[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo XXIII.]
De eadem dominica sive etiam in octava epiphaniae applicandus
Sermo IV. scilicet de baptismo Christi ac nostro
Hic est Iesus, qui baptisat in Spiritu Sancto. Verba ista scribuntur Ioh. I., et in evangelio hodiernae octavae, quae quidem sanctus Iohannes Baptista locutus est ferens testimonium de Christi humanitate vera et divinitate. Ut enim hodiernum dicit evangelium: Christus Dominus venit ad Iohannem, qui baptisabant in Iordane, quem videns Iohannes ait: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi, et sic testimonium perhibuit de eius vera humanitate, in qua tanquam agnus in lege sic ipse immolandus erat in cruce, et tamen per hoc sacrificium tollebat peccata mundi tanquam verus Deus, cuius proprium est peccata tollere remittendo. Et hoc testimonium confirmando dixit: Qui misit me baptisare in aqua, ille mihi dixit: super quem videris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est, qui baptisat in Spiritu Sancto, et subdit: et ego vidi et testimonium perhibui, quia hic est filius Dei. Haec et plura in evangelio. Et quoniam sancta Ecclesia his diebus et praecipue in octava ista agit festum de baptismo Christi, sicut sonat officium et evangelium, idcirco de ipso baptismo in hoc sermone tria mysteria notemus:
- Primum de baptismi institutione
- Secundum de eius regulari observatione
- Tertium de eius efficaci salvificatione (F)
Circa primum de baptismi institutione, scilicet a Christo quaeritur, utrum Christus instituerit baptismum, quando ipse baptisatus est a Iohanne. Et ratio quaestionis est, quia baptismus institutus est ad tollendum peccata et praecipue contra originale peccatum primordinaliter. Sed cum Christus nullum peccatum habuit, nec originale, nec actuale, videtur, quod debuerit baptisari a Iohanne, nisi propter hoc, ut suo facto instrueret sacramentum baptismum. Se din contrarium est, quod scribitur extra de baptismo et eius effectu c. „Maiores” § dictum est: Per sacramentum, inquit, baptismi Christi sanguine rubricati culpa remittitur, ergo non habuit vim usque Christi passionem et sanguinis effusionem. Ad haec respondetur secundum Richardum super IV. dist. III. q. ar. I. et alios doctores, quod Christus in baptismi institutione quattor praecipua fecit:
- Primo aquas sanctificavit
- Secundo baptismum instituendum insinuavit
- Tertio baptismi sacramentum instituit
- Quarto ipsum institutum observari praecepit
Primo inquam Christus aquas sanctificavit, unde Christu voluit baptisari, non quidem, ut aliquid reciperet a baptismo, sicut nos, qui recipimus a baptismo dona spiritualia, scilicet remissionem peccatorum, sanctificationem, virtutes et gratias et dona Spiritus Sancti, sed Christus nil tale recepit a baptismo. Sed ut dicit Beda in homilia: venit filius Dei, qui mundus erat a sordibus cunctis baptisari a Iohanne in aquis Iordanis, ut ad abluendum nostrorum sordes scelerum omnium fluenta sanctificaret aquarum. Haec ille. Unde et Damascenus li. IV. c. I. dicit, quod quando Christus fuit baptisatus, sanctificavit baptisma hominum. Et Glossa super Lucae III. dicit: Baptisatur Dominus non mundari indigens, sed tactu suae suae sanctissimae et mundissimae cornis aquas mundans, ut vim habeant abluendi. (G)
Ad id exemplum accipiamus de unicorno, de quo narrat sanctus Vincentius in sermone, quod tactu sui cornu purificat aquam, deinde bibunt animalia expectantia. Christus comparatur unicorno. Unde Ecclesia dicit psalmum XCI.: Exaltabitur sicut unicornis cornu meum, hoc est Christus, qui ideo unicornis dicitur, quia in Christo divinitas et humanitas non faciunt nisi unum cornum, id est unicam personam, et sicut unicornis in gremio virginis caput reclinat sicque capitur et et occiditur, sic et Christus in carne de virgine sumpta occisus est et exaltatum est cornu, hoc est regnum Ecclesiae in Christi baptismo, qui sicut unicornis tetigit aquas et mundavit eas vel sanctificavit.
