PH 055. De cathedra sancti Petri
[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LV.]
In cathedra sancti Petri sermo cum legenda.
Confiteantur Domino misericordiae eius et miserabilia eius filiis hominum exaltent eum in ecclesia plebis et in cathedra sanctorum laudent eum. (A)
Haec verba scribuntur Ps. CVI.1 Quam bene conveniunt hodiernae festivitati, in qua vicarius Christi Petrus fuit exaltatus et incathedratus apud Antiochiam. Et fides catholica tunc coepit sublimari Ecclesiae, quoque praelati loco et potestate et nomine coeperunt exaltari. Et idcirco Ecclesia hoc festum sub nomine cathedrae Petri celebrat, ut omnes Christianos invitet ad gratias agendum Deo. Iuxta praemissa autem verba debemus Deo hodie gratias agere. Primo de Dei misericordia, quae fecit filiis hominum multa miracula ad fidei catholicae roborationem tam in ipsa liberatione Petri hodierna, quam in aliis factis plurimis. Propter hoc dicit: Confiteantur Domino misericordiae eius et mirabilia eius, scilicet facta, filiis hominum confiteantur. Lyra: id est inducant ad confitendum et gratias agendum homines. Nam maxima Dei misericordia in hoc est hominibus exhibita, cum in fide vera solidantur per divina miracula, ut ab aeterna damnatione liberentur. Secundo debemus gratias agere de exaltatione dignitatis et potestatis, qua Deus exaltavit Petrum in Ecclesia, ut infra dicitur propter hoc subdit. Exaltent eum id est Deum in Ecclesia plebis id est in loco divini cultus, ubi conveniunt fideles pro tali Dei beneficio. Exaltent Deum per debitas laudes, quia ipse exaltavit Ecclesiam hodie nomine et dignitate, ut patebit. Tertio debemus gratias agere hodie de sacerdotii honore. Nam ut infra dicitur: Deus maximo honore sublimavit hodie sacerdotium. Et quia caput Ecclesiae et omnium fidelium est sacerdos summus, scilicet Christus. Et post eum in persona eius ipse Petrus et quilibet vicarius Christi, scilicet papa Romanus. Idcirco cuilibet gaudendum est de honore capitis, si illud verum est membrum iuxta illud I.Cor. XII: Si gloriatur unum membrum congaudent omnia membra, vos autem estis corpus Christi et membra de membro etc. 2 Propter hoc dicit in themate. In cathedra seniorum I. Presbyterorum. Nam presbyter Graece Latine senex interpretatur. Laudent eum idest Deum. Dicant ergo hodie omnes Christiani gratias agendo. Confiteantur Domino misericordiae eius et mirabilia eius etc. Ex quibus verba eliciamus tria mysteria in hoc sermone declaranda ad honorem beati Petri apostoli.
Primum misterium dicitur cathedralis honorationis
Secundum dicitur salutaris exaltationis
Tertium dicitur festivalis celebrationis (B)
Circa primum de cathedrali honore beati Petri apostoli accipiamus pro conclusione vicisque, cathedra Petri honore sublimiori praefulget dono Christi prae cunctis dignitatibus seculi. Declaratur istud praecipue ex quattuor, quia in scriptura quadruplicem cathedram distingui legimus: super quas omnes et singulas cathedra Petri honore potestatis praeeminet et auctoritatis. Prima est cathedra pestilentiae, de qua loquitur Ps. dicens: Beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit.3 Ecce expressae dicit esse cathedram pestilentiae. Secunda est cathedra sacerdotalis excellentiae, de qua I. Reg. I. c.: Heli sacerdote sedente super sellam.4 Et in themate in cathedra seniorum etc. Tertia est cathedra magistralis doctrinae, de qua Mat. XXII.: Super cathedram Mosi sederunt scribae et Pharisaei etc.5 Quarta est cathedra regalis magnificentiae seu potestatis iudiciariae, de qua II. Reg. XXIII. : David sedens in cathedra sapientissimus princeps etc.6 Quibus est superior cathedra Petri.
