PH 090. De sanctis infra Pascha et Pentecosten I.
[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo XC.]
Sequuntur sermones pro communi de uno vel pluribus sanctis inter Pascha et Pentecosten occurentibus.
Sermo primus cum epistola
Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est. Sap. V. c.1 et in ipsa epistola. (A)
Sicut docet Philosophus II. li. Topicorum et III. li. Ethicorum: Unaquaeque res et actio ex fine suo cognoscitur. Nam cuius (inquit) finis bonus, ipsum quoque bonum, et cuius finis malus, ipsum quoque malum. Unde de bonis et malis Christianis finis facit discernere, quia regula generalis est, quod qui bene vivit, bene finit, et qui male vivit, male finit, iuxta quod Athanasius: Qui bona egerunt, ibunt in vitam aeternam, qui vero mala, in ignem aeternum. Haec est fides catholica. Idcirco in epistola praesenti ostenditur, qualis sit finis malorum, quoniam videntes in iudicio iustos, turbabuntur, et poenitentiam agent et gement in sempiternum. Et qualis sit finis bonorum, quia computabuntur inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est, ut sonat verba praemissa, quae verba tunc de bonis et iustis dicent reprobi, ut in ipsa epistola habetur: Nos – inquiunt – insensati, vitam illorum, scilicet bonorum extimabamus insaniam, et finem illorum sine honore. Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors etc.2 Iuxta haec verba insistendo circa epistolam ipsam tria mysteria notabimus pro hoc sermone:
Primum dicitur iustorum magna fiducia, cum dicitur: Stabunt iusti in magna etc.3
Secundum dicitur malorum amara moestitia, ibi: Videntes turbabuntur timore horribili4
Tertium dicitur electorum beata laetitia, ibi: Ecce quomodo computati sunt inter filios etc. (B)
Circa primum de iustorum fiducia in iudicio accipiamus pro documento conclusionem ex verbis Hieronymi super Iosue IV. dicentis: Peccatori omnis creatura hostis, scilicet apparebit in iudicio, nihil autem erit, quod iustus metuat, quia omnis ei creatura famulatur. Unde scribitur, quod pugnabit orbis terrarum contra insensatos, id est peccatores. Iustis autem promittit Deus per prophetam, scilicet Na. XLIII. dicentem: Cum transieris per ignem, flamma non nocebit te, quia ego sum Dominus Deus salvator tuus. Haec Hieronymus. Magna ergo erit iusto fiducia in Christo Salvatore in iudicio. Et hoc in epistola hodierna ostenditur per tria, quae de iustis determinantur:
Primo quia dicitur, quod iusti stabunt
Secundo quia in magna constantia stabunt
Tertio quod adversus malos stabunt.
Primo quia dicuntur iusti stare. Sed quare hoc? Respondetur, quod ’stare’ duo praecipua notat. Uno modo firmam permanentiam. Et hoc modo peccatores non dicuntur stare, sed cadunt in varia peccata, scilicet superbiam, avaritiam, luxuriam etc., per quae obstinati tandem cadunt in foveam infernalem, iuxta illud Ps.: Ibi ceciderunt omnes, qui operantur iniquitatem, expulsi sunt, scilicet de hac vita per mortem vel de Ecclesia, nec potuerunt stare, scilicet in gratia. Sed iusti homines dicuntur in praesenti hoc modo stare, inquantum resistunt et non succumbunt in temptationibus. Ad quod hortatur Ecci. II. Scriptura dicens: Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in timore et iustitia, et praepara animam tuam ad temptationem, quod si iustus ceciderit, mox resurgit. Unde Hieronymus ad Rusticum de poenitentia dist. III. § „Hac auctoritate” dicit sic: Septies in die cadit iustus et resurgit. Si cadit: quomodo iustus? Si iustus, quomodo cadit? Sed iusti vocabulum non amittit, qui per poenitentiam semper resurgit. Haec ille. Et propterea merito stare dicuntur in futuro iusti, quia in perpetuum stabilentur in charitate Dei, I. Cor. XIII.: Charitas numquam excidit etc. Secundo ’stare’ dicit assistentiam, et hoc modo peccatores in futuro non stabunt coram facie Dei, Isa. XXVI.: Tollatur impius, ne videat gloriam Dei, sed soli iusti et beati. Dan. VII.: Milia milium ministrabant ei, et decies centena milia assistebant ei. Et Ps.: Ecce nunc bene.Domino omnes ser.Domini, qui statis, id est assistitis Deo in domo Domini in atri. etc. Propterea convenienter dicuntur stare iusti. (C)
