Sermo XXV.]
Pro sancto protomartyre
Stephano
Sermo tertius de visione
divina gloriosa quoque patientia eius.
Cum esset Stephanus plenus
Spiritu Sancto intendens in caelum vidit gloriam Dei et ait: Ecce, video
caelos apertos et Iesum stantem a dextris virtutis Dei. Act.
VII.1 (A)
In verbis istis, carissimi in Christo, docemur exemplo Stephani, qualiter ad visionem Christi Iesu benedicti in gloria Dei Patris considentis pertingere valeamus. Nam sicut Anselmus in li. De libertate arbitrii docet: ille rem aliquam sive etiam Deum bene videt, qui oculos sanos et claros habet, et rei visae sine intermedio obstaculo impediente praesens est, et cum hoc lux clara ad videndum sufficiens adest. Oculi clari ad Deum videndum sunt fides et sapientia gratuita. Haec habuit beatus Stephanus, ideo dicitur: cum esset plenus Spiritu Sancto, et antea scribitur, quod fuerit fide, scilicet Christi, plenus, sine qua impossibile est habere gratiam verae sapientiae.2 Heb. XI.: Sine fide impossibile est placere Deo.3 Item Deo sine obstaculo impediente praesens est, qui sine peccato vivit aut est iuxta illud Isa. LIX.: Peccata nostra diviserunt inter nos et Deum nostrum, et peccata nostra absconderunt faciem eius a nobis.4 Haec beatus Stephanus habuisse probatur, quia virgo purissimus fuit intendensque erat in caelum per munditiae puritatem, et videre meruit gloriam Dei, quod non concenditur peccatoribus, sed mundis. Matth. V.: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt.5 Denique lux clara ad videndum Deum est lumen gratiae infusae in praesenti et gloriae creatae in futuro. Iuxta illud Ps.: In lumine tuo - scilicet gratiae - videbimus lumen - scilicet gloriae -, quae Stephanus non solum invisibiliter - ut nos - habuit, sed visibili signo accepit in caeli apertione et Iesu visione.6 Unde dixit: Ecce, video caelos apertos et Iesum etc. Merito ergo haec verba accipiuntur ad eius honorem in hoc sermone. Ex quibus tria mysteria accipimus, secundum quod de tribus commendatur Stephanus in verbis ipsis:
- Primo de supercaelesti intendentia, quia cum esset Spiritu Sancto plenus intendens in caelum
- Secundo de gloriae Christi evidentia, quia dicitur vidisse gloriam Dei et Iesum a dextris
- Tertio de superexcellenti patientia, cum Iesum videns exoravit pro inimicis. (B)
Circa primum de supercaelesti intendentia - scilicet salvifica - accipiamus hanc conclusionem, quod beati Stephani exemplo omni Christiano corde pleno intendendum est caelesti regione. Patet, quia intendere secundum Catholicon est operam dare dirigereque, scilicet oculum mentis vel corporis ad aliquid et considerare. Christiani ergo debent in caelum intendere taliter. Et hoc potissime triplici ratione:
- Primo ratione conditionis
- Secundo ratione obligationis
- Tertio ratione perpetuationis.