Prima cathedra substracta est pedibus Petri, ut illam dissipet, conterat, et ad fidem convertat aut exconicet et damnationi iudicet, scilicet cathedram pestilentiae. Nam Petro data est potestas ligandi, ut quodcumque ligaveris super terram, erit ligatum in caelis. Mat. XVI.7 Unde Chrysostomus XI. q. III. Nemo contemnat – inquit – ecclesiastica vincula. Non enim homo est, qui ligat, sed Christus, qui hanc potestatem dedit et Dominos fecit homines tanti honoris. Et Augustinus ibidem c. „Omnis” dicit sic: Omnis Christianus dilectissimi qui a sacerdotibus exconicatur, Sathane traditur. Quo quia scilicet extra Ecclesiam diabolus est sicut in Ecclesia Christus. Ac per hoc quasi diabolo traditur, qui ab ecclesiastica communione removetur. Haec ibi. Si quaeras. Quae vel qualis dicitur ista cathedra pestilentiae. Respondet Bernardus in epistolis dicens sic: Cathedra pestilentiae quattuor pedibus consistit. Pes primus est malicia. Secundus contemptus Dei. Tertius irreverentia. Quartus astutia. Malicia est amare malum et saporem mali, id est peccati delectationem habere sicut facit diabolus et nonnulli iniqui. Sed quia aliquando tales ne incurrant cruciatum vel damnum rerum ideo amplius sunt mali. Quibus est pes secundus, ut contemnant Deum, nec timeant. Item posset fieri ut malum amarent, Deum contemnerent, sed inhibet eos pudor hominum, idcirco ad augmentum mali sequitur. Tertius pes irreverentiae, ut nec Deum timeat, nec homines revereantur. Ad consummationem vero totius adest quartus pes astutia, ut sciant uti tribus pedibus dictis, quod sit se excusando occultando et in confessione palliando peccatam. Sicque intra se veneno pestilentiae moriuntur aeternaliter. Haec secundum Bernardus, ut habetur li. Originalium. (C)
Secunda cathedra est sacerdotalis excellentiae, quae tam sublimis dignitatis est, ut omnis creatura imo et ipse Deus reverentiam ipsi sacerdotio exhibeat. Primo quidem creatura mundana omnis cum sacerdotio, scilicet Christi omnia oboediant et adorent eum, qui est sacerdos in aeternum secundum ordinem8 etc. Secundo creatura humana, quia omnis homo subiectus est potestati sacerdotum in solvendo a peccatis vel ligando etiam reges et imperatores etc. Et quod est summus ipsemet Christus subiectus quodam modo scriptum sacerdotum potestati in consecrando tractandoque et sumendo ac aliis administrando sacramentorum suum corpus in sacramento Eucharistiae. Unde beatus Franciscus in testamento: sacerdotes super omnia voluit a fratribus amari et venerari sic Dominos, eoque sacramentum Eucharistiae ipsi soli conficiunt et ministrant. Dicebat quoque idem beatus pater Franciscus, quod si sibi obviarent sacerdos et angelus prius vellet salutare sacerdotem et eidem reverentiam facere, quam angelo. Tertia creatura angelica, quae reverenter assistit sacerdoti consecranti et divina officia celebranti. Unde Gregorius in homilia Paschali ut patet de consecratione dist. II. „Quid sit” dicit sic: Quis fidelium habere dubium possit in ipsa immolationis hora ad sacerdotis vocem caelos aperiri, in illo Iesu Christi ministerio angelorum choros adesse. Summa et ima fociari etc. Et I. Cor. XI. ubi dicit Apostolus, quod mulier debet habere velamen super caput suum propter angelos. 9 Ibi Glossa dicit: Angelici spiritus nobis adesse credendi sunt maxime cum divinis obsequiis mancipamur. Id est cum Ecclesiam ingressi vel lectionibus aurem accomodamus vel psalmodiae operam damus vel orationi incubimus vel missarum sollemnia celebramus. Denique quarto Deus et tota Trinitas reverentiam dignatur facere sacerdoti, cum ad verbum eius mox aderit in sacramento, quia cum Pater et Filius et Spiritus Sanctus sint inseparabiles, ut dicit Augustinus li. de Trintate ergo cum ibi Christi corpus conficitur unitum filio Dei, adest per concomitantiam et Pater et Spiritus Sanctus. Et sic patet. Huic autem praecellentissimae cathedrae sacerdotali praeeminet cathedra Petri, quia ipse tenet principatum totius Ecclesiae, propter quod dixit Christus Petro: Tu vocaberis Cephas10 id est caput dist. XII. „Sacrosancta” et dist. XXI. „In novo”. Et iterum Mat. XVI.11: Tibi dabo claves regni caelorum scilicet principalius, ut a te habeant alii sacerdotes secundam iurisdictionem. O dicis magnae et mirabilis, quam tam dignitatem praestitisti hominibus! O tu homo perpende, quam graviter offendis, qui sacerdotes Dei contemnis, et irreverentiam illis facis. O sacerdos et tu considera tuam dignitatem, quam si peccato inquinas, quam graviter peccas! (D)
