus ad poenitentiam, qui videlicet volunt pro salute sua esse in numero paucorum, scilicet salvandorum et non in numero illorum multorum hoc est reproborum, ut autem magis clarescat hoc quare haec verba Christi et quomodo sunt amara peccatoribus, scilicet converti nolentibus, sed consolabilia converti volentibus. Notandum est, quod quattuor sunt amaritudines in his verbis denunciatae peccatoribus poenitere nolentibus, ut pertimescant, qui autem converti volunt per contrarium habent ex istis quattuor consolationes, et ut opposita iuxta se posita magis elucescant simul prosequemur:
- Prima amaritudo est veritatis divinae cum consolatione veritatis revelatae
- Secunda est attestationis aperte cum consolatione multiplicis misericordiae
- Tertia est aeternalis praescientiae cum consolatione libertatis voluntariae
- Quarta est punientis iustitiae cum consolatione eliciendae pro electis laetitiae
Uno modo absolute et sic maxima erit multitudo electorum, ut patet ex revelationibus praedictis. Nam patriarchae et prophetae multi et omnes in vetere testamento salvati quot sint, Deus novit. Insuper apostoli et praedicatores quot et martyres confessionesque et omnes electi indicibili numero erunt. Sed alio modo loqui potest quis de electis respective, et sic dicit Christus, quod pauci erunt, silicet respectu damnatorum. Sic exempli gratia: Si ponatur mille modii pleni arena innumerabilis est in eis multitudo arenae simpliciter, sed respectu multitudinis arenarum omnium in mari exsistentium paucae dicuntur, et sic patet. Unde tu poenitens, gaude in numero electorum.
Secundo in hoc dicto Christi, quod scilicet multi damnabuntur est peccatoribus impoenitentibus amaritudo attestationis apertae. (I)
Nam si quaeratur, quomodo probari possit, quod multo plures homines per peccatam damnabuntur, quam eligantur ad vitam homines, patet hoc esse verum pluribus testimoniis:
- Primo ex scripturis et doctorum dictis
- Secundo ex figuris et exemplis
- Tertio ex multis miraculis
Secundo patet et figuris et exemplis, nam in diluvio tantum octo sunt salvati, Gen. VII.[17] In Sodomis Loth cum filiabus duabus sunt tantum salvati. Et de filiis Israel tantum duo, scilicet Caleph et Iosue ex Aegypto in tanta multitudine exeuntes intraverunt in terram promissionis. Haec in figura paucitatis salvandorum ecce tibi, o peccator impoenitens, quam malae novellae dicuntur. Item considera exempla in propheticis, quia in rebus naturalibus mundi huius inferioris multo plura sunt vilia, quam praeciosa a regibus eligenda vel hominibus. Plures enim sunt in terra herbae malae et plantae ac arbores, quam pretiosae, plures sunt ignobiles lapides, quam pretiosi, sic et de metallis. Item in mari et aqua plures sunt immunditiae et pisces minoris valoris, quam pretiosi, plures aquae amarae maris, quam sint aquae dulces. Denique in politicis multi sunt servi, pauci magistrates et domini, plures pauperes, quam divites et ceteriis. Unde haec, nisi quia natura facilius ducitur ad malum, propterea Philosophus dicit, quod malum est, ut in pluribus, bonum vero est, ut in paucioribus, et hoc intelligendum est in inferioribus secundum Thomam I. parte q. LXIII. ar. IX., quia in caelestibus et angelis plures permanserunt, quam peccaverunt, et sic plura sunt bona, sed contrarium est in hominibus. (K)
