Domus sermonum compilatorium

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo IV.]
 
De eadem dominica sermo IV., scilicet de terribilis iudicii ratione et prosecutione
 
Levate capita vestra, quomodo appropinquabit redemptio vestra. Lu. XXI.^[1] et in evangelio hoc. (R)

 

Dominus Jesus nunc comminando, nunc dulciter commonendo hortatur nos ad recognoscendum diem sui adventus ad id iudicium, de quo in hoc evangelio agit ecclesia. Qua in re vult nobis ipse Salvator noster suam caritatem immensam erga nos habitam ostendere, quia vult omnes salva re et neminem perire, ut scribitur I. ad Thim. II.^[2] unde Glossa Sap. XII.^[3] dicit: Deus propter bonitatem suam diu differt iudicium, sed et multos signis terribilibus deterret ac omnes homines verbis commonet, ut plures praeparatos per poenitentiam habeat, quibus reddat beneficium, scilicet redemptionis. Proinde ecclesia hodie de adventu ipsius Domini Iesu recolendo et officium agendo, haec verba Christi inter cetera proponit Dei. Levate capite vestra, id est mentem, quae est caput animae, levate ad considerandum Dei et Domini nostri Iesu Christi caritatem et beneficia, ut pro eius amore vicem moveanimi ad poenitentiam de peccatis agendam istis diebus scientes, quod si poenitentiam egeritis, appropinquabit redemptio vestra, hoc est gratia in praesenti et gloria in futuro, quam adquisivit redemptor noster suo sanguine conferendam non bene ex merito eius passionis. Quod si poenitentiam agere noluerimus, sicut dicit Paulus apostolus Act. XVII.: Statuit Dominus diem, in qua iudicaturus est orbem in aequitate etc.^[4] Ideoque et Christus dicit in evangelio. Tunc videbunt filium hominis venientem,^[5] scilicet ad iudicium etc. Quomodo autem hoc evangelium agit de iudicio finali, de quo etiam in praecedentibus sermonibus egimus, idcirco adhuc in praesenti sermone de ipso iudicio erimus aucturi. Et ut debite prosequamur, restat post praedicta haec tria mysteria declarari.

• Primum de terribilis iudicii causa et ratione
• Secundum de terribilis iudicii iusta prosecutione
• Tertium de terribilis iudicii sententia et prosecutione

Circa primum mysterium inquirendum est, quare piissimus et misericors Deus et Iesus statuit et vult tam terribile et severum iudicium facere super omnes homines mundi. Ad quod secundum Richardum, Thomam et concordanter Doctorem theologiae super IV. dist. XLVII. q. I. respondendo, plurimae traduntur rationes, e quibus aliquas proponemus.

• Prima ratio ex parte iustitiae Dei
• Secunda ex parte poenae et praemii
• Tertia ex parte gloriae Christi
• Quarta ex parte nostri

Prima ratio, quia cum Deus sit rerum gubernator optimus, necesse est, ut sit potentissimus, sapientissimus et iustissimus, sed in creatione mundi satis claruit eius potentia, et in gubernatione eius sapientia, ergo necesse est, ut et eius iustitia toti mundo appareat, quare vicem istum salvavit et illum damnavit. Propter quod debet fieri iudicium generale, in quo singulorum merita et demerita omnibus pateant. Nam et iudex terrenus sententiam debet proferre manifeste coram pluribus et praesentibus partibus utrisque alias non valet. III. q. IX. per totum, ut vicem circa et iustitia manifestetur. Secunda ratio ex parte poenae et praemii, quia Deus sic