[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de tempore, Pars
hiemalis
Sermo VII.]
Tertia ratio derelictae occasionis. Nam licet vita hominis per mortem terminetur, tamen adhuc remanet iudicanda ex aliquibus futuris eventibus, quibus ipse homo dereliquit occasionem ruinae. In aliis et huiusmodi rationem dat Thomas III. per q. LIX. Etenim Gregorius XI. q. III. praecipue dicit, quod tot mortibus digni sunt homines, quot perditionis exempla in alios transmittunt. Talia autem futura contingentia non debent iudicari, nec iudicantur, antequam fiant, extra de excel. praela. c. dilectus Filius. Nam et actio aliqua perfecte non potest iudicari, antequam sit consummata in se et effectius, ergo remanent post eorum mortem iudicanda in fine, quando numerus sequantium videbitur. Sed quomodo contingit hoc. Dicendum, quod multis modis, e quibus aliqua proponamus exempla. Unum est de adinventoribus haeresum, ut de arriano, de quo dicit Augustinus, quod nondum poena eius determinata est, sed crescit usque in finem mundi, quam plures imitantur. Sic et de manicheo et de Iohanne haeredibus haereticis, et omnibus haeresiarchis et seductoribus, quorum doctrinae pravitas pullulat usque in finem mundi. Per contrarium ex praedicatione apostolorum doctorum scripturis fides pullulat usque in finemmundi, et sic praemium crescit. Item aliud exemplum de bonorum alienorum retentione, quae primus eorum male possedit, et ei successerunt alii multi, qui et dicunt antecessores mei, adquisierunt ista, quare ego reddam etc. Et sic antecessorum poena gracatur, post mortemque servatur ad iudicium, ut taxet secundum numerum eorum successorum, quibus occasionem dedit ad detinendum iniuste. O quot sunt tales. Tertium exemplum de criminibus scandalosis, quae multi imitantur et per contrarium de exemplis boni operis et virtutis. Quartum de divinationum et superstitionum instructoribus. Et per contrarium de illis, qui instruunt ad orationes et confessiones faciendas et ad salutem consequendam. Quintum de exactionibus iniustis et noviter excogitatis, quibus gravatur, et successores principes in exigendo talia sequuntur, quorum primus est occasio. Per contrarium qui cultum Dei ampliant aedificando monasteria, ecclesias et alia huiusmodi. Sextum exemplum de fraudibus novis exquisitis, ut qui novas fraudes ad falsificandum merces inpondere vel aliter exquirunt, et multi sequuntur. Smiliter qui fraudes in iudiciis adinveniunt et leges iniquas condunt, et sic multi per huiusmodi subsequenter laeduntur, et per contrarium de instituentibus leges bonas. Septimum de generationis alicuius patre, quem filii imitantur in sceleribus. Per contrarium de bonis. Octavum de hominibus quibuscumque, qui inveniunt novitates, quascumque ad peccatum inducentes, ut sunt novae scissurae in vestibus, rostra in calceis, in collis nudandis novitas vel in peplis etc., post quorum mortem talia manent et multi imitantur. Nonum exemplum de inique usurpationibus bona ecclesiastica, proventus et decimas, et ceteris reliquentibus, omnes tales cum sine debita poenitentia et restitutione decesserint ac sine debita satisfactione et correctione, pro tot et cum tot damnantur, quot animas per talia perdiderunt occasione data, quia ut dicitur extra de iniuriis et damno dato. Si culpa, qui occasionem damni dat, damnum dedisse videtur, ergo post iudicium particulare servantur talia iudicanda secundum numerum animarum et damnorum sequentium ad ruinam. Sicut si quis dat occasionem damni fodiendo foveam in publica via, in quam multi incidunt etc. (C)
Exemplum narrat Petrus Damiani de decem comitibus, qui omnes damnati fuerunt successive propter quoddam praedium, quod primus ex illis progenitor sequentium abstulerat iniuste ab ecclesia Metensi, et visi sunt in una scala infernali. Primus in fundo, secundus in secundo gradu scalae, et sic consequenter usque ad ultimum unus alterum de hoc maledicens. Quarto ratio dicitur aequissimae conformationis, quia iustitia Dei est tam aequissima, quod non solum in iudicando facere vult iustam retributionem, sed etiam conformiter procedit secundum modum, quo facta sunt opera bona vel mala, et sic homines conformiter praemiat vel punit. Ps.: Duo haec audivi, quia potestas Dei est, et tibi, Domine, misericordia, quia tu reddis unicuique secundum opera sua.[6] (D)