Primo ratione conditionis sive creationis. Nam ipsa humani corporis statura erecta docet, quod homo non sit creatus ad mundum istum vel terram, sed ad caelum et beatitudinem aeternam, propter quod non - sicut animalia cetera - faciem versam habet ad terram respicientem. Homo enim caput habet erectum et faciem versus caelum, ut se intelligat ad caelestem beatitudinem creatum - sicut docet Basilius magnus in Hexaemeron. Proinde etiam Ovidius sic dicit: cetera cum spectent animalia prona terram, Deus homini sublime dedit caelumque tueri. Ideoque Magister in II. dist. I. c. V. ait: Si quaeratur, quare creatus sit homo, brevi sermone responderi potest, quod propter bonitatem Dei et ad laudandum Deum etc. Sed quia finis imponit necessitatem his, quae sunt ad finem, denique omne ens mobile exens extra suum locum naturalem tendit ad ipsum - ut ait Philosophus I. Caeli. Ergo homo debet tendere ad caelum et ad Deum. Sicut enim monstruosum esset terram ascendere sursum et caelum deorsum, sic hominem supra se constituere terrena, scilicet per affectum et se eis subicere. (C)
Secundo ratione obligationis, quae est iuridica, quia ut habetur XVII. q. I. "Sunt quaedam" et de consecratione dist. IV. "Prima": Notum generale, quod omnes Christiani voverunt in baptismo, obligat omnes, sine quo non est salus, scilicet abrenuntiare diabolo et omnibus pompis eius et omnibus operibus eius etc. Istud ergo obligamur implere, ut scilicet primo abrenuntiemus diabolo, qui solet nos temptare ad peccandum contra Deum: aliquando prosperiis mundi alliciendo, sicut divitiis, deliciis et honoribus; aliquando adversis frangere volendo; aliquando astutiis decipiendo, sicut decepit Evam; sed maiorem facit conatum ad alliciendum per prospera mundi, ut si mille daemones ad frangendum adversis mittit, decem milia mittit ad alliciendum prosperiis - iuxta illud Ps.: Cadent a latere tuo, id est a sinistris tuis, mille et decem milia a dextris tuis, loquitur viro forti et constanti, quorum caput est Christus.7 Per sinistram autem adversitas, per dextram prosperitas designatur. Unde bonus Christianus debet contemnere terrena et corde pleno tendere ad caelestia, ne seducatur prosperiis mundi, aut frangatur adversis et tamquam periurus a Christi regno excludatur. Secundo obligamur abrenuntiare omnibus pompis eius, id est superbiae et vanae gloriae mundanae, quod facile poterimus, si mortem recogitamus. Hieronymus ad Paulinam: Facile contemnit omnia, qui se cogitat moriturum. Augustinus de verbis Domini: Agnoscat homo se mortalem et frangat elationem. Exemplum de pavone, qui multum gloriatur in pulchritudine pennarum exstensarum, sed postquam intuitus fuerit pedes rudes et deformes, mox confunditur et humiliatur. Sic homo quando considerat suam pulchritudinem, iuventutis florem et sanitatem ac similia, superbit, sed cum intuetur mortis imminentis et putredis propinquitatem, humiliatur. Sed heu, multi se diu victuros sperant, et mortem vicinam non intuentes inopinato moriuntur pereuntque. Sed advertant omnes, quoniam secundum Senecae dictum ad Lucillum: Mors te ubique et semper praesto exspectat. Nam iuvenes habent mortem retro se, quasi in insidiis latentem, et ideo periculosior est hostis. Infirmi et aegrotantes habent mortem ante se. Senes habent mortem intra se, quia in omnibus membris frigefactis a calore naturali mortem intra se gerunt. Decrepiti autem habent intus et extra et in circuito ex omni parte, quia ipsis etiam ipsa vita mors est, sanitas quoque aegritudo est. Tertio obligamur abrenuntiare omnibus operibus diaboli, ut supra patuit, id est omni peccato mortali, ne per illud diabolus nos rapere possit in Infernum. Augustinus