PH 078. De sanctis Philippo et Iacobo apostolis III.
[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LXXVIII.]
Pro sanctis Philippo et Iacobo apostolis
Sermo tertius, de desiderio beatitudinis
Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Ioh. XIV. 1 et in evangelio huius festivitatis. (A)
Quibus verbis commendatur sancta et pia petitio Philippi et in exemplum nobis proponitur, ut desideremus super omnia, et petamus a Christo visionis divinae gloriam assequi in caelo. Nimirum inter discipulos quidam petierunt saecularem potentiam et sublimitatem, ut Iacobus maior et Iohannes mediante matre, Mat. XX.: Dic, ut sedeant hi duo filii mei, unus ad dexteram et alius ad sinistram tuam in regno tuo.2 Alii petierunt futurorum scientiam, Mat. XXIV.: Dic nobis, quando haec erunt, et quod signum adventus tui et consummationis saeculi.3 Quidam autem inimicorum vindictam, ut filii Zebedei Luce. IX. contra Samaritanos non recipientes Christum hospitio: Dic – inquiunt –, ut ignis descendat de caelo.4 Sed Philippus non petiit potentiam saecularem, quia omnis potentatus vita brevis est,5 Ecci. IX.. Nec mundanam scientiam, quae inflat I. Cor. VIII.,6 nec vindictam, quia prohibita est. Math. V.: Diligite inimicos vestros etc.7 Sed petiit visionem paternam, quia aeterna beatitudo est. Ioh. XVII.: Haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Iesum.8 Et nos ergo, o carissimi, illam petamus in oratione, et dicamus cum Philippo: Domine Iesu, ostende nobis patrem scilicet in caelesti patria etc. In quibus verbis beatus Philippus nec non et cum eo beatus Iacobus in tribus commendatur nobis pro exemplo imitandi.
Primo in desiderii rectitudine, quia desideraverunt visionem Dei, unde dicitur Domine, ostende.
Secundo in meriti aptitudine cum dicitur nobis.
Tertio in animi quietudine cum dicitur et sufficit nobis. (B)
Circa primum de beatitudinis desiderio quaestio occurrit. Utrum omnes homines appetant supernam beatitudinem Ratio quaestionis est, quia omnia bonum appetunt. I. Ethicorum: Beatitudo autem est maximum bonum hominis. Ergo maxime est desiderabilis omnibus. Quid est ergo, quod videmus plures homines toto affectu et desiderio sectari vitia et peccata varia, scilicet superbiam, avaritiam, luxuriam, gulam etc., quae constat esse contraria felicitati, quomodo, ut ait philosophus X. Ethicorum c. VIII.: Felicitas est operatio intellectus secundum virtutem, vicem humilitatem, pietatem, castitatem, sobrietatem, caritatem etc. Respondetur primo per conclusionem , secundo per declarationem, tertio per exemplificationem. Conclusio est haec, quod innatum est cuilibet homini, etiam infideli desiderare vicem beatitudinem in generali, quamvis plurumi non desiderent illam in suo esse speciali. Secundo declaratur per Richardum in. IV. dist. XLIX. dicens, quod beatitudo potest dupliciter considerari. Uno modo in generali, scilicet in quantum est bonum quoddam sufficientissimum. Et hoc modo omnibus hominibus eius appetitus naturalis est. Unde Augustinus XIII. De Trinitate c. VIII. dicit sic: Ad appetendum beatitudinem natura compellit cum summe bonus et immutabilis beatus creator hoc indidit.9 Item Boethius III. De consolatione philosophiae: probat, quod mentibus honimum veri boni incerta est cupiditas, ergo etc. Ratio ad id est, quia unicuique naturaliter appetibilis suus finis. Sicut naturale est gravi tendere versum/devorsum, et levi appetere sursum. Item avibus naturale est volare appetere et piscibus natare. Sed beatitudo est ultimus finis humanae vitae, ergo omnes eam appetunt, quantum omnes eam hoc modo, scilicet in suo generali, norunt. Quilibet enim scit generaliter beatitudinem esse, quid bonum sufficientissimum. Secundo modo potest considerari beatitudo in suo esse