[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LXXXIV.]
De sancto Bernardino ordinis minorum sermo cum ipsius legenda.
Nardus dedit odorem suum Can. I.,[1] et ad honorem huius festivitatis. (A)
Sicut dicit Glossa super Canticum: nardus est herba humilis et calidae naturae et odorifera, quae optime conveniunt dici de beato patre nostro Bernardino de Senis ordinis minorum. Hic nimirum sanctus merito laudatur sub nardi ipsius proprietate ex convenientia nominis sumpti a ber, quod est fons, et nardus. Ipse quidem fuit fons in doctrinae emanatione, quae sua praedicatione nomen gloriosum Domini Iesu mirabiliter laudandum et exaltandum et portandum, velut alter Paulus docuit. Ipse sua doctrina sacram religionem minorum fratrum reformavit et numero et sanctitate adauxit et poculis sacrae praediactionis omnes potavit. Preterea tamquam nardus, fuit ipse humilis in conversatione, fuit et calidus ferventi amore Christi et sanctissimae suae Matris Mariae devotione, ut infra patebit. Fuit et odoriferus in fama et virtute sanctitatis tam Deo, quam hominibus gratissimus et per mundum nominatissimus, ut merito de eo dici possit illud Ecci. XLV.: Dilectus Deo et hominibus, cuius memoria in benedictione est,[2] quod potest esse aliud thema pro sermone. Unde praemissa verba thematis merito de eo accipiuntur: Nardus dedit etc. In quibus verbis hic sanctus commendatur de tribus praecipuis:
- Primo de virtuosa perfectione.
- Secundo de gratiosa praedicatione.
- Tertio de gloriosa honoratione. In nardi proprietate, ut patuit, qua dedit odorem Deo[3] gratum et hominibus, quia Deus ipsum gratum sublimavit etc. (B)
Circa primum de virtuosa perfectione sancti Bernardini, in qua nobis proponitur in exemplum imitandi, accipiamus pro documento conclusionis verba Hyeronimi in epistola ad Heliodorum et concor. Ambrosium XII. q. I.: „Cui portio”, videlicet, quod perfectus servus Christi Iesu exsistit, qui nihil praeter Christum Iesum quaerit, quo claret, quod Bernardinus perfectus Iesu servus fuerit, qui Christum et suam matrem Mariam ardentissime dilexit. Pro huius conclusionis declaratione advertendo, quod tria sunt genera Christianorum vel servorum Domini Iesu Christi et sanctissimae Matris eius.
· Primum est amorem Christi contemnentium.
· Secundum genus est Christum amore communi diligentium.
· Tertium est perfecto amore et speciali desiderantium.
Primum est amorem Christi et per consequens suae Matris contemnentium, de quibus II. Pe. II.: Novit Dominus iniquos in diem iudicii reservare cruciandos. Magis autem eos, qui in concupiscentia immunditiae ambulant, dominationemque contemnunt.[4] Lyra: Dominationem, id est Christum, qui non solum dicitur dominus in concreto, sed et dominatio in abstracto propter excellentiam dominii. Item Prover. XVIII.: Impius, cum in profundum venerit, peccatorum contemnit, scilicet Dei dilectionem et poenitentiam, sed sequitur eum ignominia et opprobrium, scilicet gehennae.[5] Ideo si es in peccato mortali, scito, quod non es in amore Christi et sanctissimae Matris eius, quia Altissimus odio habet peccatores. Gregorius in homilia XXIII.: Qui adhuc per illicita desideria defluit, profecto Deum non amat. Augustinus: Scio omnem criminosum esse inimicum Deo. (C)
Si quaeritur: cur amor Christi, Filii Dei non potest esse in peccatoris corde simul cum peccato. Respondet Augustinus homilia VIII. super Iohannem dicens: Charitas et mortale peccatum opponuntur, ideo stare non possunt in eadem voluntate, et nisi unum radicitus expulsum fuerit, reliquum plantari non poterit. Nam cum incipis Deum diligere, tunc incipis odire, quod sibi est contrarium, id est peccatum. Exemplum: vita et mors non possunt simul in eodem homine stare. Aliud exemplum: quomodo potest esse, ut diligas illum, quem ex odio occidis, sed cum peccas, Christum crucifigis ex contemptu, ut testatur Apostolus. Heb. VI.: Rursum crucifigentes Christum, Filium Dei in semetipsis et ostentui habentes.[6] Lyra: id est quantum est in ipsis, reiterant causam crucifixionis Christi et ostentui habent, id est videntur irridere, et sic contemnere mortem Christi et eius amorem. Non enim minorem iniuriam facit Christianus Christo, cum peccat, quam crucifixores, quoad aliqua. (D)