Tertia cathedra magistralis doctrinae sive praedicatoriae subest cathedrae Petri, quia ad ipsum et ad successores suos, scilicet summos pontifices spectat expositio Sacrarum Scripturarum et interpretatio et modificatio et auctenticatio dist. XV. „Sanctam” et dist. XIX. c. Sic omnes sanctiones apostolicae sedis accipiendae sunt tamquam ipsius divina voce vel Petri firmatae. Unde non licet laico praedicare vel scripturas exponere, quia non est dictum turbis, scilicet apostolis. Praedicate evangelium omni creaturae! Mar. ultimo.12
Quarta cathedra regalis potestatis vel iudicariae subest cathedrae Petri, quia ad ipsum spectant omnium causarum iudicia tam civilia quam ecclesiastica. Ipse enim papa est iudex omnium IX. q. III. „Conquestus” et extra de maioritate et oboedientia c.: Nolite, ubi sic habetur inter cetera, fecit Deus duo magna luminaria id est duas instituit dignitates, quae sunt pontificalis auctoritas et regalis potestas. Sed ila quae praeest diebus id est spiritualibus maior est etc. Item dist. X. „Lege”: Lex divina et etiam canonica superior est lege civili, nec praesent imperiali iudicio iure ecclesiastica dissolui. Ecce ergo carissimi quam maxima dignitate et potestate Petrus et eius sedes est a Christo honorata super omnes creaturas terrestres et caelestes. Imo etiam super infernales inquantum homines virtute clavium liberat ab Inferno, et per indulgentias a Purgatorio. Quodque mirabile est, per orationes legitur Petrus de Inferno damnatorum liberasse filium Theophili, quem mortuum ab annis tredecim et in pulverem redactum reduxit et resuscitavit ad vitam. De quo expresse dicit Bonaventura in suo sermone, quod non dubium, quin revocavit de Inferno in paganismo mortuum ad misericordiam Dei, qui hoc praevidens sententiam finalis damnationis suspendere potuit. O beate Petre pro Christi amore, qui te exaltavit memento nisi in caelo. (E)
Circa secundum principale de exaltatione salubri ad quam nobis est conandum et qua Petrus factus est gloriosissimus, quaeritur qualiter valeat homo coram Deo meritis et praemiis in sublime exaltari. Respondetur quod sicut colligi potest ex Scriptura et doctorum dictis, ad id valent quattuor praecipuae.
Primum est fervida voluntas
Secundum profunda humilitas
Tertium votiva fidelitas
Quartum est patientia et eius aequanimitas
Primum est fervida voluntas. Quia ut Gregorius in homilia dicit: Deus non quid sed ex quanto offeratur pensat. Et iterum. Apud Deum non est manus vacua a munere, si arca cordis plena fuerit bona voluntate. Haec Gregorius. Ratio quia voluntas magna et fervens ex caritate magna procedit. Ut autem ait Ambrosius: Affectus operi nomen imponit ergo etc. Hinc Bernardus: Quantum crescit voluntas tua, tantum crescit meritum tuum, tantum mereris, quantum vis. Fac magnam voluntatem, si vis habere meritum magnum. Exemplum ad id ponitur. Nam quaere olim erant magni sancti, nunc vero minime. Audi Chrysostomum li. de laude Pauli respondentem sic: Possibile est – inquit – iussa Dei perficere, si tantummodo velimus. Si enim quantum in nobis est virium, apponimus maximum, Deus adiungit auxilium. Et infra quaerens de Paulo dicit: Cur ille magnus mos modici, cum tale corpus illis quale nobis? Talis anima fuit, qualis nobis. Sed voluntas in illo mirabilis fuit et praeclara devotio. In nobis autem pigra et tepida torpet. Et sic patet propositum.