Secundo Christus baptismum instituendum insinuavit secundum Richardum tam facto, quam verbo: facto quando Christus baptisatus fuit a Iohanne, tunc enim nondum instituit absolute baptismum, sed instituendum insinuavit in aqua inquantum in aqua fuit baptisatus, et in nomine Trinitatis inquantum in suo baptismo apparuit persona patris in voce, persona filii in carne, et persona Spiritus Sancti in columbae specie. (H)
Sed dicens, sub qua forma verborum Iohannes baptisavit tunc Christum Richardus ibidem circa litteram dicit, quod ex quo Magister in textu ait, quod apostoli baptisaverunt postea gentes in nomine Trinitatis, quae forma, inquit, ante passionem Christi potest intelligi fuisse tradita, licet non sit scriptum. Et quando Christus a Iohanne baptisatus est, tunc institutio baptismi facta est intelligendo scilicet secundum materiae determinationem, quia in aqua instituendum erat baptismus et quantum ad figurationem formae additur invocato nomine Trinitatis. Haec Magister ubi Richardus dicit. Hinc arguunt aliqui, quod Iohannes in baptisando Christum Trinitatem invocavit, et sic patet, quod baptisavit secundum illos Christum inquantum hominem in nomine patris et filii et Spiritus Sancti. Nec mirum, quia tunc Iohannes Trinitatem in facta apparitione praedicta cognovit, sic ergo baptisasse videtur. Item Christus non solum facto, sed etiam verbo baptismum instituendum insinuavit quando Nicodemo ait Ioh. III.: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non potest intrare in regnum caelorum.
Tertio Christus baptismi sacramentum instituit facto et verbo. Primo facto quando baptisavit per dscipulos suos, ut patet Ioh. III. Secundo verbo quando mittens discipulos suos binos et binos ad baptisandum et praedicandum, mandavit eis sub ea forma baptisare, ut dicit Magister ubi supra de forma, scilicet in nomine Trinitatis, et de ista missione discipulorum habetur Lu. X.: Sed quomodo tunc ante passionem habuit baptismus efficaciam idem Richardus c. IV. ibidem dicit, quod ex vi passionis creditae implicite vel explicite et quasi iam inchoatae propter propinquitatem et assumptam poenalitatem. Et sic solvit obiectionem factam in contrarium ubi supra. (I)
Sed secundum eundem Richardum ar. subsequenti: ante Christi passionem non erant homines adhuc obligati de necessitate salutis ad baptismi susceptionem. Lex enim, inquit, non obligat quousque promulgata sit, quamvis autem discipuli Christi ante passionem baptisaverunt, ut dictum est, quia iam institutum guit sacramentum baptismi a Christo, tamen adhuc non fuit promulgatum illud per discipulos, ut necessarium ad salutem unde non obligabat omnes.