decrevit, ut nullum malum transeat impunitum, sic dicit Augustinus in Enchiridion. Sed multa videmus mala in mundo, quae ante iudicium non puniuntur, et etiam multa sunt bona, quae antea non remunerant. Unde oportet, quod fiat retributio poenae vel praemii in iudicio. Hinc XXIII. q. vide: Quid ergo – dicit Hieronymus – quod Dei iudicio quidam hic puniuntur, ut in futuro non puniantur. Et econverso quibusdam hic percitur quibus in futuro iudicio malum retribuetur. O Deus meus responde, quaeso, ut audiant servi tui. Quid est, quod videmus multos latrones, fures luxuriosos, homicidas, et aliis peccatis plenos homines, qui etiam secundum leges civiles demaererentur interfici, et tamen non puniuntur, sed prosperitatem habent in hoc mundo. E contrario autem videmus alios devotos elemosinas facientes et alia bona opera, et tamen non remunerantur hic, sed adversa patiuntur. Ad haec respondet Christus Mat. XVI.: Filius hominis venturus est etc.^[6] et tunc reddet unicuique secundum opera sua. Tertia ratio ex parte gloriae Christi, quia potestas iudicaria Christo homini collata est in praemium humilitatis, quam exhibuit in passione. Phil. II.: Humiliavit semetipsum factus oboediens usque ad mortem,^[7] propter quod et Deus exaltavit illum.^[8] Sed Christus in sua passione sanguinem fudit pro omnibus hominibus mundi quantumad sufficientiam, ergo omnes homines debent videre in iudicio ipsius exaltationem secundum quam constitutus est iudex vivorum et mortuorum propterea debent omnes illuc congregari etiam pueri ante aetatem perfectam decedentes, non ut tales iudicentur, quia nihil mali nec boni fecerunt, sed ut videant gloriam ipsius iudicis, scilicet Christi, et toti mundo eius deitas clarescat. Haec Thomas. Quarta ratio ex parte nostri, quia subsistimus in corpore et anima, et in utroque facimus sive peccatum sive opus bonum, ergo in utroque debemus vel puniri vel praemiari. Sap. XI.: Per quae quis peccat, per haec et punietur.^[9] Unde extra de excessu plura cetera. Inter dilectos – scribitur – Dignum est, ut in eo quis puniatur in quo visus est deliquisse. Item I. q. VII. per illicitam. § sancimus, secundum glossa licet/vel canonisata dicitur, quod pares in culpa, debent esse pares in poena, sicut in symonia accipiens et dans. Similiter in furto vel latrocinio similia duobus exercitatio pariter puniuntur. Sed quomodo ante iudicium vel resurrectionem sola anima peccatrix punitur a Deo et deficit poena corporis in gehenna, ergo cum Dei perfecta sint opera^[10] Deut. XXXII. requiritur, ut quod deficit, suppleatur per resurrectionem in iudicio, et per contrarium sancti praemientur in corpore et anima. O ergo peccator, vae tii in corpore, vae in anima. O humana dementia. O insensate audi. Isa. III. ca. dicit et clamanter: Vae impio in malis suis,^[11] vae aeternum. (S)
Circa secundum mysterium de iudicii iusta prosecutione videndum est, qualiter hoc iudicium finale agetur et prosequetur a Christo. Pro quo notandum, quod ad iudicium iuste et debite faciendum vel prose quendum praecipue requiruntur quattuor, suo modo erit et in finali iudicio.
·         Primo iudicium consessio
·         Secundo reorum accusatio
·         Tertio testium approbatio
·         Quarto causarum in faciem publicatio.