Secundum est profunda humilitas. Nam Salvatore dicente Lu. XVIII.: Omnis, qui se humiliaverit, exaltabitur. 13 Per regulam topicam, sicut simpliciter ad simpliciter. Sic magis ad magis et maximum ad maximum. Exemplum de Beata Virgine, quaeper humilitatem summae est exaltata. O ergo peccatoris disce peccatam tuam recognoscere et te coram Deo humiliare. Audi ipsum eundem Petrum monentem I. canonica c. V., ubi sic ait: Humiliamini sub potenti manu Dei, ut vos exaltet in die visitationis. 14 (F)
Tertium est votiva fidelitas. Ut scilicet homo fideliter impleat, quod vovit in baptismo abrenunciare, scilicet diabolo et omnibus pompis eius et omnibus operibus eius, ut habetur de consecratione IV. „Prima” et XVII. Q. I. „Sunt quaedam”.Et quod alia sua vota Deo promissa fideliter omnia impleat. Puta religiosus promissam regulam! Sacerdos castimonia et divinum officium et alia ad ordinem suum pertinentia et coniugati fidem promissam viduae et virgines castimoniam etc. Quam sicut et alia bona ex voto implere vel facere pertinet ad magnitudinem meriti. Queritur ergo utrum opus meritorium ex voto factum sit magis a Deo remunerandum, quam sine voto factum. Respondetur secundum Richardus in IV. dist XXXVIII. ar. VI. q. II. quod sic: Quia quanto opus bonum procedit a voluntate magis firmata in bono, tanto est virtuosius, et per consequens magis meritorium. Nam et Philosophus III.”Ethicorum” c. IV. dicit, quod ad operari virtuose requiritur firmiter et immobiliter operari. Sed ceteris paribus voluntas est firmior in voto, quam sine voto ergo etc. Unde qui ex voto facit opus bonum plus dupliciter Deo offert, scilicet illud opus, et cum hoc voluntatis plenae et obligatae sacrificium et per consequens dupliciter plenus meretur. Propterea Anselmus li. de similitudinibus ponit hic exemplum tale: quod qui facit opus bonum cum voto, est quasi, qui daret arborem totam iure hereditario regi cum suis fructibus optimis et placidis. Sed qui sine voto, quasi qui dat solum fructus sine arbore possidenda, primum autem est gratiosius ergo etc. Hoc probatur XXIII. q. V. Tunc salvabitur. Et sic patet.
Quartum est patientiae aequanimitas. Quia ut Gregorius ait: Maioris meriti est adversa patienter et aequo animo tolerare quam quibusvis bonis operibus insudare. Item in Collationibus Isaac abbas Syriae dicit: Tribulatio parva pro Christo suscepta melior est magno operae, quod sine tribulatione perficitur. Haec sufficiant. Ad propositum beatus Petrus in his profulsit ergo super cunctos exaltari meruit. O ergo et tu homuncio noli dormitare! Noli iacere in peccatorum seditate, sed insiste virtutibus! Expergiscere ad caelestia! Conare ad praemia beatorum imitanda pro tuo modulo parvus certe labor sed maximum et aeternum praemium, quo neglecto quod tibi restat, nisi aeternum cum diabolo supplicium. (G)
Circa tertium de celebratione huius festi et eius institutione sit pro conclusione, quod sancta Ecclesia hoc festum cathedrae celebrandum instituit convenientissimae pro Deo fienda gratiarumactione. Et hoc praecipue quadruplici ratione secundum legendas vel historias de hoc festo descriptas.
Primo propter Petri liberationem
Secundo propter nominis novi impositionem
Tertio propter clericalis coronae dedicationem
Quarto propter erroris destructionem et missae celebrationem
Primo propter Petri liberationem et ipsius exaltationem propter quod et hoc festum cathedrae nomen accepit. Cum enim beatus Petrus apud Antiochiam praedicaret, civitatis illius princeps Theophilus prohibebat. Quem (cum a praedicatione non cessaret) vinculari fecit et sine cibo et potu manere. Qui, cum iam paene defecisset, oravit dicens: „Domine Iesu Christe adiuva me!” Cui Dominus respondit: „Petre ne credas te derelictum a me! Meae enim bonitati derogas, si talia contra me sentire praesumas. Praesto est, qui tuae subveniat miseriae.” Paulus autem audiens de incarnatione Petri venit ad ipsum principem Theophilum cui et conplacuit pro arte scenofactoria, quam Paulus optime sciebat, ut patet Act. XVIII.15 Et occulte die quadam introivit ad carcerem. Videns autem ibi Petrum iam paene mortuum, in amplexus ruit dicens: „O Petre frater meus, gaudium meum et dimidium animae meae resumae vires in introitu meo.” Tunc Petrus oculus aperiens et ipsum cognoscens lacrimari coepit. Sed loqui sibi non potuit. Paulus autem in os eius cibum imposuit et sic ipsum refocillavit. Tuncque in oscula ruerunt et ambo plurimum fleverunt. Tandem Paulus rediens occulte intravit die