PH 052
[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LII.]
In conversione sancti Pauli
Sermo tertius de magnitudine misericordiae Dei sibi factae
Christus Iesus venit in hunc mundum, peccatores salvos facere quorum ego primus sum.Verba sunt Pauli apostoli I. Thim. I.1 (A)
In quibus gratias Deo agit de magnitudine misericordiae sibi exhibitae. Unde et praemisit ibidem. Gratias, inquit, ago ei, qui me confortavit in Christo Iesu Domino nostro ponens me in ministerio, scilicet apostolatus, qui prius blasphemus fui et persecutor et contumeliosus, sed gratiam Dei consecutus sum etc. In ipsis etiam verbis humilitas et devotio Pauli patet, cum se inter peccatores primum et principalem confitetur. Nam Bernardus in epistula ad fratres de monte dicit, quod Paulus se primum omnium peccatorum confitetur existimandi affectione. Qui enim perfecte examinando semet ipsum intelligit, suo peccato nullius peccatum par existimat, quod non sicut suum intelligit. Haec Bernardus. Et nos ergo, carissimi, peccata nostra exemplo Pauli recognoscamus et confiteamur Deo, ac pro misericordia sua gratias ipsi agamus. Audiamus itaque talem et tantum apostolum et imitemur dicens: Christus Iesus venit, scilicet mori pro hominibus, et sic ipsos peccatores salvos facere. O dulce verbum pietatis et misericordiae divinae. Subdit, quorum primus ego sum, ecce humilis confessio. Unde secundum haec verba tria misteria notabimus pro hoc sermone.
Primum dicitur gravissimae offensionis, quia dicit se primum peccatorum.
Secundum dicit piissimae revocationis, quia pro hoc venit Christus in mundum.
Tertium dicitur plenissimae iustificationis, quia dicit se salvatum etc. (B)
Circa primum de offensione Pauli, qua scilicet peccaverat in Christianorum persecutione, quaeritur: utrum Paulus gravius peccaverit ecclesiam persequendo prae ceteris peccatoribus, qui revocati leguntur in evangelio. Ratio huius quaestionis est, quia dicit in praemisso themate, quod ipse fuerit primus peccatorum. Super quo glossa dicit, quod primus peccatorum fuit Paulus non temporis ordine, sed iniquitatis magnitudine, ergo videtur, quod ipse gravius peccaverit, quam latro iuxta crucemChristi pendens et quam Mattheus publicanus et etiam quam Maria Magdalena. Isti enim leguntur praecipui peccatores conversi in evangelio. Sed in contrarium potest argui de latrone, quia ille offendit Christum in faciem seu in poenitentia pendentem in cruce, et cruore sacro perfusum pro mundi salute ad oculum blasphemando, ut habetur Mat. XXVII. Id ipsum, inquit, et latrones, qui crucifixi erant cum eo, improperabant ei.2 Ubi Lyra dicit secundum plurimos doctores, quod uterque latronum plus improperabat Christo, sed iste, scilicet a dextris existens videns Christi patientiam paenituit et misericordiam petiit dicens: Memento mei Domine, dum veneris in regnum tuum. Cum ergo iste offenderit Christum etiam in propria persona, tunc scilicet in cruce blasphemando, et offenderat antea proximorum bona per latrocina rapiendo, et forte etiam homines occidendo vel mutilando in latrociniis. Sequitur, quod gravius peccaverit Paulo, qui Christum non in persona, sed tamen in membris fuerat persecutus. Item obiici etiam potest de Magdalena, de qua scribitur Mar. XVI., quod Christus eiecit ex ea VII daemonia.3 Gregorius Maria, inquit septem daemonia habuit, quia universis vitiis plena fuit, sed Paulus a multis vitiis et praecipue a carnalibus mundus fuit, ergo minus peccavit. Ad istam quaestionem ergo respondetur per conclusionem, quod Paulus non immerito dicit maximum peccatorum fuisse inter omnes revocatos Christi pietate. Hoc ostenditur pluribus rationibus secundum doctores huius rei tractatores, et accipitur huius
Prima ratio ex parte praeceptorum Dei.