speciali, scilicet in quantum constitit in clara Dei visione et perfecta dilectione ac gaudio, quod habetur de Dei bonitate praesenti per claram visionem eius et perfectam dilectionem perpetuo. Et isto modo omnes eam appetunt. Ratio, quia ut ait Augustinus X. De Trinitate c. I.: Firmissime novimus – inquit – amare, nisi nota non posse.10 Et II. dicitur anima. Nil volitum, nisi cognitum. Sed non omnes homines cognoscunt beatitudinem in speciali. Quod patet, quia ut dicit philosophus I. Ethicorum: Quidam posuerunt beatitudinem in voluptatibus, alii in divitiis, alii in honoribus etc. Soli autem veri Chritiani cognoverunt veram beatitudinem fore in visione deitatis ac fruitione eius perfecta atque gaudio, cum Iesus, in quem desiderant angeli prospicere et beati ingrediuntur, scilicet ad contemplationem deitatis, et egrediuntur ad contemplationem gloriosae humanitatis, et pascua invenient, ut scribitur Ioh. X.11 O, quam felix ergo illa patria, quam utique veri Christiani habebunt, ubi erit omne bonum et aberit omne malum, ut dicit Richardus et Augustinus. Sed et, o, quam miserrimi omnes peccatores, quia excluduntur ab illa, scilicet beatifica Dei visione. Isa. XXVI.: Tollatur impius, ne vide gloriam Dei.12 (C)
Tertio dicta conclusio ostenditur per exemplificationem. Ad quod physicum exemplum est, quod sicut homines appetunt omnes quidem sibi sapida vel dulcia in generali, non tamen omnes malmaticum vel aliquem cibum sapidum in speciali, quia non omnes hoc noverunt, eo quod non praegustaverunt. Sic in proposito est, quod homines etiam infideles appetunt in generali beatitudinem: cuius tamen veram dulcedinem in speciali fideles devoti tamen in amore scilicet Christi noverunt, et per gratiam specialem praegustaverunt. Ergo mali illi nesciunt in speciali appetere quemadmodum isti fideles etc. Denique secundum Hippocratem in Epiciniis ac physicos, natura morbo corrupta appetit sibi nosciva , ut exempli gratia. Febricitates appetunt aquam bibere, ex qua magis auget febris. Sic homo, postquam corrupta est vitio natura, appetit vitia et beatitudini contraria, eum tamen ratio depracatur ad optima. III. Ethicorum: Unde et Apostolus ad Gal. V. dicit: Caro id est sensualitas concupiscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem.13 Et quia sequuntur impulsum sensualitatis, quam dictamen rationis, ideo plures sunt vitiosi etc. Aliud exemplum ethicum, quia novimus, quod omnis homo remorsum conscientiae habet de peccatis, quia synteresis remurmurat omni malo et tendit ad bonum virtutis. Unde naturaliter homo verecundat de peccatis et delectatur de virtute, propter quod etiam malus homo dolet, si vituperatur de vitio, et gaudet laudari de virtuoso opere. Rom. VII.: Condelector legi Dei secundum interiorem hominem etc.14 Cur haec nisi quia homo se naturaliter novit factum ab beatitudinem et illam appetendam. Tertium exemplum politicum, quia videmus, quod homo quantumque malus diligit in subditis bonitatem, et in suis fidelitatem, in uxore castitatem et persequitur in ipsis malum, leges iustas condendo ad coercitionem15 perversorum Ro. II.: Gentes, quae legem non habent, naturaliter ea, quae legis sunt, faciunt etc.16 Cur haec nisi quia homo etiam infidelis tendit naturaliter ad bonum felicitati in generali. Quartum exemplum theologicum, quia dicit Ps. XLI.: Quemadmodum cervus desiderat ad fontes aquarum, ita anima mea ad te, Deus.17 Ubi secundum expositores et Cassiodorus dicit, quod: cervus senio gravatus ac crascentibus pilis et cornibus, serpentem naribus trahit, quo hausto veneno aestuante ardentissime desiderat fontem ad bibendum, et sic cervus cornua et pilos deponit. Quando etiam cervus fuerit vexatus a venatoribus et calefactus, non tamen desiderat rivulum, quia putat