[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo IX.]
Huius evangelii historia secundum Guilielmum et alios facta est anno a nativitate Domini XXXI. die Aprilis XV. Sed unde hoc ortum sit, nota, quod Iudaei pro tempore praedicationis Iohannis famosa opinione tenebant maxime in Hierosolyma, ubi vigebat studium legis, quod vicem Messias de proxio debebat venire, ut dicit Lyra. Primo quia videbant ab eis ablatum esse sceptrum regium, eo quod Herodes alienagena super eos regnabat. Hoc autem erat signum unum de Christo venturo, quod praedixerat Iacob Gen. videlicet dicens: Non auferetur sceptrum de Iuda, donec veniat, qui mittendus est.[2] Secundo quia Iudaei videbant completas hebdomanas anno ratio per Danielem prophetam praedictas de tempore adventus Messiae, ut patet Dan. IX.[3] Proinde notabiles Iudaei, scilicet de tribu Iuda exsistentes valde erant attenti de Christo iam tunc venturo. Et ut dicit Iosephus, ex quo famabatur tempus Messiae esse impletum, multi surrexerunt dicentes se esse Christum. Et maxime quidam nomine Theodas et etiam Iudas Galileus, ut dicit Origenes, et magnam commotionem in populo fecerunt, ut patet Act. V.[4] Ex istis ergo causis moti sunt Iudaei, ut legatos mitterent ad Iohannem, qui tunc praedicabat et baptizabat, et interrogarent, utrum ipse esse Christus, sicut dicit evangelium, cuius litteralem expositionem per se descripsi, ne sua proxilitate nimia faciat taedium sermonum. In hoc autem evangelio tria praecipua mysteria traduntur.
· Primum de legatorum ad Iohannem missione
· Secundum de eorum multiplici interrogatione
· Tertium de adventus Christi per Iohannem testificatione
Primo, inquam, hoc sacrum evangelium tradit nobis, quod Iudaei ab Hierosolymis miserunt sacerdotes et Levitas ad Iohannem etc. Quaeritur hic, cur non miserunt ad Dominum Iesum, sed magis ad Iohannem. Respondet Chrysantus, quod immo quia Iohannes apud omnes erat maxime opinionis, eo quod erat de magno genere sacerdotali miraculose natus de utroque parente sterili et sene. Christus autem reputabatur filius pauperis mulieris et filius fabri lignarii, et etiam quia Iohannes in victu et vestitu magis asperam vitam ducebat et in deserto morabatur. Christus autem Iesus communem vitam ducebat in cibo et vestitu, et inter peccatores conversabatur, ergo potius Iohannem putaverunt recipiendum pro Messia, quam Christum Iesum, et sic ad Iohannem miserunt. Secundo in evangelio ponitur eorum de interrogatio multiplex, pro quo nota secundum Lyram, quod sicut adventus Christi fuerat promissus Iudaeis, ita et adventus Eliae, Malach. videlicet: Ecce ego mittam vobus Eliam prophetam, antequam veniat deis Domini magnus et horribilis etc.[5] Ubi patet, quod loquitur de secundo Christi adventu, scilicet ad iudicium, quem praecedet Elias, sed Iudaei hoc non bene intelligentes putaverunt simpliciter, quod Elias deberet venire ante Christi adventum. Denique erat famosa opinio tunc temporis apus Iudaeos, quod ante Christum venire deberet unus magnus propheta, iuxta illud Deut. XVIII.: Prophetam suscitabit vobis Dominus de fratribus vestris,[6] quae auctoritas intelligenda est de Christu secundum veritatem, licet Iudaei intelligerent eam de alio propheta. Itaque de talibus interrogaverunt Iohannem. Primo quidem dixerunt: Tu quis es, scilicet persona. Per hoc autem intendebant interrogare, si diceret se esse Christum, volentes eius dictis acquiescere, et Iohannes respondit intentioni eorum, scilicet quod non esset Christus secundum Lyram, unde eius responsio subditur. Et confessus est et non negavit, scilicet veritatem usurpando sibi divinum officium. Hoc enim