Ideoque quarto Christus ipsum baptismum institutum observari omnibus et tanquam necessarium publicari praecepit, et hoc fecit signo in passione et verbo post passionem et resurrectionem. Signo, inquam, in passione quando de latere Christi in cruce fluxit sanguis pro signo redemptionis et aqua in signum lavacri regenerationis, ut patet Ioh. XIX. Item verbo quando post resurrectionem dixit discipulis: Ite, docete omnes gentes baptisantes eos in nomine patris et filii et Spiritus Sancti,[1] et sic iam post promulgationem Evangelii omnes tenentur ad baptismum. Haec Richardus. Sed quid de discipulis Christi? Utrum omnes fuerunt baptisati ante Christi passionem? Respndetur secundum Augustinum de consecratione dist. IV. c. „Quando ab Hierosolimis” et c. sequenti, quod baptisati sunt et eadem ratione etiam Iohannes Baptista baptisatus est a Christo, unde dixit Matth. III.: Ego, scilicet Iohannes a te, scilicet Christo debeo baptisari. Denique et secundum magnum Albertum super „Missus est”: Eadem rationem et Beata Virgo Maria baptisata fuit, nam si non fuissent baptisati sequeretur, quod non haberent caracterem in anima, quam imprimit baptismus. Hoc est quoddam pulchrum signum Christi regium ad instar coronae regalis, quod nullus habet, nisi baptisatus. Unde secundum doctores tenentur omnes etiam sanctificati in utero, ut fuit Iohannes et Maria et alii ad susceptionem nihilomminus baptismi, ut habeant caracterem, id est signum distinctivum, quod sunt membra Christo conformia et incorporati. O ergo homo, scito, quod omnes pagani et quicunque baptismum contemnunt aeternaliter damnabuntur. (K)
Circa secundum, scilicet de baptismi observatione, scilicet regulari notandum, quod in baptismo sunt necessario sex praecipuae regulae generales observandae secundum doctores super IV. dist. III. et deinde usque dist. VI. recolligendo secundum quattor causas concurrentes ad ipsum baptismum. Prima regula dicitur aquae ablutio, unde Magister ubi supra diffiniens baptismum dicit: Baptismus est intinctio, id est ablutio corporis exterior facta sub forma verborum, scilicet debita. Si enim ablutio fieret sine verbo, non est ibi sacramentum, sed accedente verbo ad elementum fit sacramentum, ut dicit Augustinus. Haec Magister et patet dictum Augustini I. q. I. „Detrahe”. Ex quo patet, quod requiritur simultas verborum cum intinctione aquae et tanta secundum Scotum sufficit simultas, quod unum non fit finitum complete et totaliter sine alterius inceptione, alioquin si prolatio verborum finiretur totaliter antequam inciperet ablutio vel econverso, nil faceret, qui sic baptisaret infantem. Bonum est scire haec mulieribus, quae in necessitate habent baptisare, ut sciant cum ablutione verborum formam proferre simul. Nam ut Augustinus dicit c. quae supra, scilicet „Detrahe” verbum aquae, inquit, quid est aqua, nisi aqua, sed accedit verbum ad elementum, et sic fit sacramentum. Haec ibi. Sed hic potest quaeri primo: quae pars corporis debet ablui. Ad hoc Richardus dicit, quod caput vel facies, quia ibi vigent sensus, aut pectus, quod est sedes cordis. Communiter tamen tenentur, quod qualitercunque corpus contingatur aqua et quantumcunque modica aspersione in casu, videlicet necessitatis, sufficit, quia est vere anima tota in qualibet parte corporis secundum Augustinum. Secundo: quotiens debeat fieri ista ablutio, dicitur de consecratione dist. IV. in c. „De Trinitate”, quod deberet fieri trina ablutio, ubi scilicet est consuetudo alias non, quia non est de necessitate sacramenti, sed una sufficit. Et sic patet. (L)