Tertio patet ex multis miraculis. Narrat enim quidam historicus et etiam sanctus Vincentius in sermone, quod quidam archidiaconus Lugduniensis resignavit suis benefitiis et factus monachus in heremo mansit annis pluribus, qui tandem post mortem apparuit archiepiscopo Lugduniensi, et quaerenti de alio mundo dixit: O Iohannes, age poenitentiam, grandis enim tibi restat via; eo, inquit, die, quo ego decessi, transierunt ex hac vita octomilia animae, ex quibus solum quinque salvati sunt, scilicet ego, inquit, et beatus Bernardus, qui eo die obierat, qui mox in caelum ascendimus nos duo, alii tres in purgatorium descenderunt, sed praeter hos V omnes alii damnati sunt. Et sic patet. Item aliud consimile legitur, quod ex tribus milibus solum tres salvati sunt. Item in cronicis minorum, dum quidam frater eiusdem ordinis praedicaret in partibus Alemanniae, mulier quidam compuncta mortua est ex dolore, tunc frater ille cum populo oraverunt, ut Deus ostenderet, quid actum sit. O mirabile dictu, mulier mortua mox resurrexit et dixit, quod illo die mille animae damnati erant exceptis quattuor, quae in purgatorium descenderunt. Ecce ergo, quam terribilis iustitia Dei et aspera contra peccatores impoenitentes. Verumtamen ex istis praedictis non debet peccator conturbari desperando, sed consolari, quia cum hoc Deus multiplicem misericordiam exhibet vocando ad poenitentiam et salvando omnes, qui convertuntur. (L)
Tertio in hoc dicto salvatoris evangelico est peccatoribus amaritudo aeternalis praescientiae, multi enim peccatores murmurant de hoc, quod Deus praescivit damnandos multos, sed nolunt advertere et pensare demerita peccatorum, pro quibus damnari habent, ut sic converterentur et salvarentur. Nam ut Augustinus XXIII. q. IV. „Nabucodonosor” dicit: non necessario, sed voluntatis arbitrio pereunt, qui perituri sunt, praescientia enim non imponit necessitatem, nec ideo, inquit, quisque damnatur, quia eum Deus non praedestinavit, sed ideo eum non praedestinavit, quia recessurum ab ipsa oboedentia, scilicet praeceptorum esse praevidit. Et infra: voluntatem ceciderunt, inquit, et quia praesciti sunt casuri, ideo non sunt praedestinati, essent autem praedestinati, si essent reversuri. Haec ibi. Ecce ergo patet, quod Deus non considerat in reprobationis praescientia personas, sed demerita hominum malorum, quibus damnantur, et si ipsi volunt salvari, convertantur ad poenitentiam, et salvabuntur. Proinde poenitere volentes peccatores habent in hoc consolationem, quod libero arbitrio possunt, si volunt converti, et sic mereri vitam aeternam, ne damnentur. (M)
Exemplum: Si quis in alto monte stans videret homines transeuntes quosdam ad viam sinistram, quae ducit ad pericula latronum et mortis; quosdam tendentes ad dextram, quae ducit ad optimam patriam, et clamaret ille ex alto, ut illi, qui transeunt ad viam sinistram redirent ad dextram alias peribunt, illi autem aliquo redirent, alii multi redire nollent etc. Sic est in proposito. Sed quaeritur, quae est ista via damnationis, a qua homo debet averti, quia certum signum habet damnationis. Ad hoc secundum doctores et scripturas respondetur, quod prima est infidelitas; secunda est praeceptorum transgressio; tertia impoenitentia; quarta verbi Dei contemptus; quinta in flagellis obduratio; sexta desperatio; septima usque ad mortem in peccato perseverantia. O Deus meus, quam multos videmus per istas vias currere ergo etc.
Quarto in praedicto Christi verbo peccatores habent amaritudinem punientis iustitiae, qua multi erunt in poenis Gehennae. Sed ex hoc electis erit consolatio maioris laetitiae, tum pro Dei misericordia, qua a tanta multitudine damnatorum et poenarum sunt ipsi liberati, tum pro bonis operibus, quae ipsi fecerunt hic amore Dei, tum pro iustitia, qua vident digne iniquos puniri eo, quod converti noluerunt, et sic Deum de his laudabunt. Ad quorum societatem beatorum perducat nos Christus etc.