Pelbartus de Themeswar

ST

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum orrdinem vocum ››
Collaboratores ››

PH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Collaboratores ››

PA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Index Sacrae Scripturae ››

TH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TP

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ1

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››

PQ2

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ3

Index sermonum ››

Szerkesztés alatt

Articulus secundus de medio salutationis angelicae, scilicet gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu is mulieribus.

Circa secundum mysterium de huius salutationis medio, secundum quod tres sententiae continent, tres considerationes faciemus.


Capitulum I. 01 05 02 01

De hoc, quod dicitur gratia plena.

De hoc, quod dicitur gratia plena, tria sunt intelligenda. Primum de huius dicti congruentia. Secundum de huius plenitudinis differentia. Tertium de eius intelligentia.

Primo inquam de huius dicti, scilicet gratia plena, congruentia. Quaeritur quare dicatur gratia plena. Videtur enim, quod hoc dici non ita congruebat, sicut dixisset gloria plena, quia gloria perfectior est gratia, ergo in hac salutatione perfectissima debuit dici gloria plena.

Item videtur, quod debuerit dici Spiritu Sancto plena, quia Spiritus Sanctus nominat tantummodo gratiam gratum facientem in nobilissimo esse. Gratia autem non???, quia dividitur gratia etiam ad gratiam gratis datam, sed Spiritus Sanctus semper dicit gratiam gratum facientem, ergo in ista salutatione nobilissima debuit dici Spiritu Sancto plena.

Ad hoc respondetur secundum Magnum Albertum, ubi supra, ca. LXVIII, quod istud summe congruebat, ut angelus diceret: gratia plena. Retio, quia in hac salutatione annunciabatur initium et origo omnis gratiae ac beatitudinis in humanum genus transfundendae per beatam Virginem Mariam. Unde Ecci. XXIV.: In me inquit omnis gratia viae et veritatis, in me omnis spes vitae et virtutis, scilicet initium gloriae et beatitudinis est in hac vita per gratiam, cuius consummatio est in futuro per gloriam. Nam secundum Richardum super IV Sententiarum, dist XLIX: Gloria nil aliud est, nisi gratia consummata. Ergo congrue dictum est gratia plena, ut per hoc signaretur, quod per hanc salutationem annunciatur origo omnis gratiae in humanum genus transfundendae tam in via, quam in patria.

Ad primum ergo obiectum patet responsio, quod non debuit dici gloria plena, quia gloria est consummatio gratiae. Hic autem annunciatur initium et origo gratiae, ergo potius poni debuit gratia, quam gloria.

Ad secundum dicitur, quod Spiritus Sanctus proprie tantum nominat gratiam spiritualem et gratum facientem. Gratia autem commune ets ad gratiam corporalem sive gratis datam, et etiam spiritualem sive gratum facientem. Unde cum ista plenitudo in Beata Virgine contineat gratias, non tantum spirituales, sed etiam corporales congruentius dicitur gratia plena, quam Spiritu Sancto plena. Haec Albertus, ubi supra.

Capitulum II. 01 05 02 02

Secundo de huius plenitudinis differentia quaeritur, in quo differat ista plenitudo gratiae ab aliis plenitudinibus. Hoc quidem ideo, quia et de Christo legitur, quod fuit plenus gratia et veritate, Ioh. I. Item de Stephano Act VI.: Stephanus autem plenus gratia et fortitudine. Item de apostolis Actum II: Repleti sunt omnes Spiritu Sancto etc.

Ad hoc breviter respondetur secundum Thomam III. scripto Sententiarum dist. XIII. q. I. ar. II, concordant Albertus et noster Richardus, Bonaventura et communiter doctores, quod quadruplex est plenitudo gratiae.


Prima est plenitudo sufficientiae, per quam aliqui in se formaliter sunt perfecti, quantum ad omnes virtutes et quantum ad expulsionem omnium peccatorum mortalium. Et haec plenitudo fuit in Apostolis et in beato Stephano, ac in aliis sanctis perfectis, secundum quam aliquis sic impletur Deo, ut nil in eo Deo adversum remaneat.