Secundo dicitur in epistola, qualiter iusti stabunt in futuro iudicio, quia in magna – inquit – constantia fiduciae. Quaeritur ergo, unde poterunt iusti habere fiduciam, et stare secure in iudicio, maxime cum dicat Hieronymus super Ioelem: In die – inquit – iudicii etiam qui sancti sunt, praesentiam Domini absque formidine non videbunt. Haec ille. Et Chrysostomus super Mat.: Quamvis angeli conscii sibi non sint videntes, tamen infinitam multitudinem damnari non intrepidi stabunt, iuxta illud Iob XXVI.: Columnae caeli contremiscent, Glossa: id est angeli. Respondetur secundum Lyram et doctores, quod haec non sunt accipienda, ut significent in angelis vel in beatis aliquam poenam timoris vel formidinis, sed reverentiam ad Deum ex admiratione magnitudinis potentiae et vindictae contra impios. Maximus ergo tremor in iudicio erit reprobis a facie irae Dei. Sed iustis erit multa fiducia et constantia securitatis. Primo ex parte iudicis, scilicet Christi, quia sciunt se habere iudicis amicitiam et clementiam familiarem, eo quod ipsum hic dilexerunt, et eius praecepta servaverunt, ipso dicente Ioh. XV.: Vos amici mei estis, si feceritis, quae ego praecipio vobis. Secundo ex parte sui, quia non habebunt ream conscientiam. Bernardus: Nulla poena maior, quam rea conscientia, quae semper est pavida, et nulla consolatio maior, quam sana et secura conscientia. Unde confidens Iob XIII. dicitur: Si fuero iudicatus, scio, quod iustus inveniar. Et iterum: Ecce – inquit – in caelo est testis meus et conscius meus in excelsis. Sed aliter erit impiis. Tertio ex parte assistentium iudici, quia scient se ibi habere amicorum multitudinem coram iudice adiuvantium, iustos videlicet angelorum exercitium et sanctos et praecipue Beatam Virginem Mariam, qui omnes erunt tunc pro iustis intercessores. Nam et Ecclesia canit, quod Beata Virgo est advocata nostra, et quod est maius: ipse iudex Christus erit pro iustis apud Patrem advocatus et intercessor. Bernardus: O homo, securum accessum (?) habes ad Deum, ubi mater stat ante filium et filius ante patrem; mater ostendit filio pectus et ubera, filius ostendit patri latus et vulnera. Nulla ergo poterit esse repulsa, ubi tot concurrunt amoris insignia. O ergo iusti, o vere poenitentes Christiani, gaudete, quia omnimodam fiduciam habebitis in iudicio. Sed vae et vae tunc erit vobis, peccatores, qui nunc non pertimescitis peccare, quia timor et tremor venient super vos, et horribilis vindicta impii ignis et vermis, Ecci. VII. Agite ergo poenitentiam, carissimi! (D)
Tertio in epistola dicitur: Contra quos stabunt iusti in iudicio, qui contra eos – inquit –, qui se angustiaverunt; Lyra: scilicet inferendo eis nocumentum in personis, et qui abstulerunt labores eorum,5 eis nocendo in rebus possessis. Contra tales quippe stabunt specialius. Stabunt nihilominus generaliter iusti contra omnes reprobos approbando sententiam iudicis, iuxta illud Mat. XIX.: Sedebitis super sedes XII, iudicantes XII tribus Israel, et sic eodem (?) eos, et tamquam pedibus conculcando. Conculcabit enim reprobos Deus, sancti, daemones et mors, ut colligitur ex Scripturis. Deus quidem conculcabit eos, sicut dicit ipse per Isa. LXIII.: Calcavi eos in furore meo, et conculcavi eos in ira mea. Sancti quoque ipsos conculcabunt compassionem et auxilium denegando. Malachiae III.: Calcabitis impios, cum fuerint cinis sub planta pedum vestrorum. Daemones conculcabunt supplicia irrogando, Ps.: Conculcaverunt me inimici mei tota die. Mors conculcabit morte eos perpetua depascendo, Iob XVIII.: Calcet super eum quasi rex interitus. Ps.: Mors depascet eos. Unde Bernardus: O miserabiles miseri, qui seducuntur per vitia huius saeculi, ut torqueantur sine fine saeculorum. (E)
Circa secundum de malorum amaritudine vel turbulentia sit pro conclusione, quod reproborum poena probatur amarissima ex hac ipsa Sacrae Scripturae epistola, et hoc praecipue ex tribus claret inibi descriptis:
Primo ex horribili timoris turbatione
Secundo ex poenali doloris anxiatione
Tertio ex confusibili erroris deceptione.
