Sermo III.]
De sequela Christi pro sancto Andrea
Sermo tertius
Si quis vult venire post
me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me.
Mat. XVI.1 (A)
Verba sunt Redemptoris nostri Iesu Christi generaliter ad omnes discipulos et Christianos, et sic inter eos etiam ad hunc sanctum, scilicet Andream apostolum. In quibus verbis Christus maximam nobis ostendit charitatem pro eo, quia cum in Veteri Testamento homines reputarent non posse se sequi Deum, iuxta illud Eccs. II.: Quid est homo, ut possit sequi regem, factorem suum,2 quod potest etiam hic poni pro themate altero. Nunc ipse misericors Deus et Dominus noster Iesus Christus ex pietate immensa, qua voluit pro nobis incarnari et multa pati ac mori, ut ad aeternam vitam nos reduceret, omnes salvari cupientes hortatur ad sui sequelam, quatenus nullus pereat, sed Christum sequendo perveniant omnes ad suam gloriam caelestem, quo ipse introivit. Et quoniam beatus Andreas praecipue per crucis materialis passionem secutus est Christum Dominum, idcirco de ipso merito accipiuntur haec verba thematis specialius: Si quis vult venire etc., tollat crucem. In quibus verbis tria praecipua mysteria de Christi sequela notantur:
- Primum mysterium dicitur inductionis, cum dicitur: Si quis vult venire
- Secundum dicitur obligationis, cum sub verbo imperativo dicitur: abneget, tollat, sequatur
- Tertium dicitur modificationis, cum singillatim exprimitur modus, quo Christum sequamur tripliciter, scilicet abneget se, tollat crucem, sequatur etc. (B)
Quantum ad primum mysterium, scilicet inductionis accipiamus pro documento fundamentali hanc conclusionem, quod scilicet quilibet hominum exemplo Andreae et discipulorum debet conari ad sequendum Christum Dominum, quoniam hoc super omnia est saluberrimum. Et hoc praecipue tribus rationibus, quae colliguntur ex Scripturis et doctorum sanctorum dictis:
- Prima ratio securitatis
- Secunda ratio gloriositatis
- Tertia ratio fructuositatis.
Prima ratio securitatis. Nam omnibus, qui nolunt sequi Christum, comminatur ipse Dominus aeternam damnationem et a caelesti regno ac Domino Iesu Christo alienationem. Lu. XIV. dicit: Qui non accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus.3 Et per contrarium omnibus ipsum sequentibus promittit securitatem dicens Ioh. VIII.: Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae.4 Et Ioh. X.: Oves meae vocem meam, qua videlicet eis promitto aeternae damnationis evasionem et caelestem gloriam, audient, et sequuntur me, et ego vitam aeternam dabo eis, et non peribunt in aeternum, et non rapiet eas quisquam de manu mea.5 Sicut quippe associatus regi securus est, quod inimicus non audet eum invadere, sic in proposito qui sociatur per morum imitationem Christo, non invadetur a diabolo. Hic pro figuratione narratur in historia, quod cum Tiberius Caesar esset contra Pilatum iratus, ille subtus induit se tunica Christi inconsutili, et sic accessit ad Caesarem, qui statim placatus est, recedente autem a conspectu eius mox iterato iratus est contra Pilatum, quo revocato iterato placatus est. Cumque sic fieret alteratio per plures vices, et omnes mirarentur, quod ira Caesaris statim viso Pilato mitigaretur, tandem nutu divino factum est, quod cognoverunt hoc esse propter tunicam Christi, qua fuerat indutus. Unde exspolians ipsum mox ira Caesaris contra ipsum praevaluit, et Pilatus exsilio damnatus est. Si ergo tunica Christi materialis adeo placare potuit animam Caesaris, quanto magis si quis Christum induerit spiritualiter per vitae sanctae imitationem, sicuti ad id hortatur Apostolus Ro. XIII.: Induimini - inquit - Dominum Iesum Christum, et carnis curam ne feceritis in desideriis, talis utique placabit Deum praevalebit contra hostes ac securus erit.6 (C)
