Domus sermonum compilatorium

Eötvös Loránd Tudományegyetem Régi Magyar Irodalomtudományi Intézet

---

Pelbartus de Themeswar

ST

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum orrdinem vocum ››
Collaboratores ››

PH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Collaboratores ››

PA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Index Sacrae Scripturae ››

TH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TP

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ1

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››

PQ2

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ3

Index sermonum ››

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LXVI.]

In Parasceve

Sermo primus de doloribus, passionisque Christi historia devota

Miseremini mei, miseremini mei, saltem vos, amici mei, quia manus Domini tetigit me. Iob XIX. c.¹ (A)

Hodie, carissimi², passionem Domini nostri Iesu Christi recolentes et eius sanctissimae Matris Virginis compassionem ad fletum compassionis nos disponere debemus. Talis memoria - ut inquit Bernardus - requirit lacrimas. Ideoque aspiciamus mente et contemplemur, qualiter piissima Virgo Maria, spes unica mundi vultu maesto et squalido stat sub cruce Filii sui dilectissimi Iesu, Salvatoris mundi. Et advertamus, quomodo nos excitat, et verbis praemissis provocat ad compassionem, fletum et collacrimationem cum ipsa super unici passione dicendo omnibus nobis: Miseremini mei, miseremini mei, saltem vos, amici etc. In quibus verbis monet nos ad compassionem super ipsa et super Filio in cruce pendente triplici consideratione. Primo ex consideratione ipsius, qui patitur, quia ipse Deus Dominus et Redemptor noster est, qui pro nobis incarnatus est ex Maria Virgine. Idcirco ait: "Miseremini mei, scilicet matris maestissimae, propter cordis mei amarissimum dolorem, miseremini mei, id est Filii mei dilectissimi tam acerbissima morte pro vobis morientis, qui est Deus meus et filius meus, et Dominus et Redemptor vester. Flete mecum, quia, ecce, quem de Spiritu Sancto concepi verum Deum et hominem, et lacte virgineo alui, inter duos latrones cruci affixum et vulneribus plenum mori video." Secundo ex consideratione causae, qua patitur, quia non pro se, sed pro nostrae dilectionis amicitia, ut nos redimeret suo sanguine pretioso, et ablueret a peccatis, ac Deo acceptabiles faceret. Propter quod addit: Saltem vos, amici mei, quasi diceret: "Considerate, quia pro vestro amore patitur! Et ideo una mecum flete, si estis veri amici!" Nam revera quando quis magnus dominus moritur, illi, qui flent et plorant super eo, signum est, quod sunt de parentela vel familia vel amicitia eius. Sic in proposito, unde Bernardus: Si membrum Christi es, plange et dole cum gemitu et lacrimis mortem pretiosam unigeniti Filii Dei! Alioquin, o ingrate, quid facis, si non compateris? A tua nobilitate degeneras in beluam, et homo esse desistis. Haec Bernardus, tractans super illud Ps. "Memoriam abundantiae suavitatis" etc. Tertio ex consideratione poenae acerbissimae, quam patitur. Unde ait: "Quia manus Domini tetigit me, permittendo intra et extra acerbissimis poenis filium meum affligi." Ideo Augustinus de dolore Virginis loquens ait: Quis extimare poterit, quanta tristitia et dolore vulnerabatur cor maternum super unici et naturalis filii passione, quem tam caste concepit, tam gaudiose peperit, tam dulciter aluit, vidit eum ligatum, et solvere non potuit, vidit vulneratum, nec vulnus ligare valuit, vidit sanguinem defluere, et abstergere nequivit, caput inclinatum, et sustentare non potuit, flentem, et prae tristitia consolari nequivit, audivit eum "Sitio!" clamantem, et nec aquae potum ei ministare valuit? Haec ille. O ergo carissimi, audiamus beatissimam Dei Matrem Mariam flebili voce nobis dicentem: "Miseremini mei, miseremini mei, saltem vos, amici, flendo mecum et compatiendo super morte Iesu, filii mei praedulcissimi! O Christiani, sic a Deo dilecti, ut sanguine filii eius et mei essetis redempti, miseremini mei, flete mecum! O viri, o mulieres, o iuvenes et senes, o virgines et viduae et coniugati, o reges et principes, o divites et pauperes, plangite mecum regem regum et Deum omnium hodie mortuum, benignissimum Dominum vestrum tam dire passum! Iesu, fili mi, fili mi, Iesu, lumen oculorum meorum, spes et solatium vitae meae, tu hodie pro peccatoribus passus in cruce et mortuus es, vulnerasti cor meum amarissimi doloris gladio! Videbo ergo, qui ex tuis Christianis compatiantur tibi et mihi." His et similibus verbis Virgo Beata duritiam nostri cordis emollit ad compassionem. Sed quoniam non sufficimus a nobis compati et flere de Christi passione, opus est supernum pro hoc auxilium implorare. Et licet in aliis praedicationibus consuevimus Matrem gratiae Virginem implorare, tamen quia hodie occupata est circa filii sui lamenta, et gaudium angelicae salutationis conversum est illi in luctum et maerorem, ideo confugiamus ad crucem sanctam, illamque pro gratia salutemus dicendo illa verba Ecclesiae:

O crux, ave,

spes unica

hoc passionis tempore,

auge piis

iustitiam

reisque dona veniam!

O sanctissimum signum vitae, o salutis remedium, tu hodie portasti pretium mundi, per te ergo hodie, perfusum Christi sanguine, ipsum Dei Filium, Iesum, qui pependit in te, precamur, ut sui sanguinis memoriam infundat cordi nostro, quatenus cum lacrimis compassionis verae et dilectionis loqui et audire possimus eius passionem, amen. Ad quod oremus: Pater noster. (B)

Miseremini mei, miseremini etc. Passionem Domini nostri Iesu Christi, fratres carissimi, prosequendo pro devotiori modo libeat converti nostra verba ad ipsam benedictam Virginem Mariam, et cum mellifluo Bernardo in sermone super evangelio "Stabat iuxta crucem" alloqui sic: Memento, obsecramus, o dulcis Domina et Mater Virgo, illius venerandae stationis, quo tuo tam beato Filio adstitisti pendenti in cruce! Reduc, quaesumus, ad memoriam cordis tibi cogitationes et innocentis animae angustias, quas tunc habuisti, quando unigenitus tuus coram te immolatus est! Recogita, quod omnia pro nobis peccatoribus tolerare voluit! Ad te ergo, o pia Domina, ad te, o unica spes nostra, confugimus, noli spernere nos peccatores propter eum, qui amore nostri pependit hodie coram te in cruce, sed enarra nobis filii tui dolores, et impetra compassionis verae et fletus gratiam, ut inveniamus misericordiam coram tuo Filio! Et subdit Bernardus: Quomodo credis, o fidelis anima, quod illa Virgo super omnes mitis et benigna, pietate plena negabit se tibi taliter supplicanti? Attendite ergo, fratres, Mariam loquentem secundum praeacceptum thema: Miseremini (inquit) mei, miseremini, saltem vos, videlicet amici mei Christiani, sanguine nati mei abluti, quia manus Domini tetigit me in Filii mei passione, replendo praecipue duodecim doloribus:

• Primo dum filius meus praedilectus a discipulo traditur
• Secundo dum unicus meus ad mortem vadens a me separatur
• Tertio dum ipse praedulcis Iesus meus in horto captivatur
• Quarto dum ad Annam ductus alapizatur
• Quinto dum apud Caipham deluditur
• Sexto dum apud Pilatum false accusatur
• Septimo dum apud Herodem fatuus reputatur et despicitur
• Octavo dum in praetorio crudelissime flagellatur
• Nono dum pungentibus spinis sacrum eius caput coronatur
• Decimo dum ad mortem iudicatur, et patibulum sibi baiulandum imponitur
• Undecimo dum in Monte Calvariae crucifigitur
• Duodecimo dum moritur in cruce flens, et sepelitur.

Et sic tota series et historia passionis Dominicae comprehenditur. (C)

Primus itaque dolor et amaritudo, quem sustinuit Christus et Beatissima Mater eius, quem et nos debemus pie meditari, dicitur traditionis, dum scilicet talem iniuriam patitur, quod a discipulo, cui multa bona fecerat, in mortem traditur. Circa quod notemus tria:

• Primo traditionis occasionem
• Secundo traditionis consultationem
• Tertio eius exsecutionem.

Primo traditionis occasionem, de qua notandum secundum doctores, praecipue Lyram, quod Iudas motus fuit cupiditate ad Christi venditionem, ut posset recuperare per hoc valorem ungenti super caput Christi effusi. Cum enim Christus sciret appropinquare tempus passionis, appropinquavit et loco, scilicet civitati Hierusalem. Venitque sexto die ante passionem in Bethaniam, Ioh. XII.³ Nam postquam Christus Lazarum suscitavit, ut putatur, XV. die ante suam passionem, propter quod Ecclesia feria sexta ante Dominicam de passione legit evangelium de Lazari resuscitatione, quae dies est XV. ante Parasceve, quo passus est Christus, Iudaei tunc, scilicet in Dominica de passione definierant⁴ occidere Christum. Et ideo recesserat, quousque appropinquaret Pascha trans Iordanem, et moratus est in civitate parvula, nomine Effrem, indeque cum discipulis rediit appropinquante Pascha, ut ipse Christus, verus agnus immolaretur pro nobis immediate post figuralis agni Paschalis immolationem, veniensque Bethaniam ad Sabbatum ante Ramis Palmarum hospitatus est in domo Simonis leprosi, Mat. XXVI.⁵ Iste tunc non erat leprosus, quia iam fuerat curatus antea a Christo Domino, retinuerat tamen nomen leprosi, sicut et Matthaeus post vocationem adhuc vocabatur publicanus, ipseque postea nominatus est Iulianus episcopus Cenomanensis. Ibi fecerunt coenam Domino, et Martha ministrabat, et Lazarus unus erat discumbentium, quem suscitaverat Iesus. Et secundum Lyram iste Simon leprosus erat vicinus Marthae, et propter hoc ipsa in domo eius ministrabat pro reverentia Christi, sicut solent homines facere in domibus amicorum suorum. Magdalena autem tunc compatiens Christo aestuanti et fatigato accepit libram unguenti nardipistici, quod est nomen loci, de quo talia pretiosiora fuerunt in pixide alabastro, et unxit pedes Iesu adustos ex calidae terrae pulvere, utpote qui nudis pedibus incedebat, et extersit capillis. Hoc ordine converso dicitur, quia primo lavit pedes eius, secundo capillis extersit, tertio unxit. Et eiusdem unguenti residuam partem maiorem effudit super caput ipsius recumbentis in mensa, et domus impleta est ex odore unguenti. Erat enim liquor ille refrigerativus et confortativus membrorum et valde odoriferus, et ideo effudit super caput, quod videbat prae calore solis nimis exustum, cum Christus sine pileo incederet, ut sic refrigeraretur, sicut solet fieri in effusione aquae roseaceae. O quam gratissimo animo Beata Virgo Maria, quae tunc aderat, istud accepit a Magdalena, et ei resalutavit! Tunc Iudas, qui eum traditurus erat, murmuravit dicens: "Ut quid perditio haec unguenti facta est? Poterat enim venumdari plus quam trecentis⁶ denariis, et dari pauperibus."⁷ Quod dixit, quia fur erat et loculos habens, et ea, quae mittebantur, scilicet in elemosynam pro Christo et discipulis, portabat,⁸ et ad murmurandum consimiliter discipulos induxit, sed discipuli moti sunt ex compassione ad pauperes, Iudas autem ex avaritia, ut posset furari decimam saltem partem CCC denariorum. Tunc ergo concepit Christum Iudaeis vendere pro XXX denariis, qui sunt decima pars CCC denariorum. Iesus ergo sedavit eos dicens: Quid molesti estis huic mulieri? Bonum enim opus operata est. Nam semper pauperes habetis vobiscum, me autem non semper habetis. Amen dico vobis, ubicumque praedicatum fuerit hoc evangelium, dicetur, quod haec fecit in memoriam eius,⁹ id est ad laudem eius recitabitur, quod hoc fecit, virtuose praeveniens ungere corpus meum in sepulturam. Unde et Lyra super Matthaeum XXVI. dicit, quod Magdalena Spiritu Sancto edocta partem unguenti ad sepulturam Christi reservavit, et quod Christus hoc sibi praecepit, ut servet etc. Et sic patet occasio.