Nam quaero te, unde oriuntur, et quomodo procedunt in homine opera tam bona, quam mala. Ad hoc respondet Richardus de Sancto Victore de Beniamin adolescentulo dicens: Omnis boni vel mali origo vel initium est in voluntate animae. Et sic omnia opera oriuntur ex anima cogitando et deliberando. Deinde in exsequendo opere corpus associatur animae. Ideo anima prius meretur vel demeretur, et postea corpus. Unde ut iustitia divina in retribuendo conforment, prius in iudicio particulari retribuendum iudicat animae bonae gloriam, et tandem in resurrectione et iudicio finali corpori retribuet gloriam. Similiter et malae animae prius in iudicio mortis dat poenam, et consequenter corpori in iudicio finali. O ergo quam aequa, o quam formidanda est malis Dei iustitia, utinam saperent et intelligerent, ac novissima providerent. (E)
Circa secundum mysterium de iudicis autoritate quaestio occurrit: utrum in hoc iudicio particulari animae Christus Dominus habeat iudicare descendendo de caelo corporaliter, et sic ad iudicandum unumquemque hominem in morte advenire. Nam potest argui quod sic, quia in Scripturis dicitur: Christus venturus ad iudicium mortis, ut patet per auctoritates iuxta thema inductas Matth. XXIV., Luc. XII. et Mar. XIII. Ergo videtur, quod corporaliter descendat ad hoc iudicium faciendum, alias quomodo diceretur advenire. Sed in contrarium sunt rationes, quas prosequendo ponemus. Ad quaestionem ergo hanc respondendo. Notandum, quod variae fuerunt inter doctores opiniones, quia vicem. Primo aliqui dixerunt, quod Christus descendat de caelo corporaliter ad iudicandum unamquamque animam in morte. Et isti innituntur dicto Innocentii de vilitate conditionis humanae li. III. c. III. ubi dicit, quod tam homo bonus, quam malus, antequam anima eius egrediatur de corpore, videt Christum positum in cruce, malus ad suam confusionem, ut erubescat se sua cupla noluisse facere participere redemptionis sanguinis Christi et merita passionis eius amisisse, bonus vero Christum videt ad exsultationem. Ex quo dicto Innocentii habetur, quod anima bona in exitu suo gaudebit videns Christum paratum ad auxiliandum sibi, ut de carcere huius mundi educatur ad patriam caelestem, sed anima mala dolebit videns, quod damnari debet a Christo, qui tunc incipit et numquam finem habebit. Et plures doctores sunt in inta sententia, ergo timendum est peccatori, quoniam licet aliquibus doctoribus durum videatur, quod Christus ad singulorum hominum mortem descendat per se corporaliter, eo quod sic deberet innumerabilibus vicibus ad innumerabilia loca huius mundi descendere fere pro qualibet hora, praecipue tempore pestilentiae vel bellorum, quando vicissim ulti moriuntir. Tamen in hoc omnes concorditer doctores conveniunt, quod in morte unaquaeque anima bona et mala videbit Christum crucifixum, experimentaliter cognoscendo per effectum salvationis vel damnationis, quod scilicet non est alius verus Deus, nisi ipse Christus crucifixus, qui iudicat bonos ad vitam, malos ad poenam. Et sic dicto Innocentii videre, intelligitur pro experimentali cognitione per effectum salvationis bonorum et damnationis malorum, et cum hoc nihilominus potest Christus apparere in humanitate unicuique morienti non quod de caelo sic descendat ad iudicandum, ut tunc relinquat caelum, sed simul potest esse in caelo, et hic inferius iudicando apparere in multis locis, sicuti est in sacramento eucharistiae veraciter et corporaliter in multis simul locis, et cum hoc etiam in caelo. O ergo peccator, pertimesce. Secundo aliii doctores opinati sunt, quod plures animae a corporibus exutae per angelos, qui fuerant earum custodes, congregentur ad aliquem unum locum, praecipue quae uno tempore decedunt, et ibi Christus descedens eas iudicat, sed hoc non tenetur, quia hoc iudicium non