Secundum genus servorum Christi est amore communi Christum et suam sanctissimam genitricem diligentium, ut sunt illi, qui pro amore Christi faciunt omnia illa, quae necessaria sunt ad salutem. Et talibus habetur pro sufficienti, quod salventur, licet per ignem Pugatorii secundum Augustinum, ut sunt boni Christiani communes. Sed quaeritur, quibus signis diligentes Deum tali dilectione, scilicet communi discerni habent. Respondetur, quod praecipue tribus, quae sunt signa magis necessaria vel essentialia charitatis, ita quod sine his non manet charitas Christi et sanctissimae Matris eius. Primum est veram fidem catholicam tenere et omnes errores cavere. Heb. XI.: Sine fide impossibile est placere Deo.[7] Unde XXVIII. q. I. „Omnis”: Ubi deest agnitio aeternae veritatis falsa virtus est et in optimis moribus. Secundum signum est mandata Dei servare et omnem offensam mortalem cavere. Ioh. XIV.: Qui habet mandata mea et servat ea: ille est, qui diligit me.[8] Simon de Cassia: Quid est, quod dico, diligo regem, si eius non custodio legem. Regis Christi dilectio est eius praecepti adimpletio. Tertium signum verbum Dei audire et suscipere poenitentiam de peccatis vero corde. Nam amantes delectantur in sermonibus amatorum et ex illis capiunt experimentum effectuum. Unde Ioh. VIII.: Qui ex Deo est, verba Dei audit.[9] Et II. Ioh. I. Omnis qui non permanet in doctrina Christi, Deum non amat.[10] Augustinus: Verbum Dei est, probatorium, per quod Filii Dei discernuntur a filiis diaboli, qui ergo ad verbum Dei compunguntur et vere poenitent, Deum diligunt, alias non. (E)
Tertium genus servorum Christi est amore speciali et perfecto ipsam et sanctissimam eius Matrem, amantium ac pleno desidero quaerentium, de quibus Gregorius homil. XXIII. dicit: Qui Deum perfecte desiderat, perfecto iam habet, quem amat. Quaeritur, per qualia signa isti perfecti discernantur ab aliis. Respondetur secundum doctores sanctos, quod unum signum perpetuam castitatem mundissimam conservare. Matth. XIX. Sunt eunuchi, qui se castraverunt,[11] scilicet spiritualiter per concupiscentiae repressionem, non per membrorum abscisionem propter regnum caelorum. Qui potest capere, capiat, quod dicit tantum bonum perfectionis est altae secundum Glossa. Non enim omnes capiunt hoc verbum, quia perfectionis altus status est, ad quem communes non ascendunt, sed quibus datum est, scilicet a Deo. Sap. VIII.: Non possum esse continens, nisi Deus dederit.[12] Unde Damascenus li. IV. ca. XVI.: A nuptiis abstinere angelorum est imitatio. Quanto itaque angelus est homine superior, tanto virginitas nuptiis est honorabilior. Unde et castitati virginali centesimus et viduali LX debetur fructus Mat. XIII., sed coniugali solum XXX. Et sic patet perfectio etc. Secundum signum est omnia temporalia contemnere et illis plene abrenunciare, scilicet amore Christi. Augustinus: Quantum quis despicit, scilicet omnia alia, tamen diligit, scilicet Deum. Et Gregorius VIII. li. Mora.: Ad culmen perfectionis tendunt, qui exterius cuncta derelinquunt, iuxta dictum Salvatoris. Si vis inquit perfectus esse, vende omnia, quae habes et da pauperibus et veni sequere me. Tertium signum adversa pro Christo libenter tolerare et mortem desiderare, quia ut ait Apostolus I. Cor. XIII.: Charitas omnia suffert.[13] Unde Origenes super epistolam ad Ro. I. ca.: Dum in Dei amore perfecti sumus, sensum doloris non recipimus. Idem: Tanto amor altior et perfectior, quanto voluntas ad mortem pro Christo fit paratior. Perfecta enim charitas foras mittit timorem, I. Ioh. IV.[14] (F)
Ad propositum beatus Bernardinus secundum haec omnia signa praedicta solum Christum et Beatissimam Virginem Matrem eius desiderantissime quaesivit, et ipsum prae omnibus amavit non solum in aetate profecta, sed a pueritia, quod maius est. Ideo perfectissimus sanctus exstitit. Hic namque in urbe Senarum ex parentibus nobilibus ortus est, cuius pater Tollus, mater vero Nera ortodoxi, hunc primum filium genuere anno Domini MCCCLXXX octavo die Septembris, quae est dies nativitatis gloriosae Mariae Virginis.