se ibi non refrigerari, sed multum desiderat fontem vivum, et ad illum currit, quo hausto refrigeratur et vires recuperat. Sic spiritualiter anima humana vexata et fatigata tentationibus et gravata ac veterata vitiis et peccatorum consuetudinibus debet haurire serpentes occidendo, id est diabolicos instinctus perimendo in seipsis, et desiderare fontem beatitudinis Christum, ut reficiatur, non rivulum creaturae, quia non satiat, nec refrigerat animam creatura quaecumque, sed solus Deus, ut ait Augustinus: Sicque potata anima fonte Christo, vetustatem vitiorum deponit et sic ad beatitudinem pervenit. O ergo, Christiane, accipe exemplum ab omnibus sanctis Dei, et praecipue ab istis beatis Philippo et Iacobo apostolis, qui omnia contempserunt pro desiderio beatitudinis et amore Christi Iesu, ut ipsum fontem gloriae caelestis lucrifaciant. Et tu ergo fac similiter, ut in aeternum conregnare valeas. (D)
Circa secundum principale de meritoria aptitudine ad beatitudinem quaeritur. Utrum homo ex naturali beatitudinis desiderio aptus vel idoneus ad eam esse, mereatur coram Deo. Ratio quaestionis est, quia ut ait philosophus II. Ethicorum: ex his, quae sunt nobis a natura, nec boni sumus vel laudabiles, nec mali seu vituperabiles. Sed homini naturaliter inest beatitudinis desiderium, ut patuit, ergo tali desiderio non meretur coram Deo. Unde Gregorius homilia XXIII.: Qui – inquit – Deum desiderat, profecto iam habet, quem amat. Appetendo autem beatitudinem Deum desideramus, ergo meremur ex tali desiderio praemium beatitudinis. Ad haec respondendo ponamus tres veritates pro conclusione. Prima veritas est, quod appatere beatitudinem solum modo in esse suo generali, non est meritorium praemium aeterni. Et claret secundum Richardum in IV. dist. XLIX. quia hoc modo appetere beatitudinem scilicet in suo esse generali, inquantum est aliquod bonum sufficientissimum, naturale est omni homini, et per consequens commune est tam fidelium, quam etiam infidelium, tam malorum, quam bonorum. Sic enim beatitudo naturaliter ab intellectu cognoscitur et a voluntate appetitur, ita quod circa hoc nec intellectus potest errare in cognoscendo, nec voluntas in appetendo. Ideoque cum sit mere naturalis talis appetitus non est meritorius vitae aeternae. Sicut quippe omnis homo naturaliter scire desiderat I. Metaphysicorum et ex hoc nec bonus, nec malus est, nec meretur, nec demeretur ita ex naturali desiderio beatitudinis, nec meretur, nec demeretur, ut patuit in ratione quaestionis, alioquin infideles et mali hominescum habeant hoc desiderium, mererentur vitam aeternam, quod est erroneum, et sic patet. Secunda veritas est, quod beatitudinem in esse suo speciali appetere, est meritorium vitae aeternae, patet secundum eundem Richardum ubi supra, quia – inquit – beatitudo in suo esse speciali, prout constitit in clara Dei visione et perfecta eius fruitione, nec naturaliter ut sic cognoscitur, nec naturaliter appetitur, sed divino munere seu divinae gratiae dono, scilicet per fidem Filii Dei Iesu Christi, iuxta illud Matth. XI.: Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius sequitur, et cui voluerit Filius revelare.18 Et in euangelio hodierno: Nemo – inquit – venit ad Patrem, nisi per me.19 Sic ergo beatitudinem appetere non sumus sufficientes ex nobis, tamquam ex nobis, sed omnis nostra sufficientia ex Deo est, ut ait Gregorius: Ad praedictas veritates ambas accipe hoc pro exemplo, quando tu esuris vel sitis vel fatigaris labore, ex naturali conditione numquid mereris ex hoc in generali esse, vitam aeternam (utique non), sed si esuriem illam, sitim vel fatigium aut laborem applicas in speciali pro Deo sufferrevel facere, sic mereris. Sic et in proposito. (E)
