Sermo XII.]
De sancto Thoma apostolo
Sermo secundus et devotus
de tactu vulnerum Domini Iesu
Affer manum tuam, et mitte
in latus meum, et noli esse incredulus, sed fidelis. Ioh.
XX.1
Carissimi in Christo fratres et domini, maxima per omnem modum charitas benedicti Iesu erga nos ostensa est in omnibus suis actibus et verbis. (A)
Sed ut iuxta praemissa verba loquamur, ineffabilem charitatem exhibuit, quando pro una anima salvanda, scilicet pro anima Thomae vulnera ostendit, unde Chrysostomus super Iohannem dicit: Considera Domini Salvatoris clementiam, qualiter et pro unica anima salvanda accedit et ostendit seipsum vulnera habentem ad innuendum, quod animas humanas, quas pretioso suo sanguine redemit, praediligat, quam omnia bona corporalia mundi! Et ideo ostendit latus vulneratum ad innuendum, quod amore praecordiali nos diligit. Manus quoque vulneratas ostendit ad insinuandum, quod non tantummodo verbo vel lingua, sed opere et veritate nos diligat. Pedes quoque vulneratos ostendit ad declarandum, quod intantum nos amaverit, ut pondera peccatorum nostrorum, id est poenas ipse portaverit in corpore suo, quod dicit: "Videte, qualiter ex corde vero vos dilexerim, qualia opera pro vestra salute feci, quales poenas et vulnera ac amarissimae mortis in cruce supplicia pro vobis sustinui." O ergo anima Christiana, recognosce Christi Iesu erga te amorem, et reamare stude ipsum te amantem vero amore! Audi dicentem Thomae, immo et tibi, omnibus: Affer manum tuam, et mitte in latus meum, hoc est: recognosce, quam cordialiter et veraciter opere te amem, et noli esse incredulus, sed fidelis, scilicet veraciter me reamando, ut a peccatis caveas, et mihi fideliter deservias sciens, quoniam tam care, pretiosissimo scilicet meo sanguine te redemerim! (B)
Itaque in verbis praemissis de tribus videtur commendari beatus Thomas:
- Primo de amoris Christi experimento. Magna enim gratia est Christum videre et in suis sacris vulneribus, eius charitatem erga nos experiri, quod insinuatur, cum dicitur: Affer manum
- Secundo de corporis gloriosi contrectamento, quia dicitur: mitte in latus meum, quod enim homo contrectet sic gloriosum corpus Christi, est singulare miraculum et privilegium
- Tertio de devotionis fidei sectamento, cum dicitur: noli esse incredulus, sed fidelis.
Circa primum de magnitudine amoris Christi erga nos declarata in eius sacris vulneribus accipe hanc conclusionem, quod Christus comprobatur nos permaxime dilexisse ex susceptorum vulnerum magnitudine. Ratio, quia sicut ipsemet testatur Ioh. XV.: Maiorem charitatem nemo habet, quam ut animam suam ponat pro amicis suis.2 Quanto ergo acerbiori passione et amariori morte Christus pro nobis animam suam posuit, tanto dilectionem suam maiorem exhibuit. Scilicet ex magnitudine vulnerum constat acerbitas passionis et mortis, ergo et magnitudo dilectionis. Hinc Bernardus: Clamat clavus, clamat vulnus, quantum vere, immo permaxime dilexit nos Deus. (C)
Sed quaestio occurrit, unde possit cognosci vel probari magnitudo vulnerum Christi Iesu benedicti. Ad quod respondetur, quod ex tribus:
- Primo ex auctoritate Scripturae
- Secundo ex ratione
- Tertio ex similitudine.
