Sermo XXXI.]
De Innocentibus
Sermo primus cum legenda
Ecce ego et pueri mei, quos
dedit mihi Dominus in signum Israel. Isa. VIII.
1 (A)
Verbum est Domini Iesu Salvatoris ad litteram per prophetam alloquendo universum populum dicentis: ecce ego, scilicet Christus, Dei filius incarnatus et de Virgine natus, et pueri mei, ide est infantes pro me occisi ab Herode, quos dedit mihi Dominus. Sicut enim rex magnus filium suum consecrans in militem multos alios cum eo solet milites consecrare, vel quando ipsum inthronizat in regnum, novos sibi ministros et approdianos ac milites deputat, sic Deus Pater filio suo, Iesu in huius mundi militiam et regnum introducto in nativitate multos milites et ministros approdianosque parvulos hos voluit sibi adunare vel sociare tamquam Christo in pueritia conformes, ut doceret, quia non solum ab adultis vult Deus laudari, scilicet in caelesti regno, sed etiam per pueros baptizatos in fide Christi. Proinde Ps. CXII.: Laudate, pueri, Dominum, laudate nomen Domini,2 quod est aliud thema. Sed quoniam hoc erat unum signum adventus Christi ante praedictum per Iere. c. XXXI.: vox in Rama audita est, ploratus et ululatus multus. Rachel plorans filios suos, prout allegatur Math. II.,3 impletum tunc. Propterea merito dicitur in themate, quod hoc in signum Israel fuit. Unde ad honorem istorum innocentum accepimus verba praedicta, in quibus acsi gloriando dicat Christus de eis: Ecce ego et pueri mei etc. In quibus verbis isti sancti commendantur et in exemplum nobis proponuntur praecipue de tribus. Et secundum haec tria mysteria notemus:
- Primo de Christiformi innocentia. Ego et pueri, dicti a puritate innocentiae
- Secundo de divinali conplacentia, cum dicitur: mei, scilicet speciali acceptatione: quos dedit mihi Dominus
- Tertio de exemplari significantia, quia dicitur: in signum Israel. (B)
Circa primum pro conclusione accipiamus dictum Augustini li. de vera innocentia, quod scilicet vera innocentia summa est iustitia, quam habere debet omnis Christicola. Haec patet, quia scriptum est Ps. XXXVI.: Custodi innocentiam et vide aequitatem, quoniam sunt reliquiae homini pacifico.4 Sequitur: Iniusti autem disperibunt, simul reliquiae impiorum interibunt,5 id est filii, qui sunt imitatores paternorum scelerum. Hinc idem Ps. XXIII. quaerit: Quis ascendet in montem Domini, aut quis stabit in loco sancto eius,6 scilicet in caelo? Respondet: Innocens manibus et mundo corde, qui non accepit in vano animam suam, nec iuravit in dolo proximo suo. Hic accipiet benedictionem a Domino et misericordiam a Deo, Salvatore suo.7 Et si quaeratur, in quibus consistit vera innocentia, nota, quod ut notatur in ipsis verbis psalmi! Vera innocentia, ad quam tenentur Christiani, consistit in his quattuor condicionibus.
Prima est, quod neminem laedat opere. Ideo dicit: innocens manibus. Manus enim significant opera, quia manus est organum organorum III. De anima. Nam de nocentibus sive in persona vel substantia sive in fama Augustinus in sermone hodierno dicit sic: In scripturis divinis, fratres carissimi, bonos et iustos viros persecutionem malorum supersustinuisse cognoscimus. Sed si diligenter consideramus, inveniemus illos maiora supplicia sustinere, qui faciunt, quam qui sustinere videntur. Omnis homo enim, qui alium in corpore persequitur, prius ipse in corde persecutionem sustinere cognoscitur. Nam si etiam ille aliquid de substantia illius tulerit, maius ipse sibi dispendium facit. Quia nemo habet iniustum lucrum sine iusto damno. Lucrum in arca: damnum in conscientia. Tulit vestem et perdidit fidem. Acquirit pecuniam et perdidit iustitiam. Sed hoc homines ideo faciunt, quia diem novissimum attendere nolunt. Sed quod nolunt modo salubriter cogitare, necesse habent postea sine ullo remedio sustinere, scilicet in Inferno. Haec ille.
