[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo II.]
De eadem dominica
Sermo secundus de signis terribilibus iudicii iuxta evangelium
Erunt signa in sole et luna et stellis. Lu. XXI.[1] et in evangelio, quod Ecclesia Romana hodie legit. (A)
Haec verba Christus dixit discipulis quaerentibus signum adventus ipsius et consummationis seculi. Voluit autem Christus sui adventus ad iudicium praedicere praecessura, ut videlicet per terrorem iudicii nos moveret ad poenitentiam, ne periremus aeternaliter, sed per eius misericordiam salvaremur, quoniam ipse neminem vult perire. Propterea et Iohannes Apoc. XIIII. omnes hortatur dicit: Timete Deum et date illi honorem, quia venit hora iudicii eius[2]; quid potest esse aliud thema. Auscultemus ergo, carissimi, verba Iesu in hoc evangelio loquentis et dicentis: Erunt signa et cetera. In hoc sacro evangelio tria praecipua misteria docentur per salvatorem, quia
- Primo praedicit signorum terribilium adventum dicens: Erunt signum et cetera
- Secundo suum magnificium adventum ibi: tunc videbunt filium et cetera[3]
- Tertio certissimum horum complementum ibi: Amen dico vobis, quia non praeteribit generatio et cetera, verba autem mea et cetera[4]
Quo ad primum ut litteram melius intelligamus, prosequamur breviter. Dixit, inquit, Iesus discipulis suis: Erunt signa in sole et luna et stellis. Quae sint ista exprimuntur Mat. XXIIII., quod sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suum, et stellae cadent de caelo.[5] De his infra dicemus. Sequitur, quod et in terris erit praessura gentium.[6] Glossa dicit, quod mare elevabitur terribiliter sonando in fluctibus adeo, quod illi, qui prope mare habitabunt in vallibus fugient ad montana prae timore, ne mare super eos effluat et sic prement se mutuo, arescentibus hominibus prae timore prae timore, scilicet instantium malorum et expectatione futurorum, quae supervenient universo orbi. Nam virtutes caelorum, id est angelici exercitus movebuntur, scilicet ad faciendum mirabilia in elementis maioris admirationis, quam unquam antea fecerunt, ut dicit Richardus super IV. dist. XLVIII. Et de hiis in hoc sermone latius dicemus.
Quo ad secundum de adventu subdit Christus dicens: Tunc videbunt filium hominis, scilicet tam boni, quam mali omnes venientem, scilicet ad iudicium in nube, scilicet lucida, sicut et in nube ascendit iuxta illud Act. I.[7] Sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in caelum cum potestate, inquit, magna et maiestate, quia apparebit in gloria maiestatis veniens cum omnibus angelis et sanctis. Hiis autem fieri incipientibus respicite, scilicet o vos boni, ut cognoscatis Christum Deum verum, et levate capita vestra,[8] id est mentes ad intelligendum, quoniam appropinquabit redemptio vestra, id est glorificatio animae et corporis per redemptorem adquisita, et dixit illis similitudinem: Videte ficulneam et omnes arbores et cetera.[9] Et patet littera, quia sicut viriditas incipiens arborum signum est aestatis de propinquo advenientis, ita signa praedicta ipsius iudicis venientis ad dandum iustis regnum aeternum Dei in corpore et anima. Haec secundum Guillermum et Lyra.