Primo ex timoris horribili turbatione, cum dicitur in epistola: Videntes turbabuntur, scilicet reprobi timore horribili, et mirabuntur in subitatione insperatae salutis iustorum, quos videbunt gloriosos in corpore et anima, quod non crediderunt, dum erant in vita ista. Ubi nota, quod impii tunc multiplici timore horribili turbabuntur. Primo quidem turbabuntur a superiori, quia videbunt iratum supra se iudicem ad vindicandum, et aeternae damnationis sententiam ferendam contra eos. De quo habetur Apoc. I.: De ore eius, scilicet iudicis gladius ex utraque parte acutus exibat. Ex utraque parte acutus dicitur, quia incidere habet animam et corpus aeternis suppliciis. Secundo a dextris, quia videbunt angelos contra se testificantes et dignos damnatione acclamantes. Licet enim ipse Deus sit iudex et testis, iuxta illud Iere. XXIX.: Ego sum iudex et testis, dicit Dominus, tamen ad maiorem reproborum exaggerationem et amaricationem vult pro testibus sanctos angelos adhibere, Iob X.: Instauras testes tuos contra me, et XX.: Revelabunt caeli, id est angeli iniquitatem eius. Tertio a sinistris, quia videbunt infinita daemonia accusantia et inclamantia ad Infernum, ut patet Apoc. XII.: Accusator fratrum nostrorum scilicet diabolus est. Quarto timebunt et turbabuntur ab intra ex conscientiae remorsu. Quinto ab extra per omnes creaturas, Sap. V.: Armabit creaturam in ultionem. Sexto a retro per praeterita peccata, ut testatur Bernardus. Septimo ab ante, quia coram se videbunt passionis Christi signa, scilicet crucem et clavos et alia, pro quibus ingrati fuere. Octavo ab infra videntes Infernum apertum ad deglutiendum. Et sic undique timebunt. (F)
Secundo ex poenali dolore maxima notatur amaritudo reproborum, cum dicitur in epistola: Dicentes intra se poenitentiam agentes et prae angustia spiritus gementes, scilicet propter acerbitatem poenae. Quaeritur ergo hic, utrum in damnatis sit poenitentia pro peccatis. Respondetur secundum Richardum super IV. dist. XIV. q. III. ar. II. in solutione primi argumenti, quod virtus poenitentiae verae non est damnatis, quia quamvis de peccato suo poeniteant propter poenam horribilem, quam pro eo sustinent, tamen non poenitent de peccato inquantum est contra iustitiam legis divinae, nec ad hoc, ut expietur eis, unde quod hic dicitur: poenitentiam agentes, intelligitur de dolore infructuoso. Sed quare eis non prodesse potest poenitentiae dolor? Respondetur, quia non fiet loco debito, nec tempore debito, nec modo debito. Loco quidem debito non fiet, quia in Inferno non est locus divini amoris ad acceptandum poenitentiam, sed ad recipiendum poenam, unde non propter amorem Dei et eius offensam poenitebunt, sed propter poenam sui, et ideo talis poenitentia coacta erit ad supplicium, quia dolent puniri propter peccata. Secundo quia non fiet tempore debito, post mortem enim non erit tempus vel status merendi, sed recipiendi, quod meruit. Nunc ergo, scilicet in praesenti age poenitentiam, Ecci. XVIII.: Ante iudicium, scilicet mortis para iustitiam tibi, scilicet vere poenitendo. Tertio quia non fiet modo debito, quia poenitentia deberet fieri in spe veniae dolendo peccasse, et nolle de cetero peccare propter Dei amorem, et velle confiteri ac satisfacere per orationem, ieiunium et elemosynam. Iste quippe est verae poenitentiae modus, qui requiritur ad remissionem peccati, sed talis esse non potest in Inferno, quia ut scribitur Iob XI.: Refugium peribit ab eis, et spes impiorum