Secundo nota huius traditionis consultationem, quia post haec Feria quarta proxima, scilicet post Ramis palmarum principes sacerdotum fuerunt congregati ad tractandum de morte Christi, ut eum dolo tenerent et occiderent, scilicet occulte, sine populi seditione. Dicebant autem: Non in die festo, id est in sollemnitate paschali imminente de proximo, ne forte tumultus fieret in populo,¹⁰ quia multi convenerant pro festo in Hierusalem, et reputabant Iesum esse Christum verum, propter quod timentes populi seditionem contra se fieri consulebant mortem eius post festa differendam, sed hoc consilium mutaverunt postea, quia invenerunt opportunitatem capiendi Christum per Iudam. Interea Dominus Iesus Dominica palmarum ascendit Hierusalem, et turba cum maximo honore eum deduxit, ut patet per evangelium Dominicae palmarum.¹¹ Ascendit etiam Secunda feria et Tertia feria, et singulis diebus illis praedicavit in templo, et multas insidias a Iudaeis ac contradictiones sustinuit, de quibus longum esset hic enarrare, nullus autem ipsum in hospitio¹² recipiebat, quia iam erat apud Iudaeos definitum, quod si quis eum confiteretur Christum, extra synagogam fieret, propterea quolibet die praedicto redire ipsum oportebat in Bethaniam ieiunum et ibi hospitari apud Martham, et iterato mane ascendebat. Ipsa autem Feria quarta secundum Lyram tunc Iesus non venit Hierusalem, sed mansit in Bethania, ut Iudaei liberius haberent locum tractandi de morte sua, et Iudas tradendi haberet opportunitatem. Ipso itaque die Iudas spiritu maligno instinctus ascendit Hierusalem tamquam dispensator empturus aliqua pro die festo, et accessit ad Iudaeorum concilium se sponte ingerens, nec vocatus, dixitque eis: quid vultis mihi dare, et ego eum vobis tradam,¹³ scilicet sine strepitu occulte capiendum. Chrysostomus: Quasi diceret: "Ita vilis et profanus factus est mihi iste Iesus, quem vultis occidere, quod si velletis mihi dare saltem unicum denarium, ipsum paratus sum vobis tradere." Illi ergo gavisi sunt, ut dicitur Lucae XXIII.¹⁴ Et constituerunt ei triginta argentos, quorum quilibet valebat usuales decem nummos, et per consequens in toto valebant CCC usuales, et sic recuperavit valorem unguenti. Haec Lyra super Matthaeum. Hic Bernardus exclamat dicens: O Iuda, omnium sceleratissime, o perverse latro et infidelis fur, si nolebas misereri Filio, saltem misertus debuisses fuisse dolori materno! Quid fecerat tibi Magister tuus, qui tibi peccata tua enormia indulsit? Apostolum te fecit, potestatem eiciendi daemonia et infirmos curandi tribuit, pedes lavit, corpus suum dedit, et aeterna praemia repromisit. O stulte, et ecce mercator pessime, ex quo voluisti eum vendere, cur non vendidisti Magdalenae, quae non triginta, sed et mille tibi pro eo denarios obtulisset? Item Augustinus: O Iuda inique, potuisti petere a matre XXX denarios, quae ostiatim mendicando tantam tibi et ampliorem ordinasset pecuniam! Item Bernardus: O Iuda infelicissime, quid fecisti perdens et pecuniam, et te? Non verecundaris exhibere venalem, cuius una gutta sanguinis dignior fuit omni argento et auro mundi, et tu ponens in optione XXX denariis contentaris? Haec illi. Quo facto Iudas rediit Bethaniam, et exinde quaerebat opportunitatem tradendi sine turbis.

Tertio nota traditionis exsecutionem, quam adimplevit in nocte sequentis diei per osculi signum tradendo, de quo infra. (D)

Quaestio hic occurrit, utrum Iudas et Iudaei aliquo modo habeant excusationem in traditione et occisione Christi. Et potest argui, quod sic, quia sic a Deo erat praeordinatum, et per ora prophetarum a Spiritu Sancto sic praenunciatum, quod Christus tradi deberet a proprio discipulo, iuxta illud Ps.: Qui edebat panes meos, magnificavit super etc.,¹⁵ et occidendus foret a suo populo vel a suis fratribus Iudaeis, sicut Abel a fratre Cain est occisus, et Ioseph a fratribus venditus, unde Isa. I.: Filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me. Cognovit bos possessorem suum, et asinus praesepe Domini sui, Israel autem non cognovit me.¹⁶ Unde sicut Deus non peccavit sic praeordinando, ut pro nobis traderet Filium, videtur, quod nec isti peccaverunt adimplendo Dei voluntatem. Respondet Thomas III. parte q. XLVII., quod eadem actio diversimode iudicatur bona vel mala, secundum quod ex diversa radice procedit. Quia ergo Deus Pater tradidit Filium et Filius seipsum ex charitate passioni et morti, et humili oboedientia Filius factus est pro nobis oboediens usque ad mortem, quod Spiritus Sanctus praedixit per prophetas pro nostra salutifera fide fundanda, Iudas autem cooperatus est passionem ex cupiditate et iniquitate, Pilatus ex humano timore, Iudaeorum sacerdotes et Pharisaei livore et invidia, quia arguebat Christus eorum vitia, ideo isti non excusantur, sed vituperantur, Deus autem laudatur pro beneficio charitatis.

Si dicas vel petas: Si nullus Christum tradidisset et nullus occidisset, quomodo genus humanum redemptum fuisset? Respondetur secundum Alexandrum de Hales in III. volumine Summae, quod in tali casu sola Christi voluntas patiendi suffecisset ad redemptionem, ideo non debuit eum Iudas tradere sic ex cupiditate, nec Iudaei occidere etc., nec voluit Deus Christum sic ab eis intentione prava occidi, quamvis permisit, voluit quidem pro nostra expiatione offerri, iuxta illud Isa. LIII.: Oblatus est, quia ipse voluit.¹⁷ Et quod Christus voluntarie pati vellet pro nobis, multiplici signo ostendit, cum illud praedixit, et scienter ad locum passionis venit, et se capere volentibus obviam processit, et uno verbo omnes prostravit. Demum ut Chrysostomus ait: Ne quis dicat, quoniam ipse Iudaeos ad illud induxit, ut ipsum occiderent, seipsum tradens in manibus eorum manifeste ostendit eis omnia, quae sufficiebant eos revocare a malo, sed quia illi obstinati permanebant in malitia, se illorum potestati permisit a diabolo tradendum. O quam benigne ergo, o quam humillime, o quam charitative subiit pro nobis Deus passionem et omnem tribulationem a pessimis illis inferendum! O Beata Virgo Maria, merito ipsi tuo Filio et tibi est compatiendum pro tali tantaque charitate nobis miserrimis gratiose exhibita. (E)

Secundus dolor Christi et Matris eius dicitur tristissimae separationis, et iste fuit dolor amarissimus, ut colligi potest praecipue ex tribus. Primo ex piae Matris desolatione et interno maerore, quia videbat suum Filium, in quo habuit totam spem solatii, ultro euntem ad moriendum in Hierusalem. Audierat enim, quod fuerat iam definitum apud Iudaeos, ut occiderent Christum, et signis evidentibus - cum nullus in Hierusalem ipsum audebat hospitio capere - patebat. Unde ut volunt devoti et rationabiliter dicunt, quod Christus sibi revelaverit instare tempus passionis. Materno ergo affectu coepit, ut aiunt, ipsa Feria quinta genibus flexis Filium petere taliter: "Quaeso te, Fili mi et Deus meus, exaudi me, matrem maestissimam, ut non ascendas in Hierusalem, nam hic, in Bethania praeparabunt tibi Martha et Magdalena agnum paschalem, ne forte inimici manus iniciant tibi!" Cui respondit Dominus: "Non licet" - inquit - "carissima mater, in hoc te exaudire, sed potius voluntatem Patris facere, ut impleantur Scripturae. Nam Isa. LIII.: Oblatus est, scilicet Filius Dei, quia ipse voluit,¹⁸ scilicet Pater et Filius." Cui gloriosa Mater: "Scio" - ait - "Fili mi, quod sic voluit Deus Pater redimi mundum tua passione et morte, sed quia cor maternum hoc cogitans crepet amaritudine, saltem da mihi, si possibile est et convenit, antea mori, quam tu, Fili mi dilectissime, moriaris, aut simul tecum exhalare spiritum, aut in extasim mentis rapi, ut penitus nil sentiam!" Nec mirum, si sic petierit pia mater, cum et Christus suo modo oravit Patrem, ut si possibile est, transeat calix etc.¹⁹ Tunc dulcissimus Iesus ait: "Non decet hoc, carissima mater, ut tu ante meam mortem moriaris, quia sic ad limbum tenebrosum deberes descendere, scilicet ad sanctos patres, et inde per me educi. Item non decet etiam simul tempore mecum te mori, quia debeo tibi tantum honorem facere in tua morte, ut cum omnibus angelis et sanctis meis tibi occurram, et sic te in caelum suspiciam honorificentissime, ut matrem decet Dei, propter quod oportet prius me mori et sanctos patres de limbo educere et in caelum ascendere, et ibi tibi dignum locum praeparare super omnes beatos. Item nec licet in morte mea te rapi in extasim ab usu sensuum, ut dolores, quos praedixit tibi Simeon, cum me praesentabas in templo, sustinere habeas, et martyrium mecum in anima patearis, ac coronam super omnes merearis. Habe ergo, carissima mater mea, patientiam, quia sicut oportet me pati, ita et te pro me compati! Consolare autem, quia tertia die resurgam, et te visitando laetificabo!" Pie possumus contemplari, quantum tunc fleverit Beata Virgo, quam dulciter verba Filii audierit a mane usque ad illam horam separationis.

Cum ergo iam diei illius vespere appropinquaret, quando agnus paschalis deberet immolari, accesserunt discipuli ad Christum dicentes: "Ubi vis, paremus comedere Pascha",²⁰ id est agnum paschalem. Et Petrum ac Iohannem, ut dicitur Lu. XXII., in Hierusalem misit dicens: "Ecce euntibus vobis in civitatem occurret vobis homo lagenam aquae baiulans, sequimini eum, et quocumque introierit, dicite domino domus: "Magister dicit: Tempus meum, scilicet patiendi prope est, apud te facio Pascha cum discipulis meis."²¹ Quasi diceret: "Provide mihi de loco et de cibo!" Creditur enim, quod ille erat discipulus Christi, occultus tamen. Non expressit nomen illius, ne Iudas rapide festinans ad Christum tradendum posset praescire locum, sed praedixit miraculose signo certo, quo deberent ire. Euntes ergo discipuli invenerunt sic, et ibi paraverunt.²² Unde patet, quod Christus ita pauper erat, quod nec domicilium, nec unde emere posset agnum, habebat.

Interim, ut tradunt devoti et satis utique rationabiliter, Christus ut bonus filius matri valediceret, elicentiavit omnes e domo illa praeter matrem, et coram ea genua flexit. Quo viso humillima Virgo festinavit, et ipsa coram Filio procidit ad genua, coepitque piissimus Iesus taliter dicere: "O Mater praedilectissima, regratior tibi, quod me fideliter et humiliter ad verba angeli Gabrielis in uterum suscepisti, et quod mensibus novem me portasti in utero virgineo, quod me peperisti, lactasti, nutrivisti, multos labores et angustias pro me sustinuisti fugiendo in Aegyptum, ibi manens et inde rediens, et triduo me tandem requirens, annisque XXX semper mihi fidelissime et devotissime in omnibus servivisti, et quot guttas lactis tui virginei mihi dedisti sugenti, quot servitia impendisti, quot labores et poenalitates pro me sustinuisti, tot et tantas tibi refero gratiarumactiones. Vale ergo nunc, dulcissima Mater, et mane in gratia meae deitatis, quia ecce a te separabor, ut vadam ad moriendum pro genere humano!" O quantus ibi fuit fletus, quantus luctus Virginis Matris et piissimi eius Filii super matre compatientis, cogitet haec pia mens! Tandem spiritu resumpto Beata Virgo ut potuit loqui, dixit: "Gratias tibi ago, Deus meus, qui me dignatus es eligere in matrem, cum essem paupercula ancilla tua, et quod servitia mea placuerunt tuae maiestati." Sicque se invicem osculando vale sibi dixerunt. Dominus quoque Matrem suam Marthae et Magdalenae commendavit.

Venit ergo Dominus Iesus in Hierusalem cum discipulis ad domum, in qua iusserat Pascha praeparari, quae ut putatur ab aliquibus, fuit domus sancti Marci evangelistae, quem beatus Petrus baptizaverat. Sed ut ait Chrysostomus, mirabile fuit, quod iste paterfamilias Christum suscepit sciens se incurrere inimicitias Iudaeorum ex hoc, a Deo tamen inspiratus contempsit multorum odium, sicut et antea Spiritu Sancto edoctus emerat tot agnos, ut tot hominibus hospitandis, id est Christo et XII apostolis et LXXII discipulis sufficerent convenienter pro illa coena, et fecerat vel emerat tantum de azymis panibus et de lactucis agrestibus. Item disponere habuit pro singulis illis cingulos, si qui non habebant, et calcios et baculos. Sic enim debebat comedi agnus paschalis, scilicet renes praecingendo, in pedibus calciamenta habendo et baculos in manibus. Discipuli autem Christi nudis pedibus incedebant, ergo mirum, quod homo ille pro tot hominibus convenienter disposuerit his modis. Item ascendente Iesu cum discipulis ascendit de Bethania sanctissima Maria cum mulieribus Martha et Magdalena ad domum earum, quam habebant in Hierusalem. Nam partem aliquam vici illius civitatis leguntur possedisse cum Lazaro, fratre suo, ibique hospitata est. O quam amara fuit nox illa Beatae Virgini Matri! O quantis lacrimis suum Filium Deo Patri commendavit in omnibus eius adversis! Et sic patet. (F)

Secundo denique gravatur amaritudo doloris istius in Christo ex Iudae obstinatione. Vespere enim facto hora coenae discubuit, Lu. XXII., et duodecim - inquit - discipuli cum eo, scilicet in eadem mensa, alii autem in aliis mensis. Et ait illis: "Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum, antequam patiar."²³ Lyra: Ut finito veteri Pascha inchoet Novum Testamentum, quod erat Christo in desiderio. Tunc comesto agno paschali, antequam alia fercula afferrentur, vestimenta deposuit, in linteo se praecinxit, aquam in pelvim infundit, et pedes discipulorum lavare coepit. Venit primo secundum Lyram ad Simonem Petrum, qui dixit: "Domine, tu mihi lavas pedes?"²⁴ Simon de Cassia: "Tu, Deus, homini? Tu, creator, peccatori et vilissimo piscatori lavas pedes? Surge, Domine Deus, surge, creator meus, non enim possum hoc sustinere pro tua reverentia." Respondit Iesus: "Quod ego facio, tu nescis modo, scies autem postea." Et Petrus: "Non lavabis mihi pedes in aeternum!" Respondit autem Iesus: "Si non lavero te, non habebis partem mecum." Dicit Petrus: "Domine, non tantum pedes, sed et manus, et caput!" Dicit ei Iesus: "Qui lotus est, scilicet in baptismo, non indiget nisi ut pedes lavet", id est animae affectus in vera poenitentia. Baptismus enim non est iterabilis, sed poenitentia est facienda pro peccatis subsequentibus, et sic homo erit mundus totus,²⁵ scilicet a peccatis. Postquam lavit pedes eorum, recubuit iterum vestimenta accipiens, et dixit: "Vos vocatis me Magister et Domine, et bene dicitis, sum etenim; si ergo" etc.²⁶