Quo ad tertium, quod praedicta sint certissime implenda. Consequenter subdit: Amen dico vobis, quia non praeteribit generatio haec, scilicet congregationis fidelium vel generis humani, donec omnia fiant,[10] scilicet quae dicta sunt. Caelum et terra transibunt, non quo ad substantiam, sed quo ad formam, quia innovabunt ampliori claritate, verba autem mea non transibunt sine effectu impletionis.[11] Et sic patet evangelium pro singulis sermonibus applicandum. (B)
Sed quoniam hoc evangelium praecipue agit de signis terribilibus iudicii finalis, ad quod venturus est Christus, idcirco de istis signis tria mysteria hic notemus:
- Primum mysterium de istorum signorum qualitate
- Secundum de eorundem signorum causalitate
- Tertium de ipsorum signorum multiplicitate
Circa primum mysterium qualitatis tres quaestiones occurunt de tribus praecipuis signis praedictis:
- Prima de solis et lunae obscuratione
- Secunda de stellarum casu vel decisiona
- Tertia de virtutum angelicarum commotione
Prima quaestio quomodo solis et lunae obscuratio reputatur pro iudicii signo, cum videamus hoc saepe in eclipsibus accidere in mundo. Respondetur secundum sententiam doctorum, praecipue Richardi super IV. dist. XLVIII. et concorditer Alexander III. parte summae recolligendo, quod ista obscuratio solis et lunae merito erit signum iudicii finalis. Primo ratione vicinitatis, quia erit in proximo ante iudicium vel in ipso tempore iudicii. Pro quo advertendum, quod signa iudicii sunt in triplici differentia. Quaedam enim sunt remota, de quibus Lu. XXI.: Cum autem audieritis proelia et seditiones, nolite terreri, oportet enim haec fieri, sed nondum statim finis. Consurget gens in gentem et terremotus erit per loca et pestilentiae et fames.[12] De istis Gregorius in homilia hodierna, quod haec iam temporibus nostris cernimus impleta, nam pestilentiam sine cessatione patimur. Alia sunt signa propinquiora ut antichristi persecutiones, alias unt signa proxima ut haec de quibus hic agitur. Ut enim ait Magister sol et luna tunc dupliciter obscurari dicuntur. Uno modo aliquanto tempore ante iudicium, et hoc fit contra naturam Deo facientem. Alio modo in ipso iudicis adventu superveniente maioris luminis claritate, scilicet Christi maius enim lumen obfuscat minus. Secundo quoque ratione miraculositatis erit certum signum iudicii, quia contra naturam fiet ad terrorem hominum ut sol et luna similiter eclipsentur. Si enim per naturam fieret, non oporteret hoc inter signa computare, ut dicit Richardus, quia inquit per naturam impossibile esset, quod similiter paterentur eclipsim eo, quod naturalis eclipsis solis causatur per interpositionem lunae inter solem et aspectum nostrum, quod fit in coniuctione, nec pro tunc videtur a nobis luna descernendo, fit ergo divina virtute per miraculum interponendo aliquod opacum vel nubem densam secundum Lyram. De quo prophetavit Ioel II.: Sol convertetur in tenebras et luna in sanguinem antequam veniat dies Domini magnus et horribilis.[13] (C)
Pro quo notandum, quod pluries legimus solem et lunam a Deo fuisse obscuratos in signum detestationis peccatorum et punitionis. Primo in diluvii tempore propter luxuriam, quando XL diebus et noctibus nube obtexit totum caelum, et sic pluit super terram. Secundo in Aegyptorum flagellatione propter inoboedentiam et cordis duritiam, propter quae immisit Deus tam densas tenebras tribus diebus, ut palpari possent, nec se de loco moverunt. Tertio in Christi passione propter occisionem Christi iniustam, et sicut hae fuerunt miraculosae, ita erit et in fine mundi miraculosa obscuratio propter peccata hominum. O ergo peccator, quid dormitas in peccatis scito quia ulciscetur Deus. (D)
Secunda quaestio quomodo stellae cadere dicantur de caelo cum sint perpetuae, ut dicitur I. caeli., et quia minima stella maior est tota terra secundum astronomos. Si ergo cadent, operirent terram et mare. Respondetur secundum Richardum et Alexium ubi supra, quod proprie loquando nunquam cadent secundum substantiam, sed ut dicit Augustinus XX. De civitate Dei c. XIV., tropica est illa locutio, quae dicuntur stellae cadere non secundum substantiam, sed secundum visionis apparentiam, quia ignitae exhalationes quae dicuntur a substantia ?? in tanta multitudine descendent, quod videbitur aspicientibus quasi omnes stellae cadent.
Tertia quaestio quomodo virtutes angelicae dicuntur commoveri. Respondet Magister et Richardus, quod non commoventur metu damnationis vel perturbatione aliqua pavoris, sed quadam admiratione eorum, quae videbunt, et sic intelligitur illud Iob. XXVI.: Columnae caeli contremiscunt.[14] Et quia angeli de ordine virtutum, quorum est mundum regere, facient ante Christi adventum insolita maioris admirationis, quam unquam ante fecerint, et in ipso Christi adventu cessabunt movere caelum de cetero quam terribilia autem facturi sint *III. ar. sermonis* prosequamur. O, itaque omnes peccatores, redite ad cor, ne pereatis. (E)
Circa secundum mysterium, scilicet causalitatis contemplari debemus quare huiusmodi signa fient ante diem iudicii. Ad quod dicendum, quod propter rationes quattor:
- Prima propter peccatorum iustam ultionem vel punitionem
- Secunda propter iudicis tremendam apparitionem
- Tertia propter impiorum debitam accusationem
- Ultima propter creaturarum piam compassionem
Prima ratio propter peccatorum nostrorum iusta ultionem, nam ut dicit Gregorius offenso creatore offenditur omnis creatura, sicut offenso rege offenduntur eius familia. Sed nos in omnibus creaturis abutendo offendimus creatorem, ergo iustus est, ut omnis creatura, tam caelestis, quam terrena, aerea et marina insurgat contra nos, Dei inimicos in ultionem, pugnabit pro illo orbis terrarum contra insensatos. Hanc rationem notat Gregorius in homilia de martyribus dicens: omnia, quae ad usum vitae accepimus ad usum convertimus culpae, sed cuncta, quae ad usum pravitatis infleximus, ad usum nobis utuntur ultionis, et quia in cunctis deliquimus, in cunctis ferimur ergo et cetera.
