[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo XXII.]Sermo III. scilicet de modo vitae Christi cum parentibus et exemplo honorandi parentes
Venit Nazareth et erat subditus illis.[1] Luc. II. et in evangelio hodierno. (S)
Secundum sanctorum dicta Gregorii et Augustini: Iesus in mundum veniens et ex Virgine natus non solum verbis, sed etiam factis et gestis voluit nos per omnia docere ad salutem. Et ut omnium aetatum homines minores videlicet et maiores doceret, voluit. Primo esse infans et paulatim crescendo fieri puer, deinde adolescens et postea iuvenis ac vir perfectus. Hoc ideo secundum quod dicit sanctus Vincentius in sermone, ut ostenderet quia venerat salvare omnes. Primo infantes per innocentiam. Secundo adolescentes per parentum oboedientiam. Tertio viros et quoslibet iuvenes per praeceptorum observantiam et poenitentiam. Sed quoniam ipse Dominus noluit usque ad senectutem vitam prolongare sed in iuventute mori quando vita magis diligitur et vigore naturali tunc fervente passio mortis est acerbior. Ut sic pro nobis patiendo mortem maiorem commendaret suam charitatem, ne ex hoc senes putarent se a Christo relictos et omnino non salvandos. Idcirco Christus, ut eis etiam spem salutis daret voluit in pueritia a senissimis hominibus, scilicet Simeone et Anna benedici et amplecti ac laudari et agnosci. Unde postquam Ecclesia egit festa infantiae in praeteritis diebus, iam festivat de pueritia XII annorum et proponit nobis in exemplum vitae Christi modum cum parentibus dicens, quod venit Nazareth et erat subditus illis[2] et quod dietim crescebat. De ipsa ergo vita Christi cum parentibus exemplaritate salubri tria mysteria notemus in hoc sermone.
· Primum de Christi actione pro temporum differentia.
· Secundum de Christi subiectione pro parentum oboedientia.
· Tertium de Christi exemplificatione in parentum reverentia. (T)
Circa primum de actione Christi pro temporum differentia. Notandum est, quod in evangelio quinque differentiae temporum ponuntur de Christo et actione eius. Primo, quod quidem fuit unius diei puer de Virgine natus. Luc. II. Hodie natus est nobis Salvator, qui est Christus Dominus.[3] Secundo quod fuit octo dierum puer circumcisus. Luc. ibidem: Postquam consumati sunt dies octo, ut circumcideretur puer etc.[4] Tertio, quod fuit XL. dierum in templo praesentatus. Luc. ibidem. Quarto, quod fuit XII. annorum amissus et inter doctores inventus, ut patet in hodierno evangelio. Et Chrysostomus super Iohanem dicit, quod nullum miraculum egit Dominus in pueritia, hoc tantum unum prodit Lucas per quod mirabilis sapientiae videbatur. Quinto ponitur in evangelio, quod fuit annorum XXX, quando in Iordane est baptizatus. Luc. III.: Erat Iesus incipiens quasi annorum triginta.[5] Dicit autem Chrysostomus, quod sicut usque ad XII. annum non legitur Christum quidquam fecisse, sic et a XII. anno usque ad XXX. nil legitur, sed in XXX. anno baptizatus est et in XXXI. anno convertit aquam in vinum et hoc fuit initium signorum, quod fecit Iesus[6], ut habetur Ioh. II. Ex quo patet, quod liber De infantia Salvatoris dicens Christum in infantia fecisse miracula falsus est et reprobatus tamquam ab haereticis confictus, ut dicit Lyra. Nam ut habetur in decreto Gelasii papae, quod scribitur dist. XV. c. „Sancta Romana Ecclesia” inter apocrifa numeratur. Sed circa praemissa aliquae questiones pertractandae occurrunt. (V)
Prima quaestio quare Christus noluit in pueritia uti potestate miraculorum cum optime potuisset, quia divinam potentiam semper habuit. Sed usum eius in miraculis faciendis distulit usque ad XXX. annum, ut patuit et probat hoc Lyra super Iohannem II. in fine. Ad hoc respondetur secundem eundem Lyram ibidem et concorditer Thomam III. parte q. XLIV. ar. III.: Sciendum – inquit – quod miracula Christi ordinabantur ad duo, scilicet ad manifestationem suae divinitatis et ad confirmationem suae doctrinae per quam homines ad fidem adducebantur, et quantum ad utrumque fuit conveniens differre operationem miraculorum usque post baptismum. Declaratur sic, quia confirmatio doctrinae non praecedit actum docendi, sed magis sequitur doctrinam et praedicationem. Ad praedicandum autem et docendum requiritur aetas perfecta saltem de congruo. Perfecta autem aetas est XXX. annorum, quae congruit praedicationi utque extra De electione c. „Cum in cunctis”. Nam et in figuram huius Ioseph in aetate tali stetit coram pharaone pandens divina mysteria somniorum. Gen. XLI.