His peractis accepit panem, et gratias agens benedixit, et dixit: "Accipite et comedite, hoc est corpus meum!"²⁷ Similiter et calicem etc. Sic quoque eos omnes communicavit corporis et sanguinis sui sacramento. Tandem ipsos ordinavit in presbyteros et pontifices, dicens: "Hoc facite, quotienscumque sumitis, in meam commemorationem."²⁸ Ex quibus dictis secundum sententiam Bonaventurae in sermone II. de coena Domini clare solvitur quaestio utilis contra haereticos, qui dicunt haesitando, quomodo sit in hoc sacramento verum corpus Christi, cum nullo modo percipitur sensu ibi esse aliud, quam panis et vinum. Respondetur secundum Ambrosium li. De sacramentis, ut notatur de consecratione dist. II. "Revera", quod hic verba Domini Salvatoris operantur. Sermo enim Christi, qui potuit ex nihilo facere, quod non erat, scilicet in creatione mundi, potest ea, quae sunt, id est panis substantiam et vini mutare in illud, quod non erat, id est in corpus et sanguinem, et hoc manentibus accidentibus per se. Et infra dicit: Liquet, quod praeter naturam Virgo generavit, et hoc, quod conficimus, corpus ex Virgine est. Quid hic quaeris naturae ordinem in Christi corpore, cum praeter naturam sit ipse Dominus Iesus natus ex Virgine? Vere utique caro Christi, quae crucifixa est, quae sepulta est, vere illius carnis sacramentum est. Haec Ambrosius. Et huius veritas secundum sanctum Bonaventuram patet ex hoc, quia Christus dixit: Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur, ergo idem corpus traditum in mortem est in hoc sacramento. Et iterum Ioh. VI.: Caro mea vere est cibus etc.,²⁹ nec obstat, quod non sentitur sic, quia voluit sic velari accidentibus propter certas causas, de quibus hic pertranseo. Sed forte adhuc dicas: "Licet ex dictis clarescat Christum hoc potuisse et fecisse, ut in carnem suam converterit panem illum et vinum in sanguinem, sed quomodo possum hoc credere, quod hanc potestatem presbyteris omnibus tunc dederit?" Respondetur breviter secundum Bonaventuram ibidem, quod cum Christus sic suo sermone confecit, statim discipulis ait: "Hoc facite in meam commemorationem."³⁰ Quid est hoc: "Facite!" - inquit -, nisi "Sicut ego confeci, hoc facite!"? Idem ergo sermo Christi, qui verus Deus est, potuit et panem ac vinum mutasse, et sacerdotibus potestatem conficiendi tradidisse ministerialiter, quia ad verba sacerdotis, quando profert super panem vel vinum verba Christi, mox Deus ipse principaliter operationem transsubstantionis facit. Et quod hoc sic intelligi debeat de tradita potestate sacerdotibus conficiendi corpus Christi, patet per Apostolum I. Cor. XI., ubi dicit, quod postquam Christus dixit: "Accipite et manducate, hoc est corpus meum!", ait: "Hoc facite in meam commemorationem, quotienscumque sumitis." Et consequenter subdit dicens: Itaque quicumque manducaverit panem vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Christi.³¹ Et manifestum est, quod loquitur de pane et calice sacerdotum Christi, quia loquitur Christianis hominibus diu post tempora Christi a sacerdotibus communionem accipientibus Eucharistiae. Haec secundum Bonaventuram ubi supra.

Post haec Christus videns Iudam intantum obstinatum, quod nec humilitas Christi in pedum illius ablutione et deosculatione, nec esus tanti sacramenti ipsum a malo proposito molliret, turbatus est spiritu. Et ut dicit Augustinus, lacrimare coepit super Iudae peccato et damnatione praevisa, voluitque ipsum revocare saltem per verba enodando malitiam eius, sed non exprimendo personam. Unde dixit: "Ego scio, quos elegerim, ammodo dico, priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis, quia ego sum.",³² scilicet vere Christus, verus Deus et homo, sciens certitudinaliter secreta cordium et futura a proprio arbitrio hominis dependentia, quod est proprium Dei. Et protestatus est, et dixit: "Amen, amen dico vobis, quia unus ex vobis me tradet,³³ vae autem homini illi, per quem tradar ego, melius illi erat, si natus non fuisset."³⁴ Aspiciebant ergo ad invicem,³⁵ pertimescentesque fragilitatem suam coeperunt singuli dicere: "Numquid ego sum, Domine?" Tunc ait Iesus: "Qui intingit manum mecum in catinum." etc.³⁶ Catinum vas est fictile, in quo erat succus lactucarum agrestium ad esum agni paschalis. Iudas quoque, ne tacendo redderet se suspectum, ait: "Numquid ego sum Rabbi?" Ait illi Iesus: "Tu dixisti."³⁷ Et ex his alii non potuerunt scire, quia omnes edebant duodecim de eodem catino in medio posito. Et quia hoc Christus Iudae dixit, aliis non advertentibus, sed hoc solius Iudae conscientiae significavit, ut revocaretur pudore. Sed quaereres: "Quare noluit Christus Iudam manifestare?" Respondetur, ne a Petro dentibus laceraretur, et doceret proximorum occulta peccata non revelare, quia hoc esset contra charitatem, nisi essent talia contra commune bonum, ut dicit Augustinus. Petrus ergo innuit Iohanni, qui recumbebat super pectus Iesu, ut interrogaret, quis ille foret. Iohannes autem ait Iesu: "Domine, quis est, qui tradet te?" At ille: "Cui intinctum panem porrexero, ille est." etc.³⁸ Et hoc dixit submissa voce, ne alii audirent, et statim porrexit Iudae. Iohannes autem mox raptus fuit ad visionem secretorum caelestium, et sic indicare Petro hoc nequivit. Post bucellam intravit Satanas in Iudam, scilicet ad amplius ipsum possidendum, intantum ut quiescere non posset. Iesus ergo ait ei: "Quod facis, fac citius!",³⁹ id est facturus es citius. Sed hoc alii non intellexerunt praeter ipsummet Iudam, sed putarunt, ex quo ipse portabat elemosynas Christo datas, quod dixerit eidem aliqua pro festo emere. Exivit itaque Iudas ad sacerdotes etc. (G)

Tertio quoque valde gravabatur amaritudo Christi ex discipulorum dilectorum ruinatione. Postquam ergo exivit Iudas, coepit Christus dulcem sermonem facere discipulis de charitate, dicens: "Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem. In hoc cognoscent omnes, quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis."⁴⁰ Et multa talia locutus est eis, quae causa brevitatis omitto, nec sufficimus omnia eius dicta narrare. Tandem finito sermone, ut habetur Ioh. XVII., sublevatis oculis in caelum oravit,⁴¹ ut dicitur ab aliquibus, surgendo a mensa, et in medio coenaculi genibus flexis, et hoc ad dandum nobis orandi in tribulatione exemplum. Oravit ergo primo pro se imminente tribulatione, dicens: "Pater, venit, scilicet passionis, hora, clarifica Filium tuum, ut Filius tuus clarificet te; ego te clarificavi super terram, scilicet hominibus tuam notitiam docendo, et tu nunc, Pater, clarifica me, scilicet gloriosa resurrectione, claritate, quam habui, priusquam mundus fieret,⁴² id est fac participem claritatis divinae hanc naturam mortalem, quam assumpsi." Secundo oravit pro discipulis, dicens: "Pater, manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi de mundo,⁴³ ego pro eis rogo, non pro mundo, id est non pro peccatoribus mundane viventibus, quia illi per obstinationem impedimentum ponunt gratiae meae, sed pro his, quos dedisti mihi, quia tui sunt,⁴⁴ scilicet per electionem aeternam. Pater sancte, serva eos in nomine tuo, id est in fide nominis tui, cum essem cum eis, ego servabam eos, et nemo ex eis periit, nisi filius perditionis,⁴⁵ id est Iudas, qui propter suam malitiam dicitur filius perditionis, sicut dicitur filius mortis, qui facit dignum morte; nunc autem ad te venio, scilicet per mortem. Non rogo, ut tollas eos de mundo, quia non expedit fidelium saluti, donec fides per eos publicetur in mundo, sed ut serves eos a malo,⁴⁶ dando eis constantiam in tribulationibus." Tertio oravit pro toto fideli populo, ut consequantur gratiam et gloriam, dicens: "Non pro eis autem rogo tantum, sed et pro eis, qui credituri sunt per verbum eorum in me, ut unum sint,⁴⁷ scilicet unitate charitatis, et dilectio, qua dilexisti me, in ipsis sit, id est Spiritus Sanctus, qui est amor Patris et Filii, et ego in ipsis,⁴⁸ scilicet per gratiam inhabitando, sicut et tu in me et ego in te, et ipsi in nobis sint, sicut non est ibi nota aequalitatis, sed cuiusdam imitationis per charitatis unionem, ut mundus credat, quia tu me misisti.⁴⁹ Pater, volo, ut ubi sum ego, id est in beatitudine secundum animam, secundum quam tunc iam erat beatus, et illi sint mecum, ut videant claritatem meam, qua dilexisti me ante constitutionem mundi"⁵⁰ etc.

Finita oratione surrexit, et omnes cum eo, et coeperunt hymnum dicere. Burgensis dicit, quod apud Hebraeos erat hymnus, qui vocabatur 'Magnum alleluia'. Et dicit, quod erat Psalmus "Laudate, pueri, Dominum" cum quinque psalmis sequentibus, et post comestionem agni paschalis hunc Hebraei decantabant sollemniter, quem ritum servavit et Christus cum discipulis. Et hoc hymno dicto exierunt in Montem Oliveti, Matth. XXVI.⁵¹ Tunc, scilicet in itinere dixit illis Iesus: "Omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte. Scriptum est enim Zach. XIII.: Percutiam pastorem, id est Christum, et dispergentur oves,⁵² id est discipuli ex timore fugiendo. Postquam autem resurrexero, praecedam vos in Galileam."⁵³ Respondens autem Petrus ait illi: "Et si omnes scandalizati fuerint in te, ego numquam scandalizabor." Ait illi Iesus: "Amen dico tibi, antequam gallus cantet, ter me negabis.", id est, trinam negationem inchoabis. Petrus ait: "Et si oportuerit me mori tecum, non te negabo."⁵⁴ Chrysostomus: Quid agis, o Petre, nimis audax es, nimis confidis de te ipso, videbis, utrum opere compleas, quod permittis. Et sic patet. (H)

Tertius dolor Christi dicitur captivationis. Iste dolor fuit acerbitate plenus propter tria praecipua:

• Primo propter vehementem praecedentem contristationem
• Secundo propter sensualitatem trepidantem mortem
• Tertio propter diram et fortem alligationem.

Primo propter contristationem vehementem. Nam egressus Iesus trans torrentem Cedron, quod est nomen torrentis inter civitatem Hierusalem et Montem Oliveti, currentis per vallem Iosaphat intermediam, ubi erat hortus, in quem introivit ipse et discipuli eius. Sciebat autem et Iudas traditor locum, quia frequenter Iesus convenerat illuc cum discipulis suis.⁵⁵ Erat enim in pede Montis Oliveti in fine villae, quae dicebatur Gethsemani, hortus iste aptus contemplationi, et conclusus, et ideo aptum sciebat illum captivationi Iesu.

Sed quaeritur: Cur voluit Christus non in civitate vel domo, sed in horto captivari, ut illuc venisset? Respondetur secundum Thomam, ut sicut Adam in horto Paradisi perditionem nostram peccando inchoavit, sic Christus passionem pro nostra redemptione non nisi in horto pro captivatione inchoaret. Ingressus ergo hortum Iesus dixit discipulis suis: "Sedete his, donec vadam illuc et orem." Et ex eis assumpto Petro et duobus filiis Zebedei, id est Iohanne et Iacobo per aliquod spatium illos statuit, et coepit pavere et taedere et maestus esse, et ait illis: "Tristis est anima mea usque ad mortem."⁵⁶ Hoc dixit, quia tristis erat intensive et extensive usque ad mortem. Intensive, quia tantum intensa erat tristitia, quantum poterat esse in eo, qui sciebat se certitudinaliter moriturum acerba morte. Extensive, quia duravit usque ad horam mortis. Haec secundum Lyram. Contemplemur ergo, quomodo Dominus mundi illis discipulis nunc supra unum, nunc supra alium dexteram forte extendendo anxiatur, suspirat et dicit: "Heu, carissimi discipuli mei, ecce quanta tristitia cor meum penetravit usque ad mortem!"