in quodam sermone: Tria sunt omni malo in hoc mundo deteriora, scilicet anima in peccato perseverans, daemon ipsam rapiens et Infernus incarcerans. Sic ergo obligati sumus proprio iuramento terrenis non inhaerere, sed ad caelestia tendere. Unde Apostolus Col. III. hortans omnes Christianos dicit: Si consurrexistis cum Christo - Lyra: scilicet per fidem formatam - quae sursum sunt, quaerite, ubi Christus est in dextra Dei sedens, non quae super terram.8 Membra enim debent sequi caput, quod est Christus. Ergo nos debemus intendere post eum. (D)
Tertio ratione perpetuationis. Ista enim omnia terrena transitoria sunt et ad horam nobis a Deo credita, ut fideliter despensemus, alioquin rationem de eis sumus reddituri. Illa autem caelestia bona perpetuo nostra sunt et erunt. Unde Salvator Luc. XVI. de malis dispensatoribus dicit: Si in iniquo mammona fideles non fuistis, quod vestrum est, quis credit vobis? Et si in alieno fideles non fuistis, quod vestrum est, quis dabit vobis?9 Vocat autem aliena temporalia bona, quia illa sunt extra nos et ideo aliena a nobis, unde et auferri possunt nobis nolentibus. Nostra autem vocat bona spiritualia et caelestia, quia illa nemo in perpetuum tollere potest a nobis. Haec Lyra. Patet ergo, quod illa caelestia debemus potius intendere, desiderare et illa respicere, non ista terrestria. Nimirum videmus, quod libenter homo respicit et intendit ad suum thesaurum, non sic ad alienum inquantum tale. Item libenter etiam respicit et intendit ad parentes, propinquos et amicos suos, quia sicut Hieronymus ait: Mos est amantium, ut non possint non videre, quem diligunt. Et Augustinus: Ubi amor, ibi oculus versatur. Denique libenter homo intendit et adspicit ad domum vel palatium suum et ad quaequa bona sua. De alienis autem nil curat, nisi si speraret sua posse illa facere. Et ideo nos, carissimi, debemus libenter intendere et respicere ad caelum, ubi sunt omnia bona nostra reposita. Ibi enim est thesaurus noster, scilicet gloria caelestis et praemia indicibilia, ubi autem est thesaurus tuus, ibi et cor tuum Mat. VI.10 Ibi habemus Patrem verum et aeternum, scilicet Deum, et Matrem, scilicet gloriosam Virginem Mariam. Ibi propinquos omnes sanctos, ibi amicos angelos, ibi perpetuum nostrum palatium et omne bonum, quod nemo tollet a nobis. Unde II. Cor. V.: Scimus quoniam si terrestris domus huius habitationis dissolvatur, quod aedificationem ex Deo habeamus domum non manufactam, sed aeternam in caelis.11 Heb. XIII.: Non habemus hoc manentem civitatem, sed futuram inquiramus.12 Haec bene consideravit beatus Stephanus, et ideo terrena contempsit et semper ad caelestia intendens fuit. Unde et in passione intendens in caelum videre gloriam Dei meruit. O martyr invictissime, dic quaeso mihi, utrum minimum tuum gaudium unius horae, quod habes in caelo nunc, velis commutare pro totius huius mundi bonis! Utique omnia haec tamquam stercora arbitraris Christum lucrifaciens! O tu homuncio, o miser peccator, adverte, quam immensa bona sunt illa caelestia, et ad ea tende! (E)
Circa secundum principale de gloriae Christi evidentia, quae Stephano est monstrata, tractatur a doctoribus quaestio praecipua, eo quod haec visio Stephani, qua dicitur vidisse gloriam Dei, est miraculosissima. Quaeritur ergo, utrum Stephanus viderit gloriam et Iesum stantem a dextris corporali oculo aut mentali vel imaginario. Ad quod respondetur secundum Lyram I. postilla super Act. VII., quod quamvis variae de hoc sint opiniones, tamen probabilius dicitur, quod in hac visione ista tria concurrebant, quia ibi erat visio corporalis, quoad aliquae, erat et imaginaria ac mentalis simul, quoad alia.