Secunda ratio ex parte impeditionis boni.
Tertia ratio ex parte qualificationis modi.
Quarta ex parte intensionis animi.
Prima ratio ex parte praeceptionis Dei, quia ille gravius peccare indicatur, quo peccat contra praecepta primae tabulae, quae respiciunt immediate Deum et eius caritatem, quam qui peccat contra praecepta secundae tabulae, quae respiciunt proximi caritatem secundum Thomam in quodlibetis et II. II. q. XIII. ar. Ubi habetur, quod infidelitas et blasphemia contra Deum graviora sunt, quam furtum vel rapina aut homicidium. Cum enim Deus sit diligendus super omnia gravius, ergo peccat, qui contra Deum immediate offendit, quam qui contra proximum, sed Paulus per infidelitatem et blasphemiam contra Christum peccaverat contra praecepta primae tabulae et contra Dei filium, et cum hoc etiam contra proximum discipulos Christi persequendo, ergo gravius peccavit, quam latro vel Magdalena aut Mattheus, qui fidem Christi non impugnaverunt. (C)
Secunda ratio impeditionis boni, quod quanto quis maius bonum impedit peccando, tanto gravius peccatum eius iudicatur. Exempla ad id sunt plura. Nam maius est peccatum impedire vel retrahere a bonis spiritualibus, puta a confessione peccatorum, ab audienda praedicatione, ab ingressu religionis, a servitute Dei vel a fide catholica, quam impedire aut retrahere a quocumque bono temporali. Item maius est peccatorum animas a liberatione purgatorum impedire quam alias praedationes exercere. Dicit enim Hieronymus XII. q. II. c. gloria, quod ecclesiam fraudare et pauperibus erogandum subtrahere vel exinde aliquid accipere omnium aliorum praedonum crudelitatem superat. Haec ibi. Item maius est virginitatem ab aliqua deflorendo tollere aut seducendo, quam cum soluta peccare, licet et istud sit mortale, illud tamen gravius. Sed quoniam apostolus fideles persequendo maius bonum impedivit et abstulit, quantum potuit, scilicet fidem Christi et per consequens hominum salutem impugnavit. Item quia hanc fidem in omnibus viris et mulieribus extinguere totaliter curabat, sine qua salus esse non poterat. Ideo gravius peccasse iudicatur. Et si dicas, quia ipse aliter credebat et salutem hominum in lege veteri [ ] et intendebat. Ad id est tertia ratio, scilicet ex parte modi, quia licet Paulus peccaverat ex ignorantia, ut dicit I. Thimoth. I.4 ista tamen ignorantia ipsum non excusabat, potius respectu aliorum praescriptorum gravabat, quod ostenditur sic, quia Paulus doctus fuerat in lege et prophetis, et ex his scire magis debebat et tenebat Christum praedictum in lege et prophetis. Alii autem, scilicet latro, Mattheus et Magdalena scientiam tantam non habuerunt, ergo magis excusabiles sunt, cum ignorantiam iuris excuset, et si non a toto, tamen a tanto I. q. IV. § VL. et VI. q. I. [ ] XXIV. q. I. „Si quis” Item Paulus peccaverat obstinatiori modo, quia latro satis cito visa patientia Christi et miraculosa solis obscuratione mox credidit et conversus est. Mattheus etiam ad unam vocationem mox secutus est Christum. Sed et Magdalena ad Christi praedicationem vel miracula non distulit conversionem. Sed quoniam ut dicit Augustinus de poenitentia di. V. §. I. Perseverantia et diuturnitas auget delictum et aggravat. Ergo Paulus iudicatur peccasse gravius, cum auditis multis miraculis a Christo factis. Visa etiam patientia Stephani, qui et dicit: Ecce video caelos apertos et Iesum stantem a dextris dicentem, at quam miraculis per Stephanum aliosque apostolos factis visis nihilominus perseveravit multum diutius in infidelitate et persecutione. O bone Paule, parce mihi, quod tua peccata gravia reputo, immo credo hoc tibi placere pro misericordia Dei exaltanda, et pro poenitentia hominibus instruenda. (D)
