PH 088. De ascensione Domini III.
[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LXXXVIII.]
De ascensione Domini
Sermo III. de ascensionis Iesu salubri necessitate ac sublimitate et feicitate
Psallite Deo, qui ascendit super caelum caeli ad orientem. Ps. LXVII. (A)
In quibus verbis horatur nos David in Spiritu Sancto loquens ad Deum laudandum devote pro hodierna Christi Iesu ascensione. Et quidem merito pluribus rationibus. Primo quia hoc festum fuit iucundissimum et praedulcissimum super omnia alia festa ab origine mundi ipsi Deo, et Domino Iesu Christo, et toti Trinitati, quando hoste iam debellato cum summa victoria et maximo lucro animarum liberatarum Dei Filius de hoc mundo rediit ad Patrem, et sedet a dextris eius in corpore assumpto, Mar. ultimo. Secundo hoc festum maximae dulcedinis et iucunditatis fuit Beatissimae Virgini Mariae, quando vidit carnem Filii sui de se assumptam glorificatam super omnes caelos exaltari. Tertio maximae dulcedinis et iucunditatis fuit angelis, quando videbant faciem Christi gloriosissimam, in quam desiderant angeli prospicere, I. Pe. I., et cum videbant hodie suam ruinam reparari coepisse in tanta multitudine beatorum. Si enim gaudium est angelis in caelo super uno peccatore poenitentiam agente, Lu. XV., quanto magis de tot milibus beatorum in caelum adductis? Quarto maxime dulcedinis et iucunditatis fuit hoc festum omnibus beatis patriarchis, prophetis et cunctis sanctis a principio mundi de limbo eductis, cum ad patriam pervenerunt, et inter angelos sedes aeternae beatitudinis acceperunt. O ergo carissimi, omnibus etiam nobis hominibus hoc festum est dulcissimum et iucundissimum, quia caelum hodie est nobis patefactum, ut possimus intrare, et nostra natura humana in Christo super omnes caelos est exaltata. Gregorius: Haec natura, cui dictum est: Terra es, et in terram reverteris – hodie exaltata est super omen caelos. Omnium ergo nostrum etiam est hoc festum dulcissimum, unde omnibus dici potest hoc verbum Ps.: Psallite Domino, scilicet: O viri, o mulieres, et quique divites et pauperes, psallite Domino, scilicet Iesu, qui ascendit super caelum etc. Iuxta quae verba tria mysteria notabimus:
Primum dicitur salubris oportunitatis, cur ascendit
Secundum dicitur caelestis sublimitatis, quod notatur, cum dicitur: super caelum caeli
Tertium dicitur felicis suavitatis, propter quod merito nos debemus psallere Christo Domino
Item pro alio themate potest poni: Ascendit Deus in iubilo, et Dominus in voce tubae, psallite Domino nostro, psallite. Ps. XLVI. Prosequere ex scriptis his. (C)
Circa primum de salubri oportunitate ascensionis Dominicae quaeritur: Utrum Christum Dominum oportebat et expediens erat pro nostra salute ascendere in caelum? Ratio quaestionis est, quia videtur, quod magis profuisset saluti hominum, si usque ad finem mundi in mundo isto praesenti<s>(?), scilicet corporali permansisset. Tum quia magis fuisset omnibus manifestata eius divinitatis gloria, et ad tale spectaculum plures homines conversi fuissent ad fidem, magis etiam peccata cavissent, tum quia charitas et devotio ex eius visione magis increvisset, tum denique ipse promiserat Mat. ultimo dicens: Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi, ergo non debuit ascendere, sed nobiscum manere fuisset utilius. Respondetur secundum doctores, praecipue Aureolum et Richardum aliosque super III. dist. XXII. per conclusionem, scilicet quod Christum Dominum non remanere praesentia corporali nobiscum, sed ascendere in caelum erat necessarium et nostrae saluti expediens ac oportunum. Declaratur praecipue tripliciter:
Primo ex parte ipsius Christi
Secundo ex parte electorum Dei