Primo ex auctoritate Scripturae, quia dixit Salvator Thomae Ioh. XX.: Infer digitum tuum huc, scilicet in locum clavorum, et vide manus meas. Et affer manum tuam, et mitte in latus meum, etc.3 Ex quibus verbis claret, quod clavi, quibus affixus fuit Christus, fuerant tam grossi, ut digitus virilis manus possit intrudi. Et vulnus lateris fuit tantae magnitudinis, ut manus virilis possit immitti. Item Ioh. XIX. scibitur, quod unus militum lancea latus Christi aperuit, ut impleretur Scriptura Zach. XII.: Videbunt, in quem transfixerunt.4 Ubi Glossa Augustini dicit: Aperuit, inquit, non vulneravit aut percussit, sed aperuit, ut illic quodammodo vitae ostium panderetur in latere arcae, quo intrare possint a diluvio liberati. Et quoniam dicitur, quod impleta est in hoc Scriptura, quae dicit: Videbunt, in quem transfixerunt, ex hoc accipitur, quod vulnus istud Christi lateris fuerit tam longum, latum et amplum, quod introspici potuerit ad viscera Christi, pulmonem scilicet et hepar, cor et istis propinqua, quia dicitur: Videbunt, in quem, id est intra quem. (D)
Secundo probatur ex ratione. Nam si debite perpendimus, ipse beatus Iohannes evangelista describens vulnus lateris Christi ostendit de eo tria notabilia. Primo, quod fuerit dirissimum et crudelissimum, quia dicit Ioh. XIX., quod Iudaei rogaverint Pilatum, ut frangerentur crura, scilicet Christi crucifixi et latronum cum eo crucifixorum, veneruntque milites, et primi quidem fregerunt crura et alterius, qui crucifixus est cum eo. Ad Iesum autem cum venissent, viderunt eum iam mortuum, et non fregerunt eius crura, sed unus lancea latus eius aperuit.5 In quibus verbis magna crudelitas apparet. Primo ex intentione, quia voluerunt Christi crura frangere, quod et fecissent, si ipsum vivum repperissent. O magna crudelitas, quoniam non sufficiebat ipsum crucifixisse, sed et apposuerunt crura frangere ex odio, ut citius moreretur! Sic nimirum plures faciunt Christiani, quibus non sufficit Christum rursum crucifigere in semetipsis per peccatum, ut dicitur Heb. VI.,6 sed insuper volunt eius crura frangere, quod fit per firmam peccati obstinationem, ut nequaquam possint redire ad Christum. Secundo quoque magna crudelitas apparet, quia videntes eum iam mortuum desaevierunt in defunctum. Nam desaevisse et vulnera intulisse in mortuum crudelius iudicatur, quam in vivum, propter quod Sancta Ecclesia canit diram fore lanceam, qua Christus est vulneratus, quamvis per clavos maiores sit Christus laesiones passus, eo quod clavi vulneraverunt ipsum vivum, lancea autem vulneravit iam mortuum, et per consequens doloris imperceptibilem, nihilominus tamen canit Ecclesia dicens:
Vexilla regis prodeunt,
fulget crucis mysterium,
quo carne carnis conditor
suspensus est patibulo.
Et sequitur:
Quo vulneratus insuper
mucrone dirae lanceae,
ut nos lavaret crimine,
manavit unde sanguine.
Ecce patet, quod lancea illa dicitur dira prae clavis, hac utique de causa, quia per illam desaevierunt in mortuum Christum. Item etiam dicitur lancea dira, eo quod non solum Christum, sed et matrem eius acerbissime in anima vulneravit, quia cum Christo iam mortuo debebant parcere, non tamen pepercerunt, sed adauxerunt dolorem matris, quae videns tantam crudelitatem exerceri in corpus sui Filii, summi doloris gladio est confossa super omnium martyrum dolores, ut testatur Bernardus: Nam dolorem huius vulneris Christus mortuus non sensit, sed sancta mater eius astans acerbissime pertulit. (E)
Secundo ibidem Iohannes evangelista ostendit, quod hoc vulnus Christi fuerit profundissimum, cum subdit: Sed unus militum lancea latus etc., ubi claret, quod vulnus lateris Christi fuerit profundum ex duobus. Primo quia crudelis lictor, scilicet miles expertus in vulnerando et strenuus tam fortiter impegit lanceam in latus Christi, ut scilicet mox sanguis emanans prosilivisse dicatur usque ad oculos ipsius militis, quod solet ex forti impactione vel intrusione mucronis, et per consequens profundissime vulneravit. Secundo claret fuisse profundum ex eo, quod dicitur: Lancea aperuit, quia ut cernitur, illa lancea habuit ferrum valde longum et latum, et ideo profundata fuit adeo, quod a dextro latere usque ad cor Christi pervenerit, cum tamen in homine cor declinet ad sinistram, ut habetur li. De animalibus. Unde plures sancti, puta Bernardus, Anselmus et alii dicunt Christum vulneratum fuisse in corde, et sic vulnus fuit profundum. (F)