esset negare ipsum verum Christum. In quo nos docemur, quod veritatem loquamur in omnibus, ut simus membra Christi, unde sequitur. Confessus est veritatem, quia non sum ego Christus. Quo audito interrogaverunt eum secundo dicens: Quid ergo, Elias es tu, scilicet debet venire ante Christum. Et dixit: Non sum, scilicet Elias in persona, sed ut dicit Christus Mat. XI.: Ipse est Elias,[7] intelligendum hoc est secundum Gregorium, quia Iohannes Elias erat in spiritu propter similitudinem vitae in austeritate et etiam in doctrinae veritate, et etiam propter similitudinem officii, quia sicut Elias erit praecursor secundi adventus Christi, ita Iohannes praecursor erat adventus primi. Et sic licet officio esse Elias, ut dixit Christus de eo, tamen in persona non fuit Elias. Tandem de tertio, quod opinabantur, ut dictum est, interrogaverunt dicens: Propheta es tu, scilicet ille, de quo scribitur Deut. quo supra. Et respondit, quod non esset ille, de qua loquitur illa Scriptura, quae ad litteram est de Christo intelligenda, ut praedictum est. Denique audientes, quod de omnibus responderet negative, voluerunt aliquid affirmative dictum ab eo reportare, dixerunt ergo ei: Quis es tu, ut responsum demus his, qui miserunt nos, quid dicis de teipso? Et tunc respondit Iohannes dans testimonium de Christo et asserens se esse eius praecursorem, cum dixit: Ego vox clamantis in deserto, dirigite viam Domino, etc., sicut dixit Isaias propheta, hoc est: Ego sum ille, de qua Scriptura dicit, Isa. XL.[8] Qui debet clamare in deserto, ut homines se praeparent ad adventum Christi in mundum praedicando et dicendo: Dirigite viam Domini, hoc est: praeparate rectitudinis viam per fidem et poenitentiam et praeceptorum impletionem, per quam viam Deus habet ingredi in corda vestra. Sed quare Scriptura sacra et ipse Iohannes loquantur hoc modo dicendo: Ego vox clamantis in deserto, et non dicit: ego sum vox clamans in deserto, sed clamantis. Nec dicit: ego habeo vocem ad clamansum. Numquid sic vel aliqua alia huiusmodi forma dicere fuisset melius. Respondetur secundum Vincentium de Valencia, quod cum dicitur: Scitote, quia prope est regnum Dei, constructio est intransitiva, quia non dicit diversa, sed renum Italiae ipsa Italia, et sic de aliis. Suo modo secundum quod etiam sentit Gregorius, vox clamantis intransitive accipitur in proposito, quia Iohannes se dicit vocem clamantes. Et hoc modo loquitur primo ad designandum excellenter suum officium, quia officium vocis est manifestare verbum conceptum in anima absconditum. Unde Philosophus I. Perihermeneias: Voces sunt signa earum, quae sunt in anima passiones notae, sicut Iohannes habuit hoc officium, ut manifestet verbum divinum, id est Christum Deum in mente divina absconditum. De quo Iohannis I.: In principio erat verbum etc. et Deus erat verbum.[9] Secundo ad designandum officii huius exercitium, unde dicit: Ego vox clamantis in deserto, q. d.: Quidquid est in me, totum est vox clamans vel clamantis, id est praedicatoris, quia non solum lingua et os, sed etiam vita, mores, fama, vestitus, cibus et lectus ad quaeque alia poenitentiam praedicat ad praeparandum viam Christi. Sic debet esse omnis praedicator, ergo etc. Haec secundum Vincentium. Tertio evangelium loquitur de testimonio, quod fecit Iohannes de Christo. Nam coram talibus sollemnibus legatis, qui erant sacerdotes Levitae et ex Phariseis, scilicet qui prae ceteris videbantur magis religiosi et magnae famae in populo, ut dicit Lyra, unde et dicebantur Pharisei, quod significat divisionem, quia in habitu et victu erant distincti in signum religionis maioris, sum isti tales interrogassent eum dicens: Quid ergo baptizas, si tu non es Christis, neque Elias. Respondit Iohannes testimonium ferendo de Christi adventu dicens: Ego baptizo in aqua, scililcet abluendo tantummodo corpus ad designandum Christum venturum, qui suo baptizmo abluet animas et sic ipsum annuncio facto, scilicet baptizmi et etiam verbo, quia baptizmus Iohannis in nomine venturi, scilicet Christi, conferebatur, Act. XIX.