Anno autem aetatis suae septemnio parenti orbatus utroque remansit puer. Benardinus cuidam matrone Dianae, sorori matris suae educandus, quae ipsum tenerrimo amore diligens, ut filium litteris tradidit imbuendum, qui mirabiliter super coaetaneos excrevit, non solum ingenio, sed et sanctitatis futurae indicio praeclarus. Nam quantum puerilis aetas patiebatur ad honorem Virginis gloriosae sabbati ieiunium semper continuavit, et pauperibus ad hostium petentibus erogare elemosinas assuetus quotidie fuit, altaria domi devotus puer semper faciebat et ornabat ac ibi orabat. Et cunctis de domo quiescentibus aliquando surgebat, et genibus flexis ob memoriam passionis Christi ac Virginis Mariae amorem in tenello corpore nudato se disciplinabat.
Cum autem ad praedicationem ducebatur, puerulus inde reversus pueros in platea convocabat, eisque pueriliter ea, quae in praedicatione memoriae commendaverat praedicabat, quod multis praesagium erat ipsum futurorum fore sacerdotem et praedicatorem, quod et rei probavit eventus divina dispositione ordinatus. Unde cum in urbe Senarum vice quaedam populis pro solemnitate ad fores hospitalis Ecclesiae sancti Onofrii congregatus esset, Bernardinus iam adolescens spiritum ebrius divino in arborem quandam celerrime conscendit, et signo crucis inito cum ingenti fervore verbum Dei sic eleganter et diserte illis proposuit, ut cives tam docti, quam imperiti vehementer admirarentur. Sic nimirum Dei gratia Bernardinus in tanta corporis et mentis pudicitia ac venustate decoratus est moribus, ut verbum inhonestum nullus domesticorum, nullus constudentium clericorum coram eo dicere auderet, eo quod mox tales increparet.
Unde tam seculares secum ab infantia conversati, quam etiam fratres, qui cum eo convixerant, quorum etiam aliqui confessionem eius audierant conscientiosi, affirmaverunt ipsum virginalem integritatem semper observasse illibatam. Interea nobili Diana defuncta filia eius Tobia venerabilis matrona vidua de tertia regula sancti Francisci curam Bernardini suscepit, quae erat mulier sancta orationibus et ieiuniis Deo seviens. Haec Deum precibus continuis et beatam Virginem Mariam ac omnes sanctos exorabat, ut Bernardinus ab omni carnali amore immaculatus praeservaretur a Christo, et frequentissime Bernardinum ad id hortabatur et monebat sollicita, ut ipsum Christo dedicaret. Sanctus etiam Bernardinus huius propositi ferventissimus exoptator commendabat se plurimum Virgini gloriosae Matri Dei. Et ob hoc frequentissime ieiunabat, missas devote audiebat, orationi vacabat, vestitus dormiebat, et se totum beatae Virginis Mariae custodiae commendabat. Ad quam tanto amore flagrabat, ut philocaptam illam dilectamque suam publice fateretur, unde cum iam litterarum studio vacaret, adolescens plerumque ipsi Tobiae nutrici suae dicebat: Ego in hac urbe, quandam praedilectam habeo ineffabiliter speciosam, cuius nisi gratiosum aspectum quotidie videam, videretur mihi, quod omni solamine destitutus dire morti succumberem. Illa ergo, huius rei nescia cepit ipsam increpare, et de hoc curiose explorare, quae esset illius dilecta sic commendata. Clam ergo considerans comperit, quod devotus Bernardinus quotidie visitaret quandam imaginem gloriosae Virginis depictam extra Menia civitatis super portam eamque vertice nudato flexis genibus salutabat dilectam philocaptam suam, seque illi humiliter commendans sic laetus revertebatur ad scholas. Super quare nutrix eius multum est exhilarata et ait intra se: Nempe iste adolescens magnus erit sanctus. (G)