[7] Similiter David erat XXX. annorum cum regnare coepit super Israel. II. Reg. V.[8] Et Ezechiel in XXX. anno incepit prophetisare. Ezech. I.[9] Ideoque conveniens fuit, quod Christus ante tricesimum annum non doceret per conns nec miracula suae doctrinae confirmativa faceret. Item quia miracula Christi erant suae deitatis manifestativa. Paris autem periculi est, si negetur in Christo vera humanitas sicut si negetur sua divinitas, ut etiam dicit Leo papa in sermone. Idcirco debuit deitas Christi sic manifestari, ut verae humanitatis cognitio non impediretur et ideo non fuit conveniens ipsum ante aetatem perfectam miracula facere, quia sic incarnatio fantastica crederetur et in dubio fuisset an esset verus homo, congruum fuit tempus determinatum expectare. Nam ut Chrysostomus dicit: Si ante illud tempus, scilicet XXX. annorum fecisset miracula tunc non indiguisset praecursore eum manifestante, quia seipsum notum fecisset per miraculorum operationem. Sic ergo ordinavit Deus, quod Christus manifestetur per miracula aliunde divinitus facta in tempore pueritiae Christi. Puta per angelos testantes pastoribus per stellam magis apparentem, per Symeonem et Annam, ac huiusmodi plurima per miracula, quae narratur in legenda ac per praecursorem quatinus testimonium sit validius aliunde acceptum, quam a seipso in propria persona factum, ne quis dicere possit sicut dixerit Iudaei Christo. Ioh. VIII. Tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum.[10] O mira Dei sapientia! In hoc etiam docet nos humilitatem et veritatem ac patientiae longanimitatem eligere in actibus. (X)
Secunda quaestio quare Christus suam sapientiam mirabilem voluit ostendere in XII. anno aetatis suae, cum alia miracula noluit facere ante XXX. annum suae vitae. Ad hoc respondetur secundum doctorem, quod hoc voluit. Primo ad ostendendum suae sapientiae perfectionem et eius in anima plenitudinem. Ne putarent homines, quod sicut in corpore videbatur infirmus et paulatim crescere, sic et in anima esset ignorans more aliorum puerorum, sed pateret hominibus quia plenus fuit omni sapientia adhuc a pueritia. Et quia inaetate XII. annorum incipit in hominibus ratio florere et cognoscere differentiam inter bonum et malum, et in tali aetate sapientia lucere incipit per loqualam, ac tunc cognoscitur qualis erit in futuro iuxta illud Prover. XX.: Ex studiis suis intelligitur puer si munda et recta sunt opera eius.[11] Ideo Christus cum esset sapientia Patris Aeterni innotescere voluit mundo pro illa aetate sapientiae in hominibus manifestandae. Secundo hoc voluit propter mysterium ad significandum, quod ipse duodecim tribus Israel educens de Aegypto fuerat et etiam XII apostolos electurus erat per quos sua sapientia manifestanda esset per orbem omnibus hominibus. Ideo XII. anno voluit sapientiam manifestare. Haec Ludolphus. Et in hoc docet XII. ar.: fidei per XII. apostolos praedicatos firmiter credere, quia sunt a divina sapientia traditi. Denique in istis omnibus o Christiane sequere et tu humilitatem Christi! Noli superbire! Noli praecipitanter sed rationabiliter gerere te! (Y)
Circa secundum principale de oboedientia Christi et subiectione suis parentibus, quia dicit evangelium, quod erat subditus illis. Inquirendum est qualibus modis Christus erat subditus parentibus et qualiter se habuit in tota vita cum eis usque ad annum XXX. suae aetatis. Ad quid notandum secundum doctorem recolligendo, quod quinque actus et modos observavit Christus vivendo cum parentibus.
· Primo contemplationi et orationi vacavit.
· Secundo obsequia parentibus impendit.