Tertia veritas est, quod ad consequendam caelestem et veram beatitudinem nullus hominum potest habere aptitudinem, nisi per triplicem theologicam virtutem vicem fidem, spem et caritatem. Haec patent primo ex autoritatibus Scripturae, dicit fidem quidem Mar. ultimo: Qui crediderit, et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non crediderit, condemnabitur.20 Item in ve. te. Tob. II.: Vitam illam exspectamus, quam Deus daturus est his, qui fidem suam nunquam mutant ab eo.21 Et in epistola ad Heb. XI.: Impossibile est sine fide placere Deo.22 Item Athanasius in Symbolo: Haec est fides catholica, quam nisi quisque fideliter firmiterque crediderit, salvus esse non potest et XXIV. q. I.: Nisi – inquit – soliditatem fidei, quis tenuerit, divinam praesentiam non cognoscit. Praeterea de spe Ps.: Multa flagella peccatoris - scilicet in inferno – sperantem autem in Domino misericordia circumdabit.23 Unde et orando dicit. Mirifica misericordias tuas qui salvos facis sperantes in te.24 Et Magister in III. Sententiarum dist. XXVI. c. I.: Spes – inquit – est certa exspectatio futurae beatitudinis ex gratia Dei et meritis conveniens. Denique de caritate Prover. VIII.: Ego diligentes me diligo.25 Et is est Cor. XIII.: Si linguis hominum loquar, et angelorum, caritatem etc.26 Secundo ex ratione ostenditur conclusio dicta, quia beatitudo nostra et ultimus finis est in solo Deo, perfecta ergo beatitudo nostra est in unione animae ad Deum. Tunc autem est anima nostra perfecte Deo coniuncta, quando secundum omnem suam potentiam, quam est Deo coniungibilis, fuerit coniuncta, hoc est: secundum memoriam, intellectum et voluntatem. Nam ut dicit Augustinus XIII. De Trinitate ca. VIII.: anima humana eo est imago Dei, quo capax et particeps esse potest in his tribus potentiis praedictis, scilicet memoriam, intellectum, voluntatem. Idcirco ad hoc, ut anima nostra beatificetur in Deo, requiritur, ut intellectus noster vere cognoscat Deum per fidem, per quam mereatur habere claram Dei visionem in patria. Et quod memoria innitatur divinae bonitati per spem confidendo, quod promissa bona caelestia restituet secundum nostra merita vel opera. Et quod voluntas nostra velit et diligat summum bonum, scilicet Deum, ut eidem firmo amore adhaerendo mereatur in patria aeternaliter eius fruitione iocundari et sic per fidem habebitur Deus, quia cognoscitur, ut veritas per spem tenebitur, ut aeternitas repromissa, et per caritatem diligitur et perfruetur, ut bonitas. Haec secundum Petrum Aureolum et Richardum ac Thomam super IV. dist. XLIX. et concordantes doctores. (F)
Tertio ex similitudine ostenditur conclusio secundum Petrum Aureolum in Compendio li. V. c. XVIII.: quia fides Deum tamquam agnitum Dominum regem in praesenti sequitur et veneratur, spes usque in caelum comitatur, scilicet per bonorum operum imitationem. Caritas hic desiderio fervens in caelo perenniter amplexatur. Aliud ad id exemplum accipiamus ab Ambrosio De poenitentia dist. II. § „Romanos” dicente, quod virtutes (scilicet permaxime theologicae) sunt animae tegumentum et quasi picturae ad animae ornamentum. Unde anima sine fide , spe et caritate est quasi homo nudus et turpis conspectui divino, hbanes autem fidem, sed non spem ex operibus bonis, neque caritatem, est sicut homo habens vestem valde laceratam vel scissam, adeo quod appareat turpitudo hominis, propterea nec talis est dignus conspectu divinae maiestati. Habens vero fidem et spem operum bonorum sine tamen caritate, puta, quia cum hoc est in peccato mortali, est sicut homo habens vestem stercore sordidatam. Unde nec talis habet vestem debitam regio conspectui propter quod dicetur tali illud Mat. XXII.: Amice, quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem.27 Et valde timendum est, ne de eo