Primo erit iudicium consessio., scilicet Christi cum omnibus sanctis suis apostolis martyribus confessoribus etc. unde Isa. III.: Dominus ad iudicium veniet cum senioribus populi sui et principibus eius,^[12] id est angelis. Item Mat. XIX.: Vos, qui reliquistis omnia et secuti estis me, sedebitis et vos super sedes duodecim, iudicantes duodecim tribus Israel.^[13] Sed quomodo erit, ut alii iudicent cum Christo, cum scribitur Ioh. V.: Pater omne iudicium dedit Filio.^[14] Respondetur secundum Richardum super IV. di. XLVII. scilicet quod extendo nomen iudicandi convenit alicui pluribus modis. Primo ex ordinaria potestate, et sic iudicabit mundum tota Trinitas, id est Reg. II. Dominus iudicabit fines terrae. Secundo ex delegata potestate, et sic convenit iudicare Christo inquanrum homini, iuxta illud praedictum Ioh. V.: Pater omne iudicium etc. Tercio assessoria dignitate, et sic iudicabunt apostoli et omnes perfecti sancti. Quarto approbatione, et sic omnes electi iudicabunt, omnes enim sententiam iudicis approbabunt. Ubi autem et qualiter haec sessio erit. Nota secundum doctorem, quod Christus iudex sedebit in alto tribunali regio mysterio angelorum praeparato in nube lucida, scilicet pedius iudicis substrata, immo dicitur venire in nube Lu. XXI.^[15] Et tunc nubes miraculosae producetur a Deo. Sed quare hoc? Dicendum, quod ut claritas Christi gloriosa, quae tanta erit, quod naturaliter videri non possit, nisi in nube, sicut nec claritas solis bene aspici potest, melius possit reproborum oculis videri ad eorum confusionem et terrorem in forma gloriosa humanitatis splendentis. Item a dextris Christi sedebit Beata Virgo Maria et consequenter omnes sancti in sedibus fulgidissimis an aere supra montem Oliveti, quia caelestia amaverunt, immo in alto erunt aere I. Thes. IV. Denique reprobi, quia terrena dilexerunt, erunt positi in terra vallis Iosaphat et circumcirca a sinistris Christi. Non enim decet, ut ascendant ad iudicium in caelum vel in aere, quia peccatores sunt et per consonans indigni appropinquare caelo, nec decet Christum cum sanctis descendere in Infernum foedissimum, ut ibi iudicent eos, quia non est ibi locus congruus beatis, sed iustum est, ut iudicium fiat, ubi scelus est commissum. Extra de rap. C.I. Et sic sententia proferetur in sede luminosissima a Christo. Secundo erit reorum accusatio. Nam ibi tunc stabunt plures accusatores contra peccatores clamando.
·         Primo autentica Scriptura
·         Secundo beneficiorum gratia
·         Tertio culpa propria
·         Quarto daemonum malitia
·         Quinto exempla scandalisantia
·         Sexto sacinora clamantia
·         Septimo generaliter omnis mundi creatura (T)
Primo – inquam – accusando clamabit contra malos Scriptura Ioh. V.: Est, qui accusat vos Moyses,^[16] id est lex Moysi scripta. Secundo beneficia, scilicet a Deo praestita tam temporalia, quam spiritualia, ut convincantur ingrati, praecipue autem sanguinis Christi et redemptionis beneficium. Nam dicit Gregorius. Quarto crescunt dona, tanto rationes crescunt donorum, unde Hieronymus: Quid respondebis peccator, cum Christus per vulnera sua contra te allegabit? Item Bernardinus: Vae mihi, si ingratus fuero, quomodo requiretur super me sanguis ille iustus, qui effusus est pro me in terra. Tertio culpa propria. Apoc. XIV.: Opera illorum sequuntur illos.^[17] Sicut enim furtum inventum apud furem, accusat eum sit in proposito Psalmo: Cognoscetur Dominus iudicia faciens, in operibus manuum suarum comprehensus est peccator.^[18] Bernardinus: In iudicio – inquit – stabunt omnia peccata contra in felices peccatores – dicit. Tu nos egisti, opera tua sumus, iam te non deseremus, sed tecum ad iudicium pergemus. Quarto daemonum malitia, unde Apoc. XII.: Diabolus dicitur accusator fratrum.