Tertio idem Iohannes evangelista notat, quod hoc vulnus Christi non solum fuit dirum et profundum, sed et magnum, scilicet longum et latum, cum subdit: Et continuo exivit sanguis et aqua.7 Et habetur expresse de celebratione missarum c. "In quadam" per Innocentium papam, quod fuit verus sanguis et vera aqua. Nam et ille, qui vidit, scilicet Iohannes, testimonium veritati perhibuit.8 Sequitur ergo, quod fuit et visa est aqua illa limpida, non permixta sanguini, alias nequivisset discerni visu, si scilicet fuisset sanguini permixta, et per consequens claret, quod cum ab eodem vulnere et pro eodem tempore simul separatim et sine permixtione exivit sanguis verus et aqua vera visibiliter. Idcirco orificium et apertura illius vulneris non fuit angustum, sed adeo debuit habere magnitudinem, ut ab una parte sanguis, et ab alia parte aqua limpida potuerit perfluere impermixte. Et hoc voluit Deus facere miraculose in signum verae humanitatis et deitatis Christi, quia naturaliter in mortuis hominibus statim sanguis congelascit, sed in Christo virtute divina conservatur, ut flueret, ut agnosceretur Deus esse, qui mortuus illudebatur, secundum Thomam super Iohannem, et eadem divina virtute aqua fluxit miraculose ad probandum, quod corpus Christi non fuit phantasticum, sed ex elementis vere compositum, ut dicit Lyra. Et cum hoc ut significaretur mysterium nostrae redemptionis in sanguine Christi atque absulotionis baptismalis in aqua, sicut habetur extra de celebratione missarum "Cum Marthae" et c. " In quadam". O mira ergo Christi Iesu benedicti charitas erga nos miserrimos, qua tanto amore nos amare voluit, tam caro pretio, tam acerba passione redemit. (G)
Tertio probatur magnitudo vulnerum Christi ex similitudine, quoniam videmus, quod quanto aliqua pellis fortius extensa distrahitur, tanto si pungitur mucrone vel cultro ampliori apertura scinditur ex distractione pellis. Sic factum est in proposito, quia ut dicit Lyra super Ps. XXI. notanter, quod scilicet quando aliquis affigebatur antiquitus cruci, prius accipiebatur mensura corporis sui a manu in manum secundum latitudinem, et a spatulis usque ad pedes secundum longitudinem, ut in ligno crucis fierent foramina, per quae clavi possent facilius transire, et sic factum fuit de Christo. Quando autem una manus Christi fuit perforata et affixa, humores cucurrerunt ad locum illum, quia naturaliter currunt ad locum laesum, et sic nervi fuerunt retracti ad illam partem. Et ideo ad hoc, quod alia manus reduceretur ad locum foraminis in ligno facti, oportuit eam trahi violenter cum cordis. Et idem etiam intelligendum est de pedibus propter laesionem factam in partibus superioribus, propter quod Christus in cruce fuit tam dirissime et immaniter extensus, ut in eius sacro corpore nudato possint dinumerari omnia ossa eius apparentibus iuncturis omnium ossium eius, secundum quod fuerat prophetatum ibidem per Ps.: Dinumeraverunt omnia ossa mea,9 id est dinumerare potuerunt. Unde ex his patet, quod cum Christus in cruce fortiter extensus et in latere extenso est percussus lancea, non in osse, sed in latere fortissime distento, sequitur, quod vulneris apertura fuerit maxima, ut manus Thomae immitti valuerit. O dulcissime Iesu, quid tam acerba, tam magna vulnera pro nobis suscipere voluisti, cur non contentus es mitiori morte nos redimere, nisi ut tuum ineffabilem amorem demonstrares, et nos ad tuam felicissimam redilectionem provocares? O anima fidelis, o Christiane, adverte Dei tui erga te benivolentiam! O peccator, quid facis, cur non scinditur cor tuum pro tanto amore, cur potius vis perire cum diabolo in peccato, quam amando Christum regnare in caelo? Expergiscere, o anima misera, et a peccato resurgens Christum ama, qui Deus tuus exsistens diligere dignatus est te ad caelestia regna! (H)
Circa secundum principale de contrectatione vulnerum Christi Iesu resurgentis in glorioso corpore accipe hanc conclusionem, quod Christus maximam gratiam exhibuit Thomae, cum praebuit se non solum ad videndum, sed et ad contrectandum in glorioso corpore. Haec conclusio manifesta est, quia mortalibus oculis videre et mortali homini contingere manibus gloriosum corpus verae deitati unitum et tam familiariter cum ipso contrectando conversari est miraculum permaximum, et singularis privilegii gratia. Est nimirum grande miraculum, ut dicit Gregorius in homilia de octava Paschae sic: Palpandam Christus carnem praebuit, quam ianuis clausis introduxit. Qua in re duo mira et iuxta humanam rationem sibi valde contraria ostenditur, dum post resurrectionem suam corpus et incorruptibile et tamen palpabile demonstravit. Nam et corrumpi necesse est, quod palpatur, et palpari non potest, quod non corrumpitur. Sed miro modo atque inextimabili Redemptor noster et incorruptibile et palpabile corpus suum exhibuit, ut monstrando incorruptibile invitaret ad praemium, et praebendo palpabile formaret ad fidem. Haec ille. Denique hoc fuit singulare privilegium gratiae ipsi Thomae, quia sicut videmus, cum rex terrenus aliquem hominem familiariter alloquitur, et manum humere illius apponit, vel collum eius amplexatur, pro maximo honore et gloria reputatur, quanto magis cum rex gloriae caelestis Christus Deus tantam familiaritatem exhibens Thomae pro gloria maxima iudicatur. Et pie credo, quod Thomas ex hac familiaritate Christi maximam devotionis et divini amoris ac suavitatis gratiam perceperit. (I)
Sed hic quaestiones aliquae occurrunt. Prima, utrum Thomas videns Christum sibi apparentem in glorioso corpore crediderit ipsum, antequam tetigerit. Et videtur, quod non, quia dixerat discipulis ceteris sic: Nisi videro in manibus eius fixuram clavorum, et cum hoc mittam (inquit) digitum meum in locum clavorum, et mittam manus meas in latus eius, non credam,10 ergo etc. Sed ad id respondent doctores, praecipue Thomas in III. parte q. LIV., quod Thomas ad visum solum Christi credidit, quia dixit sibi Christus: Quia vidisti me, Thoma, credidisti,11 quamvis nempe secundum Lyram visus propter sui certitudinem accipiatur pro quolibet sensu. Thomas autem volebat certificari duplici sensu, scilicet visu in aspectu manuum, et tactu per lateris contactum, et ob hoc dixerat se aliter non crediturum. Nihilominus tamen mox ut vidit Christi gloriosam humanitatem, credidit Christi deitatem, ut expresse dicit Leo papa in sermone de resurrectione, qui incipit: "Retinet sanctitas vestra" etc. (K)
Secunda quaestio, utrum Thomas postquam Christum vidit et credidit, insuper tetigerit ipsum in omnibus quinque stigmatibus. Respondetur secundum Thomam ubi supra, quod etiam tetigit omnia secundum Angelum, et hoc non propter fidem Thomae, qui iam ad visum crediderat, sed propter fidem nostram confirmandam, ut expresse attestatur etiam Leo papa in sermone quo supra, dicens sic: Sanctum Thomam apostolum ad confirmandam fidem omnium post resurrectionem Dominici corporis membra palpasse diximus, et ad repellendam1 ambiguitatem universorum vulnerum eius cicatrices scrutari voluisse. Et paulo post: Thomas ergo (inquit) cum esset sanctus, fidelis et iustus, haec omnia fideliter requisivit, non quod ipse aliquid dubitaret, sed ut omnem suspitionem incredulitatis excluderet. Nam sufficit illi ad fidem propriam vidisse, quem noverat, sed nobis operatus est, ut tangeret, quem videbat, ut si forte diceremus delusos eius oculos, non possemus dicere manus fuisse delusas. Haec Leo papa. (L)
