[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis

Sermo XIII.]

 

Dominica quarta adventus
Sermo primus cum evangelio pro simplicibus
 
Parate viam Domini. Luc. III.^[1] (V)

 

Ecclesia hortari volens nos ad praeparandam viam Christo venienti in animam legit evangelium, in quo Iohannes dicitur haec verba clamasse, quod ponitur hoc etc. Anno XV. imperii Tyberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Iudeam tetrarcha autem Galileae Herode Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae et traconitidis regionis et Lisania Abilinae sub principibus sacerdotum Anna et Caypha: factum est verbum Domini super Iohannem Zachariae filium in deserto. Et venit in omnem regionem Iordanis praedicans baptismum poenitentiae in remissionem peccatorum, sicut scriptum est in libro sermonum Isaiae prophetae: Vox clamantis in deserto, parate viam Domini, rectas facite semita eius, omnis vallis implebitur et omnis mons et collis humiliabitur, et erunt parva in directa et aspera in vias planas^[2] et videbit omnis caro salutare^[3] Dei. Lu. III. c.^[4] In sacro evangelio hoc fratres carissimi tria mysteria describuntur.
·      Primum de percursoris Christum praedicantis tempore, ut patet.
·      Secundum de viae pro adventu Christi praeparatione cum dicitur parate viam^[5].
·      Tertium de adventus Christi manifestatione ibi videbit omnis caro salutare Dei etc. [6]
Circa primum notandum, quod tempus praedicationis Iohannis Baptistae describitur per nomina triplicis principatus primo per nomen Caesaris imperantis per mundum, secundo per nomina tetrarcharum tertio per nomina sacerdotum. Quare hoc nisi propter certitudinem huius historiae ostendendam et Iohannis auctoritatem praedicandi, quem Deus ante Christum misit percursorem, ut ipsum hominibus annunciaret venientem et testimonium Christo ferret quatenus homines ipsum agnoscerent et per fidem susciperent, ut haec dicit Lyra. Pro hoc advertendum est, quod generalis regula divinae providentiae est, quam semper a principio mundi usque finem servavit, quod quando aliquam innovatio vel mutatio debet fieri in mundo semper Deus aliquem praemittit ut gentes se praeparent. Exempli gratia. Tempore, quo per diluvium voluit Deus mundum delere propter peccatam hominum et abluere praemisit Noe praedicantem ante centum annos, ut poeniterent, sed illi deridebant, nec curabant, venit diluvium et omnes illos perdidit. Item tempore, quo liberare voluit populum Israel ex Aegypto praemisit Moyses et Aaron, ut avisarent regem pharaonem et Aegyptios et qui non crediderunt, nec oboedierunt, in mari perierunt. Item quando voluit Ierusalem et Iudeos propter peccatam dare in captivitatem Babilonicam. Praemisit Ieremiam etc. Item quando voluit Ninive subvertere praemisit Ionam ad cuius vocem poenitentiam egerunt, et sic liberati sunt. Sic etiam quando Deus per Christi adventum renovare voluit totum mundum. Praemisit Iohannem percursorem. Et de hoc evangelium dicit, quod anno XV. Tyberii etc. Nota, quod Octavianus Augustus imperavit LVII annis, sub quo anno XLII imperii eius natus fuit Christus, similiter et Iohannes per dimidium annum ante Christum. Unde post Christi nativitatem Augustus vixit XV annis et ipsi successit iste Tyberius, cuius imperii anno XV iam Christus et Iohannes erant XXX annorum et tunc ceperunt praedicare. (X) Sed quare tantum temporis voluit Christus expectare ad praedicandum. Respondetur secundum Lyram, quia hoc est temporis debitum reguliariter praedicationi eo, quod tunc viget aetas virilis. Unde et Iosephus XXX annorum erat, quando stetit coram pharaone.