abominatio animae. Item cor damnatorum adeo induratum est, ut velint contra Deum peccasse, et odiunt semper Deum, Ps.: Superbia eorum, qui te oderunt, ascendit semper. Nec volunt confiteri Deo, Ps.: In Inferno autem quis confitebitur tibi? Nec satisfacere ieiunando possunt, licet ieiunent in perpetuum, quia inviti hoc faciunt. Nec elemosynam dare, quia nil habebunt. Nec oratio eorum exaudietur, immo si omnes elemosynae mundi pro eis fierent, et omnes sancti pro eis orarent, non proficerent eis, quia in Inferno nulla est redemptio. O peccator, utinam saperes et intellegeres ac tibi novissima provideres! (G)
Tertio claret ex deceptione erroris et confusione, cum gementes se insensatos confitentur et recognoscunt, oculos enim, quos culpa claudit, poena aperit. Item ait Gregorius in Moralibus et habetur dist. XXXVIII. „Qui ea”, quod qui stultus est in culpa, sapiens erit in poena. Sic ergo impii se deceptos cognoscentes dicunt in epitola: Hi sunt, quos aliquando, scilicet in praesenti vita habuimus in derisum et in similitudinem improperii. Lyra: quia improperantes aliquibus ponebant fideles iustos pro exemplo, dicendo: „Ita miser fias, sicut iste vel ille etc. Nos insensati vitam illorum falso extimabamus insaniam, scilicet eo quod contemnebant mundana, et finem illorum sine honore, id est contemptibiliter mori et perire.” Sed quaeri potest, cur peccatores dicantur insensati, cum Salvator dicat Lu. XVI.: Filii huius saeculi prudentiores filiis lucis sunt etc. Respondetur, quod ut dicit Lyra, filii huius saeculi prudentiores sunt, id est astutiores in negotiis temporalibus agendis, quam filii lucis, id est spirituales homines. Et secundum hoc dicuntur sapientes peccatores et insipientes, Iere. IV.: Filii insipientes et vecordes sapientes sunt, ut facient mala, bene autem facere nescierunt. Eorum ergo sapientia animalis est, terrena et diabolica, ut scribitur Iac. III., propterea merito dicuntur insensati. Primo quantum ad sensum, quia veram sapientiam, qua possent salvari, nesciunt et contemnunt. Secundo quoad affectum, quia sicut stultus est et insensatus, qui plus diligit unum pomum pulchrum, quam totum suum patrimonium et thesaurum pretiosissimum, sic peccator magis diligit momentaneam delectationem, quam caelestem hereditatem. Tertio quantum ad actum. Esset quidem actus insensati seipsum occidere vel ignem ad se comburendum congregare, sic peccator facit, Sap. XVII.: Homo per malitiam occidit animam suam. O ergo peccator, o peccatrix anima, recognosce te nunc errasse, et poenitentiam age, ne pereas in futuro cum diabolo, sed regnes cum Christo. (H)
Circa secundum principale de beata laetitia electorum in eo, quod dicitur in epistola: Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est, scilicet pro hereditate semiterna, quod est iustis pro gaudio ineffabili. Hic ergo pro conclusione accipiamus verbum Augustini li. De verbis Domini dicentis sic: Multos fecit Dei filios unicus Dei Filius, emit sibi fratres sanguine suo et vivificavit occisus. Et subdit: Dubitas, quod non dabit tibi bona sua, qui non dedignatus est suscipere mala tua, quod dicit: nulli dubium, quia dabit bona sua tibi. Sed quaeritur: Qualibus virtutibus efficitur homo dignus pretio sanguinis Christi tamquam Dei filius computari et succedere legitime in hereditatem Christi et sortem sanctorum in caelestibus? Ad hoc respondetur, sicut colligitur ex Scripturis, quod praecipue quinque virtutibus, secundum ordinem alphabeti.