Tertio ex parte meriti nostri
Primo ex parte Christi, quia resurrexit in corpore glorificato, propter quod non debebat manere in hoc mundo. Quod sic patet, locus enim debet esse proportionatus locato et econverso. IV. Physicorum. Unde quanto aliquid est dignius, spiritualius et sanctius, tanto ei competit et debetur locus dignior et sanctior. Exempli gratia: videmus, quod lux caelestis, ex quo est purior et dignior, in superioribus habet originalem locum. Item inter corpora, caeleste corpus est dignius et mundius, ideo superiorem tenet locum. Inter elementa ignis, quia dignior et purior est, quam terra vel aqua, ideo semper tendit sursum ad suum locum, sicut et terra deorsum. Item in homine caput cum sit membrum prae aliis dignissimum, supremum tenet locum. Sed quoniam Christi corpus fuit dignissimum, nobilissimum, gloriosam vitam incorruptibilem et immortalem in sua resurrectione inchoans, non debuit ergo manere in isto mundo inferiori, qui est locus mortalis vitae et corruptionis atque immundissimus peccatorum sordibusque foedatus totus, I. Ioh. II.: Mundus totus in maligno positus est. Sed debuit ad caelum ascendere empyreum, qui est locus dignissimus et nobilissimus, beatorum conveniens gloriae, et incorruptibilis et sanctissimus. Nil enim inquinatum intrabit in illud, Apoc. XXI. O ergo peccator, ubi putas locus tuus erit, utique nisi poenitentiam egeris, in infernalem carcerem teterrimum et foetidissimum detruderis, ubi erit fletus et stridor dentium, Mat. XXII. Si petas: Numquid Christus indigebat loco caelesti? Respondetur secundum doctores praedictos, quod Christus voluit illuc ascendere non propter indigentiam ex parte sui, sed propter loci decentiam glorioso suo corpori, sicuti si rex vellet, posset manere ubicumque in suo regno, et etiam in stabulo iumentorum, et nihilominus haberet etiam ibi regiam potestatem, sed pro regia magnificentia condecet illum esse in regali palatio vel solio, ubi convenire solet eius curiae frequentia. Sic Christus, rex regum voluit sedem gloriae et regni in caelo empyreo habere cum suis beatis. Ps.: Dominus in caelo paravit sedem suam, et regnum ipsius omnibus dominabitur. (C)
Secundo ex parte electorum Dei oportuit Christum ascendere, videlicet ut illis viam ostenderet in se, quoniam non est alia via eundi in caelum, quam sequela Christi in vera eius fide et charitate, ideo dixit Mar. ultimo et in evangelio hodierno: Qui crediderit et bap fue sal erit, qui vero non crediderit, scilicet fide formata charitate, condemnabitur. Debemus ergo in Christum credere et eum diligere praecepta observando, et sic habebimus vitam caelestis patriae, Mat. IX.: Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Item oportuit etiam Christum ascendere propter electos, ut illis caeli ianuam aperiret, quae sic fuit clausa, ut nullus intrare posset, antequam Christus mediator introisset ac praecursor, Heb. VI.: Praecursor pro nobis introivit Iesus ad interiora, id est secreta caelestia. Et Michaeae II.: Ascendit enim pandens iter ante eos, et transibit rex eorum, id est Dominus Iesus, coram eis, et Dominus in capite eorum. Haec ibi. Unde ut exemplum capiamus, videmus, quod cum aliquis pauper vult intrare ad secreta domus regiae in praesentiam regis, non admittitur per ianuam, sed cum ponit se post aliquem principem magnum introeuntem et sibi notum, per illum introduci potest. Sic nos pauperes et miseri in palatium Dei Patris per Christum Dominum etc. Praeterea oportuit Christum Dominum propter electos ascendere, ut locum illis pararet. Ioh. XIV.: Vado vobis parare locum, ut ubi sum ego, et vos sitis. Hoc autem non est sic intelligendum, quod in caelo beatitudinis locus