^[19] Hinc Augustinus: Praesto erit Diabolus ante tribunal Christi, et recitabit verba professionis naturae et obieciet nobis in faciem omnia, quae fecimus, in qua die et in quo loco peccavimus, et quid facere debuimus. Et dicet: Aequissime iudex iudica hunc meum esse per culpam, qui tuus noluit esse per gratiam, tuus per naturam, meus per malitiam, tuus ob passionem, meus ob suasionem, tibi inoboediens, mihi oboediens, qui tecum noluit habere vitam, iudica, ut mecum habeat gehennam. Haec ille. Quinto exempla scandaloza sic et quaecumque occasiones ruinae peccati errorum vel damnationis, inde Iob XXIV.: Anima vulneratorum, scilicet per peccatum clamabit et Deus inultum abire non patitur.^[20] Item Ecci. XLI.: De patre impio conqueruntur filii, quoniam propter illum sunt in opprobrio.^[21] Ideo Matt. XVIII.: Vae illi, per quem scandalum venit.^[22] Sexto facinora clamantia. Am in Scripturis inveniuntur quattuor peccata clamantia vindicta, vicem vox sanguinis Gen. IV.^[23], vox Sodomorum Gen. XVIII.^[24], vox oppressorum pauperorum et vox mercedis deterete laborum Deut. XXIV.^[25] Unde Bernardinus: Veniet ante Christi tribunal dura allegatio peuperorum, clamor pupillorum et viduarum, quorum vixere stipendiis. Septimo mundus totus Christus. Si quaeris, quis te accusabit, dico, quod totus mundus, quia scribitur Iob XX.: Revelabunt caeli iniquitatem impii et terra consurget contra eum.^[26] Proinde Hugo de Sancto Victore ait: In die illa ultionis nil habebit, quod respondere possit homo peccator, ubi caelum et terra, sol et luna et totus mundus stabunt adversum nos in testimonium peccatorum nostrorum, haec ille. (U)
Tertio erit in iudicio testium approbatio, nam undique testes approbabunt malos peccatis suis demeruisse aeternam damnationem. Trimum testem peccator habebit supra se, scilicet Deum, qui omnia scit. Secundum iuxta se, scilicet angelum custodem. Origenes: Unusquisque angelorum in iudicio aderit producens illos, quibus praefuit, scilicet qui testimonium prohibebit, quot annis circa eum laboravit ad bonum instigando, sed ille monita eius sprevit. Tertium testem habebit ante se, scilicet sanctorum vitam, quam contempsit. Sap. V.: Stabunt iusti in magna constantia adversus eos, qui se ante etc.^[27] et infra: Nos insensati vitam illorum aestimabamus insaniam etc.[28] Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei. Quartum retro se, scilicet fideles, Mat. XII.: Viri Ninivitae surgent in iudicio cum generatione ista et condemnabunt eam, quia poenitentiam egerunt in praedicatione Ionae, et ecce plus quam Ionas hic.[29] Quintum extra se vicem totius mundi creaturas, ut supra. Sextum intra se, scilicet conscientiam propriam, Apoc. XX.: Vidi – inquit – mortuos, magnos et pusillos, stantes ante thronum, et libri aperti sunt, [30] scilicet conscientiarum secundum Glossam et iudicati sunt mortui ex his, quae scripta erant in libris secundum opera illorum Bernardini. Quidquid nunc erubescimus confiteri, hoc totum propriis llinguis coram toto mundo proclamabimus et apertis conscientiarum libris sungulis manifestabimus. Divina quippe virtute fiet secundum Thomam, ut omnia facta tam sibi, quam aliis omnibus et cogitata bona et mala innotescant, ut dicit Glossa super illud I. Cor. IV.: Qui et illuminabit abscondita tenebrarum, de hoc latius alibi. Septimum testem habebit peccator infra se, scilicet divitias et temporalia possessa. Abacuc II.: Vae, qui congregat avaritiam etc.[31], quia lapis de pariete clamabit, scilicet accusando ipsum, et lignum, quod inter iuncturas aedificiorum est, respondebit, scilicet testimonia perhibendo.