Hic quaestio est inter theologos: Utrum in anima Christi fuit vere passio tristitiae? Et videtur, quod non, quia scibitur Prover. XII.: Non contristabit iustum, quidquid ei acciderit.⁵⁷ Respondetur secundum Bonaventuram et Richardum in III. dist. XV., quod absque dubio in anima Christi fuit passio tristitiae, ut textus evangelicus confirmat. Nam secundum Philosophum II. Rhetoricorum homines decapitandi vel occidendi quamvis antea multum timeant, tamen cum iam decapitantur videntes sibi necessitatem mortis imminere, non timent, sed multum tristantur. Et ideo Christi sensualitas, ex quo mortem recusabat naturaliter, cum apprehendit ipsam proxime venturam infallibiliter, causata fuit in eius appetitu passio maximae tristitiae, aliter tamen fuit in ipso tristitia, quam in nobis, quia in nobis est frequenter turbativa contra et praeter imperium rationis, quod est vituperabile, ut argutum est supra per Proverbiorum XII. In Christo vero non fuit nisi secundum imperium rationis, nec turbans, nec pervertens rationem, nec de necessitate, sed pro nostris peccatis voluntarie assumpta, acerbissimus tamen fuit in eo dolor tristitiae pro peccatis nostris prae omnibus aliis maestitiis hominum quorumcumque, ut in alio sermone dicetur. O ergo bone Iesu, tibi gratiarumactio! Augustinus: Heu mi Domine Iesu, videbas oculis divinae maiestatis milites armari, et ad te capiendum arma parari, videbas omnia acerbissima, quae debebas pati merito, ergo tristis est anima tua! (I)

Secundo quoque acerbissimus fuit iste dolor Christi propter sensualitatis trepidationem. Nam tunc Christus adeo trepidavit, quod scilicet sanguinem sudaret. Ait enim tribus illis discipulis: "Sustinete hic et vigilate mecum!"⁵⁸ Et avulsus ab eis, quantum est iactus lapidis, positis genibus oravit⁵⁹ procidens in faciem, dicens: "Pater mi, si possibile est, transeat a me calix iste!⁶⁰ Verumtamen non mea voluntas, scilicet sensualitatis, sed tua fiat."⁶¹ Et venit ad discipulos, scilicet tres, et invenit illos dormientes, et dicit Petro sic: "Non potuisti una hora vigilare mecum?",⁶² quasi diceret: "Non ostendis tantum fervorem facto, quantum verbo promittebas, scilicet mori mecum." "Vigilate et orate, ut non intretis in temptationem."⁶³

Iterum secundo abiit et oravit eundem sermonem. Leo papa in sermone de passione dicit: Haec orationis vox omnes fideles instruxit, omnes confessores accendit, omnes martyres coronavit. Nam quis mundi odia et turbines, et quis persecutorum posset superare terrores, nisi Christus in omnibus et pro omnibus diceret Patri: Fiat voluntas tua? Discant ergo hanc vocem omnes Ecclesiae filii, ut cum adversitas violenter incumbit, superato tremore formidinis accipiant tolerantiam passionis. Haec ille. Iterum secundo Iesus venit, et invenit discipulos dormientes.⁶⁴ Sed cur sic orationem fecit, nisi ut nos doceret orare imminente temptatione humiliter procidendo, frequenter et devote?

Tertio ergo abiit et oravit prolixius, et factus est sudor eius sicut guttae sanguinis decurrentis in terram.⁶⁵ Quaeritur: Unde talis sudor sanguinis in Christo provenit? Respondetur secundum Lyram, quod hoc factum est ex vehementi anxietate sensualitatis, quae permittebatur agere et pati in Christo, quod erat sibi proprium. Et propter hoc dicitur, quod factus fuit tunc Christus in agonia, Lucae XXII.⁶⁶ Agonia autem secundum Catholicon ab 'ago, agis' dicitur hic 'agon, agonis', id est 'certamen' vel 'pugna', quia tunc Christus constitutus fuit in fortissimo agone, quo reluctabat sensualitas mortem horrendo et ratio ipsam acceptando, ex quo fiebat, ut non solum humores exirent per sudorem, sed cum hoc aliquid de sanguine sudorem tingente. Voluit etiam hoc Christus pro mysterio, ut sanguis pro sudore exiret supernaturaliter secundum aliquos, quatenus sic sanguinem fundere pro nobis inciperet, et abstergeret illam maledictionem hominis, qua Deus dixit Gen. III.: in sudore vultus tui vesceris pane tuo.⁶⁷ Ne scilicet nobis hoc fieret ad aeternam damnationem. Item voluit, ut doceret fortiter orare. Tunc ergo apparuit Iesu angelus de caelo confortans eum,⁶⁸ scilicet visione corporali, sicut solet miles confortare regem in bello, dicens: "O Domine Iesu, cur sic times? Constans esto, quia superare et morte tua mortem vincere venisti, quod a te exspectant electi tui omnes et angeli!" Adoratoque ipso Iesu ut Deo angelus disparuit, rediit autem Iesus ad discipulos, et invenit dormientes, et redarguit, ut prius. Tandem compatiens eis propter temptationem imminentem ait: "Dormite iam et requiescite!",⁶⁹ scilicet parum, quod poteritis, et dimisit eos quiescere. Ipse quoque secundum Hilarium deposuit se super nudam humum, et lapidem capiti supposuit, sed anxietas dormire ipsum non permisit. O anima Christiana, ubi es, quid agis, videsne Dominum Iesum pro te orantem, sanguine sudantem, anxie agonizantem et patientem? Noli ergo dormire in peccatis, sed collige guttas sanguinis illius in corde, et compatere! (K)

Tertio propter diram alligationem gravatur dictus dolor Christi. Nam interea Iudas cum accepisset cohortem, scilicet a praeside et pontificibus et Pharisaeis ministros, venit illuc cum laternis,⁷⁰ id est lampadibus et facibus (hoc propter tenebrositatem noctis) et armis,⁷¹ ut nullus resistere posset, deditque eis signum dicens: "Quem osculatus fuero, ipse est, tenete eum et ducite caute!"⁷² Hoc propter similitudinem in facie Iacobi minoris ad Christum, ne loco Christi ipsum caperent. Tunc Iesus sciens omnia promptus ad patiendum ait discipulis: "Sufficit.", scilicet quantum dormivistis. "Ecce appropinquat hora, et Filius hominis tradetur in manus peccatorum."⁷³ Processitque cum discipulis obviam eis, et Iudas salutavit eum dicens: "Ave, rabbi." Et Iesus: "Amice, ad quid venisti?"⁷⁴ Quasi diceret: "Si vis poenitere, adhuc paratus sum te in amicitiam recipere." Et osculatus est eum, et ait: "Iuda, osculo tradis Filium hominis?"⁷⁵ Quod cum vidisset turba, coepit appropinquare, quibus obviavit Iesus dicens: "Quem quaeritis?" Illi dicebant: "Iesum Nazarenum." Dicit eis Iesus: "Ego sum." Ad quod mox abierunt retrorsum, et ceciderunt in terram.⁷⁶ Dicit Hieronymus, quod territi sunt fulgore faciei eius et oculorum, qui ut Christus volebat, aliquibus delectabilis, aliis terribilis videbatur. Unde ostendit per hoc virtutem suae deitatis, et quod voluntarie se subderet passioni, nam et exspectavit, ut surgerent, et iterum ait illis: "Quem quaeritis?" Responderunt: "Iesum Nazarenum." Dixit eis: "Dixi vobis, quia ego sum. Si ergo me quaeritis, sinite hos abire."⁷⁷ Quasi diceret: "Sic do vobis potestatem me capiendi, ut tamen meis discipulis non faciatis aliquid mali." Simon autem Petrus habens gladium⁷⁸ exemit eum;⁷⁹ secundum Theophilum istum gladium seu cultrum habuerat in coena pro usu agni. Et quia Christus tunc dixerat: "Nunc qui non habet gladium, vendat tunicam suam, et emat gladium." Et discipulis dicentibus: "Domine, ecce duo gladii hic!", responderat: "Sufficit."⁸⁰ Petrus putans Christum loqui de gladio materiali, armavit se illo, cum tamen Christus loquebatur de spirituali gladio. Certum est enim, quod contra cohortem non suffecissent pro defensione Christi duo gladii, sed significavit illo dicto Christus duplicem potestatem in Ecclesia, scilicet spiritualem, qua utitur contra rebelles per praelatos Ecclesiae, et temporalem, qua utitur contra infideles per imperatores et reges, ut patet XXIII. q. VIII. c. I. Ait itaque Petrus: "Domine, si percutimus in gladio?" Respondit Iesus: "Sinite usque huc!", id est permittite eos implere propositum. Sed Petrus nec exspectans responsum mox percussit servum pontificis nomine Malchum, et amputavit auriculam eius dextram.⁸¹ Ait ergo Iesus Petro: "Converte gladium in vaginam. Omnis enim, qui accipit gladium," scilicet propria auctoritate ad vindictam, "gladio peribit. An putas, quia non possum rogare Patrem, et exhibebit mihi plus quam duodecim legiones angelorum? Quomodo ergo implebuntur Scripturae?"⁸² Et cum tetigisset auriculam eius, sanavit eum.⁸³ Ecce mira Christi pietas sanando inimicum! O Christiane, non taediat te longiorem passionis historiam hodie audire pro Christo, qui sanavit hodie auriculam peccatoris!

In illa hora dixit Iesus turbis: "Tamquam ad latronem exsistis cum gladiis et fustibus comprehendere me, quotidie apud vos eram in templo docens, et non me tenuistis.⁸⁴ Sed haec est hora vestra et potestas tenebrarum.",⁸⁵ scilicet vobis concessa, ut me capiatis. Dicitur autem in Revelatione beatae Margarethae ordinis tertii, quod mox tunc quidam cambucam in eum iaciens fortiter percussit in pectore, et exclamaverunt: "Cape, cape ipsum!" etc. Tunc comprehenderunt Iesum, et ligaverunt fortissime, manus post tergum vertendo et collo funes imponendo. O flebile spectaculum, o dolendum et amarum factum videre illos in Christum irruentes, tamquam lupos in agnum! Pie enim possumus contemplari, quomodo alii Christum Dominum per capillos rapiunt, et violenter in terram deiciunt, alii funibus duris ligant, alii pugnis, alii pomis ensium caedunt, alii fustibus percutiunt, alii barbam evellunt. O anima fidelis, cur non plorare debeas et dicere: "O Iesus, salus animae meae, Deus meus, propter me peccatricem ligatus es et dire vinctus!" etc.

Tunc discipuli omnes relicto eo fugerunt.⁸⁶ Qui ut pie putamus, fugientes et cum eiulatu et suspiriis dicebant: "O clementissime, o dulcissime Magister noster, heu nos miseri quid faciemus, te super omnia nobis gratiosissimum amittentes, reliquimus pro te omnia possessa, ut sequaremur te, et ecce nunc separamur a te!" Sed tu, anima Christiana, sequere iam Christum meditatione passionis! (L)

Quartus dolor Christi dicitur alapizationis, scilicet apud Annam. Et iste dolor gravis fuit. Primo quidem propter diram tractionem. Nam sicut agnus innocens vinctus trahebatur ad victimam, quibusdam impellentibus, quibusdam attrahentibus praecipitanter et acclamantibus: "O seductor, veni ad principes!" Adolescens autem quidam sequebatur eum amictus syndone, et tenuerunt eum. At ille relicta syndone nudus profugit.⁸⁷ Quis fuit iste? Alii putant fuisse Iohannem evangelistam, sed rationabilius secundum Franciscum de Mayronis videtur fuisse Iacobus, frater Domini, qui lineis vestibus utebatur. Sequebatur et Petrus alonge, ut videret finem. Et cum pervenissent ad torrentem Cedron, dicit Franciscus de Mayronis, quod adeo violenter Christus fuit impulsus, quod de ponticulo in aquam lutosam caderet facietenus, et super lapides duros in aqua exsistentes allisus ore et naso cruentatus fuit, et aqua in os subintravit, ut tunc impleretur illud Ps.: de torrente in via bibet, propterea exaltabit caput,⁸⁸ erigentes indeque madefactum extrahentes, et frigescentem et per terram, scilicet petrosam iuxta viam illam ducentes, sacri pedes eius sanguine fluente cruentati fuerunt, et sic duxerunt ipsum ad Annam primum, scilicet propter illius reverentiam, cum esset socer Caiphae senior quoque, et ante domum illius praeteribant tunc in transitu. Secundo tunc gravis fuit dolor Christi propter percussionem. Nam Annas coepit eum interrogare de discipulis et de doctrina eius. Interim Iohannes, quia notus erat pontifici, introivit in atrium. Petrus autem stabat foris. Dixitque Iohannes ancillae ostiariae, et introduxit Petrum,⁸⁹ et secundum Lyram causa huius notitiae Iohannis fuit, quia cum esset piscator cum patre, pluries a patre missus pisces portabat ad domum pontificis. Cum ergo pontifex interrogasset Iesum de doctrina et de discipulis, respondit Iesus: "Ego palam locutus sum mundo, et in occulto locutus sum nihil. Quid me interrogas? Interroga eos, qui me audierunt, isti sciunt, quid dixerim ego!" Tunc unus ministrorum dedit alapam Iesu dicens: "Sic respondes pontifici?"⁹⁰ Et pie credo, quod haec alapa fuit gravissima et tantae laesionis, ut sanguis de naso Christi ebulliret, quoniam manibus ferreis chirothecis onustis fuit illata, cuius et vestigia apparere poterant in facie Christi. O Beata Virgo Maria, numquid libenter pro Filio suscepisses hanc alapam virgineis genis? Credo utique, quod sic! Christus autem patientissime respondit dicens: "Si male locutus sum, testimonium perhibe de malo; sin autem bene, cur me caedis?"⁹¹ Hic devoti pie tradunt, quod Iohannes videns ibi Christum sic alapizatum, pro Christo sic passo attonitus mox cucurrit ad hospitium Virginis Mariae. Et procidens coram ea non poterat loqui prae fletu et singultu. Beata autem Virgo amarissime flens dicit: "O carissime discipule Iohannes, dic mihi nova de Filio meo! Ubi misisti magistrum tuum?" Tandem ut potuit resumpto spiritu ait: "O domina mea, durus sum tibi nuncius, nam Filius tuus captus est, et vidi eum ligari, percuti et tractari ac alapis caedi tam dire, ut vix in eo remanserit halitus." Quae ut haec audivit, prae dolore cecidit in terram dicens: "Heu me matrem amarissimam, nam gladius doloris cor meum penetravit." Cumque aliquantulum velut semimortua iacuisset in terra, tandem resumpto spiritu ait: "Surgam, et circumibo civitatem, quaeram, quem diligit anima mea."⁹² Cui compatientes sanctae mulieres aiunt: "Domina, ibimus et nos tecum." Tunc per plateas et vicos⁹³ flentes ibant versus domum Annae, et Iohannes praecedens ibat cum eis. Hic aliqua apocripha narrantur, quomodo viderunt carpentarium cruces parantem. Sed haec omitto.