Primo quidem erat ibi visio corporalis, ut ex modo loquendi Scripturae videtur, quia dicitur in textu: cum esset Stephanus plenus Spiritu Sancto intendens in caelum vidit gloriam Dei et Iesum stantem et caelos apertos etc. Quamvis autem Burgensis in additionibus huic dicto contradicat, sed non curo, quia dictum Lyrae rationabilius facit ad commendationem huius miraculi, cum corporali oculo dicit corpus Christi gloriosum vidisse tantum miraculose. Et sic videndo plura miracula et magna concurrerunt. Unum est, quod vidit caelos apertos. Sed hoc intelligendum est non per caelestis corporis divisionem vel reserationem factam, ut dicit Glossa, quia cum caeli sint incorruptibiles, ut dicit Philosophus I. Caeli, impossibile est aperiri vel dividi aut secari. Sed quia sic clare vidit, acsi nullum esset obstaculum, scilicet intermedium. Unde sicut in fulgure videtur caelum aperiri quodam modo vel reserari, sic in proposito. Tamen hoc non naturaliter, sed miraculo divino vidit Stephanus caelos apertos praedicto modo. Aliud miraculum, quod vidit Iesum stantem in corpore glorioso, quia dicit se vidisse Iesum stantem a dextris in gloria, scilicet caelesti. Nam secundum naturam impossibile est, ut corpus glorificatum ab oculo mortali in sua gloria possit videri, ergo fuit miraculose. Tertium miraculum, quia vidit in tam maxima distantia, scilicet usque ad caelum empirreum, corpus enim Christi est in caelo empirreo, et ideo miraculum fuit magnum mortali oculo vidisse ultra caelum aereum, sidereum et crystallinum, et insuper usque ad summitatem caeli empirrei, ubi Christus est in dextra Dei sedens secundum Fransiscum de Mayronis, quae distantia omnibus mortalibus est ignota et immensurabilis. Sed hic nota secundum Lyram, quod hoc non est sic intelligendum, quod visio Stephani miraculose fuerit fortificata intantum, quod vidit usque ad caelum empirreum acutie visus penetrando caelos, quia visus non habet fieri extra mittendo, sed intus suscipiendo - ut dicit et probat Philosophus li. de sensu et sensato. Sed intelligendum est sic, quod a corpore Christi exsistentis in caelo empirreo fuit miraculose immutatus oculus Stephani ad visionem humanitatis Christi. Nam in potestate eius est, quod corpus suum sic videatur a longe, sicut de prope. Sicut in potestate etiam eius est, quod immutet visum in propria vel alia effigie, sicut fecit, quando discipulis euntibus in Emmaus apparuit in specie peregrini Luc. I.,13 et idem est de alio quocumque corpore glorioso, quia totaliter est animae subiectum et ideo ad nutum eius potest immutare visum indifferenter a longe et prope et in effigie, qua voluerit. Hoc autem alicui inconveniens non debet iudicari, quod Christus martyri suo ista ostenderit etiam oculo corporali, cum legantur similia saepe etiam corporaliter accidisse in caelestibus. Sol enim per spatium unius diei stetit immobilis ad praeceptum Iosuae, ut Iosuae X.14 Item decem lineis retrogradavit ad voluntatem Ezechiae promittente sibi a Deo per Isaiam, ut Isa. XXXVIII.15 Cum ergo in caelo ista corporaliter contigerunt, non est inconveniens tali et tanto martyri, scilicet Stephano divina virtute datum esse, ut viderit praemissa oculo corporali. Sed quoniam visione corporali divinitatem videre non potuit, restat ergo adhuc, quomodo dicitur vidisse gloriam Dei et Iesum a dextris Dei, quia hoc fieri non potuit, nisi viderit et Deum, ad cuius dexteram Christum stare vidit. Unde, ut praemisi. (F)
Secundo in hac visione erat, quoad aliquid visio mentalis, qua dicitur vidisse Dei gloriam. Sed hoc quomodo? Aliqui dicunt, quod vidit mentaliter tantum et nude divinam essentiam ita, quod ex speciali gratia fuit concessum Stephano videre non solum humanitatem Christi, sed etiam deitatem, sicut et Paulo et Moysi, de quibus Augustinus ad Paulinam de videndo Deum dicit, quod concessum fuit Paulo videre divinam essentiam, eo quod erat doctor gentium et Moysi, qui fuit doctor Iudaeorum. Sed hoc dictum non consonat dictis sanctorum, qui concorditer dicunt, quod talis visio non est concessa in vita praesenti alicui utenti sensibus exterioribus, nisi homini Christo. Unde et Paulus in raptu abstractus a sensibus vidit divinam essentiam. Stephanus autem non fuit raptus tunc, sed utens sensibus exterioribus, utpote loquendo in concilio, propterea dicendum, quod Stephanus non tantummodo mentaliter vidit gloriam Dei vel essentiam.