^[7] Gen XLI. Et Ezechiel propheta quando incepit prophetare. Ezech. I. Hinc Extra de electis c. „Cum in cunctis” dicitur, quod aetas praeficiendorum ad episcopatum sunt XXX anni completi. Aliorum autem praeficiendorum ad curam animarum ut presbiterorum parochialium et huiusmodi et etiam orinandorum presbiterorum iure antiquo XXX anni fuerunt, ut patet dist. LXXVIII. „Si quis” et c. sequitur. Sed necessitate imminente dispensative concessum est a XXV. anno inchoando ordinari, ut dicit Glossa. ibidem Ideo Christus XXX. anno praedicavit. Denique in evangelio describuntur nomina tetrarcharum, ubi secundum Lyram sciendum, quod Romani volentes Iudaeis auferre rebellandi occasionem et superbiam frangere. Abstulerunt ab eis nomen regni dividentur regnum in quattuor partes, quae tetrachiae dicebantur a thetros in Graeco, quod est quattuor in Latino et archos principatus. Et secundum Bedam praefecerunt in eis quattuor filios Herodis magni, sub quo natus fuit Christus. Ita, quod Hierusalem et Iudaea post illius Herodis mortem regnavit filius eius nomine Archelaus, qui tandem decimo anno accusatus apud Caesarem depositus fuit et exilio relegatus. Et extunc Iudaea cepit per procuratores Romanorum administrari in illa parte Ierusalem scilicet. Unde protunc Pilatus gentilis de territorio Lugdunensi secundum Iosephum a Romanis fuit missus ad regendum Iudaeam tamquam procurator presidens et delegatus. Ideo dicit evangelium. Procurante Pontio Pilato Iudaeam. Item in alia parte scilicet Galileae regnavit protunc alius filius illius magni Herodis nomine Herodes. Ideo additur tetrarcha Galileae Herode. In tertia tetrarchia regnavit Philippus eiusdem Herodis tertius filius. Unde subditur. Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae etc. In quarta regnavit Lysanias de hoc tamen tenetur communiter secundum Iosephum, quod iste Lysanias non fuit filius Herodis Magni, sed nepos. Et de eo dicitur, quod fuit tetrarcha Abilmae, quae erat quarta tetrarchiae. Tandem evangelium subdit sub principibus sacerdotum Anna et Caypha. Nimirum secundum Lyram a tempore, quo cepit praedicatio Iohannis usque temporis passionis Christi plures fuere intermedii summi sacerdotes, quam isti duo. Sed quia Annas erat summus sacerdos quando Iohannes cepit praedicare et Cayphas quando passus est Christus. Ideo Lucas de istis duobus tamen facit mentionem. Tunc inquam factum est verbum Domini super Iohannem. Sed quomodo hoc Chrysostomus et Lyra respondent, quod hoc verbum id est mandatum Domini de praedicatione exsequenda et baptismo in nomine venturi Christi factum est per revelationem divinam et inspirationem sola gratia ei loquente et mandante, quod praedicet Christum et baptismum. Mystice hic traduntur duo documenta. (L)
Primum in quales mentes adveniat et libenter visitet Christus. Nam quid est verbum Domini, nisi Christus, ut scribitur Ioh. I. Hoc verbum id est Christus saepe venit ad quattuor genera hominum vel animarumque designantur in evangelio. Primo in ipsum, qui est Iohannes per gratiam gratum facientem, quia Iohannes interpretatur gratia vel in quo est gratia secundum
Hieronymum. Unde Christus non venit in peccatricem animam, sed in qua est gratia. Sap. VII. In animas sanctas in mundas se transfert^[8] scilicet Christus. Secundo in eum, qui est Zachariae per passionis Christi et divinorum recordationem. Nam Zacharias interpretatur memorans Dominum. Tertio in eum, qui est filius per veram caritatem. Quarto in eum, qui est in deserto per mundanorum despectionem. Secundum documentum, quod variis modis loquitur Deus animae, ut se praeparat ad suscipiendum Christum in se. Primo quidem loquitur Deus, quandoque animae inspirando. Apoc. III. Ego sto ad ostium scilicet cordis, et pulso^[9] per inspirationem, si quis aperuerit mihi scilicet vere poenitendo et per amorem suscipiendo intrabo ad eum. Secundo loquitur Deus beneficia quotidie largiendo. Cassiodorus. Invitatur ad magna scilicet