est generale, sed particulare, ergo singulatim iudicatur unaquaeque anima, prout meruit vel demeruit. Tertio aliqui putaverunt, quod singulae animae hominum ducantur ad praesentiam Christi in caelum, et ibi iudicentur, ac inde proiciantur reprobae ad Infernum, et purgandae ad Purgatorium. Sed contra hoc magister Iacobus Carthusiensis in tractatu de animabus exutis dicit, quod non est rationabile, quod animae reprobae in caelum ducantur, vel etiam animae nondum purgatae a vitiis, quia Apoc. XXI.: Nil coiniquinatum intrabit in illud,[7] scilicet caelum. Quid ergo de istis tenedum sit, audiamus. Ad quaesitum hoc respondetur secundum Henricum de Hassia in lectura super Gen. quattuor veritates notando. Prima veritas, quod utrumque iudicium, scilicet generale et particulare Christus secundum humanam naturam habet facere. Nam scribitur Ioh. V.: Pater omnes iudicium dedit Filio, quia Filius hominis est.[8] Et Act. X.: Ipse est constitutus a Deo iudex vivorum et mortuorum.[9] Secunda veritas, quod ad faciendum iudicium particulare animae non est necesse Christum corporaliter de caelo descendere, nec super descendet in humanitate iudicando unumquemque in morte, quia super Ps. LIV. Augustinus, quem etiam sequitur Magister in IV. dist. X. dicens: Donec finiatur saeculum, sursum est Dominus, sed tamen etiam hic nobiscum est veritas Domini. Corpus enim, in quo resurrexit, in uno loco esse oportet. Haec ibi Magister ca. I. Ideoque non descednit Christus corporaliter, nisi in fine mundi ad iudicium generale faciendum (F)
Sed dicens: quomodo ergo Christus corporaliter est in eucharistia, si non descendet corporaliter, nisi in fine mundi, ut dicit Augustinus. Respondet idem Henricus et communiter doctores, quod licet Christus secundum naturam divinam sit ubique, tamen secundum humanam naturam modo commensurativo, qui videri potest oculi corporali sub eius colore, luce et figura, sursum est in caelo tamen, ubi sedet a dextris Dei, cum quo stat, quod sub speciebus panis et vini in eucharistia veraciter et corporali praesentia est Christi, ita quod est corpus et anima et deitas et sanguis in venis corporis, quia Christus utique sacramento continetur totus et vivus, non mortuus, tamen in sacramento non est commensurativo modo, qui videri possit oculo corporali viatoris sub eius colore, tamen est ibi realiter. Tertia veritas, quod secundum communem legem Christus manens in caelo iudicat animam in morte, et ibi fert sententiam pro meritorum vel demeritorum qualitate iuxta opera uniuscuiusque animae. Nam Christus secundum humanam naturam verbo unitam noscit omnium merita et demerita, et licet sit in caelo, tamen clare videt et cognoscit hunc vel illum mori, sic secundum iustitiam iudicat et fert sententiam vel praemiandi talem animam vel aeternaliter damnandi. Quarta veritas, quod Christus iudex sententiam latam in caelesti sede revelat angelo deputato illius hominis custodiae, et committit eidem, ut exsequatur sententiam et publicet ipsi animae. Nam communiter tenetur XI. dist. secundi Sententiarum, quod cuilibet homini sit deputatus angelus bonus ad eius custodiam, qui convenientius a Christo ipsi animae in morte deputatur iudex commissarius. Tu, quia ille magis novit vitam eius, quem custodivit et merita ac demerita, tu etiam, quia talis angelus ex suo officio habet noscere quomodo, quando et ubi homo bibi commissus moriatur, ut animam eius separatam colligat et divagari hinc inde errabundae non permittat. Ex praedictis patet, quod in omni iudicio semper est Christus iudex principalis, sed angelus est iudex commissarius loquendo de lege communi, quia ex speciali dispensatione vel causa legitur Christus venisse ad mortem hominum aliquorum in persona propria etiam et non solum per angelum. Unde, quod Scriptura dicit Christum advenire in iudicio moris, intelligendum est non per motum localem descendendo corporaliter de caelo ferendo et per angelum in eius persona exsequendo. O quanta tunc erit anxietas animae, quando sibi angelus dicet talia. O peccatrix anima infelicissima, quanta bona caelestia amisisti, vae tibi, quia semper in peccatis vixisti et sine poenitentia decessisti, en talia et talia peccata fecisti, quotiens te monui, et quotiens mortis memoria te terrui, ut poeniteres, sed numquam acquievisti. Ecce ergo Christi iudicis sententia est, ut in aeternam damnationem vadas, et mox eam tamquam tortores rapiunt daemones. O quantus fletus illi erit. (G)
