Sermo I.]
De sancto Andrea apostolo
Incipit Pomerium sermonum de sanctis quoad partem primam, scilicet hiemalem.
In nomine Domini Iesu, ad sanctissimae matris eius, Mariae ac Seraphici patris nostri, Francisci omniumque sanctorum laudem et gloriam sermones de sanctis per anni circulum incipiunt.
Et quidem primo de sancto Andrea
apostolo.
Sermo primus cum legenda
ipsius. (A)
Simili poena servus cum domino afflictus est, et popularis homo similia passus est. Sapientiae XVIII.,1 et ad laudem ac gloriam huius festivitatis.
Sicuti devotissimus Bernardus ait: Fidelis miles vulnera sua non sentit, dum benigni sui regis vulnera intuetur. Nam filius mortis est ille, qui videns regem vulneratum, sanguine cruentatum se absque vulnere ipse de bello subtrahat. Cum ergo Christus Dominus et rex noster in bello contra diabolum videatur vulneratus et cruore perfusus, valde nobis verecundum, turpe et damnabile est, si nolimus pro Christo pugnare contra diabolica vitia. Hoc itaque considerans beatus Andreas voluit pro crucifixo Domino Iesu subire crucis patibulum, propter quod merito haec verba thematis de eo accipiuntur. In quibus ipse beatus Andreas de tribus commendari videtur:
- Primo de passionis similitudine, ibi: Simili poena
- Secundo de servitutis sanctitudine, quia cum domino afflictus est ipse servus
- Tertio de gloriae caelestis magnitudine, quae sequitur ex hoc, quod ipse popularis homo regi Christo similia passus est. Nam ut scribitur Ecci. XXIII. c.: Gloria magna est sequi Dominum,2 quod potest esse aliud thema sermonis. (B)
Circa primum de passionis Christi similitudine pro documento conclusio ponitur ista videlicet, quod omnis Christianus exemplo beati Andreae debet conformiter Christo pati in cruce, scilicet verae poenitentiae, si vult cum Iesu crucifixo regnare. Haec conclusio ostenditur tripliciter.
Primo auctoritate. Nam Math. XVI. dicit Christus Dominus: Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me.3 Unde Chrysostomus: Non sufficit ad salutem crux sua sine tua. Qui propria mala committit, iustum est, ut per propriam poenam diluat. Hinc et I. Pe. II.: In hoc vocati estis, carissimi, quia et Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius.4
Secundo ratione. Nam ut dicit Bernardus super Canticum sermone XV.: Christianum nomen a Christo derivatur, ut ipsum imitetur. Et Augustinus De vita Christiana dicit: Non in hoc nobis nomine tantum, quod Christiani dicimur, blandiamur, sed propter hoc etiam nos iudicandos credamus, si nobis nomen frustra vendicemus alienum. Sed quoniam Christum oportuit pati crucem, et ita intrare in gloriam suam, ergo multo fortius Christianum, ut intret in gloriam, non suam, sed Christi, oportet pati crucem poenitentiae, sicut ait Bernardus. Nam ut dicitur I. q. II. "Sacerdos" et XII. q. II. "Charitatem": Iustum est, ut illi soli consequantur stipendium, scilicet felicitatis et gloriae, qui impenderunt laboris obsequium.
Tertio exemplo vel similitudine. Et primo exemplo theologico. Nam videmus aliquos fideles nomine tantum, qui fide sola sequuntur Christum, sed opere imitantur diabolum, de quibus Titum I.: Confitentur se nosse Deum etc., factis autem negant.5 Sed quae utilitas in hoc, cum ut Iaco. II. dicitur: Fides sine operibus mortua est.6 Isidorus: Quid prodest, quod fide iungimur Deo, et operibus disiungimur. Utique hoc, ut dicit Bernardus: Ad cumulum - inquit - nostrae damnationis est fides nostra, si non secundum eam operamur. Alios Christianos novimus, qui sequuntur Christoque conformantur fide et opere, sed ad tempus, quia non perseverant, sed in peccata recidivant. Et quid de talibus? Audiant Petrum II. canonica II.: Facta sunt illis - inquit - posteriora deteriora prioribus.7 Contigit enim eis illud proverbium: Canis reversus ad vomitum et sus lota in volutabro luti. Haec ille. Leo papa: Non inchoantibus, sed perseverantibus dabitur praemium. Dicam ergo cum Augustino omnibus Christicolis, quod qui non laborabit in semine, non gaudebit in messe, quoniam dicente Apostolo: Quae seminat homo, haec et metet,8 scilicet pro peccato ignem aeternum, et pro poenitentia regnum caelorum.
