PH 048. De sancta Agnete
[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo XLVIII.]
De sancta Agnete
Sermo cum legenda
Demus gloriam Deo, quoniam venerunt nuptiae Agni. Apoc. XIX. (A)
Quales et quam iocundissimae sint caelestes nuptiae, quando anima beata coniungitur Deo aeternaliter per amorem, quis sufficiat enarrare vel corde pensare, cum scriptum sit Isa. LXIV. et I. Cor. II.: Oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus diligentibus se. Nam et videmus in his temporalibus nuptiis, quod tunc, dum quis facit sibi vel filio suo nuptias, facit maximum convivium, et quidquid potest ad honorem pertinens, ut patet Hester II.: Cum rex Assuerus pro coniunctione Esther reginae iussit praeparari convivium magnificentissimum. Si ergo sic facit homo mortalis, putas, quid facit Deus ipse rex regum immortalis, dum traducit animas beatas ad aeternas nuptias caelestes. Sed quoniam beata Agnes virgo gloriabatur maxime de hoc, quod esset sponsa Christi per fidem, id est virginitatem, in quo omnibus Christianis in exemplum proponitur, ut sciamus et nos congaudere, quia sumus in anima desponsati a Christo, iuxta illud II. Cor. XI.: Desponsavi vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Idcirco invitamur ab angelis et beatis, ut demus gloriam Deo, quia venerunt nuptiae Agni, id est Christi, sicut sonant verba praemissa. In quibus verbis ad honorem sanctae Agnetis acceptis tria mysteria notabimus pro sermone:
Primum dicitur desponsationis, hoc ibi: venerunt nuptiae etc.
Secundum dicitur consecrationis, quia nuptiae Agni, Christo ergo consecratae
Tertium dicitur praedotationis, quod sequitur ad praemissa, Christus enim dotat sponsas suas. (B)
Circa primum de desponsatione hanc conclusionem accipiamus, quod permaxima est Christiani gloria, ut fidelis anima, sicut et beata Agneta, dicatur vere Christo desponsata. Hoc autem ostenditur per plures similitudines vel rationes secundum Franciscum de Mayronis sermone de eadem:
Prima dicitur sequestrationis
Secunda dignificationis
Tertia nuncupationis.
Prima ratio vel similitudo dicitur sequestrationis, quia quadocumque aliquod matrimonium contrahitur, tunc puella a propriis parentibus sequestratur, adeo ut desinat esse in potestate patris, et incipiat esse in potestate viri, ut dicet Sacra Scriptura Nu. XXX., ubi dicitur, quod quamdiu est puella in domo paterna, eius votum est in potestate patris. Si autem nupta fuerit, votum eius non in potestate patris est, sed viri. Sic anima Christiana per votum in baptismo factum tenetur obligata Christo Domino, et desinit esse in potestate diaboli, in qua nata fuit filia irae, dicente Apostolo Eph. II.: Eramus natura filii irae. Hic ergo quaeritur: Quid si puella exsistens in domo paterna vovit castitatem vel religionis ingressum? Respondetur secundum doctores, praecipue fratrem Angelum de Clavasio, quod omnis puer vel puella ante annum pubertatis non potest facere votum castitatis vel religionis etiam de consensu patris vel tutoris. Et rati secundum Thomam II. II. q. LXXXVIII. est duplex, quare tales vovere non possunt. Prima, quia ut in pluribus, patiuntur rationis defectum, hoc tamen contingit in aliquibus accelerari. Secunda quia sunt in potestate parentum, et ideo eorum vota non habent effectum. Unde si talis impubes facit votum, non tenetur etiam post pubertatem implere, qualitercumque intenderit, cum fecit, ut extra de regu. c. „Ad nostram”. Requiritur enim pubertas completa. Dicitur autem impubes masculus, donec compleverit XIV. annum, femina autem XII., extra de despon. impube. c. „Ex litteris”. His enim annis transactis dicuntur anni discretionis, quoad praemissa. Verumtamen quoad confessionem anni discretionis dicuntur a septennio supra, ut patet per glossam in c. „Omnis” de pe. et re. Unde dato, quod impubes habeat usum rationis, et voveat castitatem vel ingressum religionis, non tenetur praecipue, si per patrem vel tutorem irritetur. Si autem non irritatur, Thomas dicit, quod obligatur, quantum est ex se. Sed contra ipsum est textus c. fi. de regu. Libri Sexti, ubi habetur, quod ille, qui fecit professionem ante XIV. annum, libere potest redire ad saeculum, quod non esset, si aliqualiter teneretur. Alia autem vota tales facere possunt, si sunt dolicapaces et sanae mentis, c. II. de voto. Verumtamen et ista possunt tutores irritare. Sed postquam puer vel puella pervenit ad annos pubertatis, suae potestatis est, quantum ad ea, quae pertinent ad suam personam, puta quod per votum se obliget religioni vel castitati secundum Thomam ubi supra, et sic patet. (C)