[10] unde sequitur: Medius autem vestrum stetit, id est praesens inter vos iam est et apparuit in corpore communem vitam inter vos ducens, quem vos nescitis, scilicet quantum ad deitatem ipse est, qui post me venturus est, non quidem nascendo, quia iam natus erat Christus XXXI annorum, sed venturus est, inquit, praedicando et morte sua genus humanum redimendo, qui ante me factus est, id est in dignitate mihi praepositus et praelatus est, vel hoc aliter intelligitur etiam secundum Lyram, prout ante dicit circumstantiam durationis et motus tantummodo in fieri, quia Christus in instanti conceptionis perfectus vir fuit omnibus virtutibus et scientiis plenus, et cum Christus est conceptus, tunc Iohannes licet perfectus, scilicet sex mensium esset, non fuit tamen subito, ut Christus in utero formatus, sed secundum communem cursum naturae, prout alii XL diebus fuit perfectus et animatus. Sic ergo Christus dicitur ante factus, id est citus, scilicet subito perfectus secundum humanitatem in omnibus organis corporis, quam Iohannes sequitur. Cuius – inquit – non sum dicens stc. Hieronymus dicit ad Eustochium, quod Christus numquam fuit calciatus, ipse enim portare calceamenta apostolis prohibuit Lu. X.[11] et ipse cepit primum facere, quae docuit Act. I.[12] ergo etc. Ideoque hoc est locutio metaphorica, quo designat Iohannes se non esse dignum exhibere Christo minimum obsequium. Nam secundum communem modum loquendi cum aliquis parvitatem suam et alterius excellentiam vult exprimere, solet dicere: Non sum dignus tangere sotulares eius. Nec mirum, quod hoc Iohannes dixit, quia homo quantumcumque magnus corporatus Christo Deo nihil est, nisi pulvis et cinis. Tandem ubi haec facta sint, subdit, quod in Bethania, non quidem illa, quae est prope Hierosolymam, ubi Lazarus fuit resuscitatus per Christum, sed in alia eius nominis Bethania, quae est super Iordanem, immo ad hoc designandum subditur. Trans Iordanem, ubi erat Iohannes baptizans. Ex istis accipe, o tu simplex homo haec documenta. Primum, quod humiliter te recognoscere peccatorem indignum multum Deo placet et magni meriti locum habet. Nam Chrysantus dicit, quod Iohannes in nullo opere tamen meruit, sicut in hac humilitate tam profunda. Unde sicut Beata Virgo Maria per humilitatem praecipue meruit, ut eligeretur in matrem Dei, Lu. I.: Respexit humilitatem ancillae suae etc.[13], sic Iohannes in sua humilitate a Christo prae omnibus commendatur, Matt. XI.: Inter natos mulierum etc.[14] O ergo peccator, humilia te ad poenitentiam et confessionem peccatorum. Secundum documentum, quod homo summas gratias agat Deo pro eo, quod cum non esset dignus sola eius vestigia pedum tangere, et tamen Christus in tamen nobis condescendit, quod non solum tangere concedit species sacramenti eucharistiae, se din eo se totum dat nobis ad gustandum Deus noster. Ideoque maime debet se homo cavere a peccatis et offensa Dei. Nam si homo solum semel in tota vita sua videre haberet eucharistiam, adhuc ob honorem eius deberet tota diligentia se custodire per totam vitam a peccatis, quantomagis cum quotidie videat et aliquando communicat.
Sermo IX.]
Dominica III. Adventus. Evangelium cum expositione.