Tandem factus adultus praestante Domino, in humanis scientiis eruditus excellenter contulit se ad studium sacrorum canonum, in quo et valde profecit. Cumque anno Domini MCCCC pestis magna regnarat. Bernardinus propter amorem Christi singularemque devotionem Beatae Virginis nequamque corporalem metuens mortem, animo hilari ultro se obtulit ad serviendum infirmis in hospitali sanctae Mariae in Senae exsistentae humillimae pedes infirmorum abluens, saniens, abstergens, et omnia servitia faciendo, morituris sacramentum(?) ordinans, et mortuos sepeliens, ubi per quattuor menses se subiiciens omni spurcitiae languidorum die noctuque et foetoribus. Et ipse tandem gravi morbo infirmatus, quattuor mensibus patientissime toleravit infirmitatem reputans divinam visitationem. Post recuperatam autem sanitatem magis accensus divino amore concupivit Deo liberius deservire in religione, mundo relicto orabat vero crucifixum, ut sibi ostendere dignaretur cuius religionis habitum susciperet. Revelavit ergo Christus illi dicens, ut nudus servulus nudum crucifixum Dominum sequeretur vestigiis beati Francisci inhaerendo. Unde spreto genere nativo militari distracta omni hereditate paterna et pauperibus ac egentibus distributa anno aetatis suae XXII in ipsa die nativitatis suae praedilectae Virginis gloriosae habitum fratrum minorum suscepit devotissime. Et eadem die anno probationis completo professionem fecit, tam asperam et miram poenitentiam egit inter fratres ebrius spiritu, ut omnibus admirabilis videretur. Tandem ordines sacros suscipiens primam missam dixit in die nativitatis Virginis. Et tandem praedicator factus primam praedicationem de nativitate Virginis Mariae fecit. In die quippe nativitatis Virginis fuit natus, et eodem die baptizatus, sicque totus Virgini dedicatus, qui et toto tempore vitae illi devotissime servivit. Exemplum ergo nobis etc. (H)
Circa secundum de gratiosa praedicatione sancti Bernardini queri potest, qualiter homo in praedicatione alicuius audienda debeat se disponere ad acquirendam Dei gratiam et Iesu Christi amorem ac Virginis gloriosae devotionem. Ratio quaestionis est, quia ut ait Glossa Deut. XXXIII.: Frustra exterius irritat sermo doctoris, nisi interius irriget gratia conditoris. Et idcirco, ut in praedicatione, quis gratiae fructum acquirat, debet se disponere Christianus devotius, ut salvetur. Unde et Bernardus super Can. ser. XVIII. dicit, quod ipse Iesus et non alius dat in sermone sentire fideliter, proferre utiliter, et adimplere efficaciter, scilicet audientibus. Bonum est ergo scire, qualiter ibi gratia acquiratur. Ad haec respondetur, quod ut colligitur ex doctorum dictis, tria praecipua debet homo in se habere, ut gratiam mereatur, consequi in praedicatione. Primum est, ut homo velit cor aperire, scilicet Deo pulsanti per inspirationem, et vocanti per praedicationem, scilicet deserendo peccatum. Nam secundum Petrum de Tarantasia(?) super I. dist. XL. ar. II.: Homo peccato indignum se reddit ad gratiam Dei habendam maxime, scilicet si non vult peccatum relinquare, et per consequens gratiam Christi recipere, quia ut Anselmus et Dionysius et Augustus dicunt, quod causa, quare peccator non habet gratiam, non est, quia Deus non velit dare, sed quia peccator non vult accipere, quia peccatum non vult deserere. Sicut exempli gratia, si porrigerem tibi cibum vel potum optimum in praedicatione, et tu nullo modo vis os tuum aperire. Secundum, si homo vult facere, quod in se est ad gratiam habendam, silicet dolendo de peccatis commissis atque divinis inspirationibus ad Dei verbum acquiescendo, ut idem Petrus ubi sunt dicit(?): Qui autem non volunt acquiescere, sed rebellant, silies(?) sunt daemonibus. Heu qualis fatuitas, quia polluti sunt sordibus et nolunt ablui, ardentem illis ignem infernalem, nolunt exstingui, nec a vinculis illius solvi. Tertium est, ut homo velit gratiam Dei retinere, scilicet acceptam in praedicatione, et nolit exstinguere. I. Cor. IV.: Spiritum nolite exstinguere.