Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LXXXV.]
De translatione beatissimi Francisci patris nostri
Sermo cum legenda
Transtulit Deus in regnum filii dilectionis suae.[1]Col. I. (A)
Quia nempe hodie festum translationis beati Francisci celebramus, quem benedictus Deus transtulit de saeculo in religionem et mirabilem similitudinem et dilectionem Domini Iesu, dum ipsius sacrum corpus passionis Christi sacris stigmatibus insignivit et animam amoris incendio in Christum Iesum transformavit. Transtulit etiam ipsius beati Francisci spiritum de hoc mundo ad caeleste regnum, ut cum Christo regnet in aeternum. Et denique hodie ipsius beatum corpus Christo dedicatum Deo volente translatum est de ecclesia sancti Georgii, ubi supra prius fuerat conditum ad ecclesiam beati Francisci in ipsa civitate Assissii fundatam. Propter has quippe translationes merito potest de ipso dici illud Ecci. XLIV. Placuit Deo et translatus est in paradisum vicem caelestem vel religionis, ut det gentibus sapientiam vicem, quam homines salvari habeant. Hanc enim dat per suos filios toti mundo praedicando et docendo. Dat et invocationibus sua suffragia, pro illis apud Deum intercedendo. Merito ergo de translatione beati Francisci verba praedicta accipimus pro sermone. Ex quibus tria misteria elicimus secundum quod de his tribus ipse beatus pater commendari videtur.
- Primo de felici translatione, quia dicit, quod transtulit eum Deus.
- Secundo de divinali acceptatione, ibi: in regnum filii dilectionis.
- Tertio de christiformi glorificatione, quia dicitur in regno filii Dei. (B)
Circa primum de translatione primo documento accipiamus hanc conclusionem ex verbis beati Ambrosii li. de Isaac, scilicet quod non licet in terris degere Christiano, sed quod translatus in paradiso adhaereat Christo. Et hoc quidem beati Francisci patet exemplo. Declaratur haec conclusio tripliciter.
- Primo per scripturarum autoritates.
- Secundo per doctrinarum rationes.
- Tertio per exemplorum similitudines.
Primo per autoritates. Ut enim ex scripturis colligitur, sunt Christiani, qui transferuntur de gratia in culpam, de quibus Gal. I. Miror, inquit apostolus, quod sic tam cito transferimini ab eo, qui vos vocavit in gratiam Christi. Et Iudae unico c. Quidam homines, qui olim praescripti sunt (id est a Deo praescripti), in hoc iudicium (id est in eorum damnationem) Dei nostri gratiam transferentes in luxuriam (id est in vitia carnalia) et solum damnatorem Iesum Christum negantes (scilicet factis). Vae ergo Christianis in peccata declinantibus et inpenitentibus, quia per mortem transferuntur de culpa in gratiam, de quibus I. Ioh. III. Nos scimus, quoniam translati sumus de morte, scilicet culpae, ad vitam, scilicet gratiae. Et tales per mortem transferuntur in paradisum regni caelestis. Sed hic quaeri potest: Unde hoc nos scimus, quoniam translati sumus vel transferendi de morte ad vitam secundum quod dicit ista autoritas, cum scribatur Eccs. IX. Nescit homo, utrum amore an odio dignus sit. Respondet Lyra, quod dicta autoritas Ioh. potest accipi dupliciter. Uno modo, ut referatur ad apostolos, qui fuerunt in gratia confirmati. Ipsi enim per Spiritum Sanctum et divinam revelationem fuerunt certificati de hoc, quod essent translati ad gratiam et transferendi ad gloriam. Sic et beatus Franciscus per divinam revelationem certificatus fuit de remissione omnium peccatorum usque ad novissimum quadrantem, prout dicit Bonaventura in legenda et sic per [ ] de gratia, quia peccatorum remissio non fit sine gratia spiritus sancti ut tenent doctores. Denique per impressionem sacrorum stigmatum creditur divinitus beato Francisco revelatum fore, ut esset omnino certus de beatitudine consequenda. Merito ergo potuit ipse apostolicus vir dicere: Nos scimus, quia translati etc. Alio modo illa autoritas potest accipi, ut referatur ad alios communiter homines, et sic hoc scire accipitur pro prohabili coniectura, scilicet per fidem Christi caritate formatam et per veram poenitentiam pro peccatis in caritate peractam. Ideoque dicit: Nos scimus, quoniam translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus, inquit, fratres. Opera enim ex caritate et in caritate facta sunt vitae aeternae meritoria. Unde et subdit per oppositum: Qui non diligit, manet in morte, quia caret caritate et gratia, quae est vita animae. Ut ergo digni sumus de terris transferri in paradisum caelestem, adhaereamus Christo, scilicet per fidem et caritatem, alioquin transferendi sumus in infernum. (C)