Quarta ratio ex parte intensionis animi, quoniam ut dicit Augustinus XV. q. I. c. I. § I. Usque adeo peccatum est malum, in quantum est voluntarium. Sed quia Paulus intensiorem habuit voluntatem pravam persequendi Christum prae ceteris, quod colligitur ex pluribus. Persequebatur namque toto affectu, propterea dicit Saulus adhuc spirans Lyra, id est vehementi spiritu ignem persecutionis accendens. Item persequebatur toto studio et conatu, unde non vocatus, sed sponte se [ ] accessit ad principem sacerdotum et petiit epistulas ad Damascum, ut eius auctoritate fultus magis posset nocere. Persequebatur etiam in pluribus locis, quia non solum in Hierosolyma, sed et usque ad Damascum. Et quia persequebatur omni possibilitatis suae modo corde saeviendo, ore blasphemando, opere caedes et vincula inferendo. Sed quaeritur, utrum tunc Paulus occiderit aliquem Christianorum. Respondet Lyra super Act. VIII. c., quod sicut dicit glossa, Deus manus ipsius praeservabat, ne sanguine innocentum pollueretur tantus provisus apostolus. Ad obiecta superius patet, quia variis considerationibus se habent, ut excedentia et excessa. Et dictis modis excedit peccatum Pauli: O Christiane, ecce quam pie dulcissimus Iesus spem tuam erigit in Pauli exemplo. Noli ergo, si peccasti, desperare. Ecce talis peccatorum, scilicet Paulus misericordiam consecutus est. Et tu ergo confidenter propera ad poenitentiam, et consequeris peccatorum veniam. Unde Innocentius in scr. dicit: Epistulae Pauli et psalmi David ideo pro ceteris scripturis in Ecclesia frequantantur, ut cum audierint peccatore Paulum blasphemum et persecutorem sanctum esse apostolum, et David adulterum et homicidam sanctum esse prophetam, confidant per misericordiam Dei non solum veniam promereri, sed et gloriam adipisci. Haec ille. O bone Iesu, tibi laus et gloria, o piissime salvator, tibi gratiarumactio pro tua immensa erga nos miserrimos peccatores misericordia. (E)
Circa secundum principale de pia revocatione Pauli quaestio occurrit, utrum Deus maiorem misericordiam fecerit Paulo ipsum a suis peccatis revocando, quam fecerit omnibus peccatoribus ceteris in mundo. Ad quod respondetur per conclusionem, quod sicut revocatio Pauli mirabilior, ita ipsa misericordia Dei in ipso iudicatur prae ceteris omnibus excellentior. Et hoc tenet Nicolaus de Lyra super I. Thim. I. super illud thematis „quorum primus ego sum” dicens, quod quamvis multi gravius peccaverunt in Christum ipsum in propria etiam persona nequiter persequendo, tamen hoc dictum, quorum scilicet peccatorum ego primus sum, sic intelligi debet, scilicet quod inter illos, qui de peccato ad gratiam revocantur, ipsa revocatio in Paulum fuit valde mirabilis, propter quod in Ecclesia solennisatur, et sic primus excellentiam notat vocationis huius prae ceteris. Haec secundum Lyram. Quod ut magis clarescat, ostenditur praecipue ex quattuor rationibus.
Prima ratio ex parte status Pauli.
Secunda ex parte miserentis Dei.
Tertia ex parte mirabilis modi.
Quarta ex parte praecellentis doni.
