PH 051
[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LI.]
In conversione sancti Pauli
Sermo secundus praecipue de nominis Iesu portatione
Vas electionis est mihi iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis Israel. Act. IX.1 (A)
Verba sunt redemptoris nostri Iesu de Paulo dicta Ananiae, in quibus verbis miro modo Paulus commendatur. Primo ut inter omnes homines mundi ipse dicatur specialiter esse vas electionis Christi Iesu benedicti, id est vas electum gratiae et sapientiae divinae contentivum, ut dicit Lyra exponens. Secundo quoque, quod ipse sit electus Christo Iesu, quia dicit: Mihi est iste. Electio autem praesupponit dilectionem specialem, et sic in hoc notatur, quod Paulus fuerit Christo Iesu specialiter dilectus. Tertio denique, quod ipse portaverit nomen Domini Iesu coram toto mundo prae ceteris discipulis, quod bene claruit, quia in suis epistulis frequentissime nomen Iesu nominavit et in ipsa hora mortis decollatus miraculose ter Iesus exclamavit et tres fontes erumpere fecit Romae pro signo portationis illius nominis gloriosi. Ecce ergo gloria Pauli triplex in praemissis verbis insinuatur. Ecce maximi honoris eius gratia, cum non ab aliquo sancto homine puro non ab angelo, sed quod maximum est, ab ipso filio Dei vero commendatur dicente Vas electionis est etc. Iuxta quae verba tria misteria notemus in hoc sermone declaranda.
Primum de divinali electione, quia dicitur: Vas electionis est mihi.
Secundo de nominis Christi portatione, quia subditur: Ut portet nomen meum.
Tertium de singulari commendatione, quia dicitur: Iste prae ceteris quasi commendatus. (B)
Circa primum de conclusionem hanc accipiamus, scilicet quod Paulus apostolus merito vas electionis est nominatus, quia nimirum queri posset, cur dicatur vas electionis Christi. Et de hoc nota, quod vasa primo in cogitatione artificis praecogitantur et praeordinantur, ad quem usum fiant. Secundo formantur. Tertio in igne probantur. Quarto eliguntur iuxta condictionem, sic per omnia fecit Deus dicens Paulo: ergo etc. Declaratur ex pluribus rationibus.
Prima ratio praeordinationis.
Secunda ratio formationis.
Tertia ratio probationis
Quarta ratio conditionis.
Prima ratio est praeordinationis, quoniam Deus ab aeterno ipsum Paulum praeordinaverat, ut scilicet fieret vas contentivum divinae gratiae et Sacrae Scripturae, de qua potaret fluenta Evangelii mundus, ut dicit Hieronymus in prol. Gal. Unde quamvis ante conversionem fuerit vas vacuum et reprobum, tamen Dei praevisione erat a Christo vas electum. Dicit autem Origenes super epistulam ad Ro. li. I. Paulus inquit non fortuitus neque naturali praerogativa electus est, sed electionis suae causas, quas scit cuncta antequam fiant, praevidit. Sciebat enim, quod abundantius omnibus esset laboraturus in Evangelio. Et infra subdit, quod enim apud homines uniuscuiusque meritum pensatur ex praeteritis gestis, hoc apud Deum iudicatur ex futuris. Haec ille. Propterea nullus debet de sua virtute superbire vel quemcumque peccatorem contemnere, sed semper timere. Unde et tu recogita, ad quid est a Deo factus, et prosequere illud, puta si ad intrandum religionem vel ad sacerdotium vel ad artificium aut statum quem tibi pro salute vides expedire. Nam et Paulus cum iam sciret ex Dei revelatione se fore vas electum, nihilominus castigavit corpus suum et in servitutem redegit, ne forte, ait, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar.2 I. Cor. IX. Idcirco Augustinus de unico baptismo li. III. dicit: Secundum praescientiam eius, qui novit quod praedestinavit ante mundi constitutionem, multi etiam, qui foris sunt et heretici vel pagani dicuntur, multis etiam catholicis meliores sunt, sicut enim hodie videmus, quid cras futuri sunt, ignoramus. Haec ille. Et sic patet quod Paulus sicut vas ad continendum et propinandum liquorem pretiosissimae doctrinae et gratiae fuerat praeordinatus.