Secundo conclusio dicta per rationem ostenditur, quia Christianus tenetur omnia terrena contemnere et Christum Iesum pro omnibus diligere. Iuxta illud dictum Salvatoris. Lu. XIV. Si quis venit ad me et non odit patrem suum et matrem et uxorem et filios et fratres et sorores adhuc autem et animam suam non potest esse meus discipulus.[2] Et: omnis, qui non renuntiaverit omnibus quae possidet non potest meus esse discipulus.[3] Ideoque debet Christianus Christo pro cunctis adhaerere per amorem. Sic fecit beatus Franciscus, qui omnia terrena contempsit pro Christi Iesu amore. Item Christianus, ut Christum Iesum vere diligat et ad ipsum in caelestem paradisum pertingat, debet manere in paradiso bonae conscientiae et sanctae ecclesiae, quod patet. Quaero namque: Cur Deus fecit virum extra paradisum, sed voluit eum transferre in paradisum et ibi manere, ut tandem inde transferretur in caelum. Utique ut sciremus, quod in paradiso bonae conscientiae et Sanctae Ecclesiae debemus hic manere et inde non aliunde debemus in caelum ascendere. Unde Augustinus super Gen. ad lit. Laetitia, inquit, bonae conscientiae paradisus est pollens affluentia gratiarum, ex hac itur in caelum. Item Hugo de archa li. II. c. XV. Tres sunt paradisi. Unus terrestris, cuius incola fuit primus Adam, qui amisit hunc per peccatum. Secundus paradisus est fidelis ecclesia sanctorum, quem fundavit Christus et inhabitavit. Tertius est caelestis, qui est regnum Dei et vita aeterna, ad quam perveniunt fideles Christi. (D)
Tertio ostenditur conclusio per similitudinem exemplarem. Nam in Scriptura duos tantummodo homines post eiectionem de paradiso legimus fuisse in illum translatos scilicet Enoch et Helyam. Augustinus autem de mirabilibus sacrae Scripturae li. I. c. III. quaerit: Quare Deus non transtulit Abel in paradisum, ut in fine mundi ipse esset doctor veritatis, qui primatum iustitiae tenuit et primus Deo placuit, et in principio mundi erat auctor perfectionis, quod vicem talis et tantus sine morte ad testimonium novissimi temporis in paradiso servaretur. Et respondens idem dicit, quod ideo, ut Abel, qui iustus in terra eligitur, in eo totius iustitiae forma servaretur, eique primo in hominibus post delictum concederetur gestare figuram Salvatoris. Cum enim iustitia perfecta in tribus partibus constet, scilicet virginitate, sacerdotio et martirio. Haec triplex iustitia in Abel fuit, qui et virgo extitit, et ut sacerdos munera Deo placita obtulit, et martirii coronam sanguinis effusione promeruit. Si autem longiori tempore Abel maneret ut Enoch, sine dubio coniugium iniisset secundum legem Dei dicentis: Crescite et multiplicamini et sic nequaquam virgo maneret. Et si Deus illum sine morte servaret, martirii primatum nequaquam acciperet. Sique Abel Christi figuram non gessisset. Enoch vero post coniugii genituram sine morte paene et totius saeculi tempore in paradiso custoditur, ut in eo ostenderetur, qualiter homines, si non peccarent, generata [ ] in vitam spiritualem sine morte commutarentur. Haec Augustinus. (E)
Ex his ergo exempla capiamus, quia per illos duos solos translatos scilicet Enoch et et Helyam docemur, quod duae sunt tantummodo viae eundi in paradisum caelestem. Una est via baptismalis innocentiae conservatae. Alia est via verae paenitentiae. Prima significatur per Enoch, quod interpretatur dedicatio vel ambulans cum Deo, quae fieri [ ] per innocentiam baptismalem, in qua hoc dedicatur Christo et consecratur, ut sit vere Christianus et tunc promittit sequi Christum et abrenuntiare diabolo et omnibus operibus et omnibus pompis eius de conse. dist. IV. prima et XVII. q. I. „Sunt quidam”. Sicut ergo de Enoch legitur Gen. V. Ambulavit