Secunda ratio vel similitudo dignificationis, quia quandocumque matrimonium contrahitur, tunc puella a propria nobilitate ad alienam dignitatem assumitur. Sicut enim si filia regis nubat plebeio, privatur nobilitate regis, propterea Levi. XXII. habetur, quod filia sacerdotis nupta cuique de populo non debebat vesci sanctificatione. Ita si filia ignobilis vel militis nubat regi, assumitur ad regiam dignitatem, ut patet de Esther, quae de humilibus parentibus nata dum Assuero est copulata, facta est regina. Sic anima Christiana cum sit creata tamquam filia dilecta ad imaginem nobilissimi regis, scilicet Dei, si nubat, scilicet consentiendo per peccatum diabolo ignobilissimo, perdit ius suae nobilitatis, et indigna est sanctificatione, immo digna damnatione. Si autem nubat Christo regi per amorem, reginali dignitate fulgebit, iuxta illud Ps.: Astitit regina, id est anima a dextris in vestitu deaurato, scilicet gloriae, circumdata varietate gratiae et virtutis. Unde Hieronymus super Ezechielem: Homo cum uxorem accipit, de virgine facit non virginem, Deus autem etiam meretricibus copulatus, scilicet per fidem et amorem eas mutat in virgines, et sic reginas facit caelestes, at per contrarium diabolus sibi copulatas facit meretrices, quia peius est meretricari mente, quam carne. (D)
Tertia ratio vel similitudo nuncupationis, quia quando matrimonium contrahitur, puella a viri cognomine nuncupatur, et socia hereditatis illius efficitur. Sic in proposito Bernardus super Canticum sermone XV.: Christianus particeps nominis et hereditatis est. Si sum, quod dicor, heres sum Dei et coheres Christi. Ad propositum sic fuit in beata Agneta similitudo. Primo sequestrationis, ut tota foret sub potestate Christi et eius oboedientia. Secundo dignificationis per virginitatis votum. Nam virginitas, ut dicit Cyprianus, est soror angelorum, regina virtutum et possessio omnium bonorum. Et quia est donum divinum, iuxta illud Sap. VIII.: Non possum esse continens, nisi Deus dederit; ergo adeo dignificavit eam et omnes virgines sanctas, ut sint reginae et dignissimae sponsae Christi. Tertio denique fuit in ea similitudo nuncupationis, quia sponsus eius, Christus dictus est Agnus, Ioh. I.: Ecce Agnus Dei; ideo ista virgo, eius sponsa decenter dicta est Agnes. Nam sicut dicit Gregorius in sermone: Agnes Latine significat agnam, Graece vero castam et piam. Haec autem fuit agna per innocentiam, casta per pudicitiam, pia per fidem veram ad Deum et misericordiam erga proximum, unde de ea dicit Ambrosius conscribendo eius passionem dicens sic: Omnes gratulemur in Domino et ad aedificationem, qualiter passa sit Agnes beatissima, ad memoriam revocemus. Tertiodecimo aetatis suae anno mortem perdidit, et vitam invenit, quia solum vitae dilexit auctorem. Infantia quidem computabatur in annis, sed erat senectus mentis immensa, pulchra facie, sed pulchrior fide. O ergo anima Christiana, recognosce in hac virgine sancta, diligireque disce tuum sponsum, Christum, cui es desponsata. O anima peccatrix, pertimesce, ne damneris cum diabolo adulterando per varia vitia. Age poenitentiam, alioquin adverte Deum comminantem, Ezech. XVI.: Iudicabo – inquit – te iudicio adulterarum et effundentium sanguinem etc. Si enim secundum leges poena adulterii est decapitatio, C. de adul. et stupro l. castitati, quid putas secundum legem divinam, quam aeterna morte, et quali poena indicibili digni sunt omnes adulteri tam carnaliter, quam spiritualiter? (E)