Interea Petro ancilla ostiaria dixit: "Numquid et tu es ex discipulis hominis istius?" Dixit ille: "Non sum."⁹⁴ Quo patet fragilitas Petri. Tertio quoque tunc gravis fuit dolor Christi propter iniquam condemnationem, quia Annas misit eum ligatum, quasi morte dignum et iam coram eo condemnatum ad Caipham pontificem, secundum Lyram, tum quia ad ipsum pertinebat principalius Christi examinatio, tum ut videretur Christus magis morte dignus, qui fuisset coram pluribus iudicibus condemnatus. (M)

Quintus dolor Christi dicitur delusionis, scilicet in domo Caiphae, ubi Christi dolor gravabatur ex tribus. Primo ex falsa testificatione. Nam princeps sacerdotum, Caiphas et omne concilium quaerebant falsum testimonium adversus Iesum, ut eum morti traderent, scilicet per Pilatum, et non invenerunt, scilicet unde eum morte dignum possent accusare, cum multi falsi testes accessissent.⁹⁵ Refert enim Nicodemus in suo evangelio, quod aliquis eorum dixit: "Ego vidi ipsum miracula facientem." Alter dixit: "Ego audivi eum praedicantem verba veritatis." Plerique locuti sunt Spiritu Sancto movente linguam eorum contra voluntatem suam. Novissime autem venerunt duo falsi testes dicentes: "Hic dixit: Possum destruere templum hoc, et post triduum reaedificare illud."⁹⁶ Hic quaeritur: Quomodo isti dicuntur falsi testes, cum Christus dixerit Ioh. II.: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud,⁹⁷ quod videtur idem esse cum hoc, quod hic dicitur. Respondetur, quod ut Hieronymus super Matthaeum dicit: Falsus testis est, qui non eodem sensu dicta accipit, quo dicuntur, sed pervertit ad alium intellectum; sic fecerunt isti, ut patet per Lyram. Tum quia Christus illa verba dixit de templo corporis sui: "Solvite" - inquit - "templum hoc", non praecipiendo, sed praedicendo, quasi dixerit: "Solvetis corpus meum, in quo ut in templo habitat Deus." Sequitur: "Et in tribus diebus excitabo illud." Non dixit: "Reaedificabo illud.", ut isti testabantur, nam aliud est excitare, aliud reaedificare, quia excitare est a somno mortis revocare, quod non competit templo materiali, sed spirituali, scilicet corpori suo, reaedificare autem proprie respicit templum materiale. Item quia non dixit: "destruam", nec dixit: "possum destruere", quamvis potuerit, sed dixit: "solvite", id est "vos solvetis mortem inferendo". Et sic falsi testes sunt, qui mutaverunt verba et sententiam eius. Dato etiam, quod bene verba illa repetissent et sententiam, tamen possunt dici falsi testes alia ratione, scilicet ex falsa intentione, quia intendebant mortem innocentis. Secundo ex publica criminatione, quia cum ad haec testimonia Christus taceret, princeps sacerdotum ex furore de tribunali surrexit et ait: "Adiuro te per Deum vivum, ut dicas nobis, si tu es Christus, Filius Dei vivi!" Respondit Iesus: "Tu dixisti. Verumtamen dico vobis, ammodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis Dei et venientem in nubibus caeli.",⁹⁸ scilicet ad iudicium. Dicit: "ammodo", quia a tempore passionis eum non viderunt, sed in iudicio videbitur. Tunc princeps sacerdotum scidit vestimenta sua dicens: "Blasphemavit! Quid adhuc egemus testibus?" At illi respondentes dixerunt: "Reus est mortis."⁹⁹ Et sic eum pro veritate iudicarunt dignum morte. Tertio ex varia delusione et vituperatione. Nam tunc exspuerunt in faciem eius, et colaphis eum ceciderunt, et velaverunt faciem eius, scilicet ne ex eius facie gratiosa vincerentur pietate. Et palmas in faciem eius dabant dicentes vituperando: "Prophetiza nobis, Christe, quis est, qui te percussit!",¹⁰⁰ quasi diceret: "Tu es falsus Christus et falsus propheta." Et alia multa blasphemantes dicebant in eum, ut habetur Lu. XXII.¹⁰¹ Ex quo patet, quod non sunt ab evangelistis omnia scripta. Dicitur enim in Revelationibus beatae Brigittae, quod Dominum Iesum in via ad Caipham conspuerunt triginta vicibus, et alapis ceciderunt quadraginta vicibus, et apud domum Caiphae quadraginta tribus vicibus percusserunt in faciem, et totiens conspuerunt. Miserunt quoque ipsum in manibus malignorum apparitorum et grationum (?) in domo squalida, ut dicitur a plerisque, per totam noctem residuam vario modo affligentes, depilantes barbam, per capillos ab angulo domus in alium angulum trahentes vinctum, sine omni misericordia tractando, deridendo, vituperantes opprobriis saturando et conculcando, iuxta illud Ps.: conculcaverunt me inimici mei tota die,¹⁰² id est frequenter et continue. Et iterum: Et fui flagellatus tota die, et castigatio mea in matutinis.¹⁰³ Nec dubium, quod fecerunt in eum, quidquid afflictionis potuerunt, ne scilicet multum superviveret, etiamsi a Pilato dimitteretur. O Iesu benedicte, quam dura nox haec tibi fuit! O amorose Deus noster, quantum nos, peccatores dilexisti, quos tot cruciatibus redimere voluisti!

Interim Petrus stabat ad ignem in atrio, et accessit ad eum ancilla dicens: "Et tu cum Iesu Galilaeo eras." At ille negavit coram omnibus, dicens: "Nescio, quid dicis." Et iuravit: "Quia non novi hominem."¹⁰⁴ Post pusillum dicit ei unus ex servis, cognatus eius, cuius abscidit auriculam: "Nonne te vidi in horto cum illo?"¹⁰⁵ Et circumstantes dixerunt: "Vere ex illis es, nam et Galilaeus es." Tunc coepit anathemizare et iurare, quia "non novi hominem". Et continuo gallus cantavit. Tunc recordatus est verbi Iesu, et egressus foras flevit amare.¹⁰⁶ Dicunt quidam, quod Petrus tunc desperatus coepit ire, et obviavit gloriosae Virgini Mariae venienti cum Iohanne et sanctis mulieribus ad domum Caiphae, ubi erat iam Christus, et dixit Petro: "O carissimi Filii mei discipule, Petre, ubi misisti Filium?" At ille flens amare ait: "O Domina, perdidi meipsum, quia negavi tuum Filium, Christum, ut praedixerat mihi. Quid mihi superest vivere? Vadam potius occidere me." Tunc Beata Virgo: "Noli, Petre, noli sic desperare, misericors est enim Filius meus." Et sic confortatus de spe veniae poenitentiam egit in quadam spelunca usque ad resurrectionis diem manens et plorans, qui dicitur 'Gallicantus'. Beata autem Virgo veniens ad domum Caiphae non est permissa intrare, sed stetit foris plorans et cum singultibus eiulans: "Fili mi, Iesu, Iesu, Fili mi!" Audiebat forte tunc Filius matrem lamentantem, et angebatur angustia eius pro compassione ex amore. (N)

Sextus dolor Christi dicitur falsae accusationis. Mane enim facto consilium inierunt principes sacerdotum et seniores populi adversus Iesum, ut eum morti traderent,¹⁰⁷ et duxerunt eum ad Pilatum in praetorium. Locus enim, ubi examinabantur et iudicabantur rei, vocabatur praetorium, et ipsi non introierunt in praetorium, ut non contaminarentur ex ingressu domus hominis gentilis, sed manducarent Pascha, id est azymos panes, qui a Iudaeis per dies septem comedebatur in Pascha a mundis personis. O impia caecitas, alienigenae praetorio inquinari timebant, et fratris innocentis sanguinem fundere non extimescebant!

Exivit ergo Pilatus ad eos foras, et dixit: "Quam accusationem affertis adversus hominem istum?" Responderunt: "Si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum."¹⁰⁸ Et ut dicitur Luc. XXIII., coeperunt accusare eum de tribus. Primo de aversione populi a lege Moysi. Secundo de impeditione tributi reddendi Caesari. Tertio de usurpatione regni. Unde dixerunt: "Hunc invenimus subvertentem gentem nostram, quoad primum, et prohibentem dari tributa Caesari, quoad secundum, et dicentem [se] Christum regem esse, quoad tertium."¹⁰⁹ Dicit Pilatus: "Accipite eum vos, et secundum legem vestram iudicate eum!",¹¹⁰ scilicet secundum vestram potestatem, qua permissum fuerat Iudaeis iudicare aliqua minora in certis maioribus causis mortis retenta sententia iudici Romano. Et ideo illi intendentes Christum cruci adiudicari responderunt: "Nobis non licet interficere quemquam.",¹¹¹ scilicet tali poena mortis. Introivit ergo Pilatus in praetorium, et interrogavit Iesum de tertio articulo accusationis, dicens: "Tu es rex Iudaeorum?"¹¹² De primo enim non curavit, quia gentilis fuit. De secundo etiam, quia falsum esse scivit, eo quod dixerat Iesus: "Reddite, quae sunt Caesaris, Caesari" etc.¹¹³ Sed de tertio, scilicet quod regem se dixerat, quod Romani prohibuerant, sine eorum auctoritate scilicet regem nullum vocari. Respondit Iesus: "A temetipso hoc dicis, an alii dixerunt de me?" Respondit Pilatus: "Numquid ego Iudaeus sum? Gens tua et pontifices tui tradiderunt te mihi. Quid fecisti?" Respondit Iesus: "Regnum meum non est de hoc mundo." etc. Dixit Pilatus: "Ergo rex es tu?", scilicet in aliquo regno, si non in hoc mundo? Respondit Iesus: "Tu dicis, quia rex sum ego. Ego in hoc natus sum, et ad hoc veni in mundum, ut testimonium perhibeam veritati. Omnis, qui est ex veritate, audit vocem meam." Dicit Pilatus: "Quid est veritas?" Et cum hoc dixisset, iterum exivit ad Iudaeos,¹¹⁴ non exspectato responso. Sed cur hoc? Lyra dat duplicem rationem. Una, quia de regno spirituali fuit quaestio haec, ipse autem non curans nisi de temporalibus, dimisit quaestionis prosecutionem, sicut heu et nunc multi propter temporalia non exspectant usque finem praedicationem sanctam. Alia causa, quia perceperat iam Christi innocentiam et Iudaeorum malitiam. Et ut aliqui addunt, audiebat clamorem seditiosum Iudaeorum ab extra pro eo, quod moras innecteret, ne caperetur verborum Christi dulcedine, ideo festinavit egredi ad eos. Et quia cum hoc occurrerat iam memoriae eius modus conveniens liberandi Christum de consuetudine Iudaeorum. Unde dixit eis: "Ego nullam in eo invenio causam. Est autem consuetudo vobis, ut unum¹¹⁵ dimittam in Pascha. Vultis ergo dimittam vobis regem Iudaeorum, an Barabbam?" Erat autem Barabbas latro,¹¹⁶ qui propter seditionem fuit missus in carcerem. Credebat nempe Pilatus, quod nullo modo vellent mitti Barabbam, qui erat homo pessimus et odiosus populo. Sed sacerdotes induxerunt populum, et clamaverunt dicentes: "Non hunc, sed Barabbam!" Ait eis Pilatus: "Quid ergo faciam de Iesu?" At illi clamabant dicentes: "Crucifige, crucifige eum!" Ille autem dixit: "Quid enim mali fecit?"¹¹⁷ Tunc illi dixerunt: "Commovit populum docens per universam Iudaeam, incipiens a Galilaea usque huc." Ad haec Pilatus audiens Galilaeam ut cognovit, quia de Herodis potestate esset, ipse enim erat tetrarcha Galilaeae, remisit eum ad Herodem iudicandum, tunc Hierosolymis exsistentem.¹¹⁸ (O)

Septimus dolor despectionis. Teste enim evangelio Herodes visu Iesu gavisus est valde, eo quod multo tempore cupierat videre eum, ex quo multa audierat de eo, et sperabat signum aliquod videre ab eo. Interrogabat autem eum multis sermonibus. Sed Dominus Iesus nil illi respondit,¹¹⁹ nec signum aliquod coram eo fecit. Tum quia Herodes ad haec indignus fuit, cum haec cupiebat non ex devotione, sed ex curiositate, quo docuit, quod praedicatores suam ostentationem non quaerant. Tum quia noluit, ut redemptio humani generis impediretur, sed mori voluit. Sprevit ergo illum Herodes cum suo exercitu reputans fatuum et idiotam, et illusit indutum veste alba, et remisit ad Pilatum, et facti sunt amici Herodes et Pilatus, scilicet propter mutuam reverentiam factam. Nam antea erant inimici,¹²⁰ secundum Lyram propterea, quia Pilatus occiderat multos Galilaeos, qui sequebantur quendam Iudam Galilaeum magum dicentem non debere dari ab eis tributa Caesari, ut Lu. XIII.¹²¹ Sed quaeritur: Utrum si Christus occidi ab aliquo noluisset, ipse longiori vita senio defecisset et mori naturaliter debuisset? Respondetur secundum Richardum super III. dist. XVI., quod in Christo quantum ad naturam humanam fuit moriendi necessitas non contracta, nec propter peccatum debita, sed voluntarie assumpta. Voluntarie enim Dei Filius temporalem naturam assumpsit humanam, quod nisi eam miraculose conservaret, necessarium erat, quod corpus eius resolubile et mortale senio defecisset, quamvis valde diu durasset propter nobilissimam complexionem. Et sic patet, quod de lege naturae corpus Christi erat resolubile, scilicet morte et senio defectibile, quia dicit Philosophus I. Caeli, quod omnes res generatae corrumpuntur et finiuntur, scilicet de communi lege. Si tamen Christus Deus voluisset, potuisset miraculose se conservasse a senio et morte. Gratias ergo agamus ei, quod pro nostra charitate morti se obtulit! (P)