cum Deo et non apparuit, quia tulit eum Dominus. Ambulavit, inquam, cum Deo iuste et innocenter vivendo, et ideo translatus est in paradisum. Sic Christianus transferendus in caelum debet et ambulare cum Christo, non contra Christum, ut sunt heu multi in peccatis contra Christum quotidie ambulantes. Nec autem Christum, ut faciant illi, qui ambulant per delicias et praesumunt regnare cum Christo sine meritis, cum tamen oportebat Christum pati et ita intrare in gloriam. Lu. VL. Nec post Christum tamquam involuntarie sequentes, ut Simon Cireneus. Sed cum Christo iugum suave iustitiae amanter cum eo portando. Unde I. Ioh. II. Qui dicunt se in illo manere, debet sicut ille ambulavit et ipse ambulare. Secunda via paradisi scilicet paenitentia significatur per Helyam, qui fuit maximae austeritatis vitae inter prophetas. III. Regum I. Et interpretatur Dei dominatio aut robustus dominator secundum Hiero., quod fit per paenitentiam. Beatus itaque Franciscus Christum perfecte est imitatus in omnis iustitiae perfectione, et se transtulit de saeculo in paradisum religionis, ubi paenitentiam austeram tenuit. Dicit enim Petrus Damiani: Si paradisus est in terris, in claustris, est autem in studiis divinis. Merito ergo translatus est in regnum Christi. O ergo Christiani Christo dilecti, accipite exemplum salutis ex istis. (F)
Circa secundum principale de beati Francisci acceptatione apud Christum. Quaestio occurrit pro edificatione vicem per quam beatus Franciscus tam acceptabilis Christo est factus, ut insigniretur sacris Christi stigmatibus pro amoris iudiciis singularibus. Ad quod respondetur, quod secundum numerum quinque stigmatum Christi in corpore beati Francisci passorum quinque notari possunt praecipua ex doctorum sacrorum dicitis summe acceptabilia Christo, quae erant in beato Francisco. Primum est amoris Iesu incendium, quod significatur per stigma in latere versus cor impressum. Nam Christus super omnia acceptat et diligit amari vero et toto corde, sicut ipsemet testatus est Matth. XXII., ubi dicit, quod hoc est primum et maximum mandatum super omnia. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde etc. Augustinus ser. IX. super Ioh. Quanta est caritas, scilicet Christi, quae si desit, frustra habentur cetera, si assit, recte habentur omnia. Idem XV. De trini. Nullum est isto dono, scilicet caritatis, excellentius, solum est, quod dividit inter filios regni et proditionis. Item Gre. De cura past. Nil, inquit, pretiosius Deo, virtute dilectionis nil desiderabilius etc. Nam qui manet in caritate, in Deo manet et Deus in eo I. Ioh. IV. Iste amor divinus tam mirabilis et tantus fuit in beato Francisco, ut totaliter transormaret ipsum in Christum, sicut testatur Bonaventura in legenda maiori. Excreverat, inquit, in eo insuperabile amoris incendium boni Iesu in lapides ignis atque flammarum, ut seraphicis desideriorum ardoribus sursum ageretur in Deum et compassiva dulcedine transformaretur in crucifixi similitudinem. Si quaeras, quomodo hoc facit amor Dei, respondetur, quod sicut docet Augustinus super Ioh. Unusquisque talis est, qualia amat, si caelum diligis, caelestis es, si autem terram diligis, terrenus es. Si Deum diligis, Deus es. Iuxta illud psalmus: Ego dixi, dii estis, scilicet per participationem. Sicut enim ferrumignitum fit totum quasi ignis, sic anima per amorem Dei fit tota divina. Nam Dio. IV. de di. no. dicit: Amor est virtus unitiva. Qui ergo carnem amat, totus carnalis efficitur, et qui terrena ut divitias et similia, totus terrestris est. Sic Franciscus per contrarium, ex quo omnia contempsit et totus in amore Christi absorptus fuit, in cricifixum transformatus est. (G)