Circa secundum mysterium, scilicet consecrationis inquirendum est: Qualiter scilicet humana consecratur anima, ut mereatur esse idonea Christi sponsa. Ad quod respondetur secundum sententiam Francisci de Mayronis per plures veritates eodem sermone annotandas. Prima veritas, quod ista consecratio animae in Christi sponsam initiatur per baptismi gratiam, quia baptismus est ianua omnium sacramentorum Ecclesiae et fidei ingressus, ut dicit Leo papa de consecratione dist. IV. „Cum itaque” in fine. Unde beata Agnes dixit se a cunabulis Christo consecratam, scilicet per baptismum. Secunda veritas, quod ista consecratio animae in Christi sponsam consummatur per charitatem perfectam, significatam per Eucharistiam. In eius enim digna sumptione iungitur corpus Christi nobis, et nos incorporamur ipsi Christo. Ioh. VI.: Qui (ait Christus) manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Propterea beata Agnes dixit: „Iam corpus eius, scilicet Christi corpori meo sociatum est,” scilicet in sacramento accepto ab eadem. Tertia veritas, quod ista consecratio animae in Christi sponsam profanatur per mortalem culpam, sed reparatur per poenitentiam. Unde dicit Hieronymus, quod poenitentia est secunda tabula post naufragium, scilicet innocentiae originalis primorum parentum, quia si quis vestem innocentiae in baptismo perceptam corrupit peccando, poenitentiae remedio reparare potest. Prima enim tabula est baptismus, secunda poenitentia, qua post baptismum resurgimus. Haec auctoritas habetur in IV. Sententiarum dist. XIV. c. I. Quarta veritas, quod ista consecratio animae in Christi sponsam perficitur et totaliter Deo dedicatur per continentiam mentis et corporis integram. Ut enim sit idonea ad Christi sponsalitatem, summe requirutur, quod sit casta, quia ut dicit Augustinus: Solis castis mentibus illabitur Deus. Unde Can. II.: Dilectus meus mihi et ego illi, qui pascitur inter lilia, scilicet castitatis. Proinde quamvis coniugati dicantur Christo desponsati per continentiam coniugalem, viduae tamen dicuntur specialius sponsae Christi propter altiorem castitatis gradum, virgines vero specialissime dicuntur Christi sponsae, et Christus sponsus virginum, canitur in Ecclesia. Merito ergo beata virgo Agnes gloriata est Christum esse sponsum suum. (F)
Sed quaeritur hic, utrum per quodcumque peccatum, scilicet mortale corrumpatur vel amittatur castitas in homine. Ratio huius quaestionis est, quia Augustinus in sermone „Quae sunt decem virgines” dicit sic: Audi Apostolum dicentem non solum sanctimonialibus, sed universae prorsus Ecclesiae Dei: „Despondi vos uni viro virginem castam exhibere Christo.” Et quia huius corruptor virginitatis, diabolus cavendus est, continuo adiunxit et ait: „Timeo, ne sicut serpens seduxit Evam versutia sua, sic et sensus vestri corrumpantur a castitate,” qui [sic] est in Christo Iesu. In corpore virginitatem pauci habent, in corde, id est in anima omnes habere debent. Haec ille.
Respondetur secundum Franciscum de Mayronis aliosque, quod virtus castitatis vel virginitatis aliquando accipitur proprie, inquantum militat contra passiones carnalis concupiscentiae, et sic habet corrumpi non nisi per consensum vitii carnalis et irrecuperabiliter, unde Hieronymus XXXII. q. V. „Si Paulus” dicit: Audeo dicere, quod cum omnia Deus possit, virginem suscitare non potest post ruinam, valet quidem liberare de poena, sed non valet coronare corruptam. Haec Hieronymus ad Eustochium. Sicut autem dicit Thomas II. II. q. CLII., si solus consensus in carnale peccatum fuit sine opere, quamvis amittatur virginitas secundum illud formale, quod habet esse in mente, tamen recuperabilis est per poenitentiam, quia materia vel obiectum huius virginitatis manet, scilicet incorruptio carnis. Si autem consensus processit in experimentum pollutionis quomodocumque, perdita est virginitas irrecuperabiliter, sicut patuit per Hieronymum. Denique ista carnalis virginitas non perditur per alia peccata mortalia, nisi quoad meritum vitae aeternae. Unde Bernardus in epistola ad Sevo (?): Castitas sine charitate lampas est sine oleo, subtrahe oleum, lampas non lucet, tolle charitatem, castitas non placet. Haec ille. Unde reparatur per poenitentiam.