Secunda plenitudo gratiae est plenitudo copiae. Et haec est in tota Ecclesia Dei, quia nulla gratiarum ei deest, uqin sit in aliquo membrorum suorum.

Tertia est plenitudo specialis excellentiae vel praerogativae, quae non solum omnia mortalia, sed etiam omnia venialia replevit, et haec fuit in Beata Virgine, secundum quam plena gratia fuit, ut nil esset in ea, quod non ordinaretur ad Deum.

Quarta est plenitudo efficientiae et redundantiae, qua aliquis non solum est plenus in se et perfectus, sed etiam est eam plenitudinis et redundantiae ipsius gratiae in aliis, et talis est plenitudo in Christo, qui est eam efficiens omnis perfectionis sanctorum, de cuius plenitudine nos omnes accepimus gratiam pro gratia, ut dicit Apostolus.

Sic ergo differunt istae plenitudines subsatnialiter et originaliter. Est enim plenitudo Christi quasi fontis. Plenitudo autem Beatae Virginis quasi fluminis plenitudo. Sanctorum autem plenitudo quasi plenitudo rivi a flumine descendentis.

Item aliud exemplum cape tale. Plenitudo sufficientiae est, quae replet secundum rei congruentiam, ut cum dicitur piccarium plenum est vino, non quod ibi nullus vacuus locus relinquetur, quia usque ed summum orificii est repletum, sed quia secundum congruentiam piccario sufficit vinum. Sic fuit in apostolis et Stephano, qui peccaverunt venialiter. Denique est plenitudo usquequaque replens, quod in re impleta, nil vacuum relinquitur, ut in mensura vini vel olei, vel in piccario usque ad summum orificii repleto. Haec fuit in Beata Virgine, quae numquam peccavit. Superfluens autem plenitudo est, quando res ipsa vasis capacitatem excedit, et in ad extra effluens redundat, haec fuit in Christo. Et haecipsa plenitudo descendit eziam ni Beatam Virginem, quando verbum Dei concepit. Unde secundum Albertum Plenitudo Christi privat?? patricularitatem, quia non ad mensuram dedit ei Deus Spiritum Sanctum, Glossa: id est non particulariter, neque per subdivisiones, sed universaliter et generaliter. Plenitudo autem Beatae Virginis privat vacuitatem, quamdiu enim vas potest recipere aliquid, tamdiu habet aliquid de vacuitate. Unde omnis creatura habet aliquid de vacuitate, quia maiorem gratiam recipere potest. Sed Beata Virgo tantam recepit, ut maiorem recipere non posset, sed quod esset mater Dei. Et sic patet.

Capitulum III. 01 05 02 03

Tertio videndum est de huius dicti intelligentia. Quid scilicet per hanc plenitudinem gratiae in BeataVirgine intellegatur, et in quo consistat ista eius plenitudo? Ad quod breviter dicendum secundum Albertum super „missus est” ca LXXII et CCX., necnon secundum Jacobum de Voragine, quod per hoc, quod dicitur gratia plena, tria comprehensa intelleguntur. Secundum quod ista plenitudo in his tribus consistit.


Primo intelligitur praecellentia dignitatis, quae in hoc claret, quod ipsa est Virgo mater Omnipotentis Dei, domina mundi et regina caeli ac omnium imperatrix gloriosa. Unde ipsa comparat se cedro. Ecci XXIV.: Quasi cedrus exaltata sum in Libano. Cedrus quippe in altitudine transcendit omnes arbores, sic et ipsa omnes homines et angelos ac creaturas.

Secundo per hoc, quod dicitur gratia plena, intelligitur praeeminentia sanctitatis, quae in hoc attenditur, quod ipsa super omnes angelos et sanctos infra Deum est sanctissima et purissima ea puritate, quae sub Deo nequit maior intelligi. Et insuper non solum in se est sanctissima, sed et alios potest sanctificare et a peccato sanare. Unde se comparat cypresso, quae est arbor medicinalis. Ecci. XXIV Quasi. inquit cypressus in monte Syon. Propterea Hugo de Sancto Victore dicit ad eam: Recte dicta es gratia plena, quia de te ortus est fons gratiae, ideo totum nobis quodammodo a te, quod per illum nobis est, qui natus est ex te. Bene enim dicta es gratia plena et intantum plena, ut ex tua redundantia totus hauriat mundus. Haec ille.