Circa tertium de tremenda severitate, quam acerba sit quattuot rationibus patet, sed ne sermo prolixus taedium generet, breviter finem faciamus in exemplo declarando, quia simplices exempla magis commendant memoriae. Legitur namque in Vita Sanctorum Patrum et aliorum etiam sanctorum, quod aliquid licet essent sancti, tamen morti appropinquantes in ipso agone maxime trepidaverunt, ut praecipue dicitur de Sancto Agathone abbate. Interrogati autem a circumstantibus, cur sic timerent, respondit nunc unus unam, alter aliam rationem dicendo, licet mandata Dei custodire conatus sim – inquit – nihilominus tamen utique mortis ad iudicium astans timere habeo. Primo quia per ignotam viam pergo, in qua multi periclitati sunt, adeo quod sicut narrat Sanctus Vincentius de Valentino archiadiaconu Lugdunensi dixisse, quod de triginta milibus solum quinque fuerunt salvati. Et Hieronymus in Testamento suo dicit, quod ex decem milibus, qui male vixerunt, vix unus salvatur, ergo valde timendum est peccatori, ut festinet ad poenitentiam, quia scilicet in tali itinere mortis nescit, ubi in sero hospitabitur, an in caelo, an in Inferno, vel in Purgatorio. Secundo – inquit – timere habeo, quia de omnibus commissis et cogitationibus ac obmissis districtam rationem reddere nun debeo. Tertio quomodo, quia sententiam, quae nunc in morte feretur, numquam revocare vel immutare potero. Quarto, quia sempiternis suppliciis si reprobatus fuero, cruciari in gehenna habebo. Proinde Anselmus in oratione exclaman. dicit: O lignum aridum et inutile, aeternis ignibus dignum, quid respondebis in illa die, quando exigetur a te usque ad ictum oculi omne tempus vivendi tibi impensum, qualiter fuerit a te expensum. Tunc quippe condemnabitur, quidquid fuerit in te operis et otii et sermonis usque ad minimam cogitationem, etiam hoc, quod vixisti, si non fuerit ad Dei voluntatem directum, et peccata, quae modo non videntur, et fortassis terribiliora his, quae nunc videntur, quae nec esse mala putas, nudata facie apparebunt. Luge ergo, quae fecisti, scilicet gaudete, tunc habeas in conspectu Dei et iudicis tui. Rogemus ergo Dominum etc.
Sermo VII.]
Dominica III. Adventus. Sermo III. scilicet de adventu Christi in morte ad iudicium particulare.
Tu es, qui venturus es, an alium exsepectamus. Verba haec nunciando Iohannes dixit ad Iesum Christum in evangelio, Mat. XI.[1 Quae verba interrrogant de adventu Christi per mortem ad limbum patrum, ut exponit Gregorius. (A)
Et quia praecedentibus actum est de adventu Christi ad iudicium generale, consequenter iam agendum est de adventu Christi ad iudicium particulare, quod erit in morte hominis, de quo nos pius Iesus frequenter monet in evangelio, Mat. XXIV. et Lu. XII.: Estote parati, quia qua hora non putatis, Filius hominis venturus est.[2] Et Marci XIII.: Vigilate ergo nescitis enim, quando Dominus veniat, sero, an media nocte, an galli cantu, an mane, ne cum repente venerit, scilicet ad iudicium mortis, inveniat vos dormientes, scilicet in peccatis.[3] Unde cum esset Iohannes in carcere et cognovisset in spiritum, quod cito immineret sibi mors ab Herode, talia verba nunciavit Christo dicens: Tu es, qui venturus es, an alium exspectamus. Et nos ergo, qui omnes morituri sumus, et tunc a Christo iudicandi singulatim vicem iudicio particulari cupientes edoceri de modo huius iudicii particularis, an Christus Dominus per seipsum veniat ad mortem cuiuslibet hominis, an aliquem mittat, per quem iudicium hoc fiat, congrue possumus dicere haec verba evangelici thematis. Tu es, qui venturus es etc. Quoniam locuturi sumus sermone hoc de adventu Christi ad iudicium particulare, tria mysteria notemus.
- Primum de iudicii huius congruitate vel opportunitate
- Secundum de iudicii eius autoritate vel principalitate
- Tertium de iudicii huius tremenda severitate
- Prima apertae manifestationis
- Secunda comletae retributionis
- Tertia derelictae occasionis
- Quarta aequissimae conformationis
Tertia ratio derelictae occasionis. Nam licet vita hominis per mortem terminetur, tamen adhuc remanet iudicanda ex aliquibus futuris eventibus, quibus ipse homo dereliquit occasionem ruinae. In aliis et huiusmodi rationem dat Thomas III. per q. LIX. Etenim Gregorius XI. q. III. praecipue dicit, quod tot mortibus digni sunt homines, quot perditionis exempla in alios transmittunt. Talia autem futura contingentia non debent iudicari, nec iudicantur, antequam fiant, extra de excel. praela. c. dilectus Filius. Nam et actio aliqua perfecte non potest iudicari, antequam sit consummata in se et effectius, ergo remanent post eorum mortem iudicanda in fine, quando numerus sequantium videbitur. Sed quomodo contingit hoc. Dicendum, quod multis modis, e quibus aliqua proponamus exempla. Unum est de adinventoribus haeresum, ut de arriano, de quo dicit Augustinus, quod nondum poena eius determinata est, sed crescit usque in finem mundi, quam plures imitantur. Sic et de manicheo et de Iohanne haeredibus haereticis, et omnibus haeresiarchis et seductoribus, quorum doctrinae pravitas pullulat usque in finem mundi. Per contrarium ex praedicatione apostolorum doctorum scripturis fides pullulat usque in finemmundi, et sic praemium crescit. Item aliud exemplum de bonorum alienorum retentione, quae primus eorum male possedit, et ei successerunt alii multi, qui et dicunt antecessores mei, adquisierunt ista, quare ego reddam etc. Et sic antecessorum poena gracatur, post mortemque servatur ad iudicium, ut taxet secundum numerum eorum successorum, quibus occasionem dedit ad detinendum iniuste. O quot sunt tales. Tertium exemplum de criminibus scandalosis, quae multi imitantur et per contrarium de exemplis boni operis et virtutis. Quartum de divinationum et superstitionum instructoribus. Et per contrarium de illis, qui instruunt ad orationes et confessiones faciendas et ad salutem consequendam. Quintum de exactionibus iniustis et noviter excogitatis, quibus gravatur, et successores principes in exigendo talia sequuntur, quorum primus est occasio. Per contrarium qui cultum Dei ampliant aedificando monasteria, ecclesias et alia huiusmodi. Sextum exemplum de fraudibus novis exquisitis, ut qui novas fraudes ad falsificandum merces inpondere vel aliter exquirunt, et multi sequuntur. Smiliter qui fraudes in iudiciis adinveniunt et leges iniquas condunt, et sic multi per huiusmodi subsequenter laeduntur, et per contrarium de instituentibus leges bonas. Septimum de generationis alicuius patre, quem filii imitantur in sceleribus. Per contrarium de bonis. Octavum de hominibus quibuscumque, qui inveniunt novitates, quascumque ad peccatum inducentes, ut sunt novae scissurae in vestibus, rostra in calceis, in collis nudandis novitas vel in peplis etc., post quorum mortem talia manent et multi imitantur. Nonum exemplum de inique usurpationibus bona ecclesiastica, proventus et decimas, et ceteris reliquentibus, omnes tales cum sine debita poenitentia et restitutione decesserint ac sine debita satisfactione et correctione, pro tot et cum tot damnantur, quot animas per talia perdiderunt occasione data, quia ut dicitur extra de iniuriis et damno dato. Si culpa, qui occasionem damni dat, damnum dedisse videtur, ergo post iudicium particulare servantur talia iudicanda secundum numerum animarum et damnorum sequentium ad ruinam. Sicut si quis dat occasionem damni fodiendo foveam in publica via, in quam multi incidunt etc. (C)
Exemplum narrat Petrus Damiani de decem comitibus, qui omnes damnati fuerunt successive propter quoddam praedium, quod primus ex illis progenitor sequentium abstulerat iniuste ab ecclesia Metensi, et visi sunt in una scala infernali. Primus in fundo, secundus in secundo gradu scalae, et sic consequenter usque ad ultimum unus alterum de hoc maledicens. Quarto ratio dicitur aequissimae conformationis, quia iustitia Dei est tam aequissima, quod non solum in iudicando facere vult iustam retributionem, sed etiam conformiter procedit secundum modum, quo facta sunt opera bona vel mala, et sic homines conformiter praemiat vel punit. Ps.: Duo haec audivi, quia potestas Dei est, et tibi, Domine, misericordia, quia tu reddis unicuique secundum opera sua.[6] (D)
Nam quaero te, unde oriuntur, et quomodo procedunt in homine opera tam bona, quam mala. Ad hoc respondet Richardus de Sancto Victore de Beniamin adolescentulo dicens: Omnis boni vel mali origo vel initium est in voluntate animae. Et sic omnia opera oriuntur ex anima cogitando et deliberando. Deinde in exsequendo opere corpus associatur animae. Ideo anima prius meretur vel demeretur, et postea corpus. Unde ut iustitia divina in retribuendo conforment, prius in iudicio particulari retribuendum iudicat animae bonae gloriam, et tandem in resurrectione et iudicio finali corpori retribuet gloriam. Similiter et malae animae prius in iudicio mortis dat poenam, et consequenter corpori in iudicio finali. O ergo quam aequa, o quam formidanda est malis Dei iustitia, utinam saperent et intelligerent, ac novissima providerent. (E)
Circa secundum mysterium de iudicis autoritate quaestio occurrit: utrum in hoc iudicio particulari animae Christus Dominus habeat iudicare descendendo de caelo corporaliter, et sic ad iudicandum unumquemque hominem in morte advenire. Nam potest argui quod sic, quia in Scripturis dicitur: Christus venturus ad iudicium mortis, ut patet per auctoritates iuxta thema inductas Matth. XXIV., Luc. XII. et Mar. XIII. Ergo videtur, quod corporaliter descendat ad hoc iudicium faciendum, alias quomodo diceretur advenire. Sed in contrarium sunt rationes, quas prosequendo ponemus. Ad quaestionem ergo hanc respondendo. Notandum, quod variae fuerunt inter doctores opiniones, quia vicem. Primo aliqui dixerunt, quod Christus descendat de caelo corporaliter ad iudicandum unamquamque animam in morte. Et isti innituntur dicto Innocentii de vilitate conditionis humanae li. III. c. III. ubi dicit, quod tam homo bonus, quam malus, antequam anima eius egrediatur de corpore, videt Christum positum in cruce, malus ad suam confusionem, ut erubescat se sua cupla noluisse facere participere redemptionis sanguinis Christi et merita passionis eius amisisse, bonus vero Christum videt ad exsultationem. Ex quo dicto Innocentii habetur, quod anima bona in exitu suo gaudebit videns Christum paratum ad auxiliandum sibi, ut de carcere huius mundi educatur ad patriam caelestem, sed anima mala dolebit videns, quod damnari debet a Christo, qui tunc incipit et numquam finem habebit. Et plures doctores sunt in inta sententia, ergo timendum est peccatori, quoniam licet aliquibus doctoribus durum videatur, quod Christus ad singulorum hominum mortem descendat per se corporaliter, eo quod sic deberet innumerabilibus vicibus ad innumerabilia loca huius mundi descendere fere pro qualibet hora, praecipue tempore pestilentiae vel bellorum, quando vicissim ulti moriuntir. Tamen in hoc omnes concorditer doctores conveniunt, quod in morte unaquaeque anima bona et mala videbit Christum crucifixum, experimentaliter cognoscendo per effectum salvationis vel damnationis, quod scilicet non est alius verus Deus, nisi ipse Christus crucifixus, qui iudicat bonos ad vitam, malos ad poenam. Et sic dicto Innocentii videre, intelligitur pro experimentali cognitione per effectum salvationis bonorum et damnationis malorum, et cum hoc nihilominus potest Christus apparere in humanitate unicuique morienti non quod de caelo sic descendat ad iudicandum, ut tunc relinquat caelum, sed simul potest esse in caelo, et hic inferius iudicando apparere in multis locis, sicuti est in sacramento eucharistiae veraciter et corporaliter in multis simul locis, et cum hoc etiam in caelo. O ergo peccator, pertimesce. Secundo aliii doctores opinati sunt, quod plures animae a corporibus exutae per angelos, qui fuerant earum custodes, congregentur ad aliquem unum locum, praecipue quae uno tempore decedunt, et ibi Christus descedens eas iudicat, sed hoc non tenetur, quia hoc iudicium non est generale, sed particulare, ergo singulatim iudicatur unaquaeque anima, prout meruit vel demeruit. Tertio aliqui putaverunt, quod singulae animae hominum ducantur ad praesentiam Christi in caelum, et ibi iudicentur, ac inde proiciantur reprobae ad Infernum, et purgandae ad Purgatorium. Sed contra hoc magister Iacobus Carthusiensis in tractatu de animabus exutis dicit, quod non est rationabile, quod animae reprobae in caelum ducantur, vel etiam animae nondum purgatae a vitiis, quia Apoc. XXI.: Nil coiniquinatum intrabit in illud,[7] scilicet caelum. Quid ergo de istis tenedum sit, audiamus. Ad quaesitum hoc respondetur secundum Henricum de Hassia in lectura super Gen. quattuor veritates notando. Prima veritas, quod utrumque iudicium, scilicet generale et particulare Christus secundum humanam naturam habet facere. Nam scribitur Ioh. V.: Pater omnes iudicium dedit Filio, quia Filius hominis est.[8] Et Act. X.: Ipse est constitutus a Deo iudex vivorum et mortuorum.[9] Secunda veritas, quod ad faciendum iudicium particulare animae non est necesse Christum corporaliter de caelo descendere, nec super descendet in humanitate iudicando unumquemque in morte, quia super Ps. LIV. Augustinus, quem etiam sequitur Magister in IV. dist. X. dicens: Donec finiatur saeculum, sursum est Dominus, sed tamen etiam hic nobiscum est veritas Domini. Corpus enim, in quo resurrexit, in uno loco esse oportet. Haec ibi Magister ca. I. Ideoque non descednit Christus corporaliter, nisi in fine mundi ad iudicium generale faciendum (F)
Sed dicens: quomodo ergo Christus corporaliter est in eucharistia, si non descendet corporaliter, nisi in fine mundi, ut dicit Augustinus. Respondet idem Henricus et communiter doctores, quod licet Christus secundum naturam divinam sit ubique, tamen secundum humanam naturam modo commensurativo, qui videri potest oculi corporali sub eius colore, luce et figura, sursum est in caelo tamen, ubi sedet a dextris Dei, cum quo stat, quod sub speciebus panis et vini in eucharistia veraciter et corporali praesentia est Christi, ita quod est corpus et anima et deitas et sanguis in venis corporis, quia Christus utique sacramento continetur totus et vivus, non mortuus, tamen in sacramento non est commensurativo modo, qui videri possit oculo corporali viatoris sub eius colore, tamen est ibi realiter. Tertia veritas, quod secundum communem legem Christus manens in caelo iudicat animam in morte, et ibi fert sententiam pro meritorum vel demeritorum qualitate iuxta opera uniuscuiusque animae. Nam Christus secundum humanam naturam verbo unitam noscit omnium merita et demerita, et licet sit in caelo, tamen clare videt et cognoscit hunc vel illum mori, sic secundum iustitiam iudicat et fert sententiam vel praemiandi talem animam vel aeternaliter damnandi. Quarta veritas, quod Christus iudex sententiam latam