[15] Glossa: Spiritum exstinguit, qui donum gratiae acceptae negligit, nec operando in ea proficit. Unde Gregorius in homilia Dominicae de Passione: Sunt inquit nonnulli, qui praecepta et verba Dei nec aure cordis percipere dignantur. Et sunt nonnulli, qui haec quidem aure percipiunt, sed nullo ea mentis desiderio complectuntur. Et sunt nonnulli, qui libenter verba Dei suscupiunt ita, ut etiam in fletibus compungantur, sed post lacrimarum tempus ad iniquitatem redeunt. Sed quid de talibus sentiendum sit, idem Gregorius in homilia Sexagesimae ostendit dicens sic: Cibus mentis est sermo Dei, et quasi acceptus cibus stomacho languente reiicitur, quando auditus sermo in ventre memoriae non tenetur, sed quisquis alimenta non retinet, huius profecto de vita desperatur, aeternae ergo mortis periculum formidate, si cibum sanctem exhortationis non accipitis, si verba vitae non tenetis. Adcirco Salvator Lu. XI.: Beati, qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud.[16] (I)
Ad propositum beati Bernardini praedicatio fuit multum gratiosa cunctis audientibus. Primo quidem ratione penetrationis gratiae, quia sermo eius tamquam facula ardens audientium cor penetrabat adeo, ut inimicitias et partialitates in diversis civitatibus per longa tempora durantes ad pacem revocaverit, peccatores maximos et obstinatos ad poenitentiam converterit, usurarios, raptores male ablata usque ad multa milia ducatorum restituere fecerit, et multos ad religionem induxerit adeo, quod cum antea vix forent centum triginta fratres de observantia in Italia, et viginti loca parva fratrum, usque ad tempus obitus sancti Bernardini multiplicati sunt fratres ultra quattuor milia, et loca usque ad ducenta triginta. Sed et fratribus per ipsum dimissis per regna diversa in numerabilia loca fratrum sunt per reges et principes devotos erecta. Secundo ratione aedificationis vitae fuit gratiosa eius praedicatio. Cum enim a tribus solemnibus civitatibus, scilicet Sena, Ferraria et Urbino in epm(?) fervido zelo postularetur, ipse elegit in humilitatis vocatione permanere, apud Martinum papam V. et Eugenium quartum se humiliter de hoc excusando, de quo magna aedificatio fuit apud omnes. Dux etiam Mediolani multam auri copiam Bernardino, dum ibi praedicaret, misit, sed vir Dei non accepit, sed civem per quendam pauperibus incarceratis redimendis destinavit. Tertio ratione devotionis mirae, quoniam nomen Domini Iesu in omni sua praedicatione adorandum in tabella depictum populo ostendo mirabiliter exaltavit et portavit nomen Iesu crebro nominans, ut alter Paulus. Ad Virginem autem Mariam tanta devotione fervebat, quod dum laudes eius praedicaret, accendebatur fervore tanto, quod facies eius tamquam alterius Seraphim solari videbatur, irradiare, fulgore et sic patet. (K)
Circa tertium principale de honore glorioso sit pro conclusione, quod benedictus Dominus Iesus et sanctissima Mater eius honoraverunt sanctum Bernardinum maximis gloriae honoribus, et hoc tam in eius vita, quam in morte, quam etiam post mortem. Prima gloria virgince(?) incorruptionis, quia virginitatem eius illibatam conservavit, ut claruit in eius legenda. Immo quod magis est, numquam mortale peccatum commisisse affirmaverunt, qui suam confessionem audierant et ab infantia secum conversati fuerant, et hoc idem ipsemet in quadam infirmitate sua astrictus revelavit Thobiae nutrici suae. Unde in officio de eo habetur. Exemplum dat spectantibus, dum fugit omne vitium.