Tertio intelligitur superabundantia capacitatis, id est quod ipsa fuit superabundantissime capax omnis gratiae. Quod quidem attendit primo in hoc, quod omnes gratias generales et speciales omnium creaturarum in summo habuit, nec aliqua gratia sibi defuit. Unde Ecci. XXIV.: In me omnis gratia viae veritatis etc. *De hoc latius Deo duce dicetur, cum de vita eius agetur.* Secundo attenditur in hoc, quod ipsa illas gratias habuit, a quibus omnis creatura vacua fuit, scilicet quod esset virgo et mater. Mater Dei et hominis, domina mundi etc. Tertio in hoc, quod sua gratia tanta fuit, quod pura creatura, nisi esset Deo unita, maioris gratiae capax esse non potuit. Quarta, quod gratiam increatam in se totam continuit, et sic per omnem modum gratia plena fuit etc.

Capitulum IV. 01 05 02 04

De hoc, quod Dominus tecum

Secundo quoque de hoc, quod dicitur: Dominus tecum, tria quaerunt.


Ad primam quaestionem arguitur, quod non bene ponatur Dominus tecum hoc loco, sed potius debuit poni: pater tecum. Probatur, quia ut dicit Philosophus libro Rhetorica: Sermones semper inquirendi sunt secundum materiam. Sed in hac salutatione agitur de materia amoris. Cum ergo Dominus sit nomen timoris et praeter?? Nomen amoris, iuxta illud Malach I.: Si ego Dominus, ubi est timor meus etc. Ergo videtur, quod debuit poni: pater tecum.

Confirmatur, quia Dominus dicitur quasi dans minas. Hic autem nulla fit comminatio, sed promissio, ergo non debuit dici Dominus tecum. Item cum tota Trinitas sit mittens istam salutationem, videtur, quod debuit dici: Trinitas tecum. Item ille, qui annunciatur, vocatur Emanuel, id est Deus nobiscum, ut dicitur Esa. VII. capi.: Istud autem esse nobiscum complebatur in ista annunciacione. Ergo angelus debuit dicere: Deus tecum vel Deus nobiscum. Item ista conceptio appropriatur Spiritu Sancto, et etiam Dominus habitat in homine per Spiritus Sancti gratiam, ergo debuit dicere: Spiritus Sanctus tecum. Item vividetur, quod Debuit dicere: Dominus in te. Fuit enim Dominus cum Beata Virgine modo essendi in???? et non alio modo, cum ergo hic annunciatur Dominus in eam per corporalem praesentiam, debuit dicere: Dominus in te.

Ideo non videtur ratio, quare non dixit potius tu cum Domino, quam Dominus tecum. Et maxime, quia Dominus est cum malis, et mali non sunt in Deo, sed tantum bonorum est proprium, ut Deus sit cum eis et ispi cum Deo. Iuxta illud Augustinus libro Confessionis: Mecum eras, Domine, et ego tecum non eram, quia malus eram. Ergo cum Beata Virgo fuerit summe bona, debuit potius dixisse: tu cum Domino. Item quare nullum ibi posuit verbum, scilicet est vel erit, non videtur ratio. Unde patet, quod male dictum sit Dominus tecum.

Ad istam quaestionem breviter respondetur secundum Albertum ca XI. super „missus est”, quod in ista salutatione per hoc, quod dicitur Dominus tecum, duo intendebantur ab angelo. Unum, ut persona mittentis proprie exprimatur, alterum, ut liberum arbitrium Beatae Virginis ad credendum et consentiendum inclinetur. Ista autem duo perfectissime et appropriatissime exprimuntur per hoc dictum: Dominus tecum. Nam hoc nomen Dominus a potentia imponitur, et quando absolute dicitur, soli Deo apporpriatur. Alii enim sunt domini respective et etiam servi, Deus autem absolute est dominus omnium, quod solius Dei trinitatis est proprium, qui est persona mittens in hac salutatione. Et sic persona mittens proprie nominatur.