Tertio namque in hac visione concurrens erat visio imaginaria simul cum mentali, ita, quod in imaginatione eius fuerunt aliquae imagines vel effigies divinitus formatae ad Deum representandum, et ipse Stephanus mente cognovit signatum illius representationis, et sic non solum fuit imaginaria, sed etiam cum hoc mentalis visio, sicut fiebat prophetis, ut patet de Isaia, qui vidit Dominum sedentem super solium excelsum et seraphin stantia ex utraque parte Isa. VI.16 Etenim exterius - sicut et interius - potest divinitus formari aliquae effigies representans Deum ad immutationem oculi corporalis, sicut fit suo modo in apparationibus angelorum, quando scilicet apparent in corporibus assumptis, quae corporaliter videntur, et sic fuit in visione Stephani. Haec secundum Lyram. Ecce carissimi, habemus, qualis fuerit ista visio Stephano ostensa in hac vita pro maximo privilegio et gratia. Sed conandum est nobis, ut mereamur videre Deum et benedictum Christum Iesum in gloria Patris in futura patria. Quomodo autem hoc mereri possumus, docet Augustinus li. de oratione dicens: Ille Deum videre meretur, qui bene vivit, bene orat et bene studet. Et Salvator Mat. V. ait: Beati mundo corde, quoniam ipsi Dominum vident.17 Sic nempe Stephanus ipse meruit Deum videre. O ergo tu homo Christiane, o peccatrix anima, emunda oculos tuos et vitam tuam corrige, poenitentiam age, quia si in peccato perseveraveris, Deum videre non mereberis, sed in aeternum peribis, quia scriptum est Isa. XXVI.: Tollatur impius, ne videat gloriam Dei.18 (G)
Circa tertium de patientia praecelsa Stephani pro documento accipiamus istam conclusionem, quae habetur XXIII. q. I. §. I. per totum, quod exemplo Christi et sanctorum nostras et nostrorum patienter debemus tolerare iniurias. Nam Gregorius dicit: Quisquis illata mala patienter non sustinet, ipse sibi testis est, quia bonus non est. Proinde et Augustinus in sermone hodierno dicit in persona Christi: Disce, Christiane, pugnare a me non saevitia, sed patientia! Vide Deum tuum praesidentem, scilicet tuam patientiam spectantem! Vide Deum tuam petentem: Pater ignosce illis, quia nesciunt, quid faciunt! Haec ille. Exemplum in Stephano. (H)
Sed quaeritur, utrum iniuria semper debeat patienter tolerari, an libeat quandoque Christiano expetere vindictam? Ratio quaestionis, quia Mat. V. dicit Dominus. Audistis, quia dictum est antiquis, dentem pro dente, oculum pro oculo. Ego autem dico vobis non resistere malo, sed si quis te percusserit in unam maxillam, praebe alteram!19 In contrarium autem est XXIII. q. I. c. I. et c. "Paratus" et simul Glossa, ubi dicitur, quod non solum laici, sed etiam clerici possunt licite repellere iniurias et rerum et personae. Et iterum, quia vim vi repellere decet, extra de restitutione spoliatorum "Olim" et de sententia excommunicationis "Si vero" et c. "Ex tenore" ff. "de iusti."(?) et "iu. ut vim."(?), respondetur secundum doctores, praecipue Lyram super Matthaeum V. et Ioh. XVIII. concorditerque Thomam II. II. q. CVIII. annotantem tria praecipua puncta. Quorum primum est, quod vindictam principaliter intendendo propter seipsam numquam licet appetere, quia hoc pertinet ad odium, quod repugnat charitati, qua debemus omnes homines diligere. Mat. V.: Diligite inimicos vestros etc.20 Omne enim, quod contrarium est charitati, est peccatum mortale, sed velle poenam alicuius absolute et ex odio contrariatur charitati, ergo est peccatum mortale. Nec excusatur aliquis, quod