Domus sermonum compilatorium

[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis

Sermo XXIX.]

 

Dominica eadem

Sermo secundus, scilicet de dominorum et servorum instructione salubri in Domini Iesu Christi servitute

 

Accessit ad Iesum centurio rogans et dicens: Domine, puer meus iacet in domo paraliticus et male torquetur. Mat. VIII.^[1] et in evangelio hodierno. (I)

 

Sanctum evangelium plurimum commendat istum centurionem, et in exemplum proponit Christianis de caritate, quam habuit erga suum famulum in procurando eius salutem. Unde Origenes dicens: Attende caritatem et bonitatem centurionis, qui tam instanter rogat pro servo ac si esset filius eius, nam et puerum eum vocat, quod dicit sic: Iste est servus meus tanquam puer mihi carus, et ego servus sum creatoris; iste habet me in terris dominum, ego habeo Dominum in caelis, si ei ego non misereor, quomodo miserebitur mihi Deus; si non subvenero ei, quomodo subveniet mihi Dominus. Proinde ut Rabanus dicit: ad Dominum Iesum accedens omnia ista, scilicet iacentem in domo illum et paraliticum et male torqueri cognominavit cum dolore et angustia animae, ut Christum commoveret ad misericordiam. Sic debent, inquit, omnes condolere servis et eorum curam habere. Haec Rabanus. Itaque in hoc sermone tria mysteria declaremus ad instruendum dominos omnes et servos, qualiter debeant regulas salutis observare et Christum Dominum recognoscere ac ei deservire:

 

• Primum mysterium de regulis servorum
• Secundum de regulis dominorum
• Tertium de modis recognoscendi Christi dominium

Circa primum de regulis servorum est notandum, quod servi et ancillae in suis servitiis erga dominum vel dominam tenentur sex praecipuas regulas diligenter observare, ut valenat per Christum salvari, quae accipiuntur secundum litteras huis dictionis servus, quas vide in prodecutione huius articuli.

Prima regula a littera S dicitur subiectionis, nam servi tenentur subiici et ancillae ad oboediendum praeceptis dominorum in causis licitis. Unde in hoc evangelio centurio collaudat servos de subiectione et oboedientia, cum dicit: Et ego homo sub potestate constitutus habens sub me milites, et dico huic: vade, et vadit; et servo meo: fac hoc, et facit.^[2] Proinde I. Pet II. docemur per Petrum dicentem: Subiecti estote omni humanae creaturae propter Deum, sive regi tanquam praecellenti, sive ducibus et cetera, quia sic est voluntas Dei.^[3] Et infra: Servi subditi estote in omni timore dominis, non tamen bonis et modestis, sed etiam dyscolis.^[4] Item idem docet Paulus ad Ro. XIII. dicens: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit, non est enim potestas, nisi a Deo. Itaque qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit, qui autem Deo resistunt, damnationem sibi ipsis acquirunt.^[5] Lyra: Aliquando aeternam, aliquando etiam temporalem, quia puniuntur in corpore etiam, vel in rebus. (K)

Sed dicens: Numquid servus semper peccat mortaliter, quotienscunque domino suo non oboedit? Respondetur secundum doctores ut notatur per fratrem Angelum de Clavasio concorditer sanctus Thomas, quod inoboedientia est peccatum mortale quando quis in licitis, quibus ex officio superior vel dominus potest et habet imperare vel iubere inferiori; iste contra Dei ordinationem facit non oboediendo superiori, si hoc facit ex contemptu seu ex pertinacia,* id est ex proprio sensu et malitia, et per consequens talis tenetur huiusmodi inoboedientiam confiteri. Secus si fiat ex ignorantia vel negligentia aliqua, aut fragilitate, nisi talis inoboedientia ducatur in consuetudinem, quia talis consuetudo videtur esse contemptus interpretativus. Proinde servi dicunt confiteri de inoboedientia domino facta, quia saepius peccant in ea mortaliter vel ex malitia vel ex consuetudine.