Alio autem modo accipitur quandoque virginitas vel castitas spiritualiter, et sic generaliter est integritas fidei et innocentia baptismalis, qua ab omnibus illicitis abstinetur, ut dicit Augustinus sermone quo supra. Et hoc modo accipiendo corrumpitur per omne peccatum mortale. Ut enim inducit Augustinus li. Retractationum, omne peccatum mortale est spiritualis fornicatio, qua avertitur a bono immutabili ad bonum commutabile, et sic anima voluptate peccati victa adulteratur a Deo et Christo sponso suo, et adhaeret diabolo, et sic accipit Augustinus virginitatem supra in obiectione. Ideoque idem Augustinus contra Iulianum dicit: Vera pudicitia sive coniugalis, sive vidualis, sive virginalis dicenda non est, quae non verae fidei mancipatur. Coniuges enim et viduae et virgines possunt esse pudicae, sed contaminata voluntate moechantur. Haec ibi. Sed numquid haec virginitas spiritualis amissa potest recuperari? Respondet Franciscus de Mayronis, quod sicut nec baptismus potest iterari, ita nec gratia baptismalis potest recuperari. Et hoc intellige, quoad praemium accidentale innocentiae incorruptae, recuperatur tamen per poenitentiam quoad assecutionem vitae aeternae et praemii essentialis. Unde Dominus alloquens sponsam suam, id est animam dicit Iere. III.: Tu autem fornicata es cum amatoribus multis, verumtamen revertere ad me, dicit Dominus, et ego suscipiam te. O dulce verbum, o pietas et misericordia Dei immensa etc. Ausculta haec, o peccatrix anima, et revertere ad tuum sponsum Christum, accipe exemplum, o anima Christiana ab ipsa beata Agneta, quae cum esset virgo mente et corpore intereggima, et tenerae aetatis, puta XIII annorum mori potius voluit et omnem poenam subire, quam sponso suo Christo fidem datam et virginitatem dedicatam eiusque foedera violare etc. (G)
Circa tertium mysterium, scilicet dotationis accipiamus pro conclusione, quod Christus beatam Agnetam tamquam sponsam praedilectam multiplicibus et magnis privilegiis voluit esse praedotatam ac inter sanctos sublimatam.
Primum privilegium virgineae consecrationis, quia ipsa fuit a cunabulis consecrata et oblata Christo in sponsum virginalem, ipsamet teste, sicut scribit Ambrosius in lectione matutinali.
Legenda
Ubi legitur, quod ipsa virgo iuvencula XIII annorum dum a scholis (scilicet divini verbi) revertitur, a praefecti filio adamatur. Cui ille gemmas et divitias innumerabiles promisit, si consensum eius coniugio non negaret. Cui Agnes respondit: „Discede a me, pabulum mortis, quia iam ab alio amatore, scilicet Christo praeventa sum.” Coepitque ipsum commendare de his, quae sponsae in sponsis requirunt, scilicet de generis nobilitate, de pulchritudine, de divitiis et potentiae dignitate ac de amoris gratitudine, dicens sic: „Illum amo, illi me tota devotione committo, qui te longe nobilior est et genere dignior, cuius mater virgo est, cuius pater feminam nescit, cui angeli serviunt (quoadprimum). Cuius pulchritudinem sol et luna mirantur (quoad secundum). Cuius divitiae numquam decrescunt, cuius odore reviviscunt mortui (quoad tertium). Cuius amor castitas est, sanctitas et omni gratia elegantior” etc. Et post multa talia verba scribitur, quod dixerit ipsi Simpliciano patri huius, quod „Ipse – inquit –, scilicet Christus custodit corpus meum, quod ab ipsis cunabulis Christo consecratum et oblatum.” Unde puto, quod per parentes eius in infantia fuerit voto facto consecrata, et tandem ipsa perveniente ad annos discretionis ratificata vel proprio voto firmata de virginitate in perpetuum servanda.