Secunda ratio dicitur formationis, quia sic anima humana formatur in creatione sua, ut sit capax et receptibilis divinae caritatis et gratiae omniumquae virtutum infusarum vel infundendarum tamquam vas ad id aptum, quod et complebitur in baptismo. Unde auctor de spiritu et anima ca. II. dicit sic. Vasa, quae creatrix sapientia format ut sint, adiutrix gratia replet, ne vacua sint, si tamen strenuum operarium invenerit. Haec ibi. Hinc etiam Augustinus ait: Vas es o homo, sed plenum es. Funde, quo plenum es, ut recipias, quod non habes. Funde amorem saeculi, ut recipias amorem Dei. Haec ille. Et sic Paulus, qui prius plenus erat amore vel [ ] malo, iam replendus amore Dei vocatus est vas electum pro pretioso liquore gratiae Dei. (C)
Tertia ratio probationis, quia ut scribitur Ecci. XXVII. Vasa figuli probat fornax, et homines iustos temptatio tribulationis.3 Et quoniam Paulus fuerat tamquam vas figuli probandum igne tribulationis, secundum quod ipse Dominus subiunxit dicens: Ego enim ostendam, quanta oporteat eum pati pro nomine meo, ideo vas appellatur. Denique ut dicit glo. II. Tim. II. inter vasa lignea, fictilia et aurea sive argentea hoc distat, quod lignea in igne conburuntur. Mat. VII. Omnis arbor quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur et ardet.4 Quae autem sunt fictiles, id est fragiles, aliquando franguntur irreparabiliter, aliquando reparabiliter per poenitentiam. Et fracta irreparabiliter extra domum eiiciuntur, id est in tenebras exteriores. Mat. XXII.5 Bone vero anime, igne tribulationis purgatur et ad vitam aeternam conservantur. O ergo Christiane, sis vas bonum. (D)
Quarta ratio conditionis. Ut enim vas aliquod sit alicui electum. Debet ecce talis conditionis, ut sit in materia pretiosum, puta de auro vel argento aut lapide pretioso. Debet etiam esse purum et mundum ab omni inquinamento, debet quoque esse ornatum et pulchrum, atque debet esse firmum et solidum. Haec patent iuxta illud Ecci. L. Quasi vas auri solidum ornatum omni lapide pretioso.6 unde Bernardus dicit: Pretiosissimus balsamus est gratia Spiritus Sancti, et ideo aptum purum et solidum vas requirit. Sic per omnia fuit Paulus vas aureum per caritatem pretiosissimam virtutum omnium, sicut et aurum praecellit alia metalla. I. Cor. XIII. Maior horum est caritas.7 Item fuit vas purum per virgineam castitatem, fuit quoque vas ornatum per sapientiae et virtutum multiplicitatem, nec non vas fuit firmum et solidum per constantiam usque ad mortem pro Christo et perseverantiae stabilitatem. Unde dicit Ro. VIII. Certus sum enim, quod neque mors, neque tribulatio, neque creatura aliquando poterit nos separare a caritate, quae est in Christo etc.8 Quid ergo dicam de te, o Christiane. Quid aliud loquar, nisi quia vere factus es a Deo vas in domo eius, scilicet Ecclesia. Iuxta illud II. Timoth. II. In domo magna non solum sunt vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia. Et quaedam quidem in honorem, scilicet aeternae gloriae, quaedam autem in contumeliam,9 scilicet damnationis sempiternae. Haec ibi. Sicut enim in magna domo, scilicet principis non solum sunt vasa aurea, ut cupe cyphi, scutellae aureae et similia, quae applicantur officiis eius honorabilibus, sed etiam sunt lignea et fictilia, ut sunt coquinaria, quae applicantur exercitiis vilibus et totum est ad perfectionem domus et honorem Domini. Sic est de omnibus electis et reprobis in Ecclesia, ut dicit Lyra. Vide ergo o homo, ut sis