Secunda regula ab E accepta dicitur aequitatis, ut scilicet serviant domino in aequitate et iustitia, non autem in iniquitate vel malo culpae. Unde Augustinus dicit: Sic tenendus est modus oboedientiae, scilicet in iustitiae aequitate, ut malis in malo non consentias, et bonis in bono non contradicas. Haec ille. Und esi tibi dominus tuus praeceperit furari, non est faciendum. Similiter si tibi, o ancilla, praeciperet domina amasium intromittere et huiusmodi, non facias, quia sic interficis tres animas, tuam et illorum. Nam scribitur Act. V.: Oportet oboedire Deo magis, quam hominibus.^[6] Unde nunquam debes oboedire in his, quae scis manifestae esse contra Deum. (L)

Sed quid, cum dubium est, an sit contra Deum illu, quod praecipitur vel non? Respondetur, quod servus in tali vel subditus tenetur oboedire, et excusatur, ut patet per Augustinum XXII. q. I. §, quid culpatur. Ubi loquitur de bello auctoritate principis, scilicet non habentis superiorem in talibus moto, et dubium est subditis, an sit iustum bellum vel iniustum et cetera. Tamen frater Angelicus dicit, quod deberet subditus in talibus inquirere, inquantum potest, an sit bellum iustum vel non, et sic excusatur in dubio propter oboedientiam.

Tertia regula a littera R dicitur reverentialis honoris. Tenentur enim servi dominis et ancillae reverentiam. Unde Ephe. VI.: Servi, oboedite dominis carnalibus cum timore et tremore,^[7] scilicet reverentiae, ut exponit Lyra. Contra hoc faciunt, qui detrahunt dominis vel dominabus suis dicentes, quod talis est summae parcus vel parca, vel infamant illos, quod cuilibet peccatum est diabolicum facere. Iuxta illud Bernardus: Detractor et libens auditor uterque diabolum portat, ille in lingua, iste in auribus et cetera. (M)

Exemplum legitur in summa praedicantium, quod quidam post mortem apparuit vicino suo cum longissima lingua quasi usque ad terram pendente, et totaliter ardente, quam dentibus continue manducando vorabat, qui diabolis plenus erat, sicut alveare apibus, et requisitus qualiter sibi esset dixit: In lingua peccavi semper alios mordendo per detractionem et infamationem, ideo damnatus sum cum diabolo, et semper linguam corrodere habeo. Iuxta illud Apoc. XVI.: Commanducaverunt linguas suas prae dolore.^[8]

Quarta regula a littera V accepta dicitur veritatis. Nam tenentur servi esse veraces in fidelitate praemissa dominis ac debita. Unde Eph. VI. Apostolus dicit: Servi, oboedite dominis carnalibus in simplicitate cordis, hoc est sine plica dolositatis sicut Christo, non ad oculum servientes quasi hominibus placentes, sed ut servi Christi facientes voluntatem Dei ex animo.^[9] Super hoc exponendo Lyra dicit, quod ex quo servitus introducta est homini per peccatum, quia cum esset homoin honore, scilicet imaginis divinae, ut dicit Ps.: Per peccatum comparatus est iumentis et similis factus est illis.^[10] Et Ioh. VIII.: Qui facit peccatum, servus est peccati.^[11] Sic ergo, quod homo servit hominisimili sibi, poena est peccati. Deus autem corrigit peccata, sicut placet sibi per poena peccati, et sic per servitutem vel aliam poenam. Et ideo quando Deus alicui hanc poenam immittit, ut sit servus sive propter culpae expiationem, sive propter meriti augmentationem et humilitatis ac petientiae exercitium, si homo patienter sustinet talem servitutem a Deo inflictam; talis Christo dicitur deservire, qui sic ordinavit, ut dicit Glossa, et quia talis habebit Christum in praemium. Proinde debet homo servire Domino suo, sicut serviret Deo fideliter. Non ad oculum, inquit, sicut heu multi faciunt, qui laborant in praesentia dominorum, in absentia autem desistuunt et colloquuntur mala vel mutilia perdentes tempus, patet de ligonisantibus. Sed tu, carissime, utique nolles tibi aliquantulum diminui de mercede servitutis, ergo iustum est, ut nec diminuas laborem. Dicam ergo tibi illud Ecci. XXXI.: Intellige, quae sunt proximi tui ex te ipso.^[12] (N)