Secundum privilegium fervidae devotionis. Nam mira devotione prosequitur beneficia sponsi, id est Christi, quae sibi et aliis confert. Dum enim ille praefecti filius vehementer per se et per alios aures virginis huius propulsaret et plura promitteret, margaritas, gemmas, possessiones, familias et omnia ornamenta ac divitias offerret, omnia a beata Agnete velut stercora sunt recusata, et ad potiora beneficia Christi enarrando conversa ait: „Anulo suo subarravit me Dominus meus Iesus Christus, et tamquam sponsam decoravit me corona (anulo, inquam, fidei et gratiae coronam).” Sequitur: „Dextram meam, id est opera bona, et collum meum, id est oboedientiae iugum cinxit lapidibus pretiosis, scilicet virtutum, induit me cyclade auro texta, quae est vestis rotunda tamquam pallium, et significat charitatem perpetuam, et immensis monilibus ornavit me, scilicet gratiarum, posuit signum in faciem meam, id est characterem baptismalem in animam, ut nullum praeter eum amatorem admittam, ostendit mihi thesauros incomparabiles, scilicet caelestes, quos mihi se daturum repromisit. Iam corpus eius, scilicet in sacramento Eucharistiae corpori meo sociatum est, et sanguis eius ornavit genas meas, id est intellectum et affectum per iugem meditationem passionis Christi.” Haec audiens insanus iuvenis lecto prosternitur, et per alta suspiria amor a medicis aperitur. Quod pater audiens coepit aures virginis per affines et alios pulsare, nunc blandis sermonibus, nunc terroribus. Cui consimiliter ridente virgine coepit inquirere, quis esset iste sponsus, de cuius potestate se Agnes iactaret. Et audito, quod hoc diceret de Christo, eo quod esset Christiana, et quia erat nobilis, vim inferre non poterat. Titulum ergo Christianitatis opposuit, et eam tribunali sisti iussit praefecturae officio, ac sententiam ferens dixit: „Aut cum virginibus deae Vestae sacrifica, si tibi virginitas placet, aut cum meretricibus scortaberis in opprobrium generis tui.” Cui illa constanter respondit: „Nec sacrificabo diis tuis, nec sordibus polluar alienis. Mecum enim habeo custodem corporis mei, angelum Domini, et unigenitus Dei Filius, Dominus Iesus, quem tu ignoras, defensor mihi est.” Ecce eius devotio. (H)
Tertium privilegium angelicae consolationis. Nam data sententia iussit praefectus eam exspoliari et nudam duci ad lupanar. Tantam autem densitatem capillis eius Dominus contulit, ut melius capillis, quam vestibus tegeretur. Ingressa autem turpitudinis locum angelum Domini praeparatum invenit, qui locum claritate nimia circumfulsit, et stolam sibi candidissimam mox praeparavit, quam ipsa induit Deo gratias agens. Fulgebat autem tota illa cella tamquam sol adeo, quod nullus eam videre poterat. Sicque lupanar fit locus orationis, adeo ut omnis, qui illud accessisset, adoraret dans honorem lumini immenso, et mundior exiret, quam fuerat ingressus. Et sic patet.