Per idem etiam liberum arbitrium Vriginis Benedictae magis inclinatur, quia ad credendum et consentiendum in mirabilia maxime disponit fides. Et praecipue fides de omnipotentia Dei, quae credit Deum omnia posse facere, quia apud Deum non erit impossibile omne verbum. Luc I. Et sic acquiescit animus Deum posse naturas mutare, vel naturis imperare. Unde cum hic annunciabatur omnium novorum novissimum et miraculorum maximum, congruentissime ponitur hoc nomen Dominus, quod absolute positum est omnipotentiae demonstrativum, ut per hoc et Deus mittens exprimatur, et cum hoc ad credendum animus Virginis magis habeat inclinari. Et per hoc solvuntur plura adducta in contrarium argumenta.

Nam primum argumentum petit: quare non dixit: pater tecum. Secundum petit, quare non dixit: Trinitas tecum. Tertium argumentum petit, quare non dixit: Deus tecum vel nobiscum. Quartum argumentum petit: quare non dixit Spiritus Sanctus tecum etc. Ad quae respondetur, quod ideo, quia illa nomina non sunt ita absolutae omnipotentiae demosntrativa, sicut dominus. Et per consequens non ita ad credendum et consentiendum inclinativa. Ad confirmationem etiam primi argumenti dicitur, quod li??? Dominus non ita proprie comminationem importat, sicut omnipotentiam, unde illa interpretatio dominus quasi dans minas non est ita propria et essentialis.

Ad quintum dicitur, quod non debuit dicere dominus in te, quia protunc nondum erat in ea Dominus per corporalem praesentia, sed erat secum Dominus per admirabilem potentiam faciendi in ea, et ex ea divinam incarnationem. Ad sextum argumentum dicitur, quod non debuit dicere tu cum Domino, quia sic dicendo daretur inetlligi, quod ista Christi incarnatione aliquo modo active concurrisset Beata Virgo. Et sic non sola virtute divina facta fuisset active ipsa Christi conceptio. Nam per hoc, quod dicitur tu cum Domino, designatur te operari cum Domino.

Ad septimum dicendum, quod ibi non debuit poni verbum est vel erit, quia sicut Deus nil facit frustra, ita nil dicit frustra secundum Philosophum II. Phisicorum. Sed frustra appositum fuisset est vel aliud simile verbum, cum etiam sine tali appositione sufficienter exprimit, et quodammodo melius ipsius dicti sententia. Amplius si apposuisset, excessisset numerum congruum, scilicet novennarium, qui numerus observari debuit porpter significationem reparationis novem angelicorum chororum, sicut supra patuit, scilicet *parte quarta, ar. III., ca. II, circa medium.*

Ad secundam quaestionem, quare videlicet aliquod determinativum ad li??? Dominus tecum non sit apositum, puta, ut dixisset dominus omnipotens vel dominus exercituum tecum, vel aliud simile. Videtur enim, quod apposuisset magis eius animum ad credendum de omnipotentia Dei induxisset. Ad quod breviter respondetur secundum eundem Albertum, ubi supra ca. CXI., quod exquo?? Liberum arbitrium Beatae Virginis per se etiam facile erat ad credendum paratum, ideo non indigisit expressiva insinuatione omnipotentiae cum terrore, ut diceretur Dominus omnipotens vel Dominus exercituum, Sed sufficiebat ipsi levis annunciatio et quasi obscura expressio omnipotentiae, qualis per hoc nomen Dominus ipmortatur. Nihil enim credit sibi esse impossibile, qui scit se Dominum in socium habere, sed cum Apostolo dicit: Confidenter omnia possum in eo, qui confortat me, scilicet mecum exsistendo. Unde nil amplius dici, nisi Dominus tecum, ut etiam ex hoc, quod non plene omnipotentia Dei exprimitur, nisi in obscuro, fides Beatae Virginis maius meritum acquirat credendo. Quoniam secundum Gregorium fides non ita habet meritum, ubi ratio capit experimentum.