indiguerit aliqua praeparatione, quia a principio mundi fuit sufficienter beatitudinis regnum praeparatum, sed quia ipsi electi praeparationem ad hoc, quod beatitudinem possent consequi, scilicet per Spiritus Sancti gratiam, ut exponit Lyra. Oportuit ergo Christum ascendere, ut mitteret Spiritum Sanctum nos praeparantem ad consecutionem beatitudinis, et sic locum nobis pararet in caelo, propterea Haimo dicit: Ascendit Christus in caelum, ut mitteret donum caeli, nam et (?) Ioh. XVI. dixit: Expedit vobis, ut ego vadam, si enim non abiero, Paracletus non veniet ad vos, si autem abiero, mittam eum. (D)
Tertio ex parte meriti nostri. Nos enim in hoc mundo constituti plus proficimus in meritis et per consequens in praemiis ex absentia corporali Christi, cum se abstulit ab oculis nostris mortalibus, quam profecissemus ex praesentali visione, quia visio corporalis Christi fuisset potius ad meriti nostri diminutionem tam in fide, quam in spe ac in charitate, et per consequens nociva nobis fuisset sua commansio post resurrectionem in hoc mundo usque ad longum tempus, scilicet iudicii vel prolixae tardationis. Et hoc patet primo quoad fidem, quia beati, qui non videruntet crediderunt, Ioh. XX. Gregorius: Fides non habet meritum, cui humana ratio praebet experimentum. Unde si propterea crederemus, quia vidissemus, evacuaretur fidei meritum. Proinde Christus, ut suum promissum – Mat. ultimo scilicet: Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi – efficacius impleret, non solum secundum divinitatem voluit nobiscum esse, sed etiam secundum realem praesentiam, tamen sub Eucharistiae velamento, ut fides locum habeat. Secundo quoad spem patet, quia si Christus non ascendisset, nullus hominum spem ascendendi in caelum habuisset, quia ubi caput, ibi membra. Tertio quoad charitatem, quia eum corporali familiaritate et conversatione dilexissemus, si his mansisset. Nunc autem abstrahendo a nostris oculis praesentiam corporalem, perfectioris meriti est diligere ipsum absentem. Nam commune proverbium est, quod omnis servus in absentia domini sui comprobatur. Unde Leo papa in sermone dicit: Magnarum vigor hic est mentium credere, quae corporeo non videntur intuitu, et ibi desiderium per amorem figere, quo nequeas inferre conspectum. Augustinus li. Confessionum: Ascensu clamat Christus, ut mente ascendamus ad ipsum, et discessit ab oculis nostris, ut redeamus ad cor, et ibi inveniamus eum. Haec ille. Ad haec notemus aliqua exempla. Nonne melius tibi est advocatum tuum esse coram rege, ut ventilet causam tuam et defendat ibi, quam esse iuxta te alibi constituto. Item nonne melius est patremfamilias, qui magnam familiam habet et multis indiget, esse extra domum quaerendo diversas mercationes, quam iacere in domo. Sic nos habemus Christum advocatum apud Patrem, I. Ioh. II. Ipsum etiam habemus patremfamilias, totius Ecclesiae caput, per cuius merita indigemus vivere quotidie in Spiritus Sancti gratia adquirenda, sine enim ipso nil possumus facere, Ioh. XV., nec gratiam habere sine meritis passionis ipsius apud Deum Patrem in caelo. Et ideo melius est nobis ipsum in caelo procurare nostram salutem, quam mansisse nobiscum. Et per praemissa patet ad rationis obiecta solutio. O ergo carissimi, maximas gratias agamus Christo Iesu pro sua sacra ascensione et nostrae salutis procuratione. O bone Iesu, tibi laus et gloria et omne bonum. (E)