Secundum est crucis Christi Iesu studium, quod significatur per stigma in manu dextra. Iuxta illud Can. VIII. Pone me, ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super bracchium tuum, quia quod valde diligitur, super cor poni dicit et super bracchium dexterum per operum bonorum executionem et morum imitationem. Eccs. X. Cor sapientis in dextera eius, quia dextera bonum moris significat. Et autem crucis Christi studium sit Deo multum acceptum, testatur Bern. et Ioh. Gerson secundum eum li. de interna conver., quod nihil Deo, inquiunt, acceptius, nil homini salubrius, quam totaliter insistere meditationi crucis Christi et eius studio. Item Bonaventura: Totus thesaurus et omnimoda sanctificatio animae ac Dei acceptatio consistit in passionis Christi meditatione, quod etiam claret in beato patre Francisco, qui, ut testatur Bonaventura, dum una die [ ] oraret, ut quid Deo acceptabilius faceret, apparuit ei Iesus, veluti crucifixus ingerens eius cordi illud evangelicum. Si vis venire post me, abnega te, tolle crucem et sequere me. Ad cuius conspectum liquefacta est anima eius et memoria passionis Christi visceribus illius adeo impressa medullitus, ut ab illa hora et crucifixi plagas oculis mentis interius iugiter quasi cerneret, ut vix exterius a lacrimosis gemitibus continere valeret, sicquam totum studium cruci Christi dedicavit, ut per totam eius vitam illi intenderet ergo etc. Tertium est martirii pro Christo desiderium, quod significatur per stigma in sinistra manu, designatur enim adversitas per sinistram, hoc autem est summe acceptum Christo, cum sit perfectissimae caritatis animam pro Christo ponere. Ioh. XV. Maiorem caritatem nemo habet, quam ut animam suam quis ponat etc.[4] Origenes. Tanto amor altior, quanto voluntas ad mortem pro Christo fit paratior. Sic fuit in beato Francisco, qui ter ivit ad partes infidelium pro martirio. Unde canit de eo Ecclesia: O martir desiderio Francisce, quanto studio compatiens hunc sequeris, scilicet Christum, ergo etc. Quartum est imitatio vitae Christi secundum evangelium, quod significatur per stigma pedis dextri. Iuxta illud Ioh. XXIII. Vestigia eius secutus est pes meus, viam eius, id est Christi, custodivi et non declinavi ex ea. Nimirum hoc fecit Franciscus, qui ordinem instituit minorem secundum vitam Christi evangelicam per omnia, ut patet ex regula, quae dicit sic: Regula et vita fratrum minorum haec est, scilicet Sanctum Evangelium Domini nostri Iesu Christi firmiter observare vivendo in oboedientia sine proprio et in castitate. Unde et de eo canit Ecclesia: Franciscus evangelicum nec apicem vel unicum transgreditur nec tota, nil iugo Christi suavius huic oneri nil levius in huius vitae rota. Et autem hoc sit Christo multum acceptum patet, quia similitudo et conformitas est causa dilectionis et acceptationis. Ecci. XIII. Omne animal diligit sibi simile. Ideoque Eph. V. Estote, inquit, imitatores Dei, sicut filii carissimi, quod dicit, sic eritis Deo carissimi. Subdit: et ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit nos et tradidit se pro nobis etc. Quintum est [ ] animarum, scilicet Christi sanguine redemptarum. Gre. Nullum est Deo magis acceptum sacrificium, quam [ ] animarum, pro hoc discurrebat Franciscus per mundum, ut lucraretur animas, et ob hoc emerito in pede stigma promeruit sinistro, quia vita praesens per laevam significatur secundum Gre. Unde et canit Ecclesia: Sanctus Franciscus praeviis orationum studiis, quid faciat, instructus non sibi soli vivere, sed aliis proficere vult Dei [ ] ductus. Hinc tres ordines pro salvandis ordinavit. Primum pro perfecta imitatione Christi secundum Evangelium, scilicet ordinem minorum. Secundum pro virginibus et in castitate Deo servientibus [ ]. Tertium pro utroque sexu paenitentium hominibus. O ergo beatissime pater, merito tu Christi acceptatione et gratia liberali sacris Iesu stigmatibus gaudes decoratus, o sanctissime pater pro Christi Iesu amore memento nostri et miserere. (H)
Circa tertium principale de Christiformi glorificatione accipiamus pro conclusione, quod sicut Christus crucifixus dilexit in vita beatum Franciscum suis sacris decorando stigmatibus, sic in morte et post mortem effecit ipsum gloriosissimum Christiformis gloriae diligendo dotibus. Claret hoc multiplici conformitatis signo. Primo in animae felicitatione, quia anima sanctissima Francisci mox ut carne soluta est in abissum divinae claritatis absorpta beatae gloriae Christi ad visionem ascendit: regnans cum Christo in saecula. Legenda.