Secunda condicio, quod neminem odiat in corde, ideo dicitur: et mundo corde. Unde XXIII. q. I. § "Ad hoc" scribitur, quod tria sunt, quae male remunerant suos hospites, scilicet mus in pera, serpens in gremio et ignis in sinu. Tale est odium in corde, quia sicut mus, corrodit sancta desideria et merita, et sicut serpens venenando mordet cor atque interficit, et sicut ignis incendit et omnia gratuita consumit. I. Ioh. III.: Qui non diligit fratrem suum, manet in morte.8
Tertia condicio, quod nemini iniuriam faciat ore, unde subditur: nec iuravit in dolo proximo suo, scilicet ipsum fallaciter decipiendo. Nimirum contra dolosa verba idem Ps. remedium optimum dicit: Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi ad linguam dolosam? Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis.9 Quasi diceret: cogitare debes, quid tibi detur, vel quae poena infertur pro dolo lingae tuae, quia sagittae potentis, id est ipsius Dei omnipotentis, qui te poenis variis puniet tamquam sagittis repente et insperatae mortis occursu cum carbonibus desolatoriis, id est ignis Inferni.
Quarta condicio verae innocentiae est, quod nec seipsum laedat, scilicet malo culpae. Unde dicitur: qui non accepit in vano animam suam. Vanum dicitur peccatum omne, quia per illud impeditur, ne homo attingat ad finem suum, scilicet beatitudinem. Frustra quippe dicitur, quod non attingit suum finem II. Physicorum et I. Caeli. Itaque parum esset vel valeret homini aliis non nocere et seipsum laedere peccato, ergo etc. Augustinus li. de vera innocentia: Illa - inquit - vera est innocentia, quae nec sibi nocet, nec cuiquam. Ad propositum. Isti beati pueri merito nobis proponuntur in exemplum, et commendantur de innocentiae puritate, quia nulli nocuerunt, nec sibi. Ut canitur de eis, quod sine macula sunt ante thronum Dei. Et tu ergo o homo stude cavere te ab omni malo, quia ut dicit Augustinus in sermone: Veniet dies, quando nulli bono erit male, et nulli malo erit bonum! Forte, inquit, et nunc sic, sed quod nunc est in occulto, tunc erit in manifesto. Tibi quare male responsurus es? Egestas angit, difficultas premit, tibi male est, quia pateris mala. Et quomodo bene est illi, qui est ipsum malum? Multum interest inter malum pati et malum esse. Tibi male esse dicis, quia malam habes vitam. Et quomodo putas illi bene esse potest, qui malam habet animam? Haec ibi. O, Christiane, serva innocentiam, quam debes! (C)
Circa secundum principale de conplacentia divinali accipiamus conclusionem, quod isti sancti innocentes pueri fuerunt Christo Domino conplacentes et specialiter accepti. Et hoc patet primo ratione similitudinis, quia scribitur Ecci. XIII.: Omne animal diligit sibi simile, sic et omnis homo proximum suum.10 Unde similitudo est causa conplacentiae et dilectionis, ut videmus etiam apud principes, quod tales servos diligunt, quales et ipsi sunt. Ecci. X.: Secundum iudicem populi, sic et ministri eius, qualis est rector civitatis, tales et inhabitantes in ea. 11 Haec ibi. Sed isti beati parvuli fuerunt Christo multum similes. Tum, quia fuerunt innocentes, Ps.: Innocentes et recti adhaeserunt mihi.12 Tum, quia fuerunt virgines, Apocal. XIV.: Virgines enim sunt et ideo sequuntur agnum, quocumque ierit.13 Tum, quia fuerunt martyrum primitiae et flores, ibidem.: Hi empti sunt ex omnibus primitiae Deo et agno,14 ergo specialiter dilecti.