Secunda regula dicitur baptismalis formae prolatio. Forma autem baptismi secundum doctores in c. I „De baptismo” haec est: Ego te baptiso in nomine patris et filii et Spiritus Sancti. Amen. Quaeritur, quid si haec forma non integre proferatur, sed aliquid obmittatur. Respondetur secundum doctores, quod si obmittatur aliquid, quod est de substantia formae, scilicet baptiso te in nomine patris et filii et Spiritus Sancti, non erit baptismus. Si autem obmittatur illud, quod non est de substantia, peccat quidem, qui obmittit, tamen baptismus erit, ut si dimittat ego, quia hoc non est de substantia, ut dicit Richardus similiter Innocentius. Si autem quis dimittet te Innnocentius dicto c. I. dicit, quod nil fieret et concorditer doctores. Unde tamen Aureolus in IV. dist. III. dicit: Si pro ista pronomine te poneretur nomen proprium illius, quem baptisat, esset baptismus; peccaret tamen, qui sic faceret, similiter si quis diceret: Ego vos baptiso, quia solus debet baptisari et in singulari, nisi necessitas subesset, plures simul baptisandi, quia tunc liceret prout fecerunt apostoli. Haec Aureolus. Item si diceret quis: in nomine Trinitatis tantummodo et non exprimeret personas, nil esset. Denique si dimittatur in, non est baptismus, ut dicit Gualdenser???. Quaeritur etiam, quid de forma baptismi Graecorum, quae haec est: Baptisetur Petrus servus Christi in nomie Patris et filii et Spiritus Sancti. Respondetur, quod opinio communis theologorum in IV. est, quod baptismus, peccaret tamen Latinus sic baptisans, sed non Graecus, tamen ut dicit Angelus securius est, quod sub conditione rebaptisetur propter dubium, quia alii contradicunt. Similiter si quis diceret: Ego te baptiso in nomine Christi. Plures alios casus de hoc occurrentes causa brevitatis pertranseo, tum quia diffuse traduntur in summis, tum quia populo non sunt necesarii. (M)
Tertia regula dicitur congrua ministratio. Nam si quaeratur, quis est minister congruus baptismi, respondetur secundum doctores, quod sacerdos, qui non sit praecisus, unde praesente praesbitero nec clericus simplex, nec praesente clerico laicus, nec praesente viro mulier debet bapisare de consecratione dist. IV. c. „Mulier” et c. „Romanus”. Nam non sacerdos baptisans sine necessitate efficitur irregularis c. I. de clerico non ordi. ministrante. In necessitate vero quilibet potest baptisare et tenetur aliter peccat mortaliter. Unde quia praesbiteri non debent accedere ad partum mulierum, si igitur contingat difficultas pariendi ita, quod timetur mors pueri, debet obstetrix vel quicunque adest baptisare, unde quilibet debet addiscere formam baptismi. Denique sacerdos praecisus vel hereticus non debet admitti, ut baptiset, nisi in casu necessitatis, alias peccaret mortaliter, qui a tali vellet baptisari praeter necessitatem. Et doctor subtilis super IV. dicit, quod si haereticus baptisat parvulum in forma et intentione Ecclesiae, tunc nihil obstat parvulo, nec quantum ad sacramentum, nec quantum ad effectum eius. Sed si baptisat adultum, qui intendit esse discipulus ipsius, non suscipit rem sacramenti, quia est in peccato mortali, tamen suscipit sacramentum. Secus si non habet malum propositum puta consensum in heresim, quia sic in necessitate potest ab eo baptisari, nec est rebaptisandus. Si autem sacerdos non est praecisus, tamen scitur esse malus vel in peccato mortali Richardus in IV. dist. V. dicit, quod nisi conteratur de peccato, mortaliter peccat baptisando, et ideo non est inducendus ad ministrandum, praecipue si alius possit haberi. Tamen si ipse paratus est baptisare, potius debet baptismus suscipi a tali malo sacerdote, quam laico bono, quia bonitas ministri non tantum spectat ad sacramentum, quam autoritas, ut dicit Ludovicus in IV. (N)
Quarta regula dicitur debita intentio, scilicet quod ipse baptisans intendat facere quod facit Ecclesia et intendit et hoc intendere sufficit habitualiter vel virtualiter etiam si non sit actualis intentio. Secus si intenderet solummodo lavare non ad id, ut fiat baptisatus in fide Christianae Ecclesiae, sicut dicitur, quod Thurci saepe suos pueros faciunt baptisare per Christianum, ut non foeteant, sic enim Christianus tali intentione baptisaret principaliter non esset baptismus. Sed quid de eo, qui intendit baptisare masculum, et tamen non fuit masculus, sed femina, vel econverso. Respondetur secundum Hostiensem, quod si simpliciter baptisat intendens baptisare personam cuiuscunque sexus sit, talis vere baptisat. Si autem solum intenderet baptisare masculum tantummodo sic, quod non vult baptisare feminam, tunc talis non esset baptisatus. (O)