dicatur, quod sequitur ibidem: Ligatis manibus et pedibus mittite eum in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium.28 Ad propositum. Isti apostoli Philippus et Iacobus habuerunt fidem, qua magna miracula fecerunt, habuerunt etiam spem magnam, qua omnia terrena pro Christo contempserunt fortiter ardua operati sunt. Habuerunt quoque maximam caritatem adeo, quod mortem pro Christo desideranter susciperent, ideo magni sancti et beati sunt etc. O ergo, Christiane, disce in his imitari sanctos, ut sis idoneus ad consequendam caelestem beatitudinem , quid tibi perire cum diabolo etc. (G)
Circa tertium principale de quietatione animae in Deo et satietate quaeritur. Unde est, quod anima humana non potest satiari et quietari, nisi in solo Deo. Iuxta quid ait Philippus: Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Respondetur secundum doctorem, quod hoc est praecipue triplici ratione. Prima ratio est expertae finis creationis animae, quia anima rationalis facta est ad Deum tamquam ad finem suum ultimum. Unde Augustinus li. II. Sententiarum dist. I. dicit: Fecit Deus rationalem creaturam, ut summum bonum intelligeret, intellegendo amaret, amando sine fine frueretur et possideret.29 Sed quia omnis appetitus fit ratione carentiae sui, scilicet naturalis finis, ideo anima non potest quietari, donec perveniat ad Deum. Unde Augustinus li. Confessiones: Fecisti, Domine, cor meum ad te, et ideo inquietum est, donec requiescat in te.30 Secunda ratione expertae imaginis divinae, quia anima creata est ad imaginem Sanctae Trinitatis divinae, et ideo non potest repleri, nisi Deo trino et uno. Sicut exempli gratia vas triangulare nunquam potest repleri corpore sperico propter angulos improportionabiles figurae spericae. Ita anima non repletur toto mundo sperico, sed solo Deo trino in personis. Hugo de Sancto Victore: Multa – inquit – bona sunt in hoc mundo et haec omnia animam hominis nequiunt satiare. Unum autem est bonum apud Deum, quod cum percipitur, in eo plena satietas invenitur - haec ille. Tertia ratio expertae bonitatis infinitae. Satietas enim constitit in adimpletione omnium desideriorum, sed anima creata est ad capiendum Deum, qui est infinitae bonitatis, ergo non potest quietari in quocumque bono finito, scilicet creato, nisi habeat infinitum bonum, quod est solu ipse Deus, in quo est omne bonum. Unde Exo. XXXIII. dicit Dominus Moysi: Ego ostendam tibi omne bonum, id est me ipsum, in quo est omne bonum.31 Haec perpenderunt apostoli et ideo mortem non recusarunt subire pro tali et tam ineffabili bono Deo. O, carissimi et nos, haec recognoscentes, accedamus humiliter prostrati coram Domino Iesu adorantes et petentes cum Philippo. Domine Iesu, filii Dei vivi, te suppliciter exoramus: ostende nobis infinitum hoc bonum in patria, scilicet Deum Patrem et te, Iesu bone, et Spiritum Sanctum, et sufficit nobis ad sempiternam beatitudinem, quam nobis praestet meritis horum apostolorum suorum benedictus Iesus, qui cum ipso Patre et Spiritu Sancto vivit et regnat in saecula.
1 Ioh 14, 8
2 Mt 20, 21
3 Mt 24, 3
4 cf.: Lc 9, 52-4.
5 Sir 10, 11
6 cf.: I Cor 8, 1
7 Mt 5, 44
8 Ioh 17, 3
9 Aug. De Trin. 13, 8, 11
10 Aug. De Trin. 10, 1, 2
11 cf.: Ioh 10, 9: Per me si quis introierit, salvabitur: et ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet.
12 Is 26, 10
13 Gal 5, 17
14 Rm 7, 22
15 editio: coertionem
16 Rm 2, 14
17 Ps 41, 2
18 Mt 11, 27
19 Ioh 14, 6
20 Mc 16, 16
21 Tb 2, 18
22 Hbr 11, 6
23 Ps 31, 10
24 Ps 16, 7
25 Prv 8, 17
26 I Cor 13, 1
27 Mt 22, 12
28 Mt 22, 13
29 cf.: Petrus Lombardus, Sententiarum libri IV.; Ignotus Auctor, De beatitudine 3. c.; Laskai Osvát, De sancta Katherina virgine et martyre (XC. Sermo)
30 Augustinus: Confessiones 1, 1, 1
31 Ex 33, 19