caelestia, qui praesentia recognoscit beneficia. Gregorius II. Moralium. Deus loquitur ad animas cum dona infundit. Tertio loquitur conscientia interius stimulando. Unde Bernardus super canticum sermo XXXIII. Cum bona facere cogitamus sermo Dei est. Unde Ps. Audiam scilicet oboediendo, quid loquatur in me Dominus^[10]. Quoniam loquetur pacem, quae fit videlicet per veram poenitentiam. Quarto loquitur divinae Scripturae lectione nobis meditationem dando. Bernardus ubi supra: Cum in lege Domini meditamur sciamus pro certo adesse sponsum et alloqui nos, ut non fatigemur laboribus cum ergo talia in animo sentis illum agnosce. Haec ille. Quinto exteriori verbo praedicando. Mat. X. Non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis.^[11] Sexto flagellorum peis excitando. Gregorius: Mala, quam nos hic premunt, ad Deum ire compellunt. Idem li. VII. Moralium dicit. In eo nobis Deus loquitur, quod erga nos tacitus operatur. Septimo gehennam comminando et gloriam repromittendo. Glossa super Ps. LXI. dicit: Multis modis inter homines loquitur Deus, sed duo haec audivisse^[12] dicit Ps. de quibus sunt omnes scripturae videlicet pratem puniendi, ut timeatur. Et misericordiam premiandi, ut ametur. Haec ibi. O ergo homo audi Dei verba et te praepara pro his diebus. O anima Christiana, quotiens tibi Deus locutus est vel per inspirationem vel aliis modis praedictis et nunc loquitur. Scito, quia Deus misericors te ad salutem monet. Noli ergo contemnere sed convertere a peccatis, quia teste Ps. Nisi conversi fueritis gladium suum vibrabit^[13], scilicet ad feriendum aeterna morte. (Z)
Circa secundum mysterium de via pro Christi adventu praeparanda Cirillus super evangelio hoc movet quaestionem qualiter viam praeperabimus Domino et qualiter eius semitas rectas faciemus. Et consimiliter quaestio occurit, quae sit via per quam Christus venit in corda humana. Itemque sint semitae, quas debemus iuxta hanc viam rectas facere. Ad haec respondetur secundum Gregorium, quod via haec est fides recta, quae est praeparanda per bona opera in caritate facta, quia ut scribitur Iac. II. fides sine operibus mortua est^[14] in semet ipsa. Proinde et Apostolus Eph. III. dicit Christum habitare in cordibus vestris per fidem in caritate radicati et fundati^[15]. Unde patet, quod Christus non venit in animam nostram, nisi per fidei viam praeparatam, scilicet per caritatis opera. Hinc auctor de spiritu et anima c. XIX. dicit, quod caritas est via Dei ad homines fideles, quia sicut per caritatem venit Deus ad homines, et factus est homo, ita per caritatem venit in homines. Nec mansionem habere vult in sola, vide, ubi caritas non fuerit. Haec ibi.
Propterea textus evangelicus notantur, subdit, quod Iohannes venit in omnem regionis Iordanis, scilicet ubi copia aquarum erat ad baptisandum, quae copia non erat in deserto. Et etiam loca populosa erant, ubi plures convertere poterat, subditur praedicans baptismum poenitentiae. Nam baptismum Iohannes conferebat in nomine venturi, ut patet. Act. XIX. Et sic fidem Christi in cordibus hominum praeparabat, et in tali baptismo protestationem faciebat, ut agerent veram poenitetiam de peccatis, et sic in vera caritate susciperent Christum per fidem. Atque hoc modo per fidem et opera in caritate facta viam Christi praeparandam praedicabat. Sed quare addit evangelista, quod Iohannes praedicaverit baptismum poenitentiae in remissionem peccatorum. Numquid Iohannis baptisma remittebat peccatam. Respondetur secundum Richardum super IV. dist. II. et concorditer Lyram Mar. I. aliosque communiter, quod baptismus Iohannis nec caracterem imprimebat, nec gratiam conferebat, et per consequens nec peccata remittebat, sed tantummodo erat quaedam significatio, praeparatio et assuefactio ad