[32] Item Iac. V.: Divitiae vestrae putrefactae sunt et vestimenta vestra a tineis comesta, aurum vestrum et argentum aerugiet, aerugo eorum in testimonium vobis erit,[33] scilicet dignae damnationis. Quarto in iudicio erit causarum publicatio, ut manifestetur iustum fore tale iudicium. Sic Christus in finali iudicio, ut declaret suum iustitiam et iudicium rectum fecisse, ostendet suae passionis insignia vicem crucem, clavos etc. Et ut reprobos iuste damnatos aeternaliter omnibus pateat, exprobrabit illos in faciem talibus verbis, ut Christus super Mat. ait: O infelices et perditi peccatores, videte caritatem et bonitatem meam erga vos. Ego – inquit – propter vos homo factus sum, alligatus et derisus, caesus et crucifixus sum, ubi est tantarum mearum iniuriarum fructus. Ego dedi praetium sanguinis mei pro redemptione animarum vestrarum, ubi est servitus vestra. Ego super gloriam meam vos habui, cum essem Deus apparens homo, et viliorem me omnibus rebus vestris fecistis, quas amplius dilexistis, quam iustitiam meam et fidem, haec Christus. O peccatores scelerati et ingrati, quid mali feci vobis, aut quid pro salute vestra facere debui, quod non feci. Videte caput meum splendidum, ecce corona, qua fuit perforatum, videte faciem, quae tota fuit sputis deturpata pro vobis, videte corpus gloriosum, quod flagellis totum fuit flagellatum, videte manus et pedes ac latus perforata, ecce clavi et lancea, ecce et crucis lignum, quo fui propter vos crucifixus et mortuus. Pateat ergo vobis et omnibus creaturis, quia digni estis morte aeterna et damnatione gehennae, qui reddidistis odium pro dilectione. Dicit enim Magister in IV., cum Christo, quod ibi portabitur crux angelorum mysterio, ideo Matth. XXIV.: Tunc apparebit signum Filii hominis in caelo.[34] Augustinus in sermone de passione: Crux tunc apparebit, ut cognoscant impii causam iniquitatis, quod crucifixerunt Dominum maiestatis. Et eodem modo putatur a plerisque de aliis principalibus insignis passionis Christi, scilicet lancea, clavis, corona spinea, quod ab angelis illuc deferentur, ut videtur ex verbis Christus. (X)
Sed quaeritur, utrum eadem numero crux materialis in qua Christus pependit, vel eadem lancea etc. erit ibi, aut solum quoddam signum illius crucis repentativum. Respondetur secundum Richardum super IV. di. XLVIII. circa literam, quod eadem numero erit quae potestate Dei restaurabitur, ut ex hoc sit electis maior confusio. Nec video – inquit – inconveniens, se propter rationes praedictas ponatur, quod per divinam potentiam in perpetuum conservetur. Haec Richardus. Item si elementa et planetae, quae tamen non fuerunt instrumenta redemptionis nostrae, aeternaliter manebunt secundum substantiam claritate maiori dotata propter gaudium sanctorum, multo magis crux, clavis, lancea et corona aeternaliter secundum substantiam manebunt, licet non secundum formam, quia Christo faciente clariores erunt sole secundum Christum. O ergo peccator, inardesce in amorem passionis Christi et poenitentiam age, quia terribilis imminet tibi iudicii sententia. (Y)