Prima ratio ex parte status Pauli. Tum quia ipse fuit in statu gravis offensionis. Tum quia videtur fuisse in statu obdurationis, ut patet ex praescriptis. Tum denique quia est revocatus in actu existens persecutionis, in quo maxima Dei misericordia relucet. Cum enim Cassiodorus super psalmum CXVIII. dicat: Retributionum, inquit, sex sunt differentiae. Non reddere bona pro bonis: hoc malum est. Reddere mala pro malis: hoc perversum est, scilicet nisi fiat amore iustitiae. Reddere mala pro bonis pessimum est, scilicet et iniquum. Reddere bona pro bonis: hoc bonum est et aequum. Non reddere malum pro malo: hoc melius est. Reddere autem bonum pro malis: hoc optimum est et piissimum. Haec Cassiodorus. Deus autem bonus et superbonus reddit mala pro malis: id est poenam pro peccatis debitam secundum iustitiam, et hoc est aequitatis et cum hoc est pietatis, quia punit contra condignum, ut dicit Augustinus. Item reddet etiam bona pro bonis, scilicet iustis praemia aeterna. Non reddere autem bona pro bonis vel reddere mala pro bonis non potest Deus, quoniam bonus et iustus est. Haec in glossa Ro. III. Non reddere autem pro malo malum, hoc Deus facit in praesenti parcendo et patienter peccantes expectando, ut convertantur. Sed et insuper facit cum aliquibus optimum effectum misericordiae, scilicet reddendo bonum pro malis, cum eos misericorditer a peccatis convertit infundendo gratiam omnino indignis. Quod permaxime claruit in apostolo Paulo, quem vocavit Christus non de statu vel in actu piscationis, ut Petrum, Iacobum, Iohannem etc. Nec vocavit lucris inhiantem ut Mattheum, nec mortis hora territum ut latronem, nec carnis concupiscentia victum ut Magdalenam, sed quod maximum est, odiosum inimicantem quam et in actu persecutionis fidei Christi Existentem. O mirabilis Dei clementia, o ineffabilis Christi pietas, utinam omnes obstinati pensarent haec et ad Christum convertentur. (F)
Secunda ratio ex parte miserentis Dei. Nam alios vocavit quosdam in vita ista mortali simplici verbo dicens: Venite post me, vel sequere me, ut patet de Petro, Andrea, Iohanne, Mattheo etc. Quosdam vocavit interna motione animi, ut latronem et Magdalenam. Quosdam etiam regnans in caelo vocat vel per inspirationem vel per externam verbi Dei praedicationem per alios aut per scripturas. Sed Paulum vocavit tali pietate mira, ut existens in glorificato corpore a dextris allocutus fuerit per seipsum et ipsi tunc apparaverit, et de divina electione certificaverit dicensAnaniae: Vas electionis est mihi iste. Quod autem Christus corporaliter apparuit Paulo, probatur secundum Thomam in III. parte q. LVII. ar. VI. et concor. Lyram per illud I. Cor. XV. Novissime, inquit, omnium tamquam abortivo visus est et mihi. Quae visio veritatem resurrectionis Christi non probaret, nisi ipse Christus in corpore glorificato visus fuisset a Paulo. Nec derogat Christi dignitati, si ex aliqua dispensatione quamquam corporaliter descendat apparendo sanctis. Tertio ratio ex mirabili modo, quia Paulus maiori miraculo quam ceteri est revocatus de caelis, cum luce de caelo circumfusus et a Christo allocutus subito est mutatus.