Secunda ratio gloriositatis. Nam quid ignominiosius et turpius, quam sequi mundum, carnem et diabolum. Qui enim sequitur mundum dimisso Deo, stultus est, sicut qui libenter sequitur eum, qui per funem trahit ad patibulum ducens per amoena prata. Gregorius in li. Moralium: Qui praesentium oblectamentis trahitur, quasi per amoena prata ad suspendium ducitur. Haec ille. Item qui sequitur carnem, quae est ancilla data pro servitio animae, stultus est, sicut si ancillam in curru optimo faceres sedere, et tu domina peditares in luto, et ei famulam te praeberes, stulte ageres. Unde Ecci. XXX.: Non potest sustinere terra, cum ancilla fuerit heres dominae suae.7 Denique ut Gregorius ait: Stultissimus est, qui servit diabolo, capitali inimico, qui nullo placatur obsequio, sed persolvit infernali supplicio. Relinquitur ergo, quod summe gloriosum est servire Christo et sequi ipsum, regem regum, qui promittit aeternum regnum caeleste. Unde Ecci. XXIII.: Magna gloria est sequi Dominum, longitudo enim dierum assumetur ab eo.8 (D)
Tertia ratio fructuositatis, quoniam toto corde sequentibus Christum et sibi deservientibus provenit fructus gratiae in praesenti et gloriae in futuro iuxta illud Mat. XIX.: Vos, qui dereliquistis omnia, et secuti estis me, centuplum accipietis, id est gratiam in praesenti, quae improportionabiliter praevalet, et vitam aeternam possidebitis.9 Nimirum talibus dat Deus cognitionem experimentalem Dei et consolationis gratiae eius. Unde Oseae VI.: Sequamur Dominum, ut cognoscamus eum.10 Bernardus: Multi vident nostras cruces, sed non vident nostras consolationes. Absit, ut maiores hic in spiritu non inveniamus consolationes, quam in qualibet carnis foeditate. Magna enim multitudo dulcedinis divinae, quam largitur Deus sequentibus se. Sicut enim videmus, quod dominus terrenus famulos se sequentes ad suam mensam reficit et pascit, sic rex caelestis se sequentes servos caelestis mensae consolationis, scilicet spiritualis dulcedine reficit. Unde Gregorius super Ezechielem dicit: Dulce est esse in rebus humanis, sed ei tantum, qui spiritualia non gustavit, gustato autem spiritu desipit omnis caro. Idem: Si a carne abscinditur omne, quod oblectat, mox in spiritu invenitur, quod delectat. Item talibus debetur et praemium maximum in caelo, et thesaurus magnus ipso Salvatore teste Lu XVIII.: Vade et vende omnia etc., et veni sequere me, et habebis thesaurum in caelo.11 Sed heu quam stulti homines mundani, qui pro mille ducatis vel pro uno castro mori parati sunt, pro indicibili autem bono caelesti nihil curant. Haec praemissa diligenter consideravit beatus Andreas et etiam alii apostoli, ideo Christum, Dei Filium promptissime secuti sunt usque ad mortem. (E)
Sed quaestio occurrit: Unde fuit in illis, scilicet discipulis Christi et sanctis plurimis tanta promptitudo ad bonum et sequelam Christi tam saluberrimam, in nobis autem torpor et desidia ad tantum bonum? Respondetur secundum Chrysostomum li. De laudibus Pauli dicentem: Talis illis anima, qualis nobis, tale corpus, quale nobis, sed cur illi tam sanctissimi, nos vero tam desides et miserrimi, nisi quia praeclara in illis voluntas, scilicet sanctitatis et boni operis, pigra in nobis et ignaviae dedita comprobatur. (F)
Et ut hoc magis clarescat, nota, quod quattuor praecipua genera hominum novimus a Christo Domino ad sequelam sui vocatorum, quandoque per inspirationem, quandoque per alium modum. Primi sunt scilicet, qui vocati mox oboediunt et sequuntur divinas inspirationes similes apostolis, qui statim ut sunt vocati, Christum sunt secuti. Secundi sunt, qui vocati nolunt per se venire, sed per alios portari, qui scilicet peccata nolunt relinquere, tamen sanctorum suffragia petunt, propter quorum merita saepe Deus primam gratiam infundit; tales sunt similes paralytico, qui per se ad Christum venire nequivit, sed per alios oblatus propter offerentium fidem Christus eum sanavit et peccata dimisit, sicut dicit Beda et Hieronymus super Matthaeum VII. Tertii sunt, qui venire