Secundo idem ostenditur exemplo physico. Nam apes pro suo rege mori paratae sunt, et si quae offenderit regem, proprio aculeo se mordet coram rege, ut ait Ambrosius in Hexaemeron. Quanto magis rationalis homo offendens Creatorem debet poenitentiam agere.
Tertio exemplo politico, ut enim claret praecipueque fertur de Magno Alexandro, quod pro ipso milites mori parati erant. Nam ipse Alexander cum paucis militibus multos adversariorum devicit, adeo, quod Darius rex cum misisset illi per nuntios plures saccos plenos papaverum granis, dicens, quod in tam copiosa multitudine veniret contra illum, Alexander remisit sibi sacculum unum plenum piperibus, dicens, quod sicut paucitas piperum condire habet saporem multorum papaverum, sic pauci milites Alexandri superarent multitudinem exercitus Darii. Hoc ideo, quia milites Alexandri parati erant mori pro suo rege, dum videbant aciem primo invadentem spe praemii, ergo ceteris multo magis debemus nos pro Christo etc. (C)
Sed quaeritur: Qualiter Christianus debet exemplo beati Andreae assimilari Christo in cruce suae poenitentiae? Respondetur, quod sicut crux beati Andreae fuit cruci Christi passionis similis, praecipue in quinque, sic et crux poenitentiae nostrae debet assimilari Christo, ut conformiter patiamur in quinque praecipuis secundum numerum quinque vulnerum Christi pro gratiarumactione:
- Primo in patiendo innocenter
- Secundo amanter
- Tertio condonanter
- Quarto perseveranter
- Quinto humiliter.
Primo innocenter. Sicut enim Christus Dominus innocens passus est (et pro signo patet, quod in sinistra manu vulnus suscepit, et in perpetuum in caelo reservavit post resurrectionem, ut significetur, quia nulli umquam sinistre nocuit, et tamen ut agnus ad occisionem innocens ductus est, Esa. LIII.9), sic et Andreas passus est innocenter, ut testabatur omnis populus dicens: "Innocens huius sanguis sine causa damnatur." Ita et Christianus debet sic poenitentiae crucem pati, ut de cetero non peccet, sed vivat innocenter. Isidorus: Irrisor est, et non poenitens, qui adhuc agit, quod poenitet. Nam poenitentia est praeterita mala plangere et plangenda non committere, de poenitentia dist. III. § I.
Secundo amanter. Unde sicut pro signo Christus cor vulneratum servare voluit, et voluntarie est passus et desideranter, sic Andreas. Et debet Christianus desiderare crucem poenitentiae et amanter amplecti exemplo Andreae dicentis: Salve crux sancta, amator tuus fui semper, et desideravi amplecti te, securus et gaudens venio ad te etc. Unde poenitentia involuntaria et sine amore Dei non est salutifera, ut dicit Augustinus: Quem poenitet - inquit -, oportet non solum timere iudicem iustum, sed et diligere Deum bonum. (D)
Quaeri potest hic: Quid de illis, qui propter culpam puniuntur, et oportet acceptare poenam, velint-nolint? Respondetur secundum Scotum super IV. dist. XX., quod si talis poena sit voluntarie acceptata pro iustitia et Dei voluntate, sic potest esse patientia tanta, quod deleat omne peccatum veniale, et magnam partem poenae pro mortalibus, saltem oblitis debitae. Nec obstat, quod scilicet tunc poena est necessario sustinenda, quia potest homo necessarium voluntarie acceptare pro peccatis, ut sic talis faciat de necessitate virtutem, sicut fecit latro iuxta crucem Christi pendens et dicens: "Nos quidem iuste digna factis recipimus."10 Et patet per Augustinum de consecratione dist. IV. "Baptismi vicem".