Secundo ratione associationis. Solent enim socii conpatriotae se invicem diligere et amicitia coniungi. Sed isti beati parvuli fuerunt socii nativitatis Christi et conpatriotae. Ipsi enim in loco, ubi Christus natus est in mundo, scilicet in Bethleem, nati sunt in mundo, et in caelo, quia ibi occisi pro Christo Mat II. Et ideo Christus speciali amore eos sibi univit. Tertio ratione poenae et eius causalitatis, quia isti beati parvuli loco Christi et in eius persona sunt occisi ita, quod in quolibet eorum secundum intentionem Herodis Christus occidebatur. Ideoque Christus eos acceptavit pro se trucidatos. Unde dicit Augustinus in sermone: Quantum, inquit, contra beatos parvulos iniquitas abundavit, tantum in eis gratia divinae benedictionis effulsit. Et ideo dignum est interfectis pro Christo infantibus honorum impendere caerimonias, non dolorum, sacramentis dare vota, non lacrimis, quia ipse illis fuit causa poenae, qui exstitit et coronae, ipse odii causa, qui et praemii. Haec ille. Ecce ergo habemus, quod Christus specialem dilectionem et conplacentiam habuit ad istos beatos innocentes. Sed hic quaestiones occurrunt. (D)
Primo quaeritur, utrum Christus magis diligat et acceptet innocentem, quam post peccatam poenitentem. Ratio quaestionis, quia ex praedictis novimus, quod innocentes specialius diliguntur a Deo. Sed legimus, quod Deus plus fecit pro peccatoribus, quam pro innocentibus, quia incarnatus et passus et mortuus est pro eis et dixit: Non veni vocare iustos, sed peccatores ad poenitentiam Mat. IX. 15 Respondetur secundum Richardum et Bonaventuram super III. di. XXXII. breviter sic, quod ceteris paribus quoad praemium essentiale, quod consistit in Dei visione et fruitione, aequaliter diligit Deus innocentem et poenitentem et econverso. Ita, quod quis horum maiorem habet charitatem ad Deum sive sit innocens, sive sit poenitens post quantacumque peccat, ille maiorem habet gloriam essentialem. Unde Petrus apostolus vel Paulus, quamvis non fuerint innocentes, quia Petrus negavit Christum et Paulus persecutus est Ecclesiam, tamen propter excellentem charitatem praeferuntur innocentibus istis pro Christo occisis. Et beata Magdalena praefertur multis virginibus, sed quoad praemium accidentale, quod respondet dignitati status, magis diligit Deus innocentem, utpote dignioris status et melioris. Innocentia enim pretiosius donum Dei est, quam poenitentia. Unde(?) autem Christus plus fecit pro peccatoribus, hoc non ideo, quia magis dilexerit eos, sed quia illi magis indigebant, quam innocentes, quia indigebant tam quoad effectum adoptionis boni, quam liberationis a malo. Non sic autem innocentes. Unde de hoc admirans Bernardus dicit: Quid de tua misericordia dicam, Iesu bone, qui non minus conversum peccatorem diligis, quam innocentem? Et Augustinus in quodam sermone: Non, qui peccavit, sed qui in peccatis perseveraverit, odibilis erit Deo. Et sic patet responsio. (E)
Secundo quaeritur, utrum pueri in innocentia baptizmali morientes plus diligantur a Christo, quam adulti multis in peccatis vitam deducentes, sed in fine poenitentes. Nam multi simplices dicunt: "Melius nobis fuisset" - inquiunt - "mori in infantia post baptizmum eo, quod scimus, quia tunc per baptizmum salvati fuissemus, nunc autem pro peccatis timemus damnari." Respondetur secundum doctores super IV., quod ex quo pueri ante usum rationis in innocentia baptizmali decedentes salvantur, tantummodo in meritis Christi, et non in propriis meritis. Adulti autem, etsi sint multis peccatis inquinati, possunt tamen paenitere et forti charitate ad Christum diligendum moveri, ideo propria habere possunt etiam merita. Unde constat istud praeferri illis. Denique quia peccatores poenitentes in fine possunt magnam charitatem ad Deum habere, et sic magnum praemium essentiale assequi. Pueri autem de sola innocentiae puritate gaudent in caelo, quod est accidentale praemium. Dicit autem Philosophus VII. Metaphysica, quod omnis substantia est dignior accidente, ergo simpliciter loquendo melius est mori in adulta aetate, si tamen paeniteat homo vere, quam in pueritia, alioquin melius illi erat, si natus non fuisset Matth. XXIII. vel in utero periisset.16 Et sic patet, quod peccator non habet timere, dummodo vere paeniteat, sed potius gratias debet Deo agere, quod ipsum Deus tam diu conservavit et exspectavit, et gaudere habet, quia ex Dei dilectione potest multis innocentibus, non solum pueris, sed etiam adultis plus Deum diligendo praeferri. (F)
Tertio quaeritur, utrum Deus plus diligat peccatorem hominem, quem scit in futurum saltem in fine conversurum, quam iustum et innocentem, quem scit non perseveraturum. Ratio quaestionis est, quia Deus diligit se diligentes Prover. VIII.,17 sed iustus et innocens non perseveraturus diligit Deum. Peccator autem et malus licet in fine conversurus, non diliget Deum, nec gratiam Dei, quamdiu est talis. Ergo non diligitur, nec est gratus Deo. Respondetur secundum sententiam Bonaventurae, ubi supra, quod Deus simpliciter plus diligit illum malum, quem scit ad bonum conversurum, quia vult illi bonum aeternum. Sed secundum, quod plus diligit bonum non perseveraturum, quia vult ei bonum, ut nunc, quod est secundum, quid bonum inquantum huiusmodi. Unde licet sit bonus, non tamen in bono finaliter permanebit, ideo finaliter et simpliciter non diligi dicitur. Et sic patet breviter solutio quaestionis et obiecti, quia bonus non permansurus in bonitate magis est gratus Deo, ut nunc, quam ille malus conversurus. Sed finaliter et simpliciter non sic, sed econverso. O ergo homo, o, peccator, o peccatrix, disce emendare tuam vitam et converti ad Deum et diligeris a Deo! O homo innocens iuste et poenitens, disce perseverare in bono, quam non qui inchoaverit, sed qui perseveraverit, hic salvus erit Mat. XXIV. 18 (G)
Circa tertium de exemplari signo nobis dato in istis parvulis sit conclusio, quod misericors Deus in beatis istis parvulis voluit dare Christicolis exemplum et signum salutis. Declaratur secundum Bonaventuram in suo sermone de Innocentibus, quia isti - inquit - infantuli pro Salvatore occisi dati sunt hominibus in exemplum et signum multipliciter.