Circa secundum de sublimitate ascensionis Christi in caelum quaeritur, utrum Christus ascenderit usque ad summam partem summi caeli. Ratio quaestionis, quia dicit Ps. in themate: Qui ascendit super caelum caeli ad orientem, quod secundum Lyram et communiter alios exponitur sic: super caelum caeli, id est ad extremitatem caeli empyrei, quod est excelsius inter caelos, in quo habitant beati, et ideo dicitur caelum caeli per superexcellentiam. Hinc et Ps.: Caelum caeli Domino, scilicet pro gloriosa inhabitatione, terram autem dedit filiis hominum. Quod autem additur, quod ascendit super caelum caeli ad orientem, inquit, hoc dicitur secundum Lyram, quia Christus ascendit de Monte Oliveti, Act. I., qui est ad orientalem partem iuxta Hierusalem, in qua completum fuit mysterium nostrae redemptionis. Vel hoc dicitur secundum Richardum super III. dist. IX. q. II. ar. V. in solutione ultimi argumenti, quia ascendit Christus versa facie ad orientem. Et sic patet. Sed contra hoc potest obici, quia regem decet esse in medio sui exercitus, iuxta illud Iob XXIX.: Cum sederem quasi rex circumstante me exercitu, ergo Christus debet manere in medio beatorum caelestium, et non super omnes angelos ac beatos singulari loco in summo caeli. Respondetur secundum Richardum super III. dist. XXII. aliosque doctores per conclusionem, quod Christus ascendit et residet a dextris Dei Patris in summa potestate summi caeli, quod ostenditur tripliciter:
Primo auctoritatibus
Secundo rationibus
Tertio partialibus quaestionibus
Primo Scripturae auctoritatibus, quia dicit Psalmista hoc expresse in ipsius thematis verbis. Item Ps. XVIII. dicit de Christo: A summo caelo egressio eius. Lyra: scilicet in incarnatione, in qua visitavit nos oriens ex alto. Et occursus eius usque ad summum eius, scilicet in sua ascensione, in qua sedet ad dexteram Patris, Mar. ultimo. Nec est, qui se abscondat a calore eius, id est ab ardore charitatis ipsius, quae se extendit ad omnes, quantum est de se. Unde dicit Luc. XII.: Ignem veni mittere in terram, et quid volo, nisi ut ardeat. Haec Lyra. Praeterea in Novo Testamento Apostolus raptus in tertium caelum, ubi Christum vidit et divinam essentiam, rediensque dixit Heb. I.: Sedet ad dextram maiestatis in excelsis, Glossa: ’in excelsis’ ostendit Christum omnibus esse altiorem et eminentiorem. Et Eph. IV.: Qui descendit, ipse est, et qui ascendit super omnes caelos, ut adimpleret omnia, scilicet quae de eo per prophetas erant scripta, qui scripserunt non solum de incarnatione et passione Christi, sed etiam de ascensione. Patet ergo, quod ascendit non solum in caelum empyreum, sed ad altissimam partem vel locum illius caeli. (F)
Secundo rationibus. Prima ratio maiestatis vel dignitatis, quia Christus est summus rex et dignissimus omnium beatorum et angelorum, utpote Deus et homo, ergo debet esse in gloria improportionabiliter praeeminentiori omnibus, iuxta illud Eph.: Constituit illum, scilicet Iesum Deus ad dextram suam in caelestibus supra omnem Principatum et Potestatem et Virtutem et Dominationem, et omne nomen, quod nominatur, non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro. Sed quoniam summa gloria divina refulget et esse habet in dignissima et nobilissima et altissima parte caeli empyrei, ubi Deus habitat lucem inaccessibilem, ergo habetur propositum. Ex praemissa itaque minore habetur documentum secundum Richardum et doctores, quod Deus maiori nobilitate condidit summam partem caeli empyrei, quam mediam vel infimam. Quamvis enim – inquit – omnes partes caeli empyrei possint dici aeque nobiles nobilitate absoluta, adhuc tamen oportet dicere, quod summa pars sit nobilior in respectu, inquantum scilicet magis est ab istis inferioribus elongata, et maior ibi refulget divinae gloriae lux. Et hoc potest ostendi per exempla. Nam dicit Philosophus in Problematis, quod una conditio de bonitatibus loci est, quod sit altius, quia iuxta terram sunt multae corruptiones