Secunda gloria propheticae cognitionis. Nam ut de eo habetur in officio proprio. Videt nutricis, scilicet Thobiae spiritum absens per mortis transitum ad caelos evocari. Turbam tunc stupens hominum, ut benedicant Dominum, non tardat exhortari. Haec visio fuit ipso praedicante Mediolani, et sic compertum est ipsa hora migrasse senis Thobiam. Item cuidam iuveni lascivo ad verbum eius poenitere nolenti praedixit, quod mala morte moriturus esset, et sic factum est. (L)
Tertia gloria fructiferae praedicationis, ut patuit in legenda, cuius praedicationem et ipse Christus per varia miracula et ipsa Beata Virgo Maria honoravit. Dum enim praedicaret Aquilana, in civitate de Beata Virgine, et laudes eius cum fervore exaltaret et per XII stellas eius praerogativarum. Ecce circa horam diei sextam stella lucida super caput Bernardini apparuit cum tanto splendore, quod fulgor eius radios solis tunc micantis excedere videbatur, quam videntes omnes, qui simul in praedicatione aderant, videlicet rex Aragonum cum aliis ducibus et et principibus et innumeris populorum Christianorum et Iudaeorum attoniti steterunt. Viderunt tandem stellam contra faciem Bernardini appositam ac si caelesti voce diceret, hunc audite huius veri sancti imitatores estote. Sicque stella discurrens ante(?) faciem eius cum maxima admiratione omnium, tandem disparuit.
Quarta gloria sanctissimae consummationis, quia postquam praedicasset plus quam XL annis ita elegantissime, ut cuncto orbi eius inclita fama crebresceret, ac fere per XXX miliaria et eo amplius utriusque sexus innumerabilis multitudo gentium ad audiendum conflueret. Cum vellet ire in Siciliam causa praedicationis, cognovit se Deo revelante moriturum et Aquilam revertitur, et ibi infirmatus, tandem in vigilia ascensionis sacramentis munitus optavit, ut nudus in terra nuda poneretur, sicut et nudus nudum crucifixum fuerat in vita secutus et sic in pavimento extensus, oculis ad Deum erectis, dum in ecclesia cantaretur ad vesperas illa antiphona: Pater, manifestavi nomen tuum hominibus, nunc autem ad te venio, et tunc spiritum Deo commendans, mox exspiravit, et ad caelestia regna intravit. (M)
Quinta gloria miraculosae rutilationis, quia et in vita et in mortis hora et post multis miraculis claruit, et per totum mundum rutilat, varios languores Deo faciente per merita eius sanans, de quibus singulatim loqui longum foret.
Sexta gloria solemnissimae canonisationis, quia in anno iubileo, quo multitudo maxima ex omnibus partibus mundi confluxerat ad urbem Romam canonisatus est. Dum autem frater Iohannes de Capistrano ex mandato Eugenii papae venisset Aquilam, ut miracula conscribi faceret laborans pro sancti Bernardini canonisatione, pari modo in eodem loco praedicante de Beata Virgine eundem sermonem, scilicet sancti Bernardini, apparuit stella praefulgida super caput Capistrani cum admiratione astantium, intellexitque Capistranus, quod canonisatio effectum fortiretur et gratias egit Deo et Beatae Virgini. Sequenti, quam die iter arripiens versus Romam, stellam tamquam ducem itineris saepius vidit cum sociis. Sic ergo die Penthecostes iubilei, et tunc exnte(?) generali capitulo fratrum minorum, in quo convenerant plus quam quinque(?) milia fratrum, canonisatio celebrata est cum iucunditate omnium.
Septima gloria supernae felicitationis, quia honoravit eum Deus non solum aurea caelestis gloriae, sed insuper aureola virginitatis et praedicationis. O ergo Sanctissime Pater, o gloriosissima corona minorum, te deprecamur pro amore Domini Iesu et dilectissimae Matris eius, ora pro nobis.
De translatione beatissimi Francisci patris nostri sermo cum legenda.
[1] Ct 1,11
[2] Sir 45,1
[3] editio: Deum
[4] 2Ptr 2,9-10
[5] Prv 18,3
[6] Hbr 6,6
[7] Hbr 11,6
[8] Jo 14,21
[9] Jo 8,47
[10] 2Jo 1,9
[11] Mt 19,12
[12] Sap 9,21
[13] 1Cor 13,7
[14] 1Jo 4,18
[15] 1Thes 5,19
[16] Lc 11,28