Sed quaeritur hic: In quibus tenetur servus domino fidelitatem servare? Ad hoc respondet Silibertus* episcopus XXII. q. V. c. „De forma”, ubi dicitur textus cum glossa, quod tenetur primo de corpore incolumitatem, ne sit in damnum domino in corpore. Secundo de secreto, ne illud perdat, quia talis traditor est et cetera. Tertio de munitionibus, ut sunt castra, ne cedat hostibus vel tradat. Quarto de honestate, ne cum uxore vel filia peccet, aut in domo domini aliquid inhonesti faciat. Quinto de possesionibus, ne damnum faciat in eis. Sexto de faciendis, ut quod facile poterat dominus suus, non faciat ei difficile vel impossibile. Insuper ultimo, quod non solum abstineatur a praedictis malis, sed etiam in bonis consilium et auxilium fideliter praestet domino suo. Haec ibi licet intricate posita in sententia et cetera.

Quinta itaque regula a littera U accepta dicitur utilitatis. Tenentur enim servi et ancillae utilitatem dominorum, quantum in se est procurare. Contra hoc faciunt, qui furantur bona dominorum, et comedunt vel aliis tribuunt, ut solent facere plurimi sibi de taxis vel dicis sibi accipientes et cetera. Quae si fecerint sine consensu dominorum, tenentur ad restitutionem, quia dicit Augustinus XIV. q. VI. „Si res”: Peccatum non dimittitur, nisi restituatur ablatum. (O)

Sed occurrit quaestio, utrum famuli vel ancillae possint dare elemosynam de rebus dominorum. Respondet secundum Richardum et Thomam super li. IV. dist. XV. aliosque concorditer, quod sine consensu dominorum non possent dare notabile, cum nil possideant proprium, nisi daret aliquid modicum, de quo possit praesumi, quod domino placeat, quia non infert domino notabile damnum, sed superfluit Luc. XI.: Quod superest, date pauperibus,^[13] nam et servi quando sciunt, non esse contrarium dominis dare ciborum reliquias pauperibus, tunc peccant famuli, quod sinunt perire talia ex pigritia,* scilicet de quibus posset pauper sustentari. Heu, quot sunt huiusmodi famuli et famulae, qui potius dant canibus reliquias ciborum, quam pauperibus, et illis male erit in iudicio, quando Christus dicet: Esurivi, et non dedistis mihi manducare. Matth. XXV.^[14] Ite ergo in ignem aeternum.^[15] Qui autem dat pauperi ea, quae potest et debet, melius prosperabitur. Unde Petrus Ravennas: Da pauperibus, ut det tibi Deus in praesenti et futuro vitam aeternam. Scribitur enim Lu. VI.: Date et dabitur vobis. Eadem mensura, qua mensi fueritis et cetera.^[16] Verumtamen servus non habito superioris assensu, semper dare potest in certis casibus. Primo quidem in casu necessitatis extremae, in qua etiam dominus ipse pauperi de necessitate tenetur. Secundo