nolunt, nisi flagellis cogantur, de quibus Ps.: Multiplicatae sunt infirmitates eorum, postea acceleraverunt.12 Tales similes sunt Simoni Cyrenaeo, qui angariatus crucem Christi portavit. Similes etiam sunt latroni sero poenitenti etc. Quarti sunt, qui omnino venire renuunt, sed contemnunt, ut Mat. XXII. de quibusdam vocatis ad nuptias,13 tales fugiunt Dei misericordiam, sed non possunt effugere Dei iustitiam. Sicut enim qui fugit a caelo ex parte una, puta ab oriente, tanto appropinquat ad partem oppositam, scilicet occidentem, sic tales quanto fugiunt Dei misericordiam vocantem ad poenitentiam, tanto incidunt in Dei iustitiam punientem omnem culpam. Unde sicut de Iona legitur, quod fugere voluit a facie Domini, et tamen incurrit iustitiae debitam poenam, ut scilicet ponatur in mare et a pisce devoretur.14 Sic tales, quia magis volunt oboedire diabolo, ipsi subicientur in futuro supplicio, ut separati a Deo in aeternum maneant cum diabolo. Unde Gregorius pulchre hortando in homilia hodierna dicit: Audistis, fratres carissimi, quod ad unius iussionis vocem Petrus et Andreas relictis omnibus secuti sunt Redemptorem: nulla hunc facere miracula adhuc viderant, nihil ab eo de praemio aeternae retributionis audierant, et tamen ad unum praeceptum Domini hoc, quod possidere videbantur, obliti sunt. Quanta nos eius miracula videmus, quot flagellis affligimur, quantis minarum asperitatibus deterremur, et tamen vocantem sequi contemnimus! Et infra: Quid ergo fratres, quid in iudicio dicturi sumus, qui ab amore praesentis saeculi nec praeceptis flectimur, nec verberibus emendamur? Haec ille. Vae ergo et vae talibus, quia ut idem dicit: Quos Deus diutius exspectat, si non convertantur, durius damnat. O Christiane, ergo poenitentiam age! (G)
Quantum ad secundum mysterium, scilicet obligationis quaeritur, utrum omnis Christianus obligetur de necessitate salutis sequi Christum in omnibus operibus. Et arguitur, quod sic, quia scribitur I. Pe. II.: Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius.15 Et Augustinus li. De doctrina Christiana ait: Ex sacramento unctionis Christianorum omnium vocabulum descendit et nomen, quod nomen ille frustra sortitur, qui Christum minime imitatur. Haec ille. Cyprianus etiam li. De XII abusionibus saeculi dicit: Non recte Christianus dicitur, qui Christo moribus non aequatur, et plures consimiles sunt auctoritates, quas pertranseo. In contrarium est, quia sic totus mundus damnaretur, cum multi habeant divitias, Christus vero tenuit paupertatem. Item Christus fuit virgo, multi Christiani sunt coniugati. Multi etiam sancti non sunt talia passi, qualia Christus, ergo etc. Unde ut auctoritates praescriptae in contrarium sanius intelligantur, ad quaesitum respondetur accipiendo hanc conclusionem, quod Christiani non obligantur necessario in omnibus Christum sequi in particulari, sed sufficit sequi in generali. Ratio, quia unusquisque tantum potest bonum operari, quantum ei gratia Dei subministrabit, sed nulli communicatur tanta gratia, quanta fuit in Christo, ergo nullus tenetur eum in omnibus et secundum omnem modum imitari, quia hoc est impossibile. Sed in quibus teneamur et qualiter, declaremus. Ad quod nota secundum Bonaventuram in Apologia pauperum, quod in Christo contingit reperire triplices actus! (H)
Primi respiciunt dignitatem excellentiae, sicut illi, in quibus apparet potentia divina, ut operatio miraculorum, omnium scientia et revelatio secretorum, remissio peccatorum auctoritative et institutio sacramentorum. In huiusmodi velle sequi Christum fatuum est, temerarium et praesumptuosum. Unde qui vellet facere miracula, sicut fecit Christus, nisi ab ipso hanc potestatem accepisset, sicut apostoli, de quibus Mat. XX.: Convocatis Iesus duodecim discipulis dedit eis potestatem spirituum immundorum, ut eicerent eos, et curarent omnem languorem etc.16 - praesumptuosus esset.