· Tertio manibus laboravit.
· Quarto de divinis mysteriis parentes docuit.
· Quinto dulci familiaritate conservatus exstitit.
Primo inquam contemplationi divinae crebrius vacavit et orationi. Unde Ludolphus De meditationibus vitae Christi par. I. c. XVI. dicit, quod Christus subtrahebat se crebro a consortio hominum crebrisque orationibus intentus erat. Ibat ad synagogam, id est ecclesiam et stabat ibi multum in oratione ponens se in loco humillimo. Redibat domum et cum matre ac nutritio stabat et aliquando hos adiuvabat. Mirabantur cuncti tam speciosum iuvenem. Et sic puer crescebat aetate et gratia apud Deum et homines, ut ait evangelium hodiernum. Et infra dicit idem. Meditare – inquit – tria cubicula in aliqua camera. Non enim erat eis domus ampla sed parva, in qua meditare et intuere Dominum Iesum in suo cubiculo post orationem, scilicet diutinam se componere per singulas noctes tam longissimi temporis spatio sic humiliter perseverare, scilicet in oratione et contemplatione, ut faceret – inquit – quicumque alius pauperculus de populo. Idem quam. Si autem quaeras quare Dominus sic vivebat. Respondeo tibi. Non quia indigeret, sed ut nos instrueret, qui prius cepit facere, quam docere. Docturus enim erat. Matth. XI. Discite a me, quia mitis sum et humilis corde etc.[12] Ut ergo doceret nos humilitatem et orationem sic Christus faciebat, ut etiam videtur sentire Bernardus. O quomodo possumus pie etiam cogitare, quod Beata Virgo et Ioseph haec a Christo facere videntes et quod pro exemplo faceret scientes. Consimiliter et ipsi faciebant.
Secundo quoque obsequia parentibus impendit et eos honoravit. Ut idem Ludolphus, ubi supra dicit. Unde ipsemet Matth. XX. dicit: Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare.[13] Sanctus namquam Vincentius in suo sermone dicit, quod cum videbat Ioseph, quod Beata Virgo accipiens amphoram vellet portare aquam, dicebat ei: O domina ego portabo. Et illa: Ego ibo. Et cum sic pie contenderent, Christus accipibat amphoram dicens: Ego volo ire, ut dem exemplum aliis filiis honorare parentes eis ministrando. Et sic ipse portabat aquam de fonte. Ut autem refert magister in schola historiae adhuc in Nazareth stat fons parvulus de quo puer Iesus hauriebat aquam et ministrabat matri. O quam honorabiliter Christus ministravit eis tamquam quis ministraret regi vel reginae honore summo infundendo aquam, tenendo eius manutergium et huiusmodi. Mirabantur illi de tanta Christi dignatione. Idem quoque sanctus Vincentius ait: O si quis dixisset, quare non facitis vos Michael vel Gabriel! Angeli respondissent: Nos sumus parati, sed ipsemet vult facere pro exemplo praebendo aliis, ut honorent patrem et matrem. Tertio denique Christus manibus laboravit. Unde Basilius quem allegat Ludolphus, ubi supra dicit sic: ab ipsa etiam primeva aetate parentibus oboediens laborem corporeum humiliter et reverenter Christus sustinuit. Cum enim homines essent honesti et iusti egeni tamen et necessariorum penuriam patientes (teste praesaepe) manifestum est, quod sudores corporeos frequentabant, necessaria vitae sibi inde quaerentes. Iesus autem oboediens illis etiam in sustinendo labores subiectionem plenariam ostendebat. Haec Basilius. (Z)
Sed qualem laborem manualem exercuerit Christus pro adquirendis vitae necessariis una cum parentibus. Nicolaus de Lyra super Marci. VI. in Postilla dicit, quod videtur probabile hoc videlicet, quod Christus eandem artem exercuit, quam pater putatius, scilicet Ioseph, qui fuit faber lignarius, quia ut ibidem habetur, Iudaei compatriote Christi mirantes de doctrina Christi dicens. Unde huic haec omnia et quae sapientia data est illi et virtutes tales etc. Nonne hic est faber filius Mariae etc.