Secunda ratio propter iudicis tremendam apparitionem, ut scilicet per talia signa ostendatur quam terribiliter veniet et apparebit Christus in iudicio, quando creatae suae tantum terrorem incutient hominibus. Gregorius ubi supra. Ultima tribulatio multis tribulationis praevenitur per crebra mala, quae praeveniunt, indicantur mala perpetua, quae sequantur. Bernardus: O tu homo, qui nunc times faciem praepotentis iudicis irati, quomodo non timebis faciem aeterni regis cuncta diiudicantis? Nam re vera timent homines ventorum et terremotus vehementiam, item draconum et serpentum sibilos, leonum rugitus, quantomagis timere habebunt tremendam vocem severissimi iudicis, quae damnabit omnes reprobos dicens: Ite maledicti in ignem aeternam. Math. XXV.[15]
Tertia ratio propter impiorum debitam accusationem, quia cum Deus omnes creaturas fecerit ad hominum utilitatem et serviendum ei, ipse vero homo rebellis et inoboediens extiterit creatori, ideo accusabit eum omnis creatura tanquam ingratum ut dicit Hugo li. II. de arca Noe, cuius sententiam breviter hoc tangere sufficiat. (E)
Clamabit namque suo modo caelum: O, Deus omnipotens, ego homini ministravi lucem, ut vigilet, tenebras in nocte, ut quiescat, ipse vero te offendit, ergo iustum est, ut a caelo excludatur. Aer dicet: O iustissime iudex, ego praebui homini vitalem flatum et omnia genera avium. Aqua dicet: Ego praebui potum, sordes mundavi, psices ei dedi, ipse te offendit, fac ergo vindictam ipsum in infernum demergendo. Sic et terra dicet: Ego portavi et nutrimenta dedi fructuum panis et vini et olei, ipse te contempsit, ergo a terra absorbeatur. Ignis dicet: Ego calefeci cibos coxi et cetera, ergo comburatur. Totus mundus dicet: Vide, homo, quantum amavit te Deus, qui propter te creavit me, ut servirem tibi, tu fuisti Deo tuo et meo ingratus, ergo iuste infernus deglutiat te.
Ultima ratio est propter compassionem, ut scilicet omnes creaturae moveantur ex naturali pietate ad compatiendum miseris peccatoribus damnatis. Unde Chrysostomus super Matthaeum dicit: patre familias moriente domus eius turbatur, familia plangit et nigris se vestibus induit, sic humano genere in fine constituto caeli et terra lugent et tenebris induunt. Planget ergo sol damnationem hominum, planget luna cum stellis, plangent omnia creata. O, quam durus es tu peccator, quam crudelis tibi ipsi, quod te damnandum conspicis et non ploras poenitendo. (G)
Circa tertium mysterium de multitudine signorum quaeri potest: quomodo esse poterunt pluria signa ante iudicium, quod Deus voluit esse tam occultum, ut non possit praesciri iudicii tempus, iuxta illud Matth. XXIV.: De die illa et hora nemo scit, sed sicut in diebus Noe erant homines comedentes et nubentes, ita erit adventus filii hominis.[16] Item I. Thes. V.: Dies Domini sicut fur ita in nocte veniet,[17] dicit Lyra: Iudicium non in nocte fiet, se din die, tamen nobis ignota. Respondetur secundum Thomam in IV. dist. XLVIII. et concorditer Lyra super Matthaeum XXIV., quod certitudinaliter non potest determinate sciri tempus iudicii, nisi per revelationem divinam, quia ex sola Dei dependet voluntate finis mundi, sicut et principium creationis. Ideoque omnia signa, quae circa iudicium erunt computantur infra tempus iudicii contenta. Antequam ergo illa signa appareant, nemo scit certitudinaliter, sed mortuo antichristo malis non credentibus mundum statim consummari et comedentibus et nubentibus in securitate subito apparebunt signa iudicii. Nam ut dicit Richardus in IV. dist. XLVIII.: Certum est, quod signa praecedent aliqua iudicium. Et adducit Hieronymus, qui in annalibus Hebraeorum libris dicit se legisse quindecim signa terribilia praecedentia quindecim diebus ante adventum iudicis, tunc potest coniecturari per insolita et crebriora signa, quod scilicet prope est tempus iudicii. Sed determinate de die illa et hora sciri non potest, quia ut dicit Lyra super Lucam XXI., utrum signa et dies illi XV futuri sint continue se habentes vel interpolate, sub dubio relinquetur. Et sic patet, quod nec per ista signa tunc visa poterit sciri determinate dies. (H)