Secundi actus erant in Christo respicientes condescensionem misericordiae, sicut quando condescendens infirmitati nostrae propter imperfectorum instructionem voluit nuptiis interesse, ut matrimonium non damnaretur, sed licitum esse declaretur. Sic et inter homines peccatores voluit cum peccatoribus poenitentibus manducare ac publicanis conversari, cibaria et pocula communia sumere, tunicam inconsutilem, non cilicium deferre, dispensatorem pecuniarum habere et persecutores quandoque declinare et huiusmodi, quae omnia facere voluit, non ut sensualitati pareret, cuius in eo nulla contradictio inveniebatur, nec ut corpus suum in deliciis nutriret, qui pro nobis pati in omnibus venerat, sed ut talibus exemplis condescenderet imperfectis, quoniam si Christus in his non condescendisset nobis suo exemplo, putassent homines, praecipue haeretici omnes fideles passim et indistincte ad perfectionis opera teneri. Sicque damnassent coniugium, damnassent civilem vitam et omnes temporales dignitates ac dominia, damnassent divitias et artificum officia, et omnes, qui perfectionis vitam non servarent. Verumtamen advertendum, quod tales actus imperfectionis ex genere, qui secundum apparentiam in Christo videbantur, imperfecti erant, quantum ad exsistentiam perfectissimi, et hoc ex circumstantia charitatis perfectissimae, ex qua procedebant in Christo propter maius et magis necessarium bonum pro nostra aedificatione. Unde in Christo maioris perfectionis fuit cibus et potus communis et conversatio inter homines, quam in Iohanne Baptista ciborum abstinentia et solitudo. (I)
Tertii actus erant in Christo respicientes informationem vitae perfectae, sicut virginitatem et paupertatem extremam servare, in tribulationibus gaudere, omnibus humiliare et oboedire et his similia. In his non tenemur de necessitate salutis Christum sequi, nisi vovissemus, ut solent religiosi obligare se ad observantiam divinorum consiliorum, vel in casu, quo extrema necessitas id expostularet, puta, si quis mortem pateretur, ut non negaret Christum, vel ut non faceret aliquid contra legem Dei. Idcirco male iudicant, qui videntes sacerdotem vestem sibi convenientem ferentem redarguunt, dicentes: "Non sic fecit Christus." Vel praelatos Ecclesiae decenti familia incedentes, dicunt: "Non sic fecit Petrus apostolus." Et similia. Nam Hieronymus ad Demetriadem1 dicit: Prohibentur mala, praecipiuntur bona, conceduntur media, suadentur perfecta. In duobus primis omne peccatum concluditur. Reliqua vero in nostra sunt potestate, ut aut utamur concessis aut licitis, aut ob maius praemium ea, quae nobis permissa sunt, respuamus. Haec ille. Et sic claret conclusio, et ad hunc sensum sunt exponendae auctoritates in contrarium adductae, quod scilicet Christiani tenentur Christum sequi in generali, non in particulari, ut scilicet peccata caveant mortalia et servent Dei mandata, unusquisque secundum suum statum, sive sint reges, sive milites, sive mercatores, sive religiosi, sive saeculares, sive virgines, sive coniugati. Et hoc de omnibus cuiuscumque status mundi Christicolis, ut clarius dicam in subsequenti, tertio scilicet articulo *PH 003. K*. (K)
Quantum ad tertium mysterium, scilicet modificationis, hoc est, quibus modis debeamus Christum Dominum sequi, accipiatur haec conclusio. Quilibet Christianus generaliter obligatur Christum sequi tripliciter, scilicet peccata mortalia cavendo, poenitentiam veram agendo et mandata observando. Haec notantur in ipso verbo Salvatoris praeassumpto, ubi dicit: Si quis vult venire post me, scilicet imitando moribus salubribus, abneget semetipsum, quoad primum, tollat crucem suam, quoad secundum, et sequatur me, scilicet in vera charitate, quae consistit in mandatorum observatione, quoad tertium. Ad haec quippe tria sub necessitate salutis obligamur.