Tertia quaestio, utrum Christus vulnera illa sua retinuerit in resurrectione profundata, vel solum plana cum nota coloris alicuius, prout apparet in cicatrice vulnerum sanatorum. Respondetur secundum doctores, praecipue Thomam de Aquino ubi supra et concordans Franciscum de Mayronis et plures alios, quod retinuit Christus vulnera haec profundata et cum quadam solutione continuitatis. Illa tamen apertura remanet in Christo sine dolore, quia hoc pertinet ad dotem impassibilitatis, et cum maximo stat decore gloriae, quia illa vulnera sunt quaedam virtutis insignia, et in ipsis quidam ineffabilis gloriae caelestis decor apparet, ut XXII. De civitate Dei declarat Augustinus. Nec propter illam solutionem continuitatis in vulneribus Christi corpus Christi factum est minus integrum, sed magis perfectum, quia totum hoc recompensatur per maiorem gloriae decorem, quod autem illa quinque vulnera in Christi corpore glorioso remaneant profundata cum apertura, probatur primo ex auctoritate evangelica, quia Christus dixit sic: Infer, id est intus fer digitum tuum, non ait: 'affer'. Et quia dixit: Mitte manum tuam in latus, non 'ad latus', quae singula profundationem significant. Et his etiam verba Thomae concorditer sonant dicentis: Mittam digitum meum in locum clavorum et manum meam in latus eius.12 Secundo probatur ex ratione theologica. Nam quaero, vel Thomas hoc Christi praeceptum impleverit opere, ut scilicet miserit digitum in locum clavorum et manum in latus eius ad Christi iussum sic praecipientis: Infer - inquit - digitum huc etc.- vel non fecit hoc? Si dicas, quod non, ergo inoboediens exstitit, et per consequens abici demeruit a Christo, quam in fide et gratia confirmari, quia inoboedientia est peccatum mortale. Si dicas, quod opere hoc implevit, habetur propositum, quia Christus profunda et aperta vulnera post resurrectionem habuit, ut inferri digitus et manus Thomae valuerit. Sed forte dicas, quod Christus non dixit hoc ad istum sensum, sed tantummodo ut planiciem cicatricum contrectet. Contra hoc est intentio Sacrae Scripturae et Christi, quia sic fides catholica de resurrectione Christi non foret tam certa ex tali tactu vel confirmata, eo quod posset dici, quod manus Thomae fuerint delusae ex superficiali tali tactu, quod est contra verbum Leonis, ubi supra. Tertio probatur ratione physica, quia sicut Deus et natura nil faciunt frustra, I. Caelo, ita nil convenit Deo dicere frustra, cum Deus sit veritas summa, et eius dicere practicum est facere. Sed ut ait Philosophus II. Physicorum: Frustra et vanum illud est, quod non attingit ad finem, ad quem ordinatur. Unde sicut frustra est calciatio, cuius non est calciamentum, I. Caeli, ita in proposito. A simili: frustra quis diceret: infer, scilicet digitum tuum in lapidem hunc vel lignum, quod tamen esset impenetrabile. Si ergo Thomae digitus vel manus in illa vulnera inferri vel immitti non potuerunt, frustra dictum est illud, immo illud dicendo, quod noluit, quia aliter fuit, sequitur duplicitas in Christi verbo, quod est impossibile, quia extra de celebratione missarum "In quadam" dicitur, quod Christus est veritas, a qua omnis fallacia penitus est aliena. Unde sequitur, quod sicut ipsemet Christus dixit: Mitte manum in latus, et digitum infer in locum clavorum,13 ita realiter fieri potuit tamquam in vulnus profundatum et aperturam habens.
O itaque carissimi, agamus gratias immensas Deo nostro Christo Iesu benedicto, qui pro nostro amore vulnera suscepta voluerit retinere perpetuo in corpore suo glorioso ad interpellandum pro nobis apud Patrem et ad perpetuo laetificandum nos in caelo ex illorum vulnerum gloria et decore atque ex hoc demonstrato amore. (M)
Circa tertium principale de devotione fidei accipe hanc conclusionem, quod scilicet conandum est cuilibet Christiano fideli fidem et charitatem beati Thomae apostoli erga Christum Iesum internae devotionis affectu sectari, quia secundum Augustinum idcirco nobis sanctorum vita proponitur, ut imitemur, scilicet eorum exempla sanctitatis. Sed hoc qualiter? Respondetur, quod debemus exemplo Thomae hoc praecipue tripliciter:
- Primo aspiciendo
- Secundo contingendo
- Tertio confitendo.