Octavus dolor dicitur flagellationis. Nam cum Herodes remisisset Iesum ad Pilatum, principibus, scilicet sacerdotum, convocatis Pilatus volens eripere Christum dixit: "Ego nullam causam invenio in homine isto ex his, quibus eum accusatis, sed neque Herodes. Nam remisit eum ad nos, et ecce nihil dignum morte actum est ei."¹²² At illi clamabant: "Nos legem habemus, et secundum legem debet mori."¹²³ Pilatus dixit: "Emendatum illum corripiam et dimittam."¹²⁴ Tunc ergo Pilatus tradidit Iesum militibus flagellandum. Et ut doctores dicunt, ligaverunt illi Iesum denudatum ad columnam quandam, et flagellaverunt, ut non esset in eo sanitas a planta pedis usque ad verticem.¹²⁵ Et ut dicit Gregorius Nazianzenus: Caro sacra Christi flagellata post livores sanguinem ex omni parte scaturiebat, quo etiam terra sub pedibus Iesu et columna ipsa atque flagella madefiebant. Et ut pie arbitrari possumus, cum solvissent eum tam crudeliter flagellatum, prae dolore et debilitate Dominus in terram cecidit facietenus sanguine suo irrigatam. O benedicta Virgo Maria, quo dolore tunc cor tuum vulnerabatur! (Q)

Nonus dolor coronationis spineae et punctionis. Post haec enim milites duxerunt eum in atrium praetorii,¹²⁶ et plectentes coronam de spinis imposuerunt capiti eius, et veste purpurea circumdederunt eum, et veniebant ad eum illudentes et dicentes: "Ave, rex Iudaeorum!" Et dabant ei alapas,¹²⁷ et dederunt arundinem in manu eius, et conspuebant in eum, et percutiebant caput eius.¹²⁸ Haec et plura talia faciebant pro complacentia Iudaeorum et forte pecunia ab eis accepta. De ista coronatione Bernardus dicit: Caput illud angelicis spiritibus tremebundum spinarum densitate pungebatur, et usque ad cerebrum perforabatur, ne doleret caput tuum, o homo, ne tua vulneraretur intentio. Et Nicolaus de Lyra dicit, quod corona illa erat de iuncis marinis ad modum spinarum acutis, quorum - ut quidam aiunt - aculei sunt duri et acutissimi ad instar chalybis, habentes virtutem naturalem attrahendi humorem. Quod si sic, non solum vulnerando dolorem intulerunt, sed insuper cerebrum evacuando humore vitali. Dicit etiam Augustinus, quod maior inter omnes illusiones ista fuit, nec tamen his Iudaei satiari poterant, sed maiora cupiebant. Quibus actis exivit iterum Pilatus et dixit: "Ecce adduco eum vobis foras, ut cognoscatis, quia nullam in eo invenio causam." Exireque fecit Iesum sic spineam coronam portantem, in veste purpurea coccinea, et dixit: "Ecce homo!",¹²⁹ quasi diceret: "Videte, quam acerbe est punitus, toto flagellatus corpore, in facie alapizatus, consputus, percussus spinis densis, acerbissime perforatus in capite, ligatus et multipliciter afflictus etc." Bernardus: O homo, vide, quo amore dilexit te Deus, pro te ligatus est, ut te a vinculis peccatorum solveret, pro te flagellatus est, ut te a flagellis poenarum aeternarum liberaret, pro te coronatus est spinis, ut te coronaret in caelis, pro te vulneratus est, ut te sanaret, pro te lacrimatus est, ut tu aeternaliter gauderes. Haec Bernardus.

Cumque Iudaei vidissent Iesum sic stantem, exclamaverunt dicentes: "Crucifige, crucifige eum!"¹³⁰ Sed quid tunc illa Virgo Mater benedicta dicere poterat, cum aspiciebat Filium sic deturpatum et afflictum et catenatum, et insuper audiebat eum inclamare ad crucifigendum! Pie creditur, quod mox in terram cecidit quasi mortua prae nimio dolore. Tunc Pilatus acclamantibus populis dixit: "Regem vestrum crucifigam?" Responderunt: "Non habemus regem, nisi Caesarem!" Et Pilatus iterum ingressus dixit ad Iesum: "Unde es?" Iesus autem responsum non dedit ei. Dicit Pilatus: "Mihi non loqueris? Nescis, quia potestatem habeo crucifigere te, et potestatem habeo dimittere te?" Respondit Iesus: "Non haberes potestatem ad me ullam, nisi tibi datum esset desuper.", id est permissum a Deo. "Propterea qui me tradit tibi, maius peccatum habet."¹³¹ Et in hoc arguit peccatum Pilati, quia non acceperat potestatem condemnandi innoxios, sed magis liberandi eos; ostendit quoque peccatum Iudae et Iudaeorum esse maius, quasi diceret: "Tu quoque peccatum habes, licet illis minus." Et exinde Pilatus quaerebat dimittere eum. Iudaei autem clamabant dicentes: "Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris. Omnis enim, qui se regem facit, contradicit Caesari."¹³² Cumque illa (?) agitarent, misit ad Pilatum uxor eius, Procla nomine, dicens: "Nihil tibi, et iusto illi.", quasi diceret: "Nullo modo ipsum condemnes, sed magis dimitte!", "multa enim sum hodie passa per visum propter eum."¹³³ Quia ut dicit Rabanus, diabolus apparuerat ei monens eam terroribus ad liberationem Christi, et hoc in somniis. Nam perceperat ex Christi sanguinis effusione patres in limbo aliquod gaudium sensisse, ideo ut impediret passionem Christi, per uxorem Pilati voluit id efficere. Tunc Pilatus accepta aqua lavit manus coram populo dicens: "Innocens ego sum a sanguine iusti huius, vos videritis." Et respondens universus populus dixit: "Sanguis eius super nos et super filios nostros."¹³⁴ Et sic obligaverunt se et suos heredes pro sanguine Christi in servitutem Romanorum seu Christianorum, ad quam iusto Dei iudicio devenerunt, nec usque in finem mundi liberi erunt, quia sanguinem Christi numquam exsolvere potuerunt. Ex tunc etiam maledictionem Cain incurrerunt, in facie per defigurationem, in capite per tremorem, in corde per timorem.

Videns autem Pilatus, quod nil proficeret allegando innocentiam Christi, sed magis tumultus fieret,¹³⁵ humano timore victus adiudicavit fieri voluntatem eorum. Sed cur Pilatus non excusatur a peccato? Chrysostomus dicit: Facile deviat a iustitia, qui in causis non Deum, sed homines timet. Dicendum ergo secundum Lyram, quod non excusatur, tenebatur enim ex officio, cum esset iudex, servare iustitiam, nec pro ullo timore Caesaris vel favore Iudaeorum a iustitia declinare, et ideo graviter peccavit, unde iudicio divino tantis postea afflictus est malis, ut in exsilio propria manu se occideret, dicente Eusebio in Chronicis. (R)

Decimus dolor dicitur sententiationis. Nam tandem Pilatus sedit pro tribunali in loco, qui dicitur Lithostrotos¹³⁶, Hebraice autem Gabbatha.¹³⁷ Ille locus erat ante domum Pilati pavimento lapidum stratus, et dedit sententiam, ut Iesus crucifigeretur. Tunc amantissimus Dominus Iesus habuit graves dolores propter tria:

• Primo propter associationem
• Secundo propter onerationem
• Tertio propter lamentationem.

Primo propter associationem, quia duobus latronibus est associatus, ut cum illis duceretur ad crucifigendum, quod voluerunt Iudaei ad infamiam Christi, secundum Chrysostomum. Sed cur Deus hoc permisit? Respondetur, quod primo, secundum Hieronymum, ut quasi noxius pro peccatorum salute inter noxios crucifigeretur, quia enim hominum primi parentes quoddam latrocinium faciendo homines perdiderunt, cum vetitum fructum contra Deum rapuerunt, ideo latrones debuit exsolvere Christus, quae non rapuit, dicente Ps.: Quae non rapui, tunc exsolvebam. Et Isa. LIII.: Cum sceleratis deputatus est. Secundo secundum quod Leo papa et Augustinus super Iohannem dicunt, ut ipsa crux tribunal foret futuri iudicii. In medio enim iudice constituto alii ad dexteram, id est credentes et poenitentes locabuntur salvandi, alii ad sinistram damnandi.

Secundo gravem habuit Christus dolorem propter onerationem crucis. Ad baiulandum enim humeris crucem suam sibi imposuerunt. O quis hoc vidit, ut latroni cuicumque suum patibulum baiulandum imponeretur, sicut fecerunt Christo Domino? Cum esset crucis lignum multum ponderosum adeo, quod Christus portare non sufficeret, sed sub onere caderet saepius in terram, unde angariaverunt quendam Simonem, obviam de villa venientem ad portandum cum Iesu crucem,¹³⁸ ut scilicet citius eius crucifixionem explere possent, non autem propter Christi allevationem.

Tertio propter lamentationem, quia ut dicit quaedam historia, Beata Virgo Maria audita sententia dixit Iohanni: "Carissime fili, si possem, optarem Filium meum semel tangere et amplecti, antequam moriatur." Eduxit ergo Iohannes Virginem prius cum sanctis mulieribus extra portam civitatis, ubi steterunt, ut saltem ibi venientem Christum obviando posset amplecti Virgo Mater afflicta maeroribus. Cumque Christus baiulans sibi crucem et catenam in collo habens pervenisset ad exitum portae, pia mater accurrit et amplexata est Iesum, Filium suum, dicens: "O mi nate dulcissime, Iesu, Fili mi!" Ad quod prae compassione matris mox Dominus Iesus cecidit in terram et crux desuper ipsum. Ipsa etiam Mater Virgo quasi mortua in terram ruit, ob quod in loco illo pro huius facti memoria capella tandem a fidelibus constructa fuit, quae 'Sancta Maria de Spasmo' nuncupatur. Dicitur etiam in Revelatione sancti Nundini, quod tunc Dominus Iesus super dolore matris tam calidissimas lacrimas emisit, ut oculi eius adurerentur, et in visu caligarent. Iuxta illud Iob XVI.: Facies mea intumuit fletu, et palpebrae meae caligaverunt, haec passus sum absque iniquitate.¹³⁹ Cumque ipsum furibundi illi per crines rapiendo erexissent, crucem iterato ei, ut prius, imponunt portandam cum Simone usque ad Montem Calvariae. Denique ut Lucas meminit, sequebatur illum multa turba populi et mulierum, quae plangebant et lamentabantur eum. Conversus autem Iesus ad illos dixit: "Filiae Hierusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas et super filios vestros, quoniam ecce venient dies, in quibus dicetis: Beatae steriles et ventres, qui non genuerunt. Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos! Et collibus: Operite nos!"¹⁴⁰ Quae impleta sunt XLII. anno post passionem per Titum et Vespasianum in obsidione Hierusalem, quia tunc, ut dicit Iosephus li. De Iudaico bello tot fuerunt miseriae in populo Iudaeorum, ut dicerent prae horrore: Utinam montes caderent super nos! Et prae anxietate famis proprios pueros comederent plurimi etc. Quia si in viridi ligno hoc faciunt, id est in Christo, virtute et gratia fructifero Deo permittente tanta est afflictio, in arido, id est peccatoribus quid fiet?¹⁴¹ Quasi diceret: "Multo maiori poena sunt digni.", scilicet extrema et gehennali. Illi autem crudeliter impellendo deduxerunt eum trahendo ad locum Calvariae. (S)