 Potest dare de proprio, si habet aliquid tale. Tertio de pretio sui servitii. Quarto secundum Richardum potest dare aliqua modica de bonis, quorum dispensatio a dominis est ei concessa, ut coquus* reliquias ciborum, et pistor reliquias panum, et pincerna aliquid vini et huiusmodi. Nam secundum eundem Richardum sufficit assensus dominipraesumptus, non sit expressus. Sexta rel??? ab supra accepta dicitur salubritatis, nam servi debent et tenentur providere saluti animae suae, nec propter servitia dominorum dimittere necessaria ad salutem, puta missas audire in die dominica et festis. Item tempore debito confessionem facere et huiusmodi. Unde II. Cor. VI.: In omnibus exhibeamus nos sicut Dei ministros et cetera.^[17] Immo debent etiam aliis diebus communibus saltem aliquando ad missam mane currere, vel si non possent, in domo orare et se Deo commendare, et sua servitia ad Deum referre per intentionem Eph. VI.: Cum bona voluntate dominis servientes sicut Deo, non hominibus et cetera.^[18] Sic enim facientes merentur de suis laboribus apud Deum, et cum hoc melius prosperabuntur. Iuxta illud Christi promissum Matth. VI.: Primum quaerite regnum Dei et iustitia eius, et haec omnia adiicientur et cetera.^[19] O, quam beatus ille servus, o, quam beata ancilla, qui praedicta observant, quia beatitudinem caelestem habebunt. Vae autem malis, quia de praesenti servitute ibunt ad poenam aeternam.

Circa secundum de regulis dominorum notandum, quod domini erga servos et ancillas tenentur septem regulas servas, quae accipiuntur secundum litteras huius dictionis dominus. (P)

Prima regula a littera D dicitur dilectionis. Nam domini et dominae tenentur servos et ancillas secundum Deum diligere. Iuxta illud praeceptum Mat. XXII.: Diliges proximum tuum sicut teipsum.^[20] Item Ecci. XXXIII.: Si est servus fidelis, sit tibi quasi anima tua, quasi fratrem, sic eum tracta et cetera.^[21] Exemplum de isto centurione. Ratio regulae huius est, quia ut ait Ambrosius sermone de sanctis „Vitali et agricultura”: Nullum, inquit, ad commendationem hominis conditio affert impedimentum, nec dignitas prosapiae meritum, sed fides affert, sive liber, sive servus omnes in Christo unum sumus. Haec ille. Notandum autem, quod servi et domini, similiter dominae et ancillae unitatem similitudinis habent in quattor, et ideo debent se diligere ut proximos et fratres. Primo in initio, quia omnes ex una terra facti sunt, et eodem modo nati. Sap. VII.: Nemo ex regibus aliud habuit nativitatis initium.^[22] Secundo in medio, quia omnes sumus in ista vita mortali et miserabili. Heb.IX.: Statutum est hominibus semel mori.^[23] Tertio in termino, quia omnes tam servi, quam domini in terram putrescent. Gregorius: Nescio, quae et qualis sit differentia inter homines, cum omnibus sit corruptio una. Quarto in titulo, quia omnes intitulamur filii Adae et Evae corporaliter, spiritualiter autem omnes dicimur Christiani, filii Dei. Mat. XXIII.: Unus est pater vester, qui in caelis est.^[24] Sumus etiam filii unius matris Ecclesiae omnes, et ad unam beatitudinem in imagine Dei facti. Unde omni iure tenentur domini servos diligere sicut se. Nam et secundum leges, qui sine causa servum occiderit, non minus punietur, quam qui alienum servum occiderit, ff de his, qui sunt sui vel aliae iuris I. I. in fi., et sic patet prima regula.

Secunda regula a littera O dicitur obligationis, scilicet pro obsequio in pretium servitutis. Sicut praecipit Levi. XIX.: Ego Dominus, non facies calumniam proximo tuo, nec vi opprimas eum. Non morabitur opus mercennarii tui apud te usque mane. [25] Haec ibi. (Q)

Nimirum hoc est unum inter peccata clamantia, vindictam secundum illud Iac. V.: Ecce merces operariorum, quae fraudata est a vobis clamat.^[26] O, quam grave est hoc peccatum, quoniam Scriptura assimilat homicidio. Eccli. XXIV. dicens: Qui effundit sanguinem, et qui fraudat mercenarium, fratres sunt.^[27]