Primo inquam aspiciendo, scilicet Christi vulnera et passionem, ut sicut Thomas vidit cum ceteris discipulis vulnera passionis Christi oculis corporalibus, et iugiter habuit in oculis mentalibus, ita nos, qui corporaliter Christum crucifixum non vidimus, frequenter aspiciamus saltem oculis mentalibus recordando de eius passione, ut ei gratias agamus de tanto beneficio redemptionis. Nam propter hoc in ecclesia ponitur ante oculos nostros imago crucifixi. Hinc Bernardus in Meditationibus dicit: O homo, respice mentali oculo, quanto remunerationis debito Domino astringaris, respice sudorem sanguineum, alaparum contumeliam, flagellorum concidentiam, coronam spineam, lugentes oculos, ora pallentia, aceti poculum, mortis supplicium. Et ita patet amor cordis et corporis, et quanto te ingratum de his video, tanto magis doleo. Haec Bernardus, et sic patet propositum.
Secundo debemus sectari Thomae devotionem in Christum contingendo. Sicut enim Christus tam caro amore dilexit Thomam et ceteros discipulos, ut se illis non solum ad videndum, sed insuper ad contrectandum et convescendum praebuerit, ita etiam nunc tam care diligit omnes Christianos bonos, quod semetipsum exhibet eis, et si non visibiliter, tamen vere sacramentaliter ad videndum, tangendum, gustandum quoque in Eucharistia, et ad conmanendum in anima per gratiam. Debemus ergo Christum sic frequenter contingere per amorem et sacramentalem degustationem et in ore per contrectationem. Praecipue autem debemus Christum sacramentaliter suscipere pro his diebus proximae nativitatis Christi, ut specialem gratiam promereamur, et in charitate accendamur. (N)
Si petas, numquid homo tenetur his diebus communicare pro festo nativitatis Domini, respondetur, quod quamvis non tenetur quis ex praecepto, tamen valde durus est, qui nil vult plus facere, quam quod oportet. Devotio ergo sancta fidei ad inflammandum Dei amorem et gratiam augendam id expostulat, ut ad tam scilicet celebre festum nativitatis communicando te devotius praepares.
Tertio debemus sectari fidei
devotionem exemplo Thomae confitendo, et hoc corde credendo perfecto
et ore profitendo. Nam corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio
fit ad salutem, Ro. X.15 Unde Thomas cum Christum videns tetigisset,
confessus est corde et ore dicens: "Dominus meus et Deus meus."15 Et insuper confiteri debemus etiam
opere per imitationem usque ad mortem. Nam dicit Salvator Lu.
XII.: Ne terreamini ab hominibus, qui occidunt corpus
etc., dico autem, quicumque confessus fuerit me coram hominibus,
et Filius hominis confitebitur eum coram angelis Dei.16 Sic fecit beatus Thomas, qui mori
voluit pro fide Christi et praedicatione nominis eius, prout claruit
ex legenda. O igitur Christiane, disce Christum imitari usque ad mortem
resistendo peccatis! Ama, o anima, Christum Deum tuum, qui te sanguine
abluit, sua captivitate absolvit, suis vulneribus sanavit, sua morte
vivificavit, et sua resurrectione te glorificare repromisit, atque ascensione
sua tibi caelum aperuit, ut cum eo regnare valeas sine fine! Amen.
1 Ioh 20,27
2 Cf. Ioh 15,13
3 Ioh 20,27
4 Ioh 19, 34; 19,37; Cf. Zac 12,10: "ascipient ad me, quem confixerunt".
5 Cf. Ioh 19,31-34
6 Cf. Hbr 6,6
7 Ioh 19,34
8 Ioh 19,35
9 Ps 21,18
10 Ioh 20,25
11 Ioh 20,29
12 Ioh 20,25
13 Cf. Ioh 20,27
14 Rm 10,10
15 Ioh 20,28
16 Lc 12,4; 12,8