et infectiones, et plus in vallibus, quam in monibus. Unde et Paradisus terrestris dicitur situatus a Deo in altissimis montibus ultra mediam regionem aeris, ut nec grando, nec pluvia, nec ventus ibi esse possit. Denique videmus, quod quanto aliquid magis est elongatum a terra, tanto est nobilius et purius ac lucidius, ut patet, quia aer subtilior est, quam aqua, et ignis, quam aer, et caelum, quam ignis nobilior est, sic caelum empyreum clarius et nobilius, quam aethereum creditur, et illius pars summa clarior et dignior tamquam summe elongata, ubi lucet Dei gloria. Secunda ratio ad idem est meritoriae congruitatis vel sublimitatis, quia quanto quis se magis humiliat, tanto magis exaltare meretur in caelo, Luc. X. Sed Christus super omnes se magis humiliavit factus oboediens usque ad mortem crucis, Phil. II., propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen, quod est super omne nomen, ergo debuit exaltari super omnes choros angelorum et beatorum, ut tamquam rex omnium sit super omnes creaturas intellectuales et spirituales in solio regali. Et secundum hoc solvit Richardus obiectionem factam per verba Iob XXIX., scilicet quod regem decet esse in medio suorum, hoc quippe verum est, quoad gloriae Christi aspectum et visionem. Sic enim est in medio beatorum, quia ab omnibus aspicitur in caelo, ita tamen, quod super omnes regali solio resideat exaltatus. (G)
Tertio partialibus inquisitionibus ostenditur conclusio, ut sciamus, quomodo Christus et beati putantur in caelo situati. Circa hoc ergo aliqua partialia dubia inquiramus. Primum est, utrum supra Christum sit aliquid saltem de caelo. Respondet Franciscus de Mayronis, quod thronus Christi sic putatur fore stabilitus in superficie extrema caeli empyrei, quod nil de caelo est supra caput ipsius vel verticem, concorditer Richardo sic intelligendo, quod Christus non est extra superficiem convexam caeli empyrei, quia extra illud caelum non est locus, sed est in summa parte illius caeli ad intra, non ad extra. Et sic accipiendae sunt auctoritates. (H)
Secundum dubium: Quomodo beati in caelo situabuntur? Respondet Bonaventura super II. dist. II. circa litteram, quod Christus est super omnes et angelos et homines loco et dignitate. Post ipsum Beata Virgo super omnes alios. Deinde ordinantur ceteri secundum dignitatem meritorum. Non debet autem imaginari – inquit –, quod ibi sint beati sicut in solario, nec tamen intelligendum est, quod unus sit directe super caput alterius, sed sicut si esset mons rotundus, et aliquis esset in culmine et aliqui circumcirca, sic potest aliquis imaginari, qui melius nescit, dispositionem beatorum in caelo empyreo et eius altitudine magna, veluti imaginando aves secundum ordinem in aere, pisces in aqua, magis tamen desiderandum est, quam imaginandum. Haec Bonaventura. Cogita ergo, quomodo parvuli baptizati, qui non propriis meritis salvantur, erunt in infimo loco, et supra hos erunt communes (?) homines coniugati, deputati Angelorum choro, supra illos viduae perfectae, et qui deputabuntur Archangelis, supra hos virgines, et sic de ceteris, secundum choros novem angelorum. Beata Virgo autem Maria erit super omnes propinquissima Christo Domino. (I)