Prima est agnitio fidei. Unde I. Pe. I.: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi, qui secundum suam misericordiam magnam regeneravit nos in hereditatem incorruptibilem in caelo per fidem in salutem paratam. Et Gal. IV.: Itaque iam non est servus, sed filius, quod si filius, et heres per Deum; nunc, cum cognoveritis Deum, immo cogniti estis a Deo etc. Constat enim, quod non datur illi hereditas, qui non cognoscitur. Talis quippe succedit et computatur in hereditatem Christi iure possessionis et inhabitationis legitimae, qui per fidem inhabitantem Christum possidet in corde, Eph. III.: Habitare Christum per fidem in co.ve. De hoc iure patet extra de causa possessionis et proprietatis. Sed nota, quod hereditas secundum leges ab indignis successoribus potest auferri, XI. q. I. „Silvester”. Sic in proposito.
Secunda virtus est bonitatis imitatio Christi, scilicet in sanctitate vitae et munditia ab omni inquinamento peccati et iniustitia. Unde II. Cor. VI.: Immundum ne tetigeritis, et ego recipiam vos, et ero vobis in patrem, et vos eritis mihi in filios et filias, dicit Dominus. Has ergo habentes promissiones, scilicet hereditatis, carissimi, mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificationem nostram. Haec ille. Et I. Ioh. III.: Videte, qualem charitatem dedit nobis Deus, ut filii Dei nominemur et simus. Et infra: Omnis, qui habet spem hanc in illo, sanctificat se, scilicet conscientiam emundando a peccatis, sicut et ille sanctus est. Qui facit peccatum, ex diabolo est, in hoc manifesti sunt filii Dei et filii diaboli. Haec ibi. Tales ergo computantur et succedunt in hereditatem Christi iure propinquitatis, quia incorruptio (Lyra: id est puritas a peccato) proximum facit esse Deo propter similitudinem ad ipsum, qui est sanctus sanctorum.
Tertia virtus est charitas Dei, ad Rom. VIII.: Qui spiritu Dei aguntur, id est gratia charitatis divinae, hi filii Dei sunt, et hoc iure adoptionis. Unde subditur ibidem: Accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus etc. Et infra, quod si filii, et heredes – heredes quidem Dei coheredes autem Christi. Lyra: Quia – inquit – filio adoptivo debetur pars hereditatis, ut patet C. de adop. L. paenul. (I)
Quarta virtus est dilectio proximi, Ioh. XIX.: In hoc cognoscent omnes, quod discipuli mei estis, si dilec.adinvicem habu. Et Matth. V.: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Et iterum: Dililgite inimicos vestros, ut sitis filii Patris vestri, qui in caelis est. Augustinus in sermone de martyribus: Elige, homo, quod vis: si inimicos odis, Deum propitium non habebis; si autem inimicum dilexeris, Dei filius vocaberis. Tales itaque adquirent hereditatem Christi iure testamenti vel legati, quia Christus in testamento legavit discipulis pacem et dilectionem in ultima cena pro hereditate caelesti obtinenda. Ioh. XIV.: Pacem relinquo vobis. Et XII.: Mandatum novum do vobis, ut dilig.invicem.
Quinta virtus est exsultatio vel aequanimitas in persecutione et adversitate omni. Unde Heb. VI.: Non segnes efficiamini, verum imitatores eorum, qui fide et patientia hereditabunt promissiones. Et XII.: Flagellat Deus omnem filium, quem recipit. Bernardus: Si exceptus es a numero flagellorum, exceptus es a numero filiorum Dei. Tales adquirunt hereditatem Christi iure bellationis usque ad sanguinis effusionem et victoriae, sicut et Christus sic mercatus est regnum pretioso sanguine. Unde Apoc. III.: Ego quos amo, arguo et castigo, et paulo post: Qui – inquit – vicerit, dabo ei sedere mecum in throno meo; sicut et ego vici et sedi cum Patre meo in throno eius. O ergo carissimi, agamus Deo gratias pro tanto beneficio, quod possumus esse filii Dei et participes hereditatis Christi. Nam dicente Gregorio super Ezech. li. I. homiliarum VI.: Nil hac potestate altius, nil hac altitudine sublimius dici potest, in qua quisque creatus efficitur filius Creatoris. Haec ille. O Iesu bone, qui dignatus es tui pretiosi sanguinis effusione nos redimere et in fratres adoptare, ut digni habeamur tua caelesti hereditate, da nobis museris sic vivere, sic te diligere, ut ad fructum promissum valeamus pertingere. Amen.
1 Sap 5,5
2 Sap 5,4-5
3 Sap 5,1
4 Sap 5,2
5 Cf. Sap 5,1