quadam ad Theophilum, cui dixit: „O bone Theophile magna est gloria tua, sed ipsam dehonestat hoc exiguum malum, quod ipsum Petrum deicolam, qui est pannosus pauper macie consumptus. Solo tantum sermone clarescit, in carcere detines, qui potius, si libertate frueretur solita, posset tibi in aliquo utilior esse. Nam infirmos sanat. Mortuus suscitat” etc. Cui Theophilus ait: „Si haec potest, cur seipsum de carcere non liberat?” Ad quem Paulus: „Quia sicut Deus suus Christus de cruce noluit se liberare. Sic Petrus eius exemplo pro Christo pati non formidat.” Cui Theophilus: „Dic ergo ei, ut filium meum iam per XIV annos mortuum resuscitet et ipsum incolumem ac liberum reddam.” Quod cum Paulus spopondisset, ingressus in carcerem Petro retulit haec verba. Cui Petrus ait: „Rem grandem frater Paule promisisti, sed Domini virtute facillimam.” Petrus ergo eductus de carcere aperto monumento, cum pro illo orasset, continuo surrexit. Tunc Theophilus et universus populus Antiochiae et alii quam plures Domino crediderunt et gloriosam Ecclesiam fabricaverunt. In cuius medio excelsam cathedram collocaverunt, et Petrum ut ab omnibus videri posset et audiri exaltaverunt, in qua septem annis sedit. Sed postmodum in Romana sede sedit annis XXV. De hac ergo prima cathedra Ecclesia celebrat pro honoris cleri inchoatione. (H)
Secundo hoc festum celebratur propter nominis novi impositionem. Quia ut etiam Chrysostomus super Matthaeum testatur: Christiani primo Nazarei vocabantur, sed apud Antiochiam mutatum est hoc nomen, ut dicerentur Christiani a Christo. Quod factum est postquam ad Petri praedicationem et tandem Paulo Barnaba advenientibus et praedicantibus, totam illam regionem converterunt. Et tunc ibi multiplicati fideles vocati sunt Christiani, quod est maximum beneficium habee nomen a Christo Domino communicatum nobis, qui est Dei veri filius. Et idcirco pro gratiarumactione celebratur.
Tertio propter clericalis coronae dedicationem. Nam tunc corona clericorum sumpsit initium. Nam ibi Petro in contumeliam nominis Christiani capitis summitatem abraserant. Sed beatus Petrus servare hoc voluit Spiritus Sanctus inspirante in honorem, et toti clero servandum tradidit ob mysterium significationis. Sed quaeritur, quid significat ista corona clericorum. Respondetur, quod inter cetera significat tria praecipua. Primo in eo, quod est figurae circularis significat coronam, scilicet perpetuam regni caelestis, quam in Christo expectatur, qua ut reges decorantur, ut dicit Hieronimus XII. q. II. „Clericus” et c. „Duo sunt”. Secundo quoque in eo, quod a parte superiori capilli detondentur. Significat secundum Dionysium li. De ecclesiastica hierarchia mundam et non formabilem vitam. Tertio in eo, quod denudantur in vertice significat, quod inter se et Deum, terrenum nihil debet esse medium, sed immediate debet Deo uniri amore, ut Deum pro populo valeat placare. Unde Alexander papa sic dicit I. q. I.: Ipsi sacerdotes pro populo interpellant et peccatam populi commendunt, quia suis precibus ea delent atque consumunt. Qui quanto digniores fuerint, tanto facilius in necessitatibus, pro quibus clamant, exaudiuntur. Haec dicto c. „Ipsi”.
Quarto propter erroris destructionem atque primae missae celebrationem. Ut enim dicit magister Iohannes Beleth: Antiquitus fuit consuetudo gentilium in hoc mense Februali, epulas offerre super tumulos defunctorum suorum et cibos et vina. Has autem de nocte demones consumebant ad decipiendum homines, ut crederent animas exutas a corporibus cibos requirere carnales. Unde sancti patres ordinaverit hoc festum cathedrae Petri, quo die Petrus putatur primam missam in pontificalibus Antiochiae celebrasse, qui ithronifatus fuit, vel saltem pro illo tempore et idcirco istam diem celebrem statuerunt. Nam et Iacobus primam missam dixit in Hierusalem in pontificalibus. Iohannes in Asia. Marcus in Alexandria. Et hanc sollemnitatem patres sancti statuerunt, ut per hanc festivitatem a Christianis illa consuetudo epularum conferendarum super tumulos extirparetur penitus vacando divinis laudibus ex virtute eius ac intercessione beati Petri. O ergo fidelis anima Christiana fuge errores ne pereas! Amplectere Christum bonora beatum eius apostolum Petrum, quatenus eius meritis detur tibi gratia et gloria, omnibus quoque nobis. Amen.
1 Ps 106,31,32
2 I Cor 11,26
3 Ps 1,1
4 I Rg. 1,9
5 Mt 23,3
6 II Rg 23,8
7 Mt 16,19
8 Heb 5,6
9 I Cor 10,10
10 Mt 1,41
11 Mt 16,19
12 Mc 16,15
13 Lc. 18,14
14 1Ptr. 5,6
15 Act 18,3