Quartum privilegium divinae subventionis et protectionis. Nam cum haec agerent, praefecti filius cum iuvenibus advenit. Qui audacter in lumen irruit volens eam contingere, et moc praefocatus a diabolo exspiravit. Exclamaverunt ergo socii dicentes: „Piissimi Romani, succurrite!” Fit concursus populorum acclamantium magam et sacrilegam. Audiens praefectus cum tumultu et ingenti ploratu advenit dicens: „Crudelissima feminarum, cur apicem tuae magicae artis in filium meum demonstrasti, ut ipsum occideres?” Cui Agnes: „Ille – inquit –, cuius voluntatem perficere volebat, potestatem in eum accepit et occidit.” Ad quam ait praefectus: „In hoc apparet, quod non magicis artibus hoc egisti, si impetrare poteris a Deo tuo, ut resuscitetur.” Orante ergo Agnete, iuvenis mox resuscitatur, et Christus ab eo publice praedicatur. Ad haec pontifices idolorum seditionem in populo concitantes exclamaverunt: „Tolle magam, quae mentes alienat!” Praefectus hoc viso miraculo voluit eam liberare, sed metuens proscriptionem vicarium, nomine Aspasium reliquit, et tristis abscessit. Ille autem iussit eam in ignem copiosum iactari, sed in duas partes flamma divisa populum exurebat. Ipsa autem Deum benedicebat, dicens ea, quae canuntur in antiphona. Tunc gladium eius gutturi Aspasius immergi praecepit, et sic Christus sponsam sibi et mertyrem consecravit sub Constantini Magni tempore, qui coepit anno Domini CCCIX. Cumque corpus eius Christiani et parentes eius sepelirent, pagani mittentes lapides in eos vix evaserunt. Sed ecce terraemotus et coruscationes et fulgura ex paganis inibi plurimos peremerunt. Unde territi de cetero ad sepulchrum virginis venientes non laeserunt. Et sic patet. (I)
Quintum privilegium manifestatae glorificationis. Nam his peractis dum octava die passionis eius gloriosae iuxta tumulum virginis vigilarent parentes eius, viderunt chorum virginum vestibus aureis ingenti lumine splendendo, praeterire inter quas vident beatissimam Agnetem simili veste fulgentem et ad dextram eius agnum nive candidiorem. Et haec viderunt etiam alii fideles, qui simul aderant. Quibus Agnes ait: „Videte, ne me quasi mortuam lugeatis, sed congaudete mecum, et congratulamini, quia cum his hominibus lucidas sedes accepi, et illi sum iuncta in caelis, quem in terris posita tota animi intentione dilexi.” Et his dictis pertransiit. Ex quo claret manifesta eius glorificatio in caelis. Unde propter hanc visionem celebrat Ecclesia festum sanctae Agnetis secundo.
Sextum privilegium aedificatoriae fructificationis. Dum enim haec visio manifesta divulgaretur ab his, qui viderant, factum est, quod Constantia, filia Constantini augusti haec audiret. Erat autem virgo Constantia regina prudentissima, sed toto corpore, a capite usque ad pedes leprae vulneribus plena, quae accepto consilio spe recuperandae salutis ad tumulum Agnetis venit, et ibi orans obdormivit, licet pagana, tamen animi intentione credula. Et ecce in somniis vidit beatam Agnetem dicentem: „Constanter age, Constantia, quia si in Christum credideris, continuo liberaberis.” Ad hanc vocem evigilavit sana tam perfecte, ut nec signum alicuius vulneris in suo corpore remanserit. Reversaque ad palatium facit gaudium magnum patri augusto et fratribus imperatoribus. Convocatur tota civitas, fit laetitia militibus et primatibus atque omnibus audientibus, infidelitas gentium confundebatur et fides Dominica laetabatur. Constantia quoque baptismum suscipiens super corpus sanctae Agnetis basilicam fieri fecit, et ibi in virginitate degens exemplo suo ibidem multas virgines mediocres et nobiles et illustres sancta velamina suscipientes ad imitandam virginem aggregavit.
Septimum privilegium castificatorie suffragationis. Eius enim suffragia multum valent ad repellendam carnis temptationem et servandam castitatem. Sicut legitur in legenda, quod quidam vir nomine Paulinus sacerdos mira coepit carnis temptatione vexari. Sed cum Deum offendere nollet, papam adiit licentiam contrahendi matrimonium petens. Cuius bonitatem et simplicitatem papa considerans anulum ei cum smaragdo dedit, et iussit, ut imagini beatae Agnetis depictae in ecclesia, qua sacerdos degebat, ex parte sua praeciperet, ut se desponsari permitteret. Quod cum faceret, ecce imago illa continuo digitum anularem porrigens et anulo suscepto digitum retrahens omnem temptationem a sacerdote fugavit. Et dicitur adhuc in eius digito apparere praedictus inibi anulus, novi et ego virum, qui antea omni carnali spurcitia plenus postquam conversus beatae Agnetae (sic) exstitit devotus, castitatis gratiam plene est assecutus. Rogemus ergo, carissimi, hanc virginem sanctissimam, ut pro nobis apud Christum interventrix exsistat. Unde et Ambrosius dicit: Hanc senes, hanc iuvenes, hanc pueri canant et laudent, quia nimirum omnibus est ibi exemplum sanctitatis. O vere virgo castissima, per tuam castitatem exstingue in nobis vitia. O virgo vere gloriosa, pro nobis ora, ut detur a Christo gratia et gloria. Amen.