vas in honorem non in contumeliam, scilicet damnationis. Sed si quaeras, quomodo cognoscere possem, quale vas sim. Respondet ibidem apostolus Dei: firmum fundamentum Dei stat (inquit) habens signaculum hoc cognovit Dominus, qui sunt eius, ut discedat ab iniquitate omnis, qui invocat nomen Domini. Ecce habes signum, quo cognoscere vales. Primum signum verae fidei. Secundum signum autem caritatis discedendo ab iniquitate omnis peccati. Item si quaeras: Cum me cognovero esse vas damnationis, quomodo possim efficere, ut sim vas honoris et salutis. Audi apostolum ibidem dicentem sic. Si quis ergo emendaverit se ab ipsis, scilicet peccati inquinamentis per praesentiam, erit vas in honorem sanctificatum, ut utile Domino ad omne opus bonum. Haec ibi. Et ad id ponit Lyra in exemplum Paulum apostolum, qui prius erat vas reprobum, sed emendatus in conversione factus est vas utile. O ergo anima peccatrix festina lavari et mundari per poenitentiam. (E)
Circa secundum de nominis Christi portatione accipiamus pro conclusione, quod omnis Christianus sicut et beatus Paulus ad portandum Christi nomen est vocatus, et ad id specialiter est obligatus, quod ostenditur pluribus rationibus.
Prima ratio Christianae denominationis.
Secunda ratio debitae recompensationis.
Tertia ratio pretiosae redemptionis.
Quarta ratio aeternae salvationis.
Prima ratio Christianae denominationis. Nam quare Christianus nomen accipit a Christo, nisi utique ut portet nomen Christi, et sic regni eius sicut et nominis particeps fiat. Unde Rabanus de conse. dist. IV. ca. Postquam descendit dicit sic: Postquam descendit, baptisatus de fonte statim signatur a praesbiterio in cerebro cum sacro chrismate ut Christi regni particeps fiat et in Christo Christianus possit vocari. Hinc et Bernardus super Canti. XV. Christianus, inquit, particeps nominis et hereditatis, Christianus sum, Christi frater sum, si sum, quod dicor heres sum Dei et coheres Christi. Haec ille. Sed heu quam multi sunt, qui censentur nomine Christiano, qui tamen pleni sunt opere diabolico, id est peccato. Tales utique non Christiani, sed diabolici sunt vocandi iuxta illud Ioh. VIII. Vos ex patre diabolo estis10 etc. Et I. Ioh. III. Qui facit peccatum, ex diabolo est, quoniam ab initio diabolus peccat.11 Quaeritur ergo, utrum malus Christianus in inferno puniatur non solum pro peccatis, sed etiam pro hoc, quod Christi nomen frustra portavit, speciali poena crucietur. Respondet breviter ad id Augustinus de vita Christiana dicens sic. Non in hoc nobis nomine, tamen quod Christiani dicimur, blandiamur, sed propter hoc etiam nos iudicandos credamus, si nomen nobis frustra vendicemus alienum. Haec ille. Ex quo patet, quod talis de hoc poenam habebit. (F)
Secunda ratio debitae recompensationis vel satisfactionis, quia Christus pro nobis incarnatus portavit nostrum nomen patientissime, cum a Iudaeis et persecutoribus vocaretur persaepe peccator, blasphemus, daemoniacus, malefactor, seductor et plura talia nomina falso ei imponebant, quae omnia et similia non fuerunt vere nomina Christi, sed nostra, quia nos vere dicimur peccatores et blasphemi inquantum ea, quae Dei sunt, nobis usurpamus, scilicet nomen sanctum Christi, quod opere blasphemamus in peccando. Item vere dicimur daemoniaci, quia daemonem in corde per peccatum retinemus. Similiter vere dicimur malefactores et seductores, scilicet veritatis evangelicae et similia. Sed ecce Christus haec nostra nomina portavit patienter tolerans, ergo multo magis debemus et nos gloriosissimum nomen Iesu Christi portare pro eius amore. Ad quod hortatur apostolus Heb. XII. Recogitate, ait, eum, qui talem sustinuit adversus se, contradictionem ut non fatigemini animis vestris, nondum enim usque ad sanguinem restitistis adversus peccatum.12