Sed quaeritur: cur Christus talem persecutorem voluit de caelis vocare tam miraculose. Respondetur, quod ut ostendat peccatoribus suam immensam misericordiam, et cum hoc innuat, quod Paulus debebat esse totus caelestis et angelicus et deiformis. Unde Dionysius in epistula de morte Pauli dicit: Hic angelus terrestris est homo caelestis imago et similitudo deitatis et spiritus deiformis. (G)
Quarta ratio ex praecellenti dono, quia maius donum gratiae Christus contulit Paulo, quam aliis in conversione. Nam Magdalenae in conversione dedit peccatorum remissionem dicens: Remittuntur tibi peccata tua. Et ferventem Dei dilectionem, cum subdidit: Quoniam dilexit multum. Item Mattheo et aliis apostolis dedit apostolatus dignitatem, quos successive usque ad adventum Spiritus Sancti docuit in terris. Item latroni dedit peccatorum remissionem, et promisit eadem die post mortem beatificam fruitionem deitatis in limbo patrum dicens: Hoc die mecum eris in paradiso, id est deitatis meae visione. Sed Paulo non solum dedit haec praemisssa, scilicet peccatorum remissionem, Spiritus Sancti donum, apostolatus dignitatem deitatisque visionem, quam habuit in raptu, sed et patientiae repromisit coronam dicens: Ego ostendam illi, quanta oporteat eum pro nomine meo pati.5 Et tribus diebus illis, quibus fuit in raptu, ad visionem deitatis facie ad faciem, ut dicit Augustinus, vidit Christum in gloria sua ad dexteram patris sedentem, et ibi accepit totius evangelii Christi scientiam, et vidit caelestem patriam et arcana verba, quae non licet homini loqui eo, quod homo tam ineffabilia sacramenta capere non posset, ut dicit Hieronymus. Et cum his dedit Christus Paulo donum praecelsae sanctitatis. Unde Augustinus in sermone: O inerrabilis Dei misericordia, o ineffabilis clementia, invenit perversum, et effecit conversum, invenit vas foetulentum, et exhibuit eum vas purissimum, invenit ministrum Iudaeorum, et fecit eum parem sanctorum, invenit blasphemum, et constituit eum apostolum, invenit persecutorem, et fecit gentium doctorem. O Deus aeterne vere, spectaculum maximae tuae misericordiae dedisti mundo in ista Pauli conversione, ut merito dicat II. Cor. IV. Spectaculum facti sumus mundo et angelis et hominibus. O Iesu bone, nostri miserere. (H)
Circa tertium principale de iustificatione plenaria inquirendum nobis restat, qualiter quisquam a peccatis iustificari habeat, ut exemplo Pauli plenarie misericordiam Dei inveniat. Et ratio huius quaestionis, quia sunt quidam, qui misericordiam Dei nec desiderant, nec quaerunt. Chrisostomus super Math. Quis est, inquit, qui misericordiam Dei non desiderat. Respondet: Tu, qui permanes in peccatis. Desiderare enim misericordiam Dei est converti ad Deum. Haec ille. Item alii sunt, qui etsi misericordiam Dei disiderant, tamen quaerere differunt, ut qui paenitentiam differunt vel ad senectutis vel ad mortis tempus. Contra quos Ecci. V. Ne tardes converti ad Dominum, et ne differas de die in diem, subito enim veniet ira illius et in tempore vindicte disperdet te.6 Alii etiam sunt, qui desiderant, quaerunt, sed non inveniunt eo, quod male quaerunt, sicut dicit apostolus Heb. XII. de Esau, quod non invenit locum poenitentiae vel misericordiae, quamquam cum lacrimis inquisisset eam.7 Alii ergo sunt, qui desiderant, quaerunt et inveniunt, quod in exemplo Pauli docemur. Respondetur ergo notando secundum doctores communiter, praecipue secundum Rich. super IV. dist. XVII. q. VL. ar. I. et II., quod sicut in materia corruptio unius formae est generatio alterius, sic cum de impio fit iustus, debet destrui peccatum, ut iustificetur. Unde ut plene iustificatus misericordiam inveniat, haec quattuor requiruntur, scilicet gratiae infusio, quae sicut lux, tenebram habet expellere. Liberi arbitrii motio seu voluntatis conversio ad Deum. Sicut enim non resplendet solis imago in speculo, nisi facie convertatur ad solem, sic nec gratia, quae est similitudo Dei in anima, nisi convertatur per voluntatem et affectum ad Deum. Item impietatis destructio, scilicet per detestationem et contritionem veram, atque culparum remissio. Haec significata sunt in Pauli conversione, scilicet gratiae infusio in caelestis lucis circumfusione, voluntatis conversio, cum dicxit: Domine, quid me vis facere, et eius prompta oboeditione, destructio peccati vel contritio in austeritate paenitentiae, quia tribus diebus non manducavit, nec bibit, remissio culpae insquamae oculorum depositione et baptismo. O ergo homo Christiane, o peccator, disce iustificari sic per veram paenitentiam, ut consequaris misericordiam, gratiam et gloriam.
1 I. Tim 1,15
2 Mt 27,44
3 Mc 16,9
4 I. Tim 1,13
5 Act 9,16
6 Sir 5,8—9
7 Hbr 12,16