Tertia a littera M dicitur miserationis. Nam domini debent misericordiam exhibere et pietatem servis et ancillis infirmantibus exemplo huius centurionis, qui servum infirmum in sua domo tenuit, et pro eo Christo supplicavit, et sic eius sanitatem meruit. Unde I. Cor XI.: Si quid patitur unum membrum, compatitur omnia membra,^[28] sumus autem invicem membra in Christo Iesu et cetera. Ideo Seneca dicit: sic cum inferiori vivas, quemadmodum superiorem tecum vivere velis. Proinde tu princeps, si vis, ut Deus tecum clementer agat, disce, et tu cum servis pie agere.

Quarta* a littera I dicitur iustae iudicationis. Unde Ps.: Beati, qui custodiunt iudicium, et faciunt iustitiam in omni tempore.^[29] De hoc alibi latius.

Quinta a littera N dicitur necessariae provisionis. Nam tenentur domini servis et ancillis providere de necessariis in victu et vestitu. Unde I. Thim. V.: Si quis suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit, et est infideli deterior.^[30]

Sexta a littera U dicitur utilis regiminis. Nam domini tenentur rationem reddere pro subditis. Debent ergo eos utiliter ad salutem regere monendo, ut ieiunent, missas audiant et praedicatores, ac confiteantur et Eucaristiam in anno sumant. Quod si non fecerint, debent eos redarguere. Nam XI. q. III. c. „Qui consentit” scribitur: Si quis alterius errori consentit, sciat se cum illo simili modo culpabilem iudicandum. Haec ibi. Sed et qui tacet, consentire videtur, ut dicit Bernardus, et est regula iuris. Insuper tenentur domini vitia corrigere subditorum, alioquin morte digni sunt. Ro. XII.^[31] (R)

Exemplum ad praedicta: Quidam princeps regni in festis frequentabant praedicationem adeo, ut etiam in arduis negotiis regni occupatus non obmitteret, sed in praedicatione consedendo plurima talia negotia disponeret. Interrogatus, cur placeret sibi sub praedicatione talia inibi facere, respondit, quod propter multiudinem famulorum et vasallorum frequentium eum, ut illi audire haberent praedicationem hac occasione. Factum est autem, quod ille princeps in omnibus Deo dante prosperabatur, et feliciter tandem migravit ad Christum ita, ut omnes mirarentur.

Septima ab S littera dicitur stipendialis contentationis. Unde Luc. III. talibus officialibus mandavit Iohannes Baptista in Spiritu Sancto dicens: Neminem concutiatis, nemini calumniam faciatis, contenti estote stipendiis vestris.^[32] Unde qui ultra statuta stipendia exigunt super subditos, tales peccant graviter. Similes enim sunt militibus et Pilato, qui crucifixerunt Christum, et tamen vestes eius dividentes inter se acceperunt. Sic isti de bonis pauperum vivunt et laboribus, et tamen Christum in pauperis persona crucifigunt, quando per exactionem cruciant insuper. Exemplum refert Helinandus et etiam Vincentius in speculo historiali li. III. c. VI., quod quidam cisterciensis ordinis cum ageret in extremis vidit beatum Benedictum, qui eius animam a corpore eduxit et multas mansiones electorum et supplicia damnatorum ei ostendit, ubi inter alia vidit quendam, quod daemones illum excoriabant, et cum sale confricabant, et super cratem igneam concremabant. Cuius cruciatus causam cum requisivisset, dictum est ei: Iste fuit princeps potens, crudelis in subditos, et bona pauperum excorians, ergo maligni spiritus aum sic torquent divino iudicio. O, ergo vos domini, pertimescite, ne ad talem poenam veniatis. (S)

Circa tertium de recognoscendo dominio Christi notandum breviter, quod omnes tam domini, quam dominae, servi, quoque et ancillae debent recognoscere Christum esse Dominum omnium, ut sic ab eo promereantur salutem aeternam. Et hoc modis septem debent, secundum quos iste centurio in evangelio dicitur recognovisse Christum.