Quinta regula dicitur emundationis baptismalis diversivicatio. Nam baptismus est triplex, quia emundat Deus animas tripliciter, ut Augustinus li. IV. de unico baptismo dicit: Primus est fluminis, et iste proprie dicitur baptismus, qui fit in aqua secundum Christi institutionem. Secundus est sanguinis, scilicet in martyrio pro Christo passo. Tertius est flaminis, quando quis baptisatur per gratiam Spiritus Sancti, de quo Act. II.: Vos autem baptisabimini Spiritu Sancto, et hoc fit in proposito suscipiendi baptismum modo debito. Unde istud non congruit nisi adultis habentibus usum rationis, ut patet de consecratione dist. IV. c. „Baptismi vicem”. Sed quaestio occurrit , scilicet qualiter isti baptismi differunt inter se in effectu. Ad hoc clare respondetur per fratrem Angelum et doctores, quod baptismus fluminis praecellit et sanguinis etiam. Primo, quod remittit totam poenam debitam peccatis, sed baptismus flaminis non remittit totam poenam debitam sed plus vel minus secundum suam devotionem ad Christum et baptismum. Item secundo isti duo baptismi excedunt tertium in hoc, quod non carent ecclesiastica sepultura, sed baptismus flaminis sine aliis privarur ecclesiastica sepultura sicut et cathecumini, quamvis pro eis oret Ecclesia. Tertio baptismus fluminis omnes alios excedit in hoc, quod caracterem imprimit, aliorum nullus imprimit caracterem. Denique baptismus sanguinis alios in hoc excedit, quia aureolam meretur accidentalis praemii, scilicet martyrii, et etiam essentialis inquantum plus confert de gratia, sicut est ibi opus maius secundum Petrum de Palude. Et est omnibus communior adultis, videlicet et parvulis nondum natis, quia si parvuli occidantur Christo puta in detestationem fidei Christi, quam tenent parentes eius, sunt martyres secundum theologos et Petrum de Palude; etiam si essent in ventre et in despectum Christi mater percussa aborsum faceret vel interficeretur. Haec frater Angelicus in summa. (P)
Sexta regula fidelis patrini levatio. Haec regula hic ideo ponitur, ut sciatis, quia in compaternitate non potest quis levare parvulum, nisi sit fidelis baptisatus. Et si de facto levaverit, non erit compater talis infidelis levans, licet sit baptisans, quia non baptisans potest baptisare in necessitate eo, quod hoc est necessitatis, sed levare non est necessitatis, ergo non est admittendus. Et si admittatur ad levationem, non contrahit cognationem spiritualem eo, quod baptismus est fundamentum omnium sacramentorum et spiritualium cognationum, quae per sacramenta contrahuntur. Et haec latius patent secundum Richardum, Thomam, Petrum et fratrem Angelum de Clavasio in summa. Sed quid si quis sit baptisatus non tamen confirmatus, utrum possit levare aliquem de sacro fonte more patrini. Respondetur per concilium de consecratione dist. IV. „In baptismate”, quod non potest suscipere in filium, neque in baptismo, nec in confirmatione, ubi Glossa dicit, quod si de facto suscipiat non contrahitur compaternitas, nisi si baptisaret baptisatus. Si aliter tamen fit cum baptisare possit non impenditur baptismus. Sed hoc ideo institutum est, quia patrini debent instruere filios suos in symbolo et dominica oratione servanda castitate et caritate, ut dicit Augustinus dist. ea c. „Vos ante omnia”. Sed hoc facere non possunt, qui primo de his instructi non fuerint. Haec habentur in Glossa. Ad idem Magister in IV. dist. VI. dicit, quod exigitur a patrino diligens cura circa eum, pro quo respondet, quid verum limita secundum Thomam, quando parentes notabiliter negligunt, ut patet per fratrem Angelum. Haec sufficiant. O ergo Christiane homo, adverte diligenter et disce qualiter teneris te habere circa baőtismum. (Q)