Nam eo tempore minister fratrum in terra laborans Augustinus vir sanctus in extremis positus audientibus, qui astabant, dixit: Excepta me, Pater, excepta, ecce iam venio tecum. Interrogantibus fratribus, cui sic loqueretur, dixit: Nonne videtis patrem nostrum Franciscum, qui vadit ad caelum, et statim anima eius migrans patrem sanctissimum est secuta. Item episcopo tunc Assissinati ad oratorium sancti Michaelis peregrinanti tunc beatus Franciscus apparens hora transitus sui dixit: Ecce relinquo mundum et vado ad caelum. Plurima pertranseo miracula.
Secundo in ascensione, quia sicut in Christi ascensione in caelum nubes apparuit lucida, quae suscepit eum ab oculis discipulorum. Act. I. Sic in animae Francisci avolatione visa est anima ipsa beata sub specie stellae prefulgidea candida nubecula super aquas multas in caelum recto tramite sursum ferri. Tertio in iubilatione, quia sicut Christus ascendit in iubilo angelorum et sanctorum dicente Psalmo: sic hora transitus beati Francisci per ipsam totam noctem magna multitudo avium supra tectum domus rotando cum insolida iubilatione cantavit: angelis hoc facientibus ad testimonium gloriae sancti et in signum laetitiae beatorum. (I)
Quarto in sacri corporis decoratione, quia sicut Christus gloria vulnerum quinque decoratus regnat in caelo gloriose, sic beatus Franciscus nunc quidem in anima illis decorata per transformationem amoris in crucifixum gloriatur. Post iudicium autem etiam in corpore, sicut et martires cum suis cicatricibus ad perpetuum ornatum remanentibus, ut haec Fran. Maro dicit. Hinc etiam Bonaventura dicit, quod ipsius corpus margaritis caelestibus decoratum et privilegii singularitate Christi effigiem, et mirabili novitate resurrectionis speciem praemonstrabat. Cernebantur, inquit, in membris illis felicibus clavi ex eius carne virtute divina mirifice fabrifacti, quorum similitudo erat nigra, quasi ferrum. Vulnus autem lateris instar vulnerati lateris Salvatoris rubeum quasi rosa pulcherrima videbatur caro vero ipsius reliqua candore nivio renitescens, illius secundae stolae pulchritudinem praeferebatur. Haec secundum Bonaventuram. Quinto in fidei et amoris devotione, quia sicut Christus fidem veram confirmando post resurrectionem cicatrices suorum vulnerum exhibuit ad tangendum et osculandum pro devotione discipulorum, sicut dicit Bonaventura in corpore beati Francisci filii et omnes devoti populi admissi perfundebantur iocunda devotione et admiratione, dum deosculabantur in eo signacula summi regis. Erat quippe tam insolitum tamque insigne spectaculum contuentibus omnibus et firmamentum fidei et incitamentum amoris. Sancta etiam Clara cum sanctis virginibus inclusis dum sacrum corpus deportaretur processionaliter condendum in ecclesia sancti Georgii per ipsarum monasterium ibi aliquantulum subsistenti, sacrae ipsae virgines osculatae sunt devotione fervida sacra illa stigmata. (K)