Primo in exemplum accelerationis, scilicet ut non tardemus retroverti ad Dominum. Si enim infantes nondum loquentes, nec se iuvare valentes tam altum Christo obsequium praestiterunt, quid adolescentes, quid iuvenes, quid senes facere deberent? Unde Ecci. V.: Ne tardes converti ad Dominum et ne differas de die in diem! Subito enim veniet ira illius et in tempore vindictae disperdet te.19 Festina ergo, o homo, ad poenitentiam, si vis cum istis pervenire ad patriam! Augustinus: Maledictus, qui offerre vult florem iuventutis diabolo et faecem senectutis Christo.
Secundo dati sunt in exemplum et signum confortationis. Si enim infantuli tam tenelli, tam innoxii pro Christo tanta mala sunt passi, quid senes inveterati peccatis pleni facere deberent amore Christi? Nimirum magna est confusio viris, quod mulieres eos praecedant ad bellum? Et maxima verecundia senibus, ut pueri tam exigui praecedant eos ad martyrium et ad tam arduum servitium Christi. Nonne argui possunt, qui numquam Deo servierunt, cum essent fortes, quando parvuli tam nobile obsequium praestiterunt? Unde Isa. LX.: Parvulus erit in mille et minimus in gentem fortissimam,20 quasi diceret: praevalebunt parvuli magnis et debiles robustis, scilicet in servitio Dei et passione pro Deo. Ut autem seriem passionis eorum prosequamur. (H)
Notandum, quod Scriptura teste, cum Christus natus est, in Iudea fuit rex monarcha Herodes Aschalonita dictus, natione Idumeus, id est de genere Esau, qui a Caesare Augusto regnum Iudeae acceppit. Et tunc primitus ablatum est sceptrum de Iuda, ut impleretur prophetia Gen XLIX.: Non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femore eius, donec veniet, qui mittendus est.21 Iste Herodes, cum esset alienigena audiens a magis advenientibus Hierosolymam et de ortu regis novi sciscitantibus, id est de Christi nativitate pertimuit, ne de vero genere regum Iudaeorum aliquis natus esset, qui eum tamquam regni invasorem expelleret. Rogavit ergo magos, ut ipso rege invento sibi renuntiaret simulans se velle adorare, quem tamen volebat occidere. Verum, quia angelo mandante ipsis magis, ut per aliam viam redirent in regionem suam, factum est, quod Herodes nescivit puerum Christum vere natum, sed putavit magos stellae visione deceptos ad se redire erubuisse, et ideo ipse tunc ab inquisitione animum suum revocavit. Sed tandem, cum audisset, quae pastores dixerant, et quae Simeon et Anna prophetaverant, vehementius timuit putans se a magis turpiter illusum. Tunc ergo Herodes de nece puerorum in Bethleem coepit tractare, ut scilicet cum illis, qui ignorabatur, Christus occideretur. Sed quia non est sapientia, non est consilium contra Dominum, interim monuit angelus Joseph cum puero et matre eius in Aegyptum fugere. Denique interim factum est Deo disponente, quod duo filii Herodis, scilicet Alexander et Aristobolus ex eadem matre Iudaea geniti de morte patris tractaverunt eo, quod ipsi disceptarent de susceptione regni. Pater autem primogenitum, scilicet Antipatrem illis praeponere satagebat. Ob hoc pater offensus ipsos reiecit, et illi Romam adeunt Caesari conquesturi de iniuria. Et per epistulam Caesaris Herodes est citatus filiorum accusationibus responsurus. Cumque coram Caesare disceptassent, definitum est, quod filii in omnibus patri oboedirent, et ipse, cui vellet, regnum dimitteret. Rediens Herodes et ex confirmatione factus audacior mittens occidit pueros, qui erant in Bethleem et omnibus finibus eius, a bimatu et infra, id est ab infantibus duorum annorum usque ad pueros unius diei. Nam ab adventu magorum usque quo Herodes Romam ierat et ibi commoratus tandem redierat, iam annus fluxerat, et sic Christum anniculum et insuper aliquot dierum esse credebat. Et ideo secundum Rabanum timens, ne cui famulabantur sidera paulo super aetatem vel infra suam faciem transformaret, a bimatu et infra omnes occidit. Et hoc modo usitatius et verius exponitur. (I)