baptismum Christi. Propter quod baptisati baptismo Iohannis tenebantur baptisari baptismo Christi, ut dicit Augustinus super Iohannem et habetur de consecratione dist. IV. c. „Aliud”. Unde Remigius dicit, quod baptismus Iohannis figuram gerebat cathecismi, in quo baptisandi instruuntur de fide et praeparantur, ut digni fiant ad suscipiendum baptismum Christi. Idcirco hoc dictum evangeliste scilicet praedicans baptismum poenitentiae in remissionem peccatorum refertur non ad baptismum Iohannis, sed ad baptismum Christi, in quo poenitentibus erant remittenda peccata. Unde Glossa dicit: Non ait dans baptismum poenitentiae in remissionem peccatorum, quia huiusmodi baptismum Iohannes dare non poterat, sed ait praedicans baptismum, scilicet quia praedicabat baptismum poenitentiae per Christum dandum in remissionem peccatorum. Ad praemissa evangelista adducit propheticam Scripturam Isa. XL. dicentem: Vox clamantis id est Iohannis praedicantis in deserto.^[16] Nam in deserto poenitentiam praedicare coeperat et postea ad baptisandum exivit in regionem iuxta Iordanem. Praedicabat autem hoc quod subditur: Parate – inquit – viam Domini, rectas facite semitas eius etc. Quae sit via per quam venit Christus in nos et qualiter praeparanda iam praedictum est. Et sed ad huc restat declarandum, quae sint semite iuxta viam fidei praedictam per quas Christus venit in nos per suam gratiam, ut noverimus qualiter rectas faciamus semitas Christi. Ad hoc respondetur, quod notantur dicit Scriptura viam in singulari  praeparandam, sed semitas rectificandas in plurali ad significandum, quod iuxta unam viam, scilicet fidei formate caritate plures sunt semite per quas Christus frequenter venit, et visitat nos per gratiam prout recolligimus ex doctoribus. Prima semita est arta via poenitentiae verae, scilicet contritionis. Secunda est confessio oris. Tertia est satisfactio operis. Unde Bernardus super Ps. III. dicit: Via legis in hiis consummatur diebus. Prima gemitus cordis. Secunda confessio oris. Tertia labor operis. Haec et plura ibi Bernardus. Item Glossa Matth. dicit: Via Domini, qua ad homines ingreditur poenitentia est per quam Deus ad nos descendit. Haec Glossa. Poenitentia autem in tribus praedictis consistit. Quarta praeterea semita est impletio praeceptionis, hoc est mandatorum Dei observantia, de qua Ps. Viam mandatorum tuorum cucurri cum dilatasti cor meum^[17] scilicet per caritatem. Ideoque orat idem Ps. dicens: Deduc me in semitam mandatorum tuorum quia ipsam volui^[18]. Ultima semita est arta via in servandis consiliis evangelicis, ut dicit Lyra. Haec semita est devotio orationis et exhibitio miserationis et castificatio corporis et depositio irae et indignationis et perfectio omnis sanctitatis. De istis Ambrosius in II. sermone Adventus hortando dicit: Ecce si quis vestrum seniorem (a fortiori dicamus regem magnum) in domum suam suscipere debuisset ab omnibus sordibus et immundis rebus ipsam domum mundasset, et quaecumque honesta essent et necessaria secundum suam possibilitatem praeparasset et si hoc facit mortalis suscepturus mortalem, quanto magis se mundare debet creatura, ut suo creatori apparenti in carne non displiceat. Et infra: Quapropter hortamur, ut in his diebus abundantius elemosynas faciatis ad ecclesiam frequentius conveniatis confessionem vestrorum peccatorum purissime faciatis. Et non solum ab omni immundicia sed etiam ab uxoribus propriis studiosissime vos contineatis. Odium nihilominus iram et indignationem, blasphemiam, superbiam cum omni carnali delectatione procul a vobis repellatis, ut cum dies Dominicae nativitatis advenerit dignae et salubriter ipsam celebrare possitis. Haec Ambrosius. O ergo Christiane homo attende haec et para viam ac semitam in te Christi adventui. (?)