Sed quaereres: Numquid omnis illius culpa per talem patientiam tollitur in tali? Respondet Scotus ibidem, quod non solum illa, pro qua mors vel poena infertur, tollitur culpa, sed etiam alia secundum quantitatem patientiae, charitatis et contritionis. Ita tamen, si talis poena voluntarie acceptatur pro peccatis, et non alias. (E)
Tertio condonanter, quia Christus inimicis pepercit, et pro eis in cruce oravit, unde et vulnus in manu dextera servavit et nobis ostendit pro signo perpetuo, quia vult omnibus poenitentibus parcere, et cupit omnibus gratiam et salutem donare, I. Thimo. II.: Qui vult omnes homines salvos fieri.11 Sic et Andreas Aegeam, qui eum occidit, ad poenitentiam monuit, et populum, ne ipsum lapidarent, prohibuit. Ita et nos debemus inimicos diligere, si volumus vere poenitere, Mat. V.: Diligite inimicos vestros et orate etc.12 Augustinus: Unusquisque talem a Deo indulgentiam est accepturus, qualem ipse dedit proximo.
Quarto perseveranter, quia sicut Christus de cruce non descendit, sed ibi est mortuus, pro cuius signo vulnera pedum servat in gloria ad ostendendum nobis. Sic et Andreas in cruce mori voluit, et oravit, ne deponi permitteretur. Et nos in cruce poenitentiae discamus Augustino: Lectum suum reliquit Iesus discipulis suis, qui vult cum Christo quiescere in caelo, in isto iaceat lecto, moriatur in cruce poenitentiae, si vult Crucifixum placatum videre. Haec ille.
Quinto humiliter, quia sicut Christus in cruce se humiliando gloriam promeruit - Phil. II.: Humiliavit se factus oboediens etc., propter quod et Deus exaltavit illum13 -, sic et Andreas per crucem in caelum ascendit, et nos per crucem poenitentiae non aliter salvamur. Mat. III.: Poenitentiam agite, appropinquavit regnum caelorum.14 O ergo carissime, amplectere crucem! (F)
Circa secundum principale de sancta servitute crucis Christi accipiamus conclusionem hanc pro documento, quam scilicet dictat Bernardus et secundum eum Iohannes Gerson li. II. De interna conversatione dicens, quod nihil Deo acceptius, nil homini salubrius, quam se totum sanctificare cruci Christi efficacius. Haec conclusio claret in illo exemplo ex verbis beati Andreae dicentis ad Aegeam: "Mysterium - inquit - crucis magnum est, audire te volo, si forte credas." Cumque multipliciter laudasset crucem, Aegeas ait: "Nisi mihi obtemperaveris, in ipsam, quam laudasti, crucem te suspendi faciam." Ad quod ille: "Si crucis patibulum expavescerem, crucis gloriam non praedicarem. Tanto regi meo ero acceptior, quanto pro nomine eius fuero in tormentis constantior." Et dum duceretur ad mortem, devotissimis verbis crucem salutavit, et se totum illi dedicando commendavit. (G)
Item conclusio dicta ostendi potest etiam tali ratione. Quaero namque: Cur Christus Deus noluit genus humanum per alicuius alterius passionem et mortem in cruce redimere, sed per seipsum pati crucem voluit, cum tamen absoluta potentia bene potuisset acceptare alicuius angelicae aut humanae creaturae purae passionem pro hominis redemptione? Ad quod inter alias rationes haec una est secundum Thomam III. Scripto Sententiarum dist. I. ar. II.: Ne scilicet homo alteri, quam Deo debitor suae salutis fuisset, et per consequens divinum honorem redemptori, scilicet alteri, quam Deo exhibuisset, et sic nec recuperasset pristinam innocentiae libertatem, qua soli Deo subiectus fuit, ut dicit Anselmus Cur Deus homo, et ita homo angelo in beatitudine aequari non posset. Diligit ergo Deus nos deservire suae cruci, quia hoc est pretium suae passionis, quod magno labore emit. Ideo Apostolus I. Cor. VI.: Empti estis pretio magno, glorificate et portate Deum in corpore etc.15 Diligit etiam, quia per hoc homo assimilatur Christo. Similitudo autem est causa dilectionis. Ecci. XIII.: Omne animal diligit sibi simile.16 (H)