in caelesti sede revelat angelo deputato illius hominis custodiae, et committit eidem, ut exsequatur sententiam et publicet ipsi animae. Nam communiter tenetur XI. dist. secundi Sententiarum, quod cuilibet homini sit deputatus angelus bonus ad eius custodiam, qui convenientius a Christo ipsi animae in morte deputatur iudex commissarius. Tu, quia ille magis novit vitam eius, quem custodivit et merita ac demerita, tu etiam, quia talis angelus ex suo officio habet noscere quomodo, quando et ubi homo bibi commissus moriatur, ut animam eius separatam colligat et divagari hinc inde errabundae non permittat. Ex praedictis patet, quod in omni iudicio semper est Christus iudex principalis, sed angelus est iudex commissarius loquendo de lege communi, quia ex speciali dispensatione vel causa legitur Christus venisse ad mortem hominum aliquorum in persona propria etiam et non solum per angelum. Unde, quod Scriptura dicit Christum advenire in iudicio moris, intelligendum est non per motum localem descendendo corporaliter de caelo ferendo et per angelum in eius persona exsequendo. O quanta tunc erit anxietas animae, quando sibi angelus dicet talia. O peccatrix anima infelicissima, quanta bona caelestia amisisti, vae tibi, quia semper in peccatis vixisti et sine poenitentia decessisti, en talia et talia peccata fecisti, quotiens te monui, et quotiens mortis memoria te terrui, ut poeniteres, sed numquam acquievisti. Ecce ergo Christi iudicis sententia est, ut in aeternam damnationem vadas, et mox eam tamquam tortores rapiunt daemones. O quantus fletus illi erit. (G)
Circa tertium de tremenda severitate, quam acerba sit quattuot rationibus patet, sed ne sermo prolixus taedium generet, breviter finem faciamus in exemplo declarando, quia simplices exempla magis commendant memoriae. Legitur namque in Vita Sanctorum Patrum et aliorum etiam sanctorum, quod aliquid licet essent sancti, tamen morti appropinquantes in ipso agone maxime trepidaverunt, ut praecipue dicitur de Sancto Agathone abbate. Interrogati autem a circumstantibus, cur sic timerent, respondit nunc unus unam, alter aliam rationem dicendo, licet mandata Dei custodire conatus sim – inquit – nihilominus tamen utique mortis ad iudicium astans timere habeo. Primo quia per ignotam viam pergo, in qua multi periclitati sunt, adeo quod sicut narrat Sanctus Vincentius de Valentino archiadiaconu Lugdunensi dixisse, quod de triginta milibus solum quinque fuerunt salvati. Et Hieronymus in Testamento suo dicit, quod ex decem milibus, qui male vixerunt, vix unus salvatur, ergo valde timendum est peccatori, ut festinet ad poenitentiam, quia scilicet in tali itinere mortis nescit, ubi in sero hospitabitur, an in caelo, an in Inferno, vel in Purgatorio. Secundo – inquit – timere habeo, quia de omnibus commissis et cogitationibus ac obmissis districtam rationem reddere nun debeo. Tertio quomodo, quia sententiam, quae nunc in morte feretur, numquam revocare vel immutare potero. Quarto, quia sempiternis suppliciis si reprobatus fuero, cruciari in gehenna habebo. Proinde Anselmus in oratione exclaman. dicit: O lignum aridum et inutile, aeternis ignibus dignum, quid respondebis in illa die, quando exigetur a te usque ad ictum oculi omne tempus vivendi tibi impensum, qualiter fuerit a te expensum. Tunc quippe condemnabitur, quidquid fuerit in te operis et otii et sermonis usque ad minimam cogitationem, etiam hoc, quod vixisti, si non fuerit ad Dei voluntatem directum, et peccata, quae modo non videntur, et fortassis terribiliora his, quae nunc videntur, quae nec esse mala putas, nudata facie apparebunt. Luge ergo, quae fecisti, scilicet gaudete, tunc habeas in conspectu Dei et iudicis tui. Rogemus ergo Dominum etc.