Circa tertium de manifestatione adventus Christi, ut satisfaciamus evangelio: Notandum est, quod Isa. propheta c. XL.^[19] sui libri praedicens signa adventus Christi prophetaverat, quod tunc deberet vox praedicatoris in deserto clamantis praecurrere in primo, ut praepararent homines viam Domini et semitas eius, et plura ad id signa annunciavit dicens. Omnis vallis implebitur, sicut claret in evangelio, quae quidem signa ad intellectum spiritualem sunt reducenda, ut dicit Lyra, quia litterali sensu ista, quae hic dicuntur vivicis montium et collium complanatio et huiusmodi non fuerunt in primo Christi adventu impleta, sed erunt in secundo eius adventu, scilicet iudicium qn innovabitur mundi status, quod quidem Iudaei non intelligunt. Idcirco talia signa mystice prosequendo secundum spiritualem intellectum advertendum, quod iuxta praedictam Scripturam signa possumus ponere mystice per quae potest, quis manifestae coniecturari, quod Christus advenerit in mente ipsius et utique adveniet praecipue pro hiis diebus per gratiam. Primum signum verbi divini libens auditio. Unde dicitur in ipso evangelio. Vox clamantis, scilicet praedicatoris verbi divini, quod quicumque libenter audit et custodit signum est, quod Christus in cor advenit illius. Ioh. VIII. Qui ex Deo est verba Dei audit^[20]. Bernardus super Canticum ser. LXX. Si sensero mihi aperiri sensu, ut intelligam Scripturas aut sermonem sapientiae non ambigo verbum, id est Christum adesse. Secundum signum bona et munda a peccatis conscientia et conversatio. Unde dicit evangelium: Parate viam Domini. Unde Origenes. Magnum est cor hominis et spatiosum, scilicet Christi hospitium si tamen fuerit mundum. Et infra. Praepara ergo in corde tuo viam Domino per conversationem bonam et opera egregia, ut in te sermo Dei, id est Christus absque offensa, scilicet culpae perambulet. Haec ille. Tertium signum caritatis in oboedientia praeceptorum exhibitio. Unde subditur. Rectas facite semitas eius. Gregorius. Rectas Deo semitas facit dum mundas in animo cogitationes et opera format. Idem probatio dilectionis exhibitio est operis. Quare autem in caritate vera, quae consistit in praeceptorum observantia Christus hominem inhabitat ipsemet testatur. Ioh. XIV. Si quis diligit me – inquit – sermones meos, id est praecepta servabit, et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus.^[21] Quartum signum humilitatis sectatio propterea subditur. Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collis humiliabitur. Quid per valles nisi humilitas designatur, et per montes ac colles elati et superbi denotantur, ut patet per Lyram et Chrysostomum quasi diceret, quod humiles inhabitando Christus replet bonis spiritualibus. Gregorius Humiles – inquit – donum gratiae accipiunt , quod a se corda superbientium repellunt. Unde Isa. LVII. Haec dicit Dominus in sancto, id est mundo corde habitans et humili spiritu, ut vivificet spiritum humilium et cor contritorum.^[22] Haec ibi. Quintum signum virtutum decoratio et operatio, ideo dicitur, quod erunt prava in directa. Greg. Prava fiunt directa cum malorum corda per iniustitiam, id est per vicia retorta ad iustitiae rectitudinem diriguntur. Hoc est ad virtutes et earum opera, ut vicis contra superbiam humilies te hiis diebus ad confessionem contra avaritiam ad elemosynarum largitionem, contra luxuriam ad castitatem, contra gulam ad ieiunia, et sic de aliis. Unde Bernardus. Non dabit copiam sui Dominus virtutum nisi fueris virtutibus adornatus. Sextum signum pacis reconciliatio. Ideo additur et aspera in vias planas. Gregorius. Aspera in vias planas mutantur cum immites atque iracundae mentes per infusionem gratiae ad lenitatem mansuetudinis redeunt. Bernardus et Augustinus super Ps. Sicut – inquit – in pace factus est locus Dei, ita in discordia non nisi locus Diaboli. Ultimum signum subnectitur, quod videbit – inquit – omnis caro salutare Dei. Gregorius. Omnis caro, id est Christum salvatorem hominum a Deo patre missum videbit – inquit – in iudicio extremo, vel videbit per fidem in praesenti secundum Lyram omnis caro, id est ex omnibus gentibus aliqui vicis conversi per totum mundum. Nos ergo carissimi videre per fidem devotam studeamus Christum in sacro Eucharistiae devotae pro his diebus suscipiendo et sic faciendo Christus adveniet in nos non solum per gratiam sed etiam sacramentaliter per praesentiam corporalem. Et tandem dabit nobis videre se in vita aeterna sicut ipse promisit Ioh. VI. dicens. Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum.^[23] Rogemus ergo Christum ut etc.

---