Sunt autem posita signa quindecim secundum Richardum concorditer Thomas hoc ordine, qui sequitur. Prima die maria omnia super montes quindecim cubitis elevabuntur. Secunda die ab alto in profundum prosternentur ita, ut vix videantur. Tertia die statum in antiquum redigentur. Quarta die beluae, quae moventur in aquis congregabuntur et super aquas more contentionis invicem mugientes elevabuntur. Quinta die volatilia omnia congregabuntur, scilicet in campis et non gustabunt quicquam sed quasi invicem quasdam voces flebiles emittent. Quare autem haec? Dicunt aliqui, quod ideo haec facient beluae et etiam volatilia, quia angelorum instinctu cognoscent, quod iam omnino deficient genera eorum, et sic voces dabunt quasi Deo gratias agentes pro eo, quod creati fuerunt et servierunt electis Dei, ac contra reprobos accusando vindictam expetentes, ut patet ar. II. Sexta die ignea flamina surgent ab occasu contra faciem firmamenti ad ortum currentia, quo aquae et mare ardebunt et comburentur. Septima die stellae et sidera omnia erratica et fixa igneas comas ex se spargent sicut cometae. Octava die terremotus erit magnus, ut omnia alta aedificia prosternantur. Denique nona die aedificiorum lapides et omnes petrae scindentur in partes, et una petra collidente aliam dividentur. Decima die arbores omnes et plantae ac herbae sanguineum rorem fluent. Undecima die montes et omnes colles in pulverem redigentur et prosternentur et terra aequabitur. Duodecima die animalia omnia de silvis ad campos venient rugientia et nihil gustantia. Et haec eadem ratione sicut supra dictum est de avibus. Tertiadecima die sepulcra omnia ab ortu solis usquam ad occasum patebunt cadaveribus eiectis ad resurgendum. Quartadecima die homines de latibulis suis recedent discurrendo attoniti velut amentes et non audentes loqui. Quintadecima die omnes homines morientur et resurgent in igne conflagrationis cum mortuis longe antea defunctis. Ecce, carissimi, quam terribilia signa et quam plurima opraecedentia iudicium narrantur a doctoribus. Sed forte dicis: Ista fieri omnia non approbant praedicti doctores, nec Hieronymus, confirmat sed tantum dicit se legisse. Quare ergo sunt praedicanda? Ad hoc respondetur, quod ideo optime conveniunt praedicari sicut a doctoribus non reprobantur omnino, sed disputationibus convenienter inserta arguuntur. Primo, quia plurima istorum signorum (et si non omnia) sunt probabilia per Sacrarum Scripturarum testimonia et propterea non sunt contemnenda, sed potius pertimescenda et ad poenitentiam agendam menti nostrae indaganda. Secundo, quia cum Christus ipse dicat in evangelio, quod virtutes caelorum movebuntur, scilicet ad faciendum mirabilia ut supra dictum fuit, ideo non est dubitandum, quod scilicet ante diem iudicii fient terribilia signa non solum in sole et luna et stellis, verumetiam in aere, in terra, in mari et in omnibus abyssis, in arboribus, in animalibus, in avibus, in montibus, in sepulcris et in hominibus et cetera. Nam et totus mundus ardebit igne. Sed praeter haec erit vox terribilis tubae Christi et archangelorum clamantium: Surgite mortui, venite ad iudicium; ad quam vocem omnes comparebunt homines coram iudicem. Super omnia autem terribilissima erit illa signa Domini dicentis ad impios: Ite maledicti in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. De quibus quia hic longum foret agere, in sequentibus prosequamur sermonibus. O ergo miserrime peccator, depone durum cor et fatuitatem mentis. O vos omnes luxuriosi, o vos superbi, o avari, o quicunque peccatores, advertite Christi dictum Matt. XXIV., quod scilicet tunc plangent omnes tribus terrae.[18] O infelix peccator, plange nunc, ut non plangas tunc, plange per contritionem, ut tibi Deus indulgeat et tandem ad caelos perducat. Amen.
[1] Lc 21,25
[2] Apc 14,7
[3] Lc 21,27
[4] Lc 21, 32-33
[5] Mt 24,29
[6] Lc 21,25
[7] Act 1,9
[8] Lc 21,28
[9] Lc 21,29
[10] Lc, 21,32
[11] Lc 21,33
[12] „Cf” Lc 21, 9-10
[13] Ioel 2,31
[14] Iob, 26,11
[15] Mt 25,41
[16] „Cf” Mt 24, 36-39
[17] „Cf” I Th 5, 2
[18] Mt 24,30