Ad tertiam quaestionem, quae quaerebatur qumodo videlicet Dominum esse cum Beata Virgine, sit accipiendum sive intellegendum. Si enim dicas, ut sit sensus: Dominus est tecum, ista associatio convenit Deo cum omnibus entibus, quia ut dicit Gregorius: Deus est cum omnibus creatis, ergo in hoc nil appropriate dicitur de Beata Virgine.

Ad quod dicendum secundum doctores, quod licet Deus sit cum omnibus sanctis approprietate, tamen dicitur esse cum Beata Virgine propter singularem essendi modum cum ea. Proinde Bernardus: Longe excellentius Dominus tecum, quam cum aliis sanctis, cum quibus est spiritualiter tantum et in corde. Sed est tecum et spiritualiter in corde, et corporaliter in ventre. Nota ergo, quod Dominus est cum Beata Virgine qudruplici excellentia singularis exsistentiae cum eadem et associationis.

Primo quidem excellentia electionis, quia ipsam elegit Dominus sibi in matrem et genetricem, unde Dominus cum ea tamquam cum matre dilectissima. Bernardus super „missus est” dicit: Dominus tecum, o Maria, Dominus inquam, pater tecum, qui suum filium facit esse tuum. Et Dominus filius tecum, qui ex te carnem assumpsit miro modo. Et Spiritus Sanctus tecum, de quo concipies, et qui tuum cum Patre et Filio sanctificavit uterum. Haec ille.

Secundo excellentia unionis, quia portionem sanguinis Virginis, de qua corpus Christi est formatum Spiritus Sancti virtute, ipse Deus sibi univit in unitate personae. Et ideo bene ei Dominus tecum.

Tertio Dominus est cum Beata Virgine excellentia miraculosae operationis, quia talia et tanta in ea Deus miracula condidit, quod nulla creatura comprehendere potest. Nam, ut dicit Hieronymus: Quod natura non potuit, ratio ignoravit, usus nescivit, hoc Deus stupendo miraculo in Maria opere complevit. Ut videlicet Deus fieret homo, et mater esset Virgo.

Quarto excellentia acceptationis et sublimationis, quia Deus fuit cum ea eo modo, ut eam exaltaret et privilegiis singularibusdignificaret super omnem creaturam, ut ipsa esset domina angelorum, regina caeli et omnium creaturarum. O igitur, felicissima Virgo Maria, o gloriosa domina, excelsa super sidera, quanta tibi est gloria, quanta tua in hoc excellentia praedicatur, quantum gaudium annunciatur, cum tibi dicitur: Dominus tecum etc.

Capitulum V. 01 05 02 05

De litteris? Benedicta tu in mulieribus

Tertio quoque de hoc, quod dicitur Benedicta tu in mulieribus, tres quaestiones movebuntur.

Ad primam quaestionem respondetur secundum Albertum super ”missus est” ca CCXII, et Iacobum de Voragine in suo Marionali quattuor comprehendit et importat.

Primo quidem maledicti exemptionem, unde ipsa est benedicta super omnes mulieres, quia sola ipsa expers illius maledictionis, quam omnes mulieres in Eva contraxerunt.Gen. III.: Multiplicabo aerumnas tuas, sicut *supra patuit de vae mulierum etc.* Secundo importat maledictionis evacuationem. Ipsa enim benedicta in mulieribus, quia per eam evacuata est maledictio ab hominibus. Unde Augustinius: Maledictio Evae in benedictionem mutatur Mariae. Impleta est enim Maria gratia, et Eva evacuata est a culpa. Tertio importat singularis gratiae collationem. Unde benedicta fuit inter mulieres, quia nulla alia accepit umquam, quod ipsi donatum est, quod scilicet Virgo peperit et Deum genuit. Quarto omnium benedictionum comprehensionem. Fuit quippe benedicta prae omnibus mulieribus, quia omnia illa, quae aliae mulieres habuerunt, ipsa habuit excellentius, quia cum coniugatis habuit benedictionem prolis et insuper virginitatis. Cum viduis habuit castitatem cum incorruptibilitate. Denique cum virginibus perseverentiam perpetuae virginitatis cum fecunditate.