Primo ergo Christianus tenetur abnegare seipsum omne peccatum mortale relinquendo, quia hoc promisit quilibet in baptismo secundum Augustinum abrenunciare, scilicet Sathanae et omnibus pompis eius et omnibus operibus eius et omni fornicationi diabolicae, de consecratione dist. IV. "Prima igitur" etc., et XVII. q. I. "Sunt quaedam". Unde Gregorius in homilia de uno martyre dicit sic: Non sufficit - scilicet ad salutem - nostra relinquere, nisi relinquamus et nos. Quid est hoc, quod dicimus: relinquamus nos? Si enim nosmetipsos relinquimus, quo ibimus extra nos, sed aliud sumus per peccatum lapsi, aliud per naturam conditi. Relinquamus nosipsos, quales peccando fecimus, et maneamus nosipsi, quales per gratiam facti sumus. Ecce enim, qui superbus fuit, si conversus ad Christum, humilis factus est, semetipsum reliquit, si luxuriosus quisque ad continentiam vitam mutavit, abnegavit utique, quod fuit, si avarus quisque ambire iam desiit et largiri didicit propria, qui prius aliena rapiebat, proculdubio seipsum reliquit. Haec ille.
Secundo Christianus tenetur veram poenitentiam agere, quia sine ipsa peccatori non datur venia, nec salus aeterna, dist. L. "Quia tua". Et concorditer volunt doctores super IV. dist. XIV., quod tres sunt partes verae poenitentiae, scilicet vera contritio, vera et fidelis confessio et satisfactio. In his debet homo sequi Christum, et hoc est crucem suam tollere. Crux enim a cruciatu dicitur, et ideo poenitentiam significat.
Tertio Christianus tenetur
Christum sequi in vera charitate, servando scilicet praecepta. Unde
Ioh. XIV.: Si diligitis me, mandata mea servate.17 Et iterum: Qui habet mandata mea,
et servat ea, ille est, qui diligit me.18 Sine hoc non est salus ipso Domino
teste Mat. XIX.: Si vis ad vitam ingredi, serva
mandata etc.19 Beatus Andreas in his secutus est
Christum usque ad mortem, et ideo nunc merito gloriatur cum Christo.
O itaque fidelis anima, o Christiane, sanguine Christi redempte, disce
sic sequi tuum Dominum Iesum, ut post ipsum sequi valeas ad caelestem
regnum! Amen.
1 Mt 16,24
2 Ecl 2,12
3 Mt 10,38
4 Ioh 8,12
5 Ioh 10,27-28
6 Rm 13,14
7 Cf. Prv 30,23
8 Sir 23,38
9 Cf. Mt 19,29
10 Os 6,3
11 Lc 18,22
12 Ps 15,4
13 Mt 22,3
14 Ioh 1,3 etc.
15 I Pt 2,21
16 Mt 10,1
17 Ioh 14,15
18 Ioh 14,21
19 Mt 19,17