Tertio isti parvuli sunt in signum vel exemplum remunerationis, scilicet bonis et damnationis reprobis. Nam si Deus istos sic remuneravit, quia non voluntarie, sed coacte martyrium portaverunt, quid vel quantum gloriae caelestis putas daturus est illis, qui sponte pro eo sustinent mala et adversa, cum istis coronam tribuerit martyrii, ut tenet Ecclesia. Denique cum istos beatos innocentes ab iniquo rege sic affligi permisit, quantum afflicturus est impios in Inferno? Ad quod ostendendum Deus iustissimus non est passus tantam Herodis saevitiam remanere impunitam, sed hic in mundo viventem Herodem punire et affligere inchoavit, quem iam post mortem aeternis ignibus cruciandum damnavit. Nam ipse, qui multos orbaverat filiis, ipse suis natis miserabilius orbatus et gravissima aegritudine cruciatus in corpore infelicissime peremit se secundum Remigium in originali super Matthaeum. Quod ut pateat legenda. (K)
Legitur in legenda secundum dictum Methodii, quod unus filius parvulus Herodis tunc ad nutriendum ibidem casu datus, a carnificibus cum aliis est occisus. Item praescripti eius filii, scilicet Alexander et Aristobolus veneno voluerunt ipsum patrem occidere et etiam per tonsorem procuraverunt in gutture scindi, ob hoc pater iratus ambos occidit. Item Antipatrem primogenitum, qui odio concepto patrem veneno voluit occidere, incarceravit. Et cum iam septem annorum esset, febre valida, prurigine corporis, colli continuis tormentis, vermescentibus vesicis, pedum inflatione, intolerabili foetore, crebro anhiletu torquebatur. Die quadam cum tussi violenta distenderetur, cultrum manu se ipsum percussurus in mensa levavit, sed consobrinus eius sustinendo dextram impedivit. Protinus autem quasi rex mortuus esset, in aula ululatus insonuit. Quo audito exsultat Antipater in carcere, multaque, si solveretur, custodibus pollicetur, unde pater iratus contra filium hunc occidi fecit. Et tandem post quinque dies cultro, quo pomum consueverat purgare, manu propria seipsum peremit secundum, quod dicit Remigius haec in legenda. Ecce claret, quia Deus malos male perdet, iustis autem Ecclesia praemia retribuet. O quam indicibili tormento iam Herodes cruciatur in Inferno! O, si ponderares, quantus fletus et stridor dentium, quantus ignis ardens et omnis amaritudo infernalis ipsum excruciat in aeternum! O peccator homo, pertimesce, quia quod illi evenit, et tibi occurrere velocius poterit! Age ergo poenitentiam! Nam felix, quem aliena pericula faciunt cautum. O anima fidelis, si oculis videre posses, quanta gaudia nunc sint beatorum innocentum in caelo, et quantus luctus et ululatus Herodis et omnium damnatiorum in Inferno! Utique territus ad caelestia bona properares! Quod nobis praestet Christus etc.
1 Is 8,18
2 Ps 112,1
3 Mt 2,18
4 Ps 36, 37
5 Ps 36,38
6 Ps 23,3
7 Ps 23,4-5
8 I Ioh 3,14
9 Ps 119,3-4
10 Sir 13,19
11 Sir 10,2
12 Ps 24,21
13 Apc 14,4
14 Apc 14,4
15 Mt 9,13
16 style='color:red'> Cf. Mt 26, 24
17 Cf. Prv 8,17
18 Cf. Mt 24,13
19 Sir 5,8-9
20 Is 60,22
21 Gen 49,10