Tertia ratio pretiosae redemptionis, quia Christus nos redemit pretioso sanguine, portavit dolores omnes nostros. Isa. LIII. Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit.13 Item portavit et confusionem nostram in spinea corona. Ioh. XIX.14 Item portavit etiam patibulum nostrum, scilicet crucem, qua et pependit, ut ab infernali nos patibulo redimeret. Denique supportat tolerando per misericordiam omnia peccata nostra a iuventute usque senium exspectans, ut convertamur, sicut dicit Isa. XLVI. Audite me, inquit, qui portamini a meo utero, usque ad senectam ego ipse et usque ad canos ego portabo et salvabo.15 Dignum est ergo, ut nos portemus pro eius amore dulce nomen eius. Ad quod hortatur apostolus I. Cor. VI. dicens Empti estis pretio magno, glorificate et portate Deum in corpore vestro.16 Quod quidem facimus omnia membra eius servituti mancipantes. O bone Iesu, tu omnia membra tua deitati unita pro nobis redimendis exposuisti. Quid ergo mirum, si nos peccatores pro te exponamus. Quarta ratio aeternae salvationis, quia ut dicit Petrus Act. IV. Non est aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat salvos fieri17 credentes. Ergo ut salvemur, portemus hoc nomen. (G)
Quaeritur iuxta praemissa, qualibus modis, scilicet Christiani dicantur nomen Christi non portare sed reputantur abnegasse. Respondetur secundum Fran. Maro in sermone de circumcisione aliosque ut colligitur ex Scriptura praecipue quattuor modis. Uno modo sub nomine Christi falsum utando., unde Levi XIX. Non periurabis in nomine meo, nec pollues, ait, nomen Dei tui.18 Nam in periurio haec mala concurrunt, scilicet quod anima periurans occidit seipsam et quod proximo facit iniuriam et insuper quod nomen Dei in falsum testimonium assumendo polluit, et tamquam abnegans illud censetur. Alio modo fit illud sanctissimum nomen blasphemando. Unde XXIV. q. III. [ ] scribitur, quod blasphemantes exemplo apostoli per [ ] sathanae debent tradi, ut discant non blasphemare. Sic enim apostolus fecit Hymeneo et Alexandro, quos tradidit sathanae ad vexandum I. Tim. I.19 Sed hic advertant maledicentes, quia scribitur extra de maledic. ca. statuimus, quod blasphemia non solum in Deum, sed etiam in Beatam Virginem et in sanctos committitur, dum ipsis cum maledictionibus derogatur. O mulier audi haec. Tertio modo fit a fide, per quemcumque errorem apostatando. Unde de apostata quidam dicit, quod apostata dicitur Iudaeus vel paganus, qui postquam Christianus factus est, pristinis erroribus involvitur. Hinc et XXVI. q. ulti. non observetis Augustinus dicit, quod observans divinationes et sortilegia quaecumque vel auguria vel carmina harbarum et similia, et qui, inquit, talibus credunt, vel tales interrogant, sciant se fidem Christianam et baptismum praevaricasse et paganum et apostatam esse. Quarto modo fit in mortali peccato quocumque perseverando. De talibus apostolus ad Titum I. Confitentur se nosse Deum, factis autem negant.20 Augustinus. Humanum est peccare, sed diabolicum est perseverare. O ergo Christiane, pertimesce haec praedicta facere. Recognosce te o anima fidelis, quia nomen Christi portas, quod est utique nomen gloriosissimum. Noli ergo hoc nomen deturpare o Christiane frater Christi, o Christiana soror Christi. [ ] usque ad mortem hanc tuam dignitatem, ne abneges hoc sanctum nomen. (H)