Undecimus dolor crucifixionis, in qua Christus maximos dolores sustinuit multipliciter. Et quidem primo in durissima extensione et confixione. Pro qua primo denudaverunt Christum vestibus, et in hoc magnum dolorem sensit, quia vestimenta adhaeserant vulneribus sanguine densatis, detrahendo ergo eius vestimenta omnia vulnera sunt renovata, et sanguis recens defluere coepit. Unde pie dicimus, quod tunc Christus nudus et sanguine perfusus vulnere super vulnus conciso vehementer trepidavit. Magnum etiam dolorem habuit, quod totus nudatus coram omni populo stetit. Unde Beata Virgo, quae appropinquare non poterat, velum, ut plerique dicunt, sui capitis dedit Nicodemo, qui lumbos Christi contegens circumligavit. Alii autem dicunt, quod nudus in cruce Christus pependit, quod dolorem auxit. Item sic nudato acceperunt mensuram corporis Christi, ut dicit Lyra super illud Ps.: dinumeraverunt omnia ossa mea,¹⁴² a manu in manum secundum latitudinem, et a spatulis usque ad pedes secundum longitudinem. Et secundum eam mensuram fecerunt foramina in cruce, quibus clavi subintrarent, et collocata cruce cum magno impetu Dominum Iesum super eam proiecerunt, et unam manum eius rapientes clavo confixerunt cum malleo percutiendo. Ictus autem et sonitus malleorum ut audivit Virgo Mater, tamquam si cor ipsius transfigeretur, exclamabat dicens: "Vae mihi, vae mihi, dulcissime Fili Iesu! Vae praeamantissime nate mi, Iesu, quomodo innocentes manus tuas clavis perforant!" Et talia devote possumus cogitare, quia evangelistae non curaverunt scribere nisi essentialia. Affixa itaque manu una secundum Lyram humores cucurrerunt ad locum illum, quia naturaliter currunt ad locum laesum, et sic nervi fuerunt retracti ad partem illam, et ideo alia manu extensa viderunt sic retractam, quod non pertingeret ad locum foraminis ex opposito facti, propterea ligaverunt cum chorda, et sic violenter traxerunt et confixerunt malleo percutiendo clavos super manus et crucem. Haec Virgo benedicta perpendens et sonitus audiens clamabat iteratis vocibus, ut supra. Tandem pedes consimiliter videntes retractos cum funibus ligantes violenter traxerunt ad locum foraminis, et sic conclavaverunt. Quod etiam ex sonitu percipiens Virgo Mater ut potuit, exclamavit, ut supra, et prostrata in terram iacuit, velut mortua. Sanctae autem mulieres ut poterant, sustentabant eam flentes et eiulantes pariter cum illa. Sic ergo Dominus Iesus tam violenter extensus, ut ossium iuncturae apparerent, et dinumerari possent omnia ossa eius, dicente Ps., tunc iacuit in carne confixus, quousque duos illos latrones crucifixerunt. Et pie credimus, quod ad caelum levatis oculis in corde oravit sic: "Suscipe, sancte Pater, aeterne Deus, hoc immaculatum sacrificium sanguinis mei pro salute generis humani, pro qua mori desideravi, ut peccatrices animas sanguine fuso abluerem et a diabolo eriperem." Tunc scripsit Pilatus titulum, et posuit super crucem Christi, litteris Graecis, Latinis et Hebraeicis, ut omnes legere possent: "Iesus Nazarenus, rex Iudaeorum". Iudaei dixerunt: "Noli scibere: 'rex Iudaeorum', sed quia dixit." etc. Respondit: "Quod scripsi." etc.¹⁴³ (T)

Secundo quoque in elevatione principaliter dolorem Christus habuit, scilicet quando elevaverunt ipsum in cruce a terra, et vehementer iniecerunt foveae trunco praeparato, ut staret crux in altum erecta, in qua elevatione pondus corporis per clavos illos sustentatum et fortiter foveae iniectum maximum Christo cruciatum intulit, super omnes alios dolores, ut habetur in Revelatione sanctae Brigittae. Unde pie creditur tunc Christus flebiliter voce gemebunda succlamasse prae doloris anxietate. Eleva itaque et tu Crucifixi imaginem, et fac devotas allocutiones contemplativas! Ad populum: O homo, intuere et aspice Dei Filium hodie pro te pendentem in cruce! Vide, qualiter inter clavos cruciatur, vide sanguinem defluentem, vide vulnera, vide faciem consputam, vide caput coronatum spinea corona! Audi Christum Deum tuum ad te de cruce clamantem secundum Bernardum, et dicentem: O homo, vide, quae pro te patior, ad te clamo, pro te morior, vide clavos, quibus confodior, vide poenas, quibus afficior! Non est dolor, sicut quo crucior! Et cum sit exterius tantus dolor, intus est gravior, dum te ingratum experior. Haec ille. Plora ergo, peccator, ad Christum: O dulcissime Iesu, o amorose Deus meus, quid nocuerunt manus tuae, quod tam atrociter sunt confixae cruci? Quid, piissime Domine, pedes sacri offenderant, quod sic sunt conclavati? Quid sacrum caput, quod sic est spinis confossum densissimis? Quid facies tua decora, quod sputis est Iudaeorum deturpata? O praedulcis Iesu, Fili Dei, ego sum, qui inique egi, ego, qui peccavi, ego, qui iniquitatem feci, et tu pro me cruci affixus es. Tu pro me poenas exsolvis, tu pro me morti damnaris.

Virginis, scilicet Matris querulationes

Interea, carissimi, devote cogitemus, qualiter Virgo illa benedicta Mater querulationes faciebat corde pleno maeroribus, primo ad Patrem, dicens: "O Pater aeterne Deus benedicte, tu mihi gaudium nunciasti per Gabrielem dicentem "Ave!". Ubi est illud 'Ave', id est 'sine vae', cum ecce plena sum vae amaritudinis super unico tuo et meo Filio? Item "gratia plenam" nunciasti; quomodo sum plena gratia, cum ecce omnes Iudaei, qui deberent esse Filio meo et mihi amici, facti sunt inimici? Item aisti: "Dominus tecum"; quomodo ergo nunc Dominus meus morte aufertur a me? Denique benedictam me inter mulieres annunciasti,¹⁴⁴ et tamen quae est illa mater, quae hodie, ut ego, maledicta et exprobrata fuerit?" Secundo quoque ad Spiritum Sanctum dicit: "O Deus Spiritus Sancte, tu me obumbrasti, per te Filium meum concepi, et quomodo nunc caro sanctissima eius laceratur? Tu, Deus, per os Elizabeth dixisti: "Benedictus fructus ventris tui.";¹⁴⁵ quomodo ergo nunc inter latrones suspenditur et maledictus reputatur?" Tertio ad Filium lamentando dicit: "Fili mi, animae meae consolatio et gaudium, quem novem mensibus in utero tenui, virgineo lacte pavi, dulciter fovi, amorose amplexata et osculata fui! Heu, heu mihi, quali amaritudine te morientem video! Ubinam sunt angeli, in tua nativitate "gloria in excelsis"¹⁴⁶ canentes? Ubi pastores ad praesepe venientes? Ubi magi adorantes? Triginta annis dulcedine tuae familiaritatis vixi, et tuis miraculis laetata sum; heu nunc te turpissima morte condemnatum cerno, derisum omni populo, opprobrium hominum et abiectionem." Ad crucem: "O crux dira, cur creatorem tuum tam acerbe tenes, quem ego dulciter fovi?

Flecte ramos,

arbor alta,

tensa laxa viscera!

O mors amara, cur mihi parcis, cum non parcis Filio? Suscipe me, matrem cum filio!" Haec et plura similia, quae fuere saltem in corde amaricato Virginis, narrare non sufficimus. (V)

Tertio denique plurimos dolores Christus habuit in crucis suspensione et perduratione, quia pendente in cruce passus est plurima. Et quidem primo a crucifixoribus, qui diviserunt sibi vestimenta eius, et super vestem inconsutilem (quam Virgo Mater sibi paraverat, et ab infantia cum eo creverat secundum quantitatem corporis sui) miserunt sortem, ut patet Ioh. XIX.¹⁴⁷ Item a Iudaeis circumstantibus, qui moventes capita sua blasphemabant, dicendo: "Vah, qui destruis templum Dei!" etc., "Salva teipsum, si Filius Dei es, descende de cruce!" Similiter et a principibus sacerdotum, scribis et senioribus, qui illudendo dixerunt: "Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere; si rex Israel est, descendat nunc de cruce, et credimus ei!"¹⁴⁸ Falsum dicebant, quia maiora fecit, nec crediderunt. Tunc piissimus Iesus compatiens super caecitate eorum dixit primum verbum immensae pietatis, dicendo: "Pater, ignora illis, quia nesciunt, quid faciunt."¹⁴⁹ O mira benignitas, disce, Christiane, parcere inimicis! Secundo passus est a latronibus, inter quos medius pendebat Christus, qui conviciabantur et improperabant ei, dicendo: "Si tu es Christus, salva teipsum et nos!" Alter autem, qui erat a dextris, videns Christi patientiam, et quod pro crucifixoribus orasset, poenituit, et alterum coepit increpare dicens: "Neque tu times Deum?" etc. Et ait ad Iesum: "Memento mei, Domine, dum veneris in regnum tuum!"¹⁵⁰ Tunc Dominus secundum verbum dixit: "Amen dico tibi, hodie mecum eris in Paradiso!",¹⁵¹ id est deitatis visione. Tertio quoque patiebatur ex inspectione dolorosae amaritudinis Matris. Interea enim multitudine populi recedente Beata Mater cum Iohanne et sanctis mulieribus appropinquare coepit cruci; flensque et eiulans amarissime dixit: "O dulcissime Fili mi, Iesu, Iesu, nate mi, ecce morieris, et quid ego faciam sine te, Filio meo, quo divertam, ad quem fugiam? Tu mihi divitiae, tu mihi deliciae, tu mihi gaudium et omne bonum! Heu me desolatam, a te orbatam! Recordare obsecro, Fili mi, quia ego sine peccato concepi te, ego in virginitate genui te, ego lactavi te et enutrivi te! O praedulcis nate mi, loquere mihi, matri maestissimae, ut vocem tuam audiam! Ecce latroni misericorditer locutus es, loquere et mihi, ut audita voce tua consoletur anima mea etc. Dic mihi, quid factura sum, cui me orphanam relinquis?" Unde Christus non minorem poenam patiebatur in mente ex compassione Matris, quam in toto corpore vulnerato. Tunc ergo tertium verbum Christus protulit Matri dicens: "Mulier, ecce filius tuus!", demonstrato Iohanne; et discipulo dixit: "Ecce mater tua." Secundum doctores non nominavit eam matrem, ne si sic eam vocasset, prae teneritudine cor maternum scissum et dolore aggravatum fuisset; et ex illa hora accepit eam discipulus in suam.¹⁵² Quarto praeterea patiebatur Christus ex gravedine corporis inter clavos pendentis. Nam quanto diutius pendebat, tanto ex pondere dolor gravabatur, nec extensiones, quas conabatur facere, poterat. A sexta autem hora tenebrae factae sunt super universam terram usque in horam nonam,¹⁵³ et velum templi scissum est a summo usque deorsum in duas partes.¹⁵⁴ Secundum Lyram hoc velum erat inter Sanctum et Sanctum sanctorum. Et per talem scissionem significabatur, quod figurae latentes in Veteri testamento iam paterent impletione veritatis in Christo. Et terra mota est quasi non potens sustinere mortem Christi. Et petrae scissae sunt¹⁵⁵ in signum, quod corda quantumcumque dura deberent compati Christo passo. Et monumenta aperta sunt ad denotandum propinquam Christi resurrectionem aliorumque cum ipso, unde in die resurrectionis multa corpora sanctorum surrexerunt¹⁵⁶ cum Christo. Et circa horam nonam ingravatis doloribus Christus quartum verbum clamando dixit: "Eli, Eli, lamma sabacthani?" Quod est: 'Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me?'¹⁵⁷ Quod intelligitur non quia soluta fuerit unio deitatis, sed dicitur derelictus, quia dimisit eum Deus in manus occidentium et acerbissimis doloribus cruciari. Quidam autem illic stantes, scilicet milites Romani secundum Hieronymum, ignorantes idioma Hebraeicum, dicebant: "Eliam vocat iste. Sine, videamus, an veniat Elias ad deponendum eum!"¹⁵⁸ Et sic patet. Quinto denique patiebatur ex afflictione sitis, quia humor sanguinis omnino in eo fuit exhaustus, propter quod clamavit quintum verbum: "Sitio." Vas autem positum erat aceto plenum, et currens quidam implevit spongiam imponens calamo, scilicet hyssopi, et obtulerunt ori eius;¹⁵⁹ secundum Lyram devotae matronae compassivae in Hierusalem erant, quae condemnatis ad mortem dabant bibere vinum aromaticum, ut facilius tolerarent passionem. Et sic pro Domino Iesu tunc vinum per eas apportatum et tamdiu in calore solis servatum erat, secundum Alexandrum de Hales super Iohannem, in acetum conversum. Cui ex crudelitate Iudaei per milites fel et myrrham amarissimam miscuerunt pro potando Christo, quo impletum est illud Ps.: Et dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto.¹⁶⁰ Quare Christus iterum sextum verbum dixit: "Consummatum est.",¹⁶¹ scilicet 'Quidquid scriptum est de me, quia totus doloribus plenus sum. Nam et lingua et viscera iam repleta sunt amaricatione.' Vel 'consummatum est', scilicet opus redemptionis humanae. O Beatissima Virgo, quantum dolebas cum Filium sitientem, nec aqua reficere poteras! (X)

Duodecimus et ultimus dolor mortis flebilis est sepelitionis. Hora itaque nona Christus (ut dicit Apostolus Heb. V.) cum lacrimis et clamore valido offerens se¹⁶² Deo Patri clamavit dicens: "Pater, in manus tuas commendo spiritum meum.",¹⁶³ et inclinato capite¹⁶⁴ versus Matrem quasi valedicens eidem mox emisit spiritum.¹⁶⁵ Ad quod verbum Mater Virgo in terram corruit velut mortua, quia mortis gladium ipsa pertulit in anima. Chrysostomus autem dicit: Per hoc - inquit -, quod moriens vocem emisit magnam, apertissime se verum Deum esse ostendit, quoniam homines cum moriuntur, vix tenuem vocem emittere possunt. Unde et centurio, et qui cum eo erant, videntes praedicta signa, et quod sic clamans exspirasset, confessi sunt eius deitatem, dicentes: "Vere Filius Dei erat iste."¹⁶⁶ Tunc Iudaei, ex quo Parasceve erat, et cuius vespera incipiebat sollemnitas Sabbati sequentis festi magni, rogaverunt Pilatum, ut frangerentur crucifixorum crura, et citius morerentur, et tollerentur de cruce corpora eorum pro reverentia Sabbati illius. Quo annuente venerunt milites, et primi quidem fregerunt crura, et alterius, qui crucifixus est cum eo. Ad Iesum autem cum venissent, viderunt eum iam mortuum, et non fregerunt eius crura, sed unus militum lancea latus eius aperuit, et continuo exivit sanguis et aqua.¹⁶⁷ (Y)