Ad secundam quaestionem videtur, quod non bene dictum sit: Benedicta tu in mulieribus. Probatur, quia debuit dici „benedicta tu in omnibus creaturis”, quia excellit omnes. Item ipsa est benedicta super omnes viros et mulieres, ergo debuit dixisse „benedicta tu in hominibus”. Item cum virgines omnes excellentiam habeant dignitatis, ista benedictio omnibus virginibus convenire videtur. Omnes enim inquantum virgines sunt benedictae in mulieribus. Et sic potius debuit dixisse „benedicta tu in virginibus.”

Responsio secundum Albertum, ubi supra, quod exquo maledictio orta est in hominibus per mulierem, scilicet Evam, ideo congrue angelus dixit: Benedicta tu in mulieribus, ut detur intelligi, quod per mulierem maledictio sumpsit originem. Ita per mulierem benedictio sumpsit originem et maledictio evacuationem.

Ad primum ergo dicendum, quod angelus recte dixisset, scilicet benedicta tu in omnibus creaturis, et similiter si dixisset benedicta tu in hominibus, sicut arguit secundum argumentum. Sed tamen sic dicendo non ita expressisset istam significationem, quam praemisimus, scilicet quod maledictio per mulierem exorta, debuit et per mulierem evacuari, sicut dicendo benedicta tu in mulieribus hoc expresse dedit intelligi. Et sic patet responsio ad primum.

Ad secundum dicitur, quod mulier in plura se extendit, quam virgo, quia etiam ad coniugatas et viduas, et ideo non dixit recte in virginibus, ne daret intelligi, quod Beata Virgo solam benedictionem virginum obtinuerit et non coniugatarum ac viduarum. Sed dixit in mulieribus, ut significet, quod omnium mulierum benedictionem tam virginum, quam viduarum ac coniugatarum habuit, sicut *supra dictum est.* Et sic patet.

Ad tertium quaesitum, quare videlicet non potius dixit „benedicta tu prae mulieribus”, cum in figura Iudith XIII. sic dictum sit de ea: Benedicta filia tu a Domino prae omnibus mulieribus. Ad quod breviter dici potest salvo meliori??? iudicio, quod licet hoc dictum in mulieribus valeat et importet tantum in sententia, sicut si dixisset „prae mulieribus”. Tamen potius dixit in mulieribus.

Primo ideo ne Haeretici haberent occasionem credendi et dicendi de ea, quod ipsa esset non vere mulier, sed aliquid supra hominem, sicut et de suo filio plurimi Haeretici dicunt, quod non habuerit veram carnem humanam, sed caelestis naturae. Si ergo dixisset „prae mulieribus”, dixissent Haeretici, quod ipsa esset supra hominem, et quod Dominus Iesus non de pura et vere femina carnem non vere humanam assumpserit.

Secundo, ut significetur huius dilectionis divinae singularitas, quia plus est aliquam diligi in omnibus mulieribus, quam super omnes mulieres. Quia possibile est aliquam diligi super omnes, quae tamen non diligitur in omnibus. Diligere enim in omnibus aliquam est in omni dilectione ipsam intendere et propter ipsam omnes diligere et nullam sine ipsa.

Tertio, ut humilitatem Beatae Virginis commendet, qua se non reputavit esse prae mulieribus fore benedictam, sed tamquam unam inter mulieribus apud se aestimatam, Unde amatrici humilitatis Beatae Virgini dicendo „in mulieribus”, magis commendabilem reddidit eius humilem reputationem, qua se ut unam mulierum reputavit, quam dicendo „prae mulieribus”, quod aliquid excellentius notat supra mulieres.

Unde credo, quod angelus idcirco dixit „in mulieribus”, quia scivit, quod Beatae Virgini ex amore summae humilitatis, quam semper toto corde dilexit et propter hoc numquam aliquid magis de se voluit dici, magis sibi complaceret audire, ut diceretur in mulieribus, quam vere humilis, ut dicit Bernardus in hoc summe gaudet cum de eo humilia dicuntur. Et dolet, cum audit de se dici sublimia, utpote qui nullo modovult reputari apud quocumque vel respectu quorumcumque semper vilis cideri. Et sic patet responsio ad dictam quaestionem.