Circa tertium principale de commendatione Pauli singulariter in portando nomen Christi pro conclusione partim accipiamus illud scriptum XXIII. q. IV. Quis nos potest et de renuntia c. nisi cum pridem scilicet quod ipse Paulus, qui flagellis fidem recepit, plus omnibus verbo vocatis laboravit, et in portando nomen Christi commendari miro pro exemplo meruit. Declaratur quadrupliciter. Nimirum ut esset omnibus in exemplum portandi nomen Christi, ipse quadrupliciter illud gloriosum nomen prae ceteris portavit. Primo in corde per
[ ] recordationem, cuius signum est, quia prae ceteris omnibus discipulis ipse nomen Iesu in suis epistulis nominavit devotius scilicet quadringentis vicibus. Nam ex abundantia cordis os loquitur. Matth. XII.21 ergo etc. Sic debet quilibet Christianus portare semper in corde nomen Iesu. Ad quod hortatur omnes idem Christus Can. VIII. dicens: Pone me, ut signaculum super cor tuum.22 Lyra scilicet perfecte diligendo, quod enim valde diligitur, supra cor poni dicitur sic etc. Secundo portavit Paulus nomen Iesu in corpore per laborem prae ceteris et passionem suam. Unde dicit ad Gal. VI. Ego enim stigmata Domini Iesu in corpore meo porto.23 Lyra credendum est, inquit, probabiliter, quod in corpore Pauli sensibiliter apparebant vestigia plagarum et verberum pro Christo susceptorum, de quibus II. Cor. XI. In laboribus, ait, plurimis, in carceribus abundantius in plagis supra modum scilicet inter homines consuetum, in mortibus frequenter24 etc. Sic Christianus debet portare nomen Christi, ut paratus sit quaecumque adversa pati, quam contra Deum peccare. Matth. X. Nolite timere eos, qui occidunt corpus, sed potius eum timete, qui potestatem habet corpus et animam perdere in gehennam.25 Qui amat animam, perdet eam, et qui perdiderit animam suam propter me, scilicet Christum, inveniet eam.26 Tertio portavit in opere per morum imitationem, unde et monuit Christicolas, I. Cor. X. dicens: Sive comedatis, sive bibatis vel aliud quid facitis, omnia in gloriam Dei facite.27 Hinc etiam Bern. super Canti. Nomen Iesu sit tibi semper in sinu, semper in ore, quo tui in Iesum sensus omnes dirigantur et actus. Quarto in ore per invocationem et confessionem usque ad mortem. Nam singularissime commendatur Paulus in hoc, quod nomen dulce Iesu, quod in vita multum dilexerat, etiam in morte decollatus miraculose ter exclamavit dicens: Iesus, Iesus, Iesus, et tres fontes ad saltus singulos capitis eius mox scaturire coeperunt, qui usque hodie largiter effluunt. In quo datur exemplum Christianis nomen Iesu in mortis hora invocare. O ergo gloriose Christi apostole Paule, te deprecamur per illud dulcissimum nomen Iesu, quod portasti in vita et in morte, ora pro nobis, ut tuis meritis piissimis Iesus det nobis hoc suum gloriosissimum et superbenedictum nomen mundo corde portare, devoteque et debite invocare, in ipso vivere, in ipso mori et ad caeleste regnum pervenire. Amen.
1 Ier 31,19
2 I. Cor 8,27
3 Sir 27,6
4 Mt 7,19
5 Cf. Mt 22,13
6 Sir 50,10
7 I. Cor 12,13
8 Cf. Rm 8,35
9 II. Tim 2,20
10 Ioh 8,44
11 I. Io 3,8
12 Hbr 12,3—4
13 Is 53,4
14 Cf. Ioh 19,2
15 Cf. Is 46,3—4
16 I. Cor 5,20
17 Act 4,12
18 Lv 19,12
19 Cf. I. Tim 1,20
20 Tit 1,16
21 Mt 12,34
22 Ct 8,6
23 Gal 6,17
24 II. Cor 11,23
25 Mt 10,28
26 Mt 16,25
27 I. Cor 9,31