Tertium dubium: Utrum aliquis beatorum locabitur retro Christum? Ad hoc Glossa super Iosuae XXI. dicit sic: Fortassis sicut ordinavit Deus stellas caeli, aliquas in axe Aquilonis, alias in Oriente, alias in Occidente, alias in Austro, ita eos, qui ex resurrectione mortuorum erunt sicut stellae caeli in multitudine et claritate varia, ordinabit in regno caelorum secundum ordinem stellarum et partium orbis, et dabit aliis sortem ad Orientem, aliis ad Occidentem, aliis ad Austrum, aliis ad Aquilonem. Haec Glossa. Richardus autem ubi supra dicit, quod pie credendum est Christum Dominum in illo throno caelestis gloriae sic situatum, scilicet supra omnes, quod scilicet nullum habeat retro se, sed omnes electi in faciem ipsius aspiciunt, astantes summa cum reverentia et laudibus divinis tamquam regi praecellentissimo, oculisque corporalibus ipsum post resurrectionem omnium iucundissime et dulcissime aspicientes, in quem scilicet Dominum Iesum et angeli desiderant prospicere, I. Pe. I. Haec secundum Richardum. (K)
Quartum dubium, utrum Christus et unusquisque beatorum semper et continue in suo loco ibi resideat, ut ad aliam partem caeli se numquam transferat. Respondet Richardus ubi supra concorditer Francisco de Mayronis, quod non est affirmandum sic semper in illo loco residere, quod numquam ad alium locum se transferat ad tempus modicum saltem, quia Christus non est obligatus illo loco, sed ille locus est Christo secundum congruentiam deputatus, et similiter de aliis. Nam et aliquando etiam ad hunc mundum venit Christus post ascensionem, et apparuit aliquibus in hac vita ex speciali gratia, nec habeo – inquit – rationem cogentem, quod numquam ad aliam partem caeli se transferat. Haec Richardus. O ergo carissimi, diligamus Christum Iesum, ut cum eo valeamus in caelo perpetua beratitudine manere. (L)
Circa tertium principale de felici suavitate accipiamus pro conclusione, quod ascensio Christi ad dexteram Dei Patris hominibus est ad maximam felicitatem suavitatis. Et declaratur praecipue ex tribus breviter rationibus. Prima ratio securitatis. Nam ad felicitatis securitatem est, quod advocatus noster, Dei Filius semper pro nobis praesens intercedit, et quidquid vult facere, possit, I. Ioh. II.: Filioli, scribo vobis, ut non peccetis, sed et si quis pecca, advocatum ha apud Patrem, Christum Iesum, et ipse est propitiatio pro peccatis nostris. O peccator, gaude, et Deo gratias age, et poenitentiam age securus de remissione peccati per Christum. Bernardus: O homo, securum habes accessum ad Deum, ubi Filius stat ante Patrem ostendens latus et vulnera etc., nulla poterit esse repulsa, ubi tot concurrunt amoris insignia. Secunda ratio honorabilis gloriositatis, quia ad maximum nobis est honorem et gloriam, quod frater noster et in eo natura nostra humana regnat in aequalitate Dei et adoratur a spiritibus etiam angelicis. Unde Ambrosius super illo verbo, „Nusquam angelos apprehendit”, dicit sic: O quam magnum et mirabile nobis gaudium omni stupore plenum, carnem nostram sursum sedere in dextra Dei, et ab angelis et archangelis adorari. Ideo angeli licet in Veteri Testamento permiserint se adorari, ut patet Gen. XVIII.: Abraham tres vidit et unum adoravit, in Novo autem Testamento post Christi ascensionem non permisit Iohanni, Apoc. XIX. Tertia ratio beatae iucunditatis, quia ad maximam iucunditatem beatitudinis est videre Deum non solum in sua essentia, sed etiam videre corporaliter in assumpta carne nostra gloriosa et in potissimis bonis gloriae regnare nostrum fratrem, Christum Deum. Ioh X.: Per me si quis introierit, ingredietur, scilicet ad contemplationem deitatis, et egredietur, scilicet ad visionem gloriosae humanitatis, et utrobique pascua inveniet. Unde Bernardus super Canticum: O quam felix regio, ubi oves Christi pascua dulcissima inveniunt. O vere plenum omni iucunditate videre hominem hominis conditorem. Haec ille. Omnes ergo nos, o carissimi, gaudeamus et exsultemus, et demus gloriam Deo nostro, psallamus Christo, qui ascendit super caelum caeli, et oremus, ut det nobis peccatorum veniam gratiaeque suae augmentum et gloriae praemium. Amen.