[14] Patet Marci. VI. et quia Matth. XIII. dicitur fabri filius. Ideo inquit Lyra, quod usque ad XXX. annum aetatis, quo nec fuit intentus studio litterarum Ioh. VII. Nec est verisimile, quod tanto tempore fuerit otiosus. Magis ergo videtur verisimile, quod fuerit occupatus in arte patris sui putativi, quam in alia. Et hoc patet per verba istorum, qui erant de Nazareth, qui modum suum vivendi cognoscebant et fabrum eum vocabant. In hoc nos non otiari sed laborare quemlibet docet Christus exemplo, quia multa mala docet otiositas, ut patet Ecci. XXXIII. Quarto Christus de divinis mysteriis parentes docuit. Ut enim sanctus Vincentius dicit in sermone assumptionis, saepius Beata Virgo tamquam Magdalena sedens secus pedes Domini Iesu audiebat verba eius et plurima caelestia secreta ab eodem Christo quaerebat. Et ipse oboediens matri revelabat, scilicet de statu angelorum et aliquorum casu, de animabus hominum exutis et huiusmodi. Suo modo et de Ioseph putandum audivisse Christi verba. Quinto denique dulci familiaritate cum illis conversatus extitit. Unde Ludolphus, ubi supra dicit: Conspice o anima devota qualiter ipsi tres comedunt ad unam mensam simul per singulos dies, non lautas et exquisitas, sed pauperes et sobrias cenas sumentes, et qualiter postea simile colloquuntur non inania et otiosa verba, sed plena Spiritu Sancto et sapientia. Nec minus mente reficiuntur, quam corpore et qualiter primus aliqualem recreationem convertunt se in cubilibus suis ad orationem. Quanta tunc Virgo mater replebatur mentis laetitia et dulcedine divina de tanti filii praesentia. Unde Anselmus ait: Quo vel quali gaudio replebatur tota anima Mariae quando eum quem toto amore diligebat, quem creatorem et Dominum omnium sciebat secum degentem, secum edentem et quaecumque nosse volebat se dulci affatu docentem habebat, quis capiet. Haec Anselmus et Ludolphus, ubi supra: O ergo carissimi sequamur Christi humilitatem et libenter audiamus cum Maria verba Christi ac devotionem capiamus amoris eius in nostro corde puraque mente eidem deserviamus! (A)
Circa tertium de parentum reverentia exemplo Christi. Notandum, ut huic materiae brevius satisfaciamus duo documenta hic prosequamur tantummodo. Primo qualiter tenentur filii exemplo Christi parentes honorare. Ad quod notandum, quod praecipue modis quinque. Primo corporaliter serviendo. Ecci. III. Qui timet Deum, honorat parentes et quasi Dominis serviet his, qui se genuerunt.[15] Debes ergo exemplo Christi servire eis, scilicet portando, levando si indigent et huiusmodi faciendo. Nam et ipsi servierunt tibi. Unde Arest. IX. Ethic. dicit: Diis magistris et parentibus non possumus – inquit – reddere equivalens. Ideo Ecci. VII.: Memento, quoniam nisi per illos natus non fuisses et retribue illis sic et illi tibi.[16] Secundo tenentur honorare dulciter alloquendo. Exemplum patuit de Christo. Unde gravissime peccant eis maledicentes. Exod. XXI.: Qui maledixerit patri suo vel matri, morte moriatur.[17] Tertio edictis eorum et mandatis oboediendo exemplo Christi. Eph. VI.: Filii oboedite parentibus vestris in Domino.[18] Hoc est in omnibus licitis, quae non sunt contra Deum. Praecipue autem in salubri, ut ad ecclesiam ire, missam audire vel praedicationem, surgere mane etc. Quarto filialiter fovendo, scilicet temporali nutrimento Christo exemplo. Unde Hieronymus: foveatur parentum senectus et sic factis eorum vicissitudo reddatur, quia scilicet et ipsi nutrimentum praestiterunt. Quinto genitoribus mortuis subveniendo. Ecci. III.: Elemosina patris, id est pro patre et matre data non erit in oblivione[19] coram Deo. Nam Christus in morte Mariae affuit. (B)