In illo tempore miserunt Iudaei ab Hierosolymis sacerdotes et Levitas ad Iohannem, ut interrogarent eum: Tu quis es? Et confessus est et non negavit, et confessus est, quia non sum ego Christus. Et interrogaverunt eum. Quid ergo, Elias es tu? Et dixit: non sum. Propheta es tu? Et respondit: Non. Dixerunt ergo Iudaei: Quis es, ut responsum demus his,q ui miserunt nos, quid dicis de teipso? Ait: Ego vox clamantis in deserto, dirigite viam Domini, sicut Isaias propheta. Et qui missi fuerant, erant ex Phariseis, et interrogaverunt eum, et dixerunt ei. Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque propheta. Respondit eis Iohannes dicens: Ego baptizo in aqua, medius autem vestrum stetit, quem vos nescitis, ipse est, qui post me venturus est, qui ante me factus est, cuius ego non sum dignus, ut solvasm eius corrigiam calceamenti. Haec in Bethania facta sunt trans Iordanem, ubi erat Iohannes baptizans, Ioh. I. ca.[1]
Huius evangelii historia secundum Guilielmum et alios facta est anno a nativitate Domini XXXI. die Aprilis XV. Sed unde hoc ortum sit, nota, quod Iudaei pro tempore praedicationis Iohannis famosa opinione tenebant maxime in Hierosolyma, ubi vigebat studium legis, quod vicem Messias de proxio debebat venire, ut dicit Lyra. Primo quia videbant ab eis ablatum esse sceptrum regium, eo quod Herodes alienagena super eos regnabat. Hoc autem erat signum unum de Christo venturo, quod praedixerat Iacob Gen. videlicet dicens: Non auferetur sceptrum de Iuda, donec veniat, qui mittendus est.[2] Secundo quia Iudaei videbant completas hebdomanas anno ratio per Danielem prophetam praedictas de tempore adventus Messiae, ut patet Dan. IX.[3] Proinde notabiles Iudaei, scilicet de tribu Iuda exsistentes valde erant attenti de Christo iam tunc venturo. Et ut dicit Iosephus, ex quo famabatur tempus Messiae esse impletum, multi surrexerunt dicentes se esse Christum. Et maxime quidam nomine Theodas et etiam Iudas Galileus, ut dicit Origenes, et magnam commotionem in populo fecerunt, ut patet Act. V.[4] Ex istis ergo causis moti sunt Iudaei, ut legatos mitterent ad Iohannem, qui tunc praedicabat et baptizabat, et interrogarent, utrum ipse esse Christus, sicut dicit evangelium, cuius litteralem expositionem per se descripsi, ne sua proxilitate nimia faciat taedium sermonum. In hoc autem evangelio tria praecipua mysteria traduntur.
· Primum de legatorum ad Iohannem missione
· Secundum de eorum multiplici interrogatione
· Tertium de adventus Christi per Iohannem testificatione
Primo, inquam, hoc sacrum evangelium tradit nobis, quod Iudaei ab Hierosolymis miserunt sacerdotes et Levitas ad Iohannem etc. Quaeritur hic, cur non miserunt ad Dominum Iesum, sed magis ad Iohannem. Respondet Chrysantus, quod immo quia Iohannes apud omnes erat maxime opinionis, eo quod erat de magno genere sacerdotali miraculose natus de utroque parente sterili et sene. Christus autem reputabatur filius pauperis mulieris et filius fabri lignarii, et etiam quia Iohannes in victu et vestitu magis asperam vitam ducebat et in deserto morabatur. Christus autem Iesus communem vitam ducebat in cibo et vestitu, et inter peccatores conversabatur, ergo potius Iohannem putaverunt recipiendum pro Messia, quam Christum Iesum, et sic ad Iohannem miserunt. Secundo in evangelio ponitur eorum de interrogatio multiplex, pro quo nota secundum Lyram, quod sicut adventus Christi fuerat promissus Iudaeis, ita et adventus Eliae, Malach. videlicet: Ecce ego mittam vobus Eliam prophetam, antequam veniat deis Domini magnus et horribilis etc.[5] Ubi patet, quod loquitur de secundo Christi adventu, scilicet ad iudicium, quem praecedet Elias, sed Iudaei hoc non bene intelligentes putaverunt simpliciter, quod Elias deberet venire ante Christi adventum. Denique erat famosa opinio tunc temporis apus Iudaeos, quod ante Christum venire deberet unus magnus propheta, iuxta illud Deut. XVIII.: Prophetam suscitabit vobis Dominus de fratribus vestris,[6] quae auctoritas intelligenda est de Christu secundum veritatem, licet Iudaei intelligerent eam de alio propheta. Itaque de talibus interrogaverunt Iohannem. Primo quidem dixerunt: Tu quis es, scilicet persona. Per hoc autem intendebant interrogare, si diceret se esse Christum, volentes eius dictis acquiescere, et Iohannes respondit intentioni eorum, scilicet quod non esset Christus secundum Lyram, unde eius responsio subditur. Et confessus est et non negavit, scilicet veritatem usurpando sibi divinum officium. Hoc enim esset negare ipsum verum Christum. In quo nos docemur, quod veritatem loquamur in omnibus, ut simus membra Christi, unde sequitur. Confessus est veritatem, quia non sum ego Christus. Quo audito interrogaverunt eum secundo dicens: Quid ergo, Elias es tu, scilicet debet venire ante Christum. Et dixit: Non sum, scilicet Elias in persona, sed ut dicit Christus Mat. XI.: Ipse est Elias,[7] intelligendum hoc est secundum Gregorium, quia Iohannes Elias erat in spiritu propter similitudinem vitae in austeritate et etiam in doctrinae veritate, et etiam propter similitudinem officii, quia sicut Elias erit praecursor secundi adventus Christi, ita Iohannes praecursor erat adventus primi. Et sic licet officio esse Elias, ut dixit Christus de eo, tamen in persona non fuit Elias. Tandem de tertio, quod opinabantur, ut dictum est, interrogaverunt dicens: Propheta es tu, scilicet ille, de quo scribitur Deut. quo supra. Et respondit, quod non esset ille, de qua loquitur illa Scriptura, quae ad litteram est de Christo intelligenda, ut praedictum est. Denique audientes, quod de omnibus responderet negative, voluerunt aliquid affirmative dictum ab eo reportare, dixerunt ergo ei: Quis es tu, ut responsum demus his, qui miserunt nos, quid dicis de teipso? Et tunc respondit Iohannes dans testimonium de Christo et asserens se esse eius praecursorem, cum dixit: Ego vox clamantis in deserto, dirigite viam Domino, etc., sicut dixit Isaias propheta, hoc est: Ego sum ille, de qua Scriptura dicit, Isa. XL.[8] Qui debet clamare in deserto, ut homines se praeparent ad adventum Christi in mundum praedicando et dicendo: Dirigite viam Domini, hoc est: praeparate rectitudinis viam per fidem et poenitentiam et praeceptorum impletionem, per quam viam Deus habet ingredi in corda vestra. Sed quare Scriptura sacra et ipse Iohannes loquantur hoc modo dicendo: Ego vox clamantis in deserto, et non dicit: ego sum vox clamans in deserto, sed clamantis. Nec dicit: ego habeo vocem ad clamansum. Numquid sic vel aliqua alia huiusmodi forma dicere fuisset melius. Respondetur secundum Vincentium de Valencia, quod cum dicitur: Scitote, quia prope est regnum Dei, constructio est intransitiva, quia non dicit diversa, sed renum Italiae ipsa Italia, et sic de aliis. Suo modo secundum quod etiam sentit Gregorius, vox clamantis intransitive accipitur in proposito, quia Iohannes se dicit vocem clamantes. Et hoc modo loquitur primo ad designandum excellenter suum officium, quia officium vocis est manifestare verbum conceptum in anima absconditum. Unde Philosophus I. Perihermeneias: Voces sunt signa earum, quae sunt in anima passiones notae, sicut Iohannes habuit hoc officium, ut manifestet verbum divinum, id est Christum Deum in mente divina absconditum. De quo Iohannis I.: In principio erat verbum etc. et Deus erat verbum.[9] Secundo ad designandum officii huius exercitium, unde dicit: Ego vox clamantis in deserto, q. d.: Quidquid est in me, totum est vox clamans vel clamantis, id est praedicatoris, quia non solum lingua et os, sed etiam vita, mores, fama, vestitus, cibus et lectus ad quaeque alia poenitentiam praedicat ad praeparandum viam Christi. Sic debet esse omnis praedicator, ergo etc. Haec secundum Vincentium. Tertio evangelium loquitur de testimonio, quod fecit Iohannes de Christo. Nam coram talibus sollemnibus legatis, qui erant sacerdotes Levitae et ex Phariseis, scilicet qui prae ceteris videbantur magis religiosi et magnae famae in populo, ut dicit Lyra, unde et dicebantur Pharisei, quod significat divisionem, quia in habitu et victu erant distincti in signum religionis maioris, sum isti tales interrogassent eum dicens: Quid ergo baptizas, si tu non es Christis, neque Elias. Respondit Iohannes testimonium ferendo de Christi adventu dicens: Ego baptizo in aqua, scililcet abluendo tantummodo corpus ad designandum Christum venturum, qui suo baptizmo abluet animas et sic ipsum annuncio facto, scilicet baptizmi et etiam verbo, quia baptizmus Iohannis in nomine venturi, scilicet Christi, conferebatur, Act. XIX.[10] unde sequitur: Medius autem vestrum stetit, id est praesens inter vos iam est et apparuit in corpore communem vitam inter vos ducens, quem vos nescitis, scilicet quantum ad deitatem ipse est, qui post me venturus est, non quidem nascendo, quia iam natus erat Christus XXXI annorum, sed venturus est, inquit, praedicando et morte sua genus humanum redimendo, qui ante me factus est, id est in dignitate mihi praepositus et praelatus est, vel hoc aliter intelligitur etiam secundum Lyram, prout ante dicit circumstantiam durationis et motus tantummodo in fieri, quia Christus in instanti conceptionis perfectus vir fuit omnibus virtutibus et scientiis plenus, et cum Christus est conceptus, tunc Iohannes licet perfectus, scilicet sex mensium esset, non fuit tamen subito, ut Christus in utero formatus, sed secundum communem cursum naturae, prout alii XL diebus fuit perfectus et animatus. Sic ergo Christus dicitur ante factus, id est citus, scilicet subito perfectus secundum humanitatem in omnibus organis corporis, quam Iohannes sequitur. Cuius – inquit – non sum dicens stc. Hieronymus dicit ad Eustochium, quod Christus numquam fuit calciatus, ipse enim portare calceamenta apostolis prohibuit Lu. X.[11] et ipse cepit primum facere, quae docuit Act. I.[12] ergo etc. Ideoque hoc est locutio metaphorica, quo designat Iohannes se non esse dignum exhibere Christo minimum obsequium. Nam secundum communem modum loquendi cum aliquis parvitatem suam et alterius excellentiam vult exprimere, solet dicere: Non sum dignus tangere sotulares eius. Nec mirum, quod hoc Iohannes dixit, quia homo quantumcumque magnus corporatus Christo Deo nihil est, nisi pulvis et cinis. Tandem ubi haec facta sint, subdit, quod in Bethania, non quidem illa, quae est prope Hierosolymam, ubi Lazarus fuit resuscitatus per Christum, sed in alia eius nominis Bethania, quae est super Iordanem, immo ad hoc designandum subditur. Trans Iordanem, ubi erat Iohannes baptizans. Ex istis accipe, o tu simplex homo haec documenta. Primum, quod humiliter te recognoscere peccatorem indignum multum Deo placet et magni meriti locum habet. Nam Chrysantus dicit, quod Iohannes in nullo opere tamen meruit, sicut in hac humilitate tam profunda. Unde sicut Beata Virgo Maria per humilitatem praecipue meruit, ut eligeretur in matrem Dei, Lu. I.: Respexit humilitatem ancillae suae etc.[13], sic Iohannes in sua humilitate a Christo prae omnibus commendatur, Matt. XI.: Inter natos mulierum etc.[14] O ergo peccator, humilia te ad poenitentiam et confessionem peccatorum. Secundum documentum, quod homo summas gratias agat Deo pro eo, quod cum non esset dignus sola eius vestigia pedum tangere, et tamen Christus in tamen nobis condescendit, quod non solum tangere concedit species sacramenti eucharistiae, se din eo se totum dat nobis ad gustandum Deus noster. Ideoque maime debet se homo cavere a peccatis et offensa Dei. Nam si homo solum semel in tota vita sua videre haberet eucharistiam, adhuc ob honorem eius deberet tota diligentia se custodire per totam vitam a peccatis, quantomagis cum quotidie videat et aliquando communicat.
[1] Io 1, 19
[2] Gn 49, 10
[3] Cf.: Dan 9, 2: „ego
Daniel intellexi in libris numerum annorum, de quo factus est sermo Domini ad
Ieremiam prophetam, ut complerentur desolationis Ierusalem septuaginta anni.”
[4] Cf.: Act 5, 36: „Ante hos
enim dies extitit Theodas, dicens se esse aliquem, cui consensit numerus
virorum circiter quadringentorum: qui occisus est, et omnes qui credebant ei,
dissipati sunt, et redacti ad nihilum. Post hunc extitit Iudas Galilaeus
in diebus professionis, et avertit populum post se: et ipse periit, et omnes
quotquot consenserunt ei, dispersi sunt.”
[5] Mal 4, 5
[6] Dt 18, 15
[7] Mt 11, 14
[8] Cf.: Is 40, 3: „Vox
clamantis in deserto: parate viam Domini, rectas facite in solitudine semitas
Dei nostri.”
[9] Io 1, 1
[10] Act 19, 5
[11] Cf. Lc 10, 4: „Nolite
portare sacculum, neque peram, neque calceamenta, et neminem per viam salutaveritis.”
[12] Act 1, 1
[13] Lc 1, 48
[14] Mt 11, 11