Ubi quaeritur: Cur Christus Dominus post mortem voluit vulnerari, non tamen in cruribus, sed in latere? Respondetur secundum evangelium et doctores, ut impleretur Scriptura dicens: os non comminuetis ex eo,¹⁶⁸ noluit in cruribus, sed in latere voluit pro magni amoris ad nos signis. Primo in hoc, quod vulnus suscipere voluit tale post mortem, ostendit, quod non solum in vita, sed et post mortem dilexit nos adeo, quod pro nobis iterato pati et mori paratus esset. Unde et cum in suo mortuo corpore iam dolores non sentiret, adhuc voluit vulnerari, ut huius vulneris dolores sentiret Mater in corde suo secundum Bernardum sermone de Annunciatione. Secundo in hoc, quod lancea longa perforatus est, ostendit, quod cordialiter et vere nos amaverit, cum in corde vulnerari voluit. Nam ex quo miles strenuus in vulnerando expertus tam fortiter lanceam impegit in latus Christi, ut mox usque ad oculos militis sanguis prosiluisse dicatur. Verisimiliter a plerisque doctoribus, ut Bernardo et Anselmo iudicatur usque ad cor penetrasse, ut dicatur Christus vere in corde vulneratus pro nostro cordiali amore. Unde et Iohannes dicit, quod Scriptura in hoc impleta est, quae dicit Zach. XII.: Videbunt, in quem, id est intra quem transfixerunt.¹⁶⁹ Cor etenim in homine declinat ad sinistram secundum Philosophum li. De animalibus, et ideo a latere dextro usque ad cor transfixio dicitur. Tertio ostendit amorem in hoc, quod sanguinem et aquam miraculose effudit, quod naturaliter fieri non potuit, quia in homine mortuo statim sanguis congelascit, sed in Christo servatur virtute divina, ut fluat totus sanguis, etiam cordis pro nobis in redemptione. Item aqua pura, non humor aquaticus, ut patet de celebratione missae c. "In quadam", fluxit miraculose in peccatorum ablutionem, Apoc. I.: Dilexit nos et lavit etc.¹⁷⁰ O ergo ineffabilis et mira charitas Christi, quo merito pro amore et pietate tanti Domini omnes homines lugere et flere debent, senes et iuvenes, domini et servi, divites et pauperes, viri et mulieres! O quam durus est, qui hodie non vult plorare! O vere damnatione digni omnes, qui ingrati reddunt peccando odium pro dilectione! (Z)

Post haec gesta, ut referunt evangelistae, rogavit Pilatum Ioseph ab Arimathaea, nobilis decurio, id est unus de curialibus, tamquam qui curam plebis acceperat civili officio. Hic audacter accessit ad Pilatum, scilicet exemplo mortis Christi animatus, eo quod esset discipulus Christi, occultus tamen propter metum Iudaeorum, sed tunc manifestavit se, et petiit corpus Iesu, et permisit Pilatus. Venit etiam cum eodem Nicodemus ferens mixturam myrrhae et aloes quasi libras centum.¹⁷¹ Interim autem ad pedem crucis iacebat Virgo Maria maesta cum sanctis mulieribus et Iohanne, et ut poterat, talia verba dicebat: "O Deus aeterne, utinam Filium tuum et meum iam mortuum sepelire possem honorificentia debita, sicut praedictum est Isa. XI.: erit sepulcrum eius gloriosum,¹⁷² quamvis mors praedicta fuit ignominiosa." Ecce autem viderunt Ioseph et Nicodemum cum pluribus famulis scalas et alia instrumenta ad deponendum portantes. Qui venientes adoraverunt Crucifixum flexis genibus, et Virginem reverenter salutaverunt oculis lacrimantibus, dicentes: "Benedicta Virgo, ecce deponimus Filium tuum ad sepeliendum." Quibus auditis refocillatur spiritus eius, et gratias egit. Tunc appositis scalis et clavis extractis coeperunt corpus Christi demittere. Beata autem Mater extensis manibus aliis auxiliantibus suscepit in sancta brachia cum multa charitate dolore mixto. Osculabatur namque clavos sanguine rubricatos et vulnera Christi, iam vix loqui valens, et dicit: "O Deus meus et Filius meus!" Osculabatur praecipue tenens in gremio caput Filii sui faciem et os, et spineam coronam ex capite extrahendo colligebat, dicens: "O caput dignissimum, divinae sapientiae habitaculum, quam atrociter perforatum spinis te video!" Osculabaturque lividam faciem dicens: "O decora facies et speciosa prae filiis hominum, quam et angeli desiderant prospicere, et ego tot annis gaudium ex te suscepi! Ecce quomodo facta es cum sputa et percussionibus variis ut leprosa." Sic et manibus, sic et lateri oscula figebat. Os quoque ori applicabat dicens: "Iesu, Fili mi, Iesu dulcissime, quomodo te video mortuum, en nunc amarissima morte separata sum a te!" Haec et plura lamenta enarrare quis sufficit, quomodo insuper Magdalena et alii plorabant. Cumque hora iam tarda festinarent ad ungendum et sepeliendum, Virgo Mater aiebat: "Sinite, carissimi, sinite saltem paululum, ut teneam mortuum, quem vivum habere non possum!" Et sic ungendo et syndone munda involvendo Virgo caput sudario ligavit, et in sepulcro ponendo, osculando Christum, exierunt, adorato Dei Filio, et advolverunt lapidem magnum ad ostium monumenti. Et die altera Iudaei signaculo et custodibus illud munierunt.¹⁷³ Et sic patet passio Christi.

Pro fine itaque sermonis, o carissime anime, sanguine Christi Iesu redempte, o popule Christiane, hortor vos, genua flectamus et oremus dicentes: O dulcissime Fili Dei, Iesu amantissime, qui pro nobis hodie multa es passus, crucifixus, mortuus et sepultus, te pro tanta charitate laudamus, et tibi gratias agimus, te verum Dei Filium adoramus, et petimus suppliciter, ut propter tuam amaram passionem, propter tui sacri sanguinis effusionem, propter tuam mortem, denique propter tuae sanctissimae Virginis Matris Mariae dolorem da nobis omnibus, qui tuam hodie devote audivimus passionem, peccatorum omnium veniam gratiamque, et in futuro gloriam! Clamemus: Iesus, Iesus Iesus! Amen.

---

¹ Iob 19,21
² Editio: carissime.
³ Cf. Ioh 12,1
⁴ Editio: diffinierant.
⁵ Cf. Mt 26,6
⁶ Editio: CCC.
⁷ Mc 14,4-5
⁸ Ioh 12,6
⁹ Cf. Mt 26,10-13
¹⁰ Mt 26,5; Mc 14,2
¹¹ Mt 21,1-17
¹² Editio: sospitio.
¹³ Mt 26,15
¹⁴ Lc 22,5
¹⁵ Ps 40,10
¹⁶ Is 1,2-3
¹⁷ Is 53,7
¹⁸ Is 53,7
¹⁹ Cf. Mt 26,39
²⁰ Cf. Mt 26,17; Mc 14,12; Lc 22,8-9
²¹ Cf. Lc 22,10-11
²² Cf. Lc 22,13
²³ Cf. Lc 22,14-15
²⁴ Ioh 13,6
²⁵ Cf. Ioh 13,7-10
²⁶ Cf. Ioh 13,12-14
²⁷ Mt 26,26
²⁸ Cf. I Cor 11,25
²⁹ Ioh 6,56
³⁰ I Cor 11,25
³¹ I Cor 11,24-27
³² Ioh 13,18-19
³³ Ioh 13,21
³⁴ Cf. Mt 26,24
³⁵ Ioh 13,22
³⁶ Cf. Mc 14,19-20; Mt 26,22-23
³⁷ Mt 26,25
³⁸ Cf. Ioh 13,25-26; 21,20
³⁹ Cf. Ioh 13,27
⁴⁰ Ioh 13,34-35
⁴¹ Ioh 17,1
⁴² Ioh 17,1; 17,4
⁴³ Ioh 17,6
⁴⁴ Ioh 17,9
⁴⁵ Ioh 17,11-12
⁴⁶ Ioh 17,13-15
⁴⁷ Ioh 17,20
⁴⁸ Ioh 17,26
⁴⁹ Cf. Ioh 17,23
⁵⁰ Ioh 17,24
⁵¹ Mt 26,30
⁵² Cf. Za 13,7
⁵³ Mt 26,31-32
⁵⁴ Mt 26,33-35
⁵⁵ Ioh 18,1-2
⁵⁶ Cf. Mt 26,36-38
⁵⁷ Prv 12,21
⁵⁸ Mt 26,38
⁵⁹ Cf. Lc 22,41
⁶⁰ Cf. Mt 26,39
⁶¹ Lc 22,42
⁶² Cf. Mt 26,40
⁶³ Mc 14,38
⁶⁴ Cf. Mt 26,43
⁶⁵ Lc 22,43-44
⁶⁶ Lc 22,43
⁶⁷ Gn 3,19
⁶⁸ Lc 22,43
⁶⁹ Mt 26,45; Mc 14,41
⁷⁰ Editio: lanternis.
⁷¹ Ioh 18,3
⁷² Mc 14,44
⁷³ Mc 14,41
⁷⁴ Mt 26,49-50
⁷⁵ Lc 22,48
⁷⁶ Cf. Ioh 18,4-6
⁷⁷ Ioh 18,7-8
⁷⁸ Cf. Ioh 18,10
⁷⁹ Cf. Mt 26,51
⁸⁰ Lc 22,36-38
⁸¹ Cf. Lc 22,49-51
⁸² Cf. Mt 26,52-53
⁸³ Cf. Lc 22,51
⁸⁴ Cf. Mt 26,55
⁸⁵ Lc 22,53
⁸⁶ Mt 26,56
⁸⁷ Mc 14,51-52
⁸⁸ Ps 109,7
⁸⁹ Cf. Ioh 18,15-16
⁹⁰ Cf. Ioh 18,19-22
⁹¹ Ioh 18,23
⁹² Ct 3,2
⁹³ Cf. Ct 3,2
⁹⁴ Ioh 18,17
⁹⁵ Mt 26,59-60
⁹⁶ Mt 26,60-61
⁹⁷ Ioh 2,19
⁹⁸ Mt 26,63-64
⁹⁹ Mt 26,65-66
¹⁰⁰ Mt 26,67-68
¹⁰¹ Lc 22,65
¹⁰² Ps 55,3
¹⁰³ Ps 72,14
¹⁰⁴ Mt 26,69-70
¹⁰⁵ Ioh 18,26
¹⁰⁶ Cf. Mt 26,73-75
¹⁰⁷ Mt 27,1
¹⁰⁸ Ioh 18,29-30
¹⁰⁹ Cf. Lc 23,2
¹¹⁰ Ioh 18,31
¹¹¹ Ioh 18,31
¹¹² Cf. Ioh 18,33
¹¹³ Mt 22,21; Mc 12,17; Lc 20,25
¹¹⁴ Ioh 18,34-38
¹¹⁵ Editio: unam.
¹¹⁶ Ioh 18,38-40
¹¹⁷ Cf. Mt 27,20-23; Ioh 19,6
¹¹⁸ Cf. Lc 23,5-7
¹¹⁹ Cf. Lc 23,8-9
¹²⁰ Lc 23,11-12
¹²¹ Cf. Lc 13,1
¹²² Cf. Lc 23,13-15
¹²³ Ioh 19,7
¹²⁴ Lc 23,16
¹²⁵ Cf. Is 1,6
¹²⁶ Cf. Mc 15,16
¹²⁷ Ioh 19,2-3
¹²⁸ Cf. Mt 27,29; Mc 15,19
¹²⁹ Cf. Ioh 19,4-5 (Mt 27,28)
¹³⁰ Cf. Ioh 19,6
¹³¹ Ioh 19,15; 19,9-11
¹³² Ioh 19,12
¹³³ Mt 27,19
¹³⁴ Mt 27,24-25
¹³⁵ Mt 27,24
¹³⁶ Editio: licostratos
¹³⁷ Ioh 19,13
¹³⁸ Cf. Mt 27,32; Mc 15,21
¹³⁹ Iob 16,17-18
¹⁴⁰ Lc 23,28-30
¹⁴¹ Lc 23,31
¹⁴² Ps 21,18
¹⁴³ Cf. Ioh 19,19-22
¹⁴⁴ Cf. Lc 1,28
¹⁴⁵ Lc 1,42
¹⁴⁶ Cf. Lc 2,14
¹⁴⁷ Cf. Ioh 19,23
¹⁴⁸ Mt 27,39-42
¹⁴⁹ Cf. Lc 23,34
¹⁵⁰ Cf. Lc 23,39-42
¹⁵¹ Lc 23,43
¹⁵² Cf. Ioh 19,26-27
¹⁵³ Mt 27,45
¹⁵⁴ Mt 27,51
¹⁵⁵ Mt 27,51
¹⁵⁶ Mt 27,52
¹⁵⁷ Mt 27,46
¹⁵⁸ Mt 27,47; Mt 27,49
¹⁵⁹ Ioh 19,28-29
¹⁶⁰ Ps 68,22
¹⁶¹ Ioh 19,30
¹⁶² Hbr 5,7
¹⁶³ Lc 23,46
¹⁶⁴ Ioh 19,30
¹⁶⁵ Mt 27,50
¹⁶⁶ Cf. Mt 27,54
¹⁶⁷ Cf. Ioh 19,31-34
¹⁶⁸ Ioh 19,36; cf. Ex 12,46
¹⁶⁹ Ioh 19,37; Za 12,10
¹⁷⁰ Apc 1,5
¹⁷¹ Ioh 19,38-39
¹⁷² Is 11,10
¹⁷³ Cf. Mt 27,60-66