Nota exemplum, quid narratur in Dyalogo Caesarii, quod in Francia quidam dives cum uxore sua cessit omnibus bonis suis unico filio suo, ut ille sponsam duceret ditiorem. Et filius promisit patri et matri, quod ipsis abundanter subveniret, quamdiu viverent. Tandem desponsata iuvencula ipsa displicentiam de illis habens induxit maritum suum, ut separarentur parentes in domum unam pro habitatione et sic separatis valde tenaciter providebat. Quadam die cum parasset ille filius sibi bonam affaturam pro prandio pater eius supervenit, et filius affaturam infra mensam abscondit dicens. Quid hic quaris vides, quia nihil hic habemus. Accipe ergo duos denarios et eme tibi et matri, ut comedatis. Sicque tristis pater cum denariis acceptis exivit et ille filius affaturam ad mensam reposuit, cuius frustum incidit et ad manducandum ori suo applicavit. Ecce autem statim versum est in bufonem et insilivit in faciem eius et sic ei adhaesit, ut pedes superiores cum duabus maxillis una caro fierent et reliquum corpus bufonis coram ore illius dependet nec inde separari poterat, sed cum comedente comedebat et quotiens ei cibaria subtrahebantur vel quotiens instrumenta, quibus deponeretur, adhibebantur statim collum eius sic stringebat, ut intumescente iam facie oculi eius de suis sedibus moverentur XIII. annis sic vixit, nec liberari potuit. Et sic viderunt eum multi archiepiscopus, presbiteri, pueri quoque et homines villarum et civitatum Franciae etc. Et archiepiscopus praecepit omnibus promulgari hoc exemplum pro documento. (C)
Secundo pro documento notemus qualiter exemplo Beatae Mariae matris Christi teneantur parentes filiis providere, ut sint salvi et in caelo beati. Ad quid notandum, quod parentes tenentur filiis ad septem praecipua exemplo Beatae Mariae. Primo tempore conceptionis vel gravidationis diligentem custoditionem ne fetus periclitetur. Ideoque debent tunc se caste servare et a labore nocivo custodire. Secundo tempore nativitatis tenentur eis baptismi provisionem. Nec debent multum differre baptismum, ut quidam faciunt. Tertio tempore infantiae debent diligentem custoditionem et educationem orando Deum ne aliquo casu moriatur. Et sic potest propria mater delactare. Tunc quia eius naturam faciliter sequitur infans in moribus. Unde Augustinus. Iesus amorem in lacte matris suxisse dicitur. Tunc quia validior fiet in viribus. Tum quia sic plus meriti adquirunt matres. Quarto circa septennium et postea debent a peccatis et exemplis malis cautionem. Quia tunc passiones invalescere incipiunt. Unde non debent in uno lecto secum cubare, nec masculus et femina simul. Quinto debent eis vitiorum correctionem. Proverbi. XIII.: Qui parcit virgae odit filium suum, qui autem diligit instanter erudit.[20] (D)
Sexto tenentur debitam eruditionem, scilicet ad exercitia honesta ne otiari habeant et maxime tenentur eos erudire in his, quae pertinent ad salutem et assuefacere eos ad divina, scilicet ad missam audiendam, confessionem faciendam, ad orationes etc. Non ad tabernas vel choreas. Unde Augustinus De conse. dist. IV. c.: Vos ante omnia – inquit – tam viros, quam mulieres qui filios in baptismo suscipitis moneo, ut vos cognoscatis fideiussores exstitisse pro illis. Ideo semper eos admonete, ut castitatem custodiant iustitiam diligant, charitatem teneant. Ante omnia symbolum et orationem Domenicam vos ipsi tenete et illos docete! Haec ille. Ultimo tenentur eis salubrem rerum et vitae ordinationem, scilicet ut res iuste adquisitas relinquant illis in testamento, quia pro re iniusta tam parentes quam filii succedentes et scienter tenentes damnantur. Ar. De usuris c. „Cum tu” et c. „Tua nos”. Item etiam, ut filias suas non tradant nuptui tali, qui iniustae res adquirit, scilicet furto latrocinio vel usuris alias periculo exponentur. (E)
Exemplum ad praemissa ponit quidam doctor dicens, quod parentes sunt duplices, quidam boni, quidam mali. Boni significantur per columbas, quae grana pura colligunt et pullis suis in nutrimentum deferunt. Sic boni parentes bona documenta et exempla et res iustas filiis tradunt, mali autem parentes significantur per ciconiam, quae vescitur serpentibus et immundis et talem escam defert pullis suis. Sic et isti mala exempla et male adquisita dant filiis ad illorum damnationem et suam ampliorem in Inferno poenam, ubi scilicet de patre impio conqueruntur filii, quoniam propter illum sunt damnati[21] et econverso, ut scribitur Ecci. XLI. Rogemus ergo Dominum Iesum Christum, ut det nobis etc.