Secundo in dubietatis remotione. Nam sicut de Christi resurrectione et gloria Thomas dubitans per Christi sacra stigmata est certificatus, sic plurimi de sacris stigmatibus beati Francisci dubitantes sunt miraculose certificati. E quibus aliqua haec pauca annotemus. Nimirum Gregorius papa nonus ante canonisationem sancti viri, dum scrupulum in corde de vulnere praecipue laterali haberet, nocte quadam apparuit sibi in somniis sanctus Franciscus et haesitationem cordis eius redarguens elevando bracchium dextrum vulnus detexit lateris, phialamque ab ipso poposcit, ut sacaturientem ex latere reciperet sanguinem, qui videbatur ad summum implesse phialam. Ex tunc summa devotione ad illum miraculum est affectus, qui et canonisavit beatum Franciscum veniens personaliter ad civitatem Assissii anno Domini MCCXXVIII. Item iudex quidam nomine Alexander dum obloqueretur contra beatum Franciscum, divino iudicio per sex annos obmutuit. Tandem vere paenitens loquelam per beatum Franciscum recuperavit, quem postea semper laudavit. Item quidam canonicus nomine Rogerius vir honorabilis, cum in ecclesia imaginem beati Francisci cum stigmatibus depictam vidisset, coepit dubitare et inania cogitare. Mox ergo quasi sonitum ballistae audiens [ ] sensit se in palma manus percussum, ipsa tamen cirotheca manente integra, ut latenti plagae cordis latenter inflicti poena vulneris responderet. Gravissimo itaque dolore stimulatus clamat et rugit per duos dies et explicat universius cordis increduli offensam. Iamque credere iurans et contestans orat suppliciter sanctum Dei per sacra stigmata sibi subvenire profluvium post lacrimarum. Mirum ecce incredulitate proiecta mox omnis dolor quiescit et ardor cessat, et sic sanatur, ut nullum remaneret vestigium percussurae. Fit homo proinde humilis Deo, devotus sancto et eius ordini familiaris. Septimo in miraculorum illustratione, quia sicut Christus in vita et in morte et post mortem per miracula toti mundo innotuit, sic Franciscum, quem in vita ipse Dominus effecerat miraculis clarum, in morte et post mortem fecit incomparabiliter clariorem per orbem. Nam cum venerabilis pater transsisset e mundo, cepit continuo Christo efficiente magnis et multis coruscare miraculis, ut sublimitas sanctitatis eius, qui effigiem et similitudinem Christi Iesu crucifixi praeferebat, conprobaretur e caelo et per diversas mundi partes miraculose subveniendo invocantibus affectus traheretur fidelium ad currendum exemplo eius post Christum. Transiit autem beatus Franciscus in caelum anno Domini MCCXXVI. IV. nonas octobris et sepultus est in ecclesia sancti Georgii Assissii canonisatusque anno Domini MCCXXVIII. Convenientibus autem fratribus ad capitulum generale Assissii celebratum anno Domini MCCXXX. Corpus illud Domino dedicatum translatum est ad basilicam in honorem ipsius constructam VIII. Kal. Iunii, cuius translationis festum hodie celebratur. Dum autem transportaretur sacer ille thesaurus, bulla regis altissimi consignatus miracula plurima facta sunt, ut testatur Bonaventura in legenda et usque in praesens ossa illa felicia, inquit, de loco suo miraculis pullulant, caecis, surdis, mutis et claudis, hydropicis paraliticis, daemoniacis et leprosis, naufragis et captivis remedia conferendo omnibusque morbis, necessitatibus et periculis subveniendo et insuper multos mortuos mirifice suscitando, de quibus per singula non sufficit tempus narrandi. Ecce ergo carissimi, quanta pietate Christus dilexit beatum Franciscum, dum ipsum in vita sua sacris stigmatibus similem sibi decoravit. Quot modis autem in vita similis fuerit Christo, in natali patet, sed hic de similitudine tantummodo post mortem prosae, qui volui, secundum quod concernit materiam translationis. Ecce carissimi, quam bonum est Christum imitari et crucifixo deservire, qui tanta largitate gloriae remunerat. Regemus etc.
[1] Col 1,13
[2] Lc 14,26
[3] Lc 14,33
[4] Cf. Ioh 15,13