odit odientes se. Hoc enim esset vinci a malo, quod prohibetur Ro. XII.: nulli malum pro malo reddentes, noli vinci a malo, sed vince in bono etc.21 Secundum est, quod vindictam principaliter appetere propter aliquid bonum, sic quandoque licet, quia habet, ut sic rationem boni. Cum ad finem bonum principaliter ordinatur, et propter illum appetitur, puta propter ordinem iustitiae servandum, vel propter illius correctionem vel emendationem, qui deliquit, vel propter malorum terrorem, ut coerceantur, aut propter bonorum pacem quietam, aut propter Dei honorem et alia huiusmodi. Sic vindicta potest esse licita, servatis tamen circumstantiis debitis, ut puta, quod fiat per illum, cui licet, scilicet per iudicem et servato iusto iuris ordine. Aut ut licet vim vi repellere, videlicet in contineti et cum moderamine, in culpatae tutelae, ut colligitur ex textu et Glossae dictione(?) c. "Olim" de restitutione spoliatorum.(I)
Tertium punctum est, quod illa praecepta Salvatoris, scilicet non resistere malo, et percutienti maxillam unam alteram praebere, intelligenda sunt secundum praeparationem animi et non semper secundum effectum exteriorem, sicut dicit Augustinus li. de sermone Domini in monte. Ita, quod homo semper debet animam praeparatum habere ad haec facienda, ubi viderit expedire ad honorem Dei et utilitatem Ecclesiae, alius autem non, immo aliquando expedit respondere iniuriantibus, vel etiam facto resistere ad ipsorum et aliorum instructionem, et ne detur eis audacia male agendi. Exemplum de Christo, qui percussus in una maxilla, non praebuit alteram, sed charitative redarguit percutientem Ioh. VIII.22 Unde pro maiori intellectu nota secundum Lyram, quod non resistere malo quandoque potest esse cum peccato, quandoque autem est sub praecepto, et quandoque est supererogationis et de consilio. Primo quidem dixi, quod non resistere malo in aliquo casu est illicitum et peccatum, quando scilicet per hoc daretur audacia malis hominibus opprimendi simplices. Tunc enim si potest eorum maliciae occurri sine periculo, peccatum esset non resistere. Unde Innocentius LXXXIII. dist. "Error" dicit: Error, cui non resistitur, approbatur, et veritas cum minime defensatur, opprimitur. Negligere quippe, cum possis perturbare perversos, nihil aliud est, quam fovere. Haec ibi. Item aliquo casu non resistere malo praeceptum est, scilicet quando ex resistentia surgeret maius malum vel scandalum, vel quando quis resisteret ex odio tantum vel ira solummodo propter vindictam secundum se, ut praedictum est. In aliquo autem casu, scilicet ubi non occurrit tale malum vel scandalum, sustinere et non resistere supererogationis est. Sed heu, quam multi Christiani per irae et vindictae peccatum pereunt! Quibus Augustinus dicit: Frenate, fratres, iram, quae vos stimulat ad vindictam! Magnum aliquid putas, si te de inimico vindicaveris. Si vis te vindicare ad ipsam iram tuam, te converte in ipsam saevias, quia ipsa est inimica tua, quae occidit animam tuam. Haec ille. Ecce o Christiane, exemplum tibi patientiae in Christo et beato Stephano, qui pro persecutoribus oraverunt! Fac et tu similiter, ut cum eis valeas regnare! Amen.
1 Cf. Act 7,55
2 Act 6,8
3 Hbr 11,6
4 Cf. Is 59,2
5 Mt 5,8
6 Ps 35,10
7 Ps 90,7
8 Cf. Col 3,1-2
9 Cf. Lc 16,11-12
10 Mt 6,21
11 2 Cor 5,1
12 Cf. Hbr 13,14
13 Cf. Lc 24,13-35
14 Cf. Ios 10,13
15 Cf. Is 38,7-8
16 Cf. Is 6,1-2
17 Mt 5,8
18 Cf. Is 26,10
19 Mt 5,38-39
20 Mt 5,44
21 Rm 12,17; Rm 12,21
22 cf. Ioh 8,59