Circa tertium principale mysterium, scilicet de sententia ferenda consideremus quattuor, quae tunc Christus erit praecipue. Primo enim iustos benedicet dicendo eis: Venite benedicti Patris mei, percipite regnum etc. Matt. XXV. [35] Contemplemur namque, quomodo Christus placidam et amabilem faciem suam converteret ad electos. Et primo ad benedictam matrem dicet huiusmodi verba, licet in evangelio non ponantur, quia non omnia scripta sunt. O veneranda et dilecta genetrix tu me virgo in utero suscepisti, portasti, et virginitate tua dignum habitaculum praebuisti, et ex te natum adorasti, tu me tanquam in paupertate natum et nudum pannis involuisti et tandem vestivisti, tum me esurientem et sitientem virgineo lacte pavisti et triginti annis ministrasti mihi necessaria, tu in omnibus angustiis compassa et collacrimans mecum fuisti, et tandem in cruce morienti astitisti etc.Benedicta ergo sit anima tua, benedictum sit corpus sanctissimum, benedicti sint omnes labores tui. En te tanquam reginam angelorum et beatorum faciam in throno meo consedere et mecum aeternaliter regnare, ut omnes admirentur tuam gloriam et omnes dicent amem. Deinde dicet apostolis et discipulis: Quomodo vos estis, qui permansistis mecum in persecutionibus, benedicti sitis ergo in aeternum, amen. Et postea: O vos sancti martyres, qui pro meo amore morte passi estis, benedicti sitis in aeternum, et omnes sancti dicent amen. Item o vos sancti confessores, qui artissimam poenitentam egisti, benedicti sitis in aeternum Domini, amen. Item o vos sanctae virgines, quae illibatam castitatem tenuisti pro amore meo, benedictae sitis in aeternum Domini, amen. Item o sancti mones electi, qui opera misericordiae exhibuistis, esurivi enim scilicet in membris et dedisti manducare, sitivi et dedisti bibere, benedicti ergo sitis in aeternum, respondebunt omnes amen. O quam grata erit omnibus Christi benedictio. O quantum tristantur reprobi. (Z)
Secundo ergo Christus reprobos maledicet per turmas illorum Domini. O superbi, o luxuriosi, et sic de singulis, discedite a me maledicti cum Lucifero superbo et cum Asmodaeo luxuriae diabolo, et ceteris peccatis cum daemonibus, maledicti, inquam, sitis a Deo Patre, maledicti a me Dei Filio, maledicti a Spiritu Sancto, maledicti ab omnibus sanctis et angelis, maledicti ab omnibus creaturis. Et omnes sancti dicent amen. Tunc lugendo et plangendo dicent: Domine, nonne tuae creaturae sumus, cur ergo nos tam dure maledicis? Et respondebit: Esurivi enim et non dedisti manducare, sitivi etc. Mat. XXV.^[36] Item dicent: Domine, saltem permitte nos prope te manere. Respondebit: Non, sed discedite a me longe in tenebras exteriores. Item dicent: Domine, saltem da nobis aliquem locum consolabilem. Respondebit: Nequaquam, sed discedite in ignem. O durum verbum. Item dicent: Domine, da, ut saltem post aliquot milia annorum extinguatur ignis nobis. Respondebit: Nunquam, sed ite in ignem aeternum.^[37] Item dicent: Domine, da nobis saltem aliquam societatem consolabilem. Respondebit: Non, sed horrendissimi daemones sint socii vestri, quorum voluntatem in vita fecistis. Discedite ergo in ignem aeternum, qui paratus est Diabolo et angelis eius. O quantus ibi erit fletus et stridor dentium.^[38] Tertio Christus daemones et reprobos simul in Infernum deiciet. Unde subditur Matth. XXV.: Ibunt hii in supplicium aeternum,^[39] Christus dicit, quod solus hic discessus mille gehennas vincet in amaritudine. O o o Dei iustitia. O peccator ecce, quid tibi finaliter erit, si non egeris poenitentiam. O quam lamentabiliter tunc clamabunt. Vae nobis, quia nati sumus, vae nobis, quia Diabolo traditi sumus, vae, quia nunquam de igne liberabimur. Quarto Christus electos in caelum perducet. Hiis enim peractis convertet se Christus dulciter ad electos, dicit: O dilecti amici mei, venite benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi. O dulce verbum. O quam iucundum. Ad hoc verbum omnes electi genua flectent, gratias agent et dicent, et canent. Benedictio et claritas et sapientia et gratiarum actio honor virtus et fortitudo tibi Deo nostro in saecula saeculorum, amen. Et sic ascendent in caelum. Ad quod nos perducat Christus etc.

---