Circa tertium de effectu baptismi et salubri operatione. Notandum est, quod praecipua bona sex effici baptismus ad salvandum hominem baptisatum. Primum est adventus Spiritus Sancti et infusio, in cuius signum Christus quando baptisatus est licet a principio conceptionis plenus fuerit Spiritu Sancto, voluit tamen, ut descedat Spiritus Sanctus in columbae specie super eum ad significandum, quod homo, qui baptisatur, habebit Spiritum Sanctum ?per gratiam, ideo baptisandus chrismatur in vertice. Secundum est amotio omnis peccati ac innocentiae restitutio, in huius signum super Christum Spiritus Sanctus in columbae specie venit, quia columba munda loca et non lutosa diligit. Et in baptismo omnis immunditia peccati originalis, venialis et mortalis tollitur, ut dicit Augustinus: Proinde baptisandus veste candida induitur, quae significat innocentiam. Tertium est caeli apertio, ideo baptisato Christo caeli aperti sunt. Matth. III. Unde si baptisatus decederet statim in caelum, evolaret sine omni purgatorio secundum Augustinum de fide ad Petrum. Unde homini in baptismo cereus lucens datur, quia dignus est luminae caelestis beatitudinis. (R)
Quartum est caracteris impressio. Est autem caracter signum sanctum animae impressum a Deo ad decorem aeternum fidelis animae distinguens ipsam ab aliis non insignitis tali caractere, ut volunt doctores et theologi; et secundum Vincentium in sermone est tanquam quaedam corona regalis habens nomen Domini Iesu scriptum in fronte baptisati pro summa gloria. Iuxta illud Apoc. XIV.: Habentes nomen eius et nomen patris eius scriptum in frontibus suis. Franciscus de Mayronis etiam dicit, quod sicut speciales et intimi ministrantes regi signo vel clenodio regali insigniuntur, quo et discernuntur, sic in proposito caracter baptismi est signum regale Christo configurans, quos beatis in caelo est ad maximam gloriam super omnes sanctos veteris testamenti, scilicet patriarchas et prophetas. Illi enim, quia non sunt baptisati, non habent hoc signum; et super sanctos innocentes ab Herode occisos et huiusmodi; ac etiam super illos rhetores beatae Katherinae et omnes, qui non sunt baptisati baptismo fluminis. Denique quia caracter indelibilis est, nec perditur quocunque subsequente peccato, ut dicit Augustinus I. q. I. „Quid quidam”. Erit ergo damnatis Christianis confusio permaxima, quod suo peccato perdiderunt regnum caelestem. Et super omnes paganos plus erubescent tanquam reges suspensi patibulis inter latricos in confusionem habentes signa regni. (S)
Quintum bonum est diabolicae potestatis deiectio, quia diabolus non habet potestatem in baptisato, nisi ipsemet homo velit sibi consentire. Iuxta illud Gregorii: Debilis est hostis, non potest vincere nisi volentem. Ideo sale et saliva, quae conservant a putredine baptisandus exorcizatur et insufflatur dicendo: exi maligne spiritus pro signo conservationis a peccato.
Unde baptisatus si vult, potest Dei gratia adiuvante tota vita sua cavere peccatum mortale, sed non baptisatus infidelis, non potest sic omnia cavere, quamvis non necessario habeat peccare, ut patet per Bonaventuram super II. dist. XXVIII. concorditer Richardus. In huius signum Christus baptisatus statim ivit in desertum contra diabolum pugnaturus et vicit. Sextum est aeternam ad hereditatem filialis adoptio. Unde Christo baptisato vox a Deo patre facta est dicens: Tu es filius meus dilectus,[2] ipse enim ab aeterno Dei filius erat, sed propter nos facta est vox ista, ut significetur, quod dictum est I. Ioh. III.: Videte, qualem caritatem dedit nobis Deus, ut filii Dei simus et cetera, ergo et heredes Rom. VIII. O carissimi viri et mulieres, divites et etiam pauperes, o omnes Christiani, videte, inquam, talem caritatem Dei, quod filii Dei nominemur et simus, scilicet tanti regis. Sed quia magni regis filii pro confusione extrema debent habere, si ipsi vadunt ad lupanar, ad tabernas, ad taxillos et cetera; similiter si sponsa regis deprehenditur contra fidem fornicasse. Sic anima peccans debet erubescere, cum sit adoptata et promisit fidem in baptismo abrenunciare, scilicet sathane et omnibus pompis et operibus eius, ut dicit Augustinus. Rogemus ergo Dominum et cetera.
[1] Kell ide is!
[2] ide