Primo adorando eius deitatem. Unde Hieronymus: Prudentia huius centurionis apparet in hoc, quod ultra corporis tegimentum latentem vidit divinitatem. Unde et adorando rogavit et dixit: Domine, non sum dignus et cetera, et subiungit: Sed tantum dic verbo, et sanabitur et cetera. Omnes ergo domini et servi debent Christum adorare.

Secundo benevolentiae* eius sperando bonitatem, qua scilicet vult Christus omnibus salutem. Unde secundum Chrysostomum: centurio iste adorans Christum et rogans pro servo sanando non dixit: Veni et salva eum, sed tantum infirmitatem servi exposuit dicens: Domine, puer meus iacet et cetera, ut totum divinae bonitati commendet, unde Augustinus super Genesim dicens: Deo te totum committe, et dominio eius te subiice, qui tam bonus est, quod nihil tibi evenire promittit, quin tibi prodesse possit. Ideo patientiam habe in infirmitate et adversis.

Tetio contremiscendo eius potestatem. Nam dixit: Domine, non sum dignus et cetera. Chrysostomus: Sciebat enim, quoniam astabant illi invisibiliter angeli ministrantes, qui omne verbum eius vertunt in opus. Unde et nos Christum contremiscamus, ne cum peccatis offendamus, qui potest nos perdere.

Quarto confitendo fidei Christi veritatem, nam fidem centurionis admiratus est Christus et commendando dixit: Non inveni tantam fidem et cetera. Origenes: Attende, quantum sit aut quale, quod Dei unigenitus miratus; aurum, divtiae regna, principatus in conspectu eius sunt, tanquam umbrae, nil horum in conspectu Dei mirabile quasi magnum vel pretiosum, sed tantum fides, hanc miratur honorificans, hanc acceptat. Haec ille.

Quinto diligendo Christi servitutem, hoc ostendit centurio dicens: Nam et ego sub potestate constitutus sum et cetera, et dico servo meo: Fac hoc, et facit et cetera. Proinde Augustinus de vita Christiana dicit: Christi ille non famulus, sed subsannator et irrisor est, qui se eius servum dicit, cui tamen servire dissimulat. Haec ille. O ergo omnes servi et domini, studete servire Chrito, cuius omnes servi estis. Ambrosius de Iacob dicit: Sub Christo pretiosa est servitus et gloriosalibertas. Pretiosa est enim servitus, quae tanti sanguinis est pretio comparata, gloriosa libertas, quam nulla servitus culpae, nulla peccatorum vincula constringunt. Haec ille. O ergo Christiane, si tibi videtur grave in serviendo Christo humiliari, cogita, quia Christus se pro te humiliavit rex regum ad mortem crucis. Si grave ieiunare, vide, quia ipse pro te felle et aceto potatur. Si grave est plorare, Christus pro te flevit pluries. Si confiteri est tibi grave, vide Christum nudum in cruce pro te verecundiam passum. Si satisfacere grave putas, vide Christum in se satisfacientem pro te.

Sexto debemus recognoscere Christum Dominum exorando eius pietatem, ut faciat nobiscum misericordiam sanando in anima et salvando aeternaliter, sicut fecit iste centurio exorando servo sanitatem.

Septimo formidando eius iudicii aequitatem, quia ecce comminatur: Dico (ait) vobis, quod multi ab oriente et occidente venient et cetera. Et subiungit: filii autem regni eiicient in tenebras exteriores, ibi erit fletus et stridor dentium. Vae ergo erit ibi, et vae in corpore et anima omnibus servis malis. Vae maledictis dominis, qui praedicta non observant. Vae peccatoribus universis et cetera. Rogemus ergo Dominum Iesum, ut pius noster et dulcis dominus det gratiam et cetera.

 

 

 

 

 

 

 

 

---