Restat ergo quaestio: Quomodo Christus diligit et optat nos totaliter dedicari vel sanctificari in servitium crucis suae? Ad quod respondetur, quod sicut ipse Christus Dominus in cruce quinque maximi amoris signa ostendit nobis, ita haec quinque a nobis exhiberi optat pro amore suae crucifixionis. Primum signum, quia Christus omnia sua pro nobis resignavit, nam nudus pependit. Et nos ergo pro eius amore debemus id facere, saltem renuntiando affectu, ut nil aeque Deo diligamus vel magis. Luc. XIV.: Qui non renuntiaverit omnibus, quae possidet etc.17 Secundum, quia Christus adeo nos dilexit, quod omnes suos caros, etiam matrem pro nobis dimisit, nec pro eis de cruce descendit. Sic et nos tantum debemus Christum diligere, quod pro nullius amore avertamur ab eius servitio. Matth. X.: Qui amat patrem aut matrem plus, quam me, non est me dignus, sic et qui filium aut filiam etc.18 Tertium signum, quia Christus in cruce sic dilexit nos, quod corpus suum totum doloribus pro nobis subiecit. Sic nos pro ipso debemus carnem mortificare. Gal. V.: Qui Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum vitiis etc.19 Quartum, quia Christus pro nobis totum sanguinem fudit, sic et nos sanguinem attenuemus, bonis operibus insudantes et peccata cohibentes, quo contra Heb. XII.: Nondum usque ad sanguinem restitistis adversus peccatum.20 Quintum, quia Christus animam pro nobis dedit, et nos consimiliter pro illo. Math. X. et Ioh. XII.: Qui amat animam suam, perdet eam etc.21 Sic ergo, ut Augustinus in sermone ait, tota vita Christiani, si secundum evangelium vivat, crux esse debet. Sic fecit per omnia Andreas. Unde Christus illum multis miraculis clarificavit, ex quibus aliqua narremus. (I)
Legenda
Senex quidam LXX annorum Nicolaus luxuriae tota vita deditus cum orationem Andreae pro se rogaret fieri, illeque quinque diebus ieiunans cum lacrimis orasset, liberavit eum a peccato. Nam vox de caelo facta est: "Andrea, obtines pro sene, scilicet sicut tu ieiunasti, sic et ille se affligat, ut salvetur." Qui postmodum plenus bonis operibus in pace quievit. Item: Iuvenem a daemonibus suffocatum oratione Andreas suscitavit. Insuper XL viros navigio venientes, ut verba fidei ab apostolo audirent, submersos delatis eorum corporibus ad ipsum continuo suscitavit. Haec sufficiant. (K)
Quaestio occurrit: Cur modo per sanctos non fiunt tot miracula, sicut fiebant in primitiva Ecclesia? Respondetur secundum doctores, quod triplici ratione. Primo ratione confirmationis. Nam in primitiva Ecclesia fides necessaria erat, ut confirmaretur per miracula. Nunc ergo fide sufficienter confirmata miracula non sunt necessaria. Hanc rationem tangit Gregorius dicens sic: Ut Ecclesia ad fidem cresceret, miraculis erat nutrienda, quia cum nos arbusta plantamus, tamdiu eis aquam infundimus, quousque ea in terra coaluisse videamus. At si semel in terra radicem fixerint, irrigatio cessabit. Haec ille. Secunda ratio universalis approbationis, quia fidem catholicam totus mundus iam approbatam tenet, et quasi experimento didicit omnes sanctos in ea et per eam fore salvatos, unde magnum est periculum nunc dubitare de fide, quam totus mundus credidit. Hinc Maximus in sermone de martyribus dicit: Magni periculi res est, ut post prophetarum oracula, post martyrum mortem et vulnera, et post confessorum omnium sudorem ac testimonia veterem hanc fidem quasi novam discutere praesumas, et post tam manifestos duces adhuc in errore permaneas, etc. Hinc et Augustinus li. De civitate Dei dicit: "Cur" - inquiunt - "illa miracula, quae praedicatis facta esse, nunc non fiunt?", possem quidem dicere necessaria fuisse, priusquam crederet mundus. Quisquis autem adhuc prodigia, ut credat, inquirit, magnum est ipse prodigium, qui mundo credente non credit. Haec ille. Tertia ratio meritoriae acquisitionis, quia ut dicit Gregorius, fides non habet meritum, cui humana ratio praebet experimentum. Qui ergo non vult credere nisi per rationes vel miracula, meritum fidei sibi evacuat. Vult ergo Deus, ut iam acquiescamus primae veritati sine miraculis propter ipsam veritatem, ut meritum maius habeamus, quam si per miracula crederemus. O ergo bone Iesu, quam pius, quam gratiosissimus es dominus, qui nos non spernis miserrimos, sed ad tuam fidem et servitutem ac charitatem misericordissime et gratiosissime invitas, ut corones etc. (L)
Quantum ad tertium mysterium de gloriae sancti Andreae magnitudine accipiamus pro documento hanc conclusionem, quod scilicet beatus Andreas tam magnae est in caelis gloriae, ut fidelis quisque invocando valeat confidere de eius meritorum suffragatione. Hanc conclusionem sufficiat declarari ex serie suae legendae, quam presbyteri Achaiae, sicut viderant eius passionem, conscripserunt, ubi claret, quod ipse sanctus triplici permaxima gloria gloriatur.
Primo permaxima gloria fructuosae et constantissimae praedicationis. Nam cum esset in Achaia, totam ad Christum convertens ecclesiis implevit, uxoremque Aegeae proconsulis baptizavit. Quod Aegeas audiens ingressus civitatem compellere coepit Christianos ad sacrificia idolorum. Cui Andreas occurrens dixit: "Oportebat, ut tu, qui iudex es hominum in terris, iudicem tuum agnosceres in caelis et coleres, et a falsis diis te revocares." Cui Aegeas inter alia verba dixit, quod Romani principes iusserunt exterminari sectam Christi, qui crucis patibulo fuit affixus. Ad quem Andreas cum diceret, quod Romani principes non cognoverint Christum pro nostra redemptione sponte subiisse crucis patibulum, Aegeas dixit: "Cum dicatur a discipulo traditus et a Iudaeis crucifixus, quomodo sponte subiit?" Tunc Andreas ostendit Christum voluntarie passum, scilicet ex eo, quod passionem praevidit, nec fugit, immo et Petrum apostolum increpantem redarguit, et ex eo, quod proditorem praecognovit, nec vitavit, et quod locum, in quo venturum proditorem sciebat, elegit. Addiditque dicens: "Audire te volo, quia magnum est mysterium crucis, propter quod Christus pati voluit, si forte credas et colas, ut salveris." Ad quem Aegeas: "Ego te audiam, ita quod nisi tu mihi obtemperaveris, ipsum supplicium crucis in te experiri faciam." Cui Andreas ait: "Si crucis patibulum expavescerem, gloriam crucis non praedicarem." Et tunc coepit mysterium nostrae redemptionis pandere, quod sicut Adam per lignum mortem intulerat, ita Christus per lignum pati debebat, ut sic mortem nostram moriendo in ligno destrueret, et immortalitatem resurgendo conferret. Tunc Aegeas ait: "Haec narra tuis, mihi autem obtempera, et diis sacrifica!" Cui Andreas cum diceret: "Omnipotenti Deo quotidie agnum immaculatum sacrifico, qui comestus vivus et integer perseverat", iratus Aegeas iussit eum incarcerari etc. (M)
Secundo gloriatur permaxima gloria martyrii gloriosissimaeque passionis. Nam mane facto tribunali sistitur Andreas. Cumque Aegeas multa supplicia minaretur, nisi diis sacrificaret, et quod in ipsam, quam laudavit, crucem suspenderetur, respondit Andreas: "Quicquid tibi videtur in suppliciis maius, excogita, tanto enim regi meo ero acceptior, quanto fuero pro nomine eius in tormentis constantior!" Tunc Aegeas iussit illum ab hominibus secundo caedi et caesum crucifigi. Cumque duceretur ad crucem, factus est concursus populorum dicentium: "Innocens huius sanguis sine causa damnatur." Quos rogavit apostolus, ne suum martyrium impedirent. Videns autem a longe crucem salutavit dicens: "Salve crux, quae in corpore Christi dedicata es, securus et gaudens venio ad te, ita ut et tu suscipias me discipulum eius, qui pependit in te, quia amator tuus fui semper et desideravi amplecti te. O bona crux, diu desiderata et iam praeparata, accipe me ab hominibus, et redde me Magistro meo, ut per te me recipiat, qui per te me redemit." Haec dicens se exuit, et vestimenta carnificibus tradidit, sicque crucifixus est. (N)
Tertio gloriatur permaxima gloria perseverantissimae dilectionis tam fraternalis, quam divinalis, nam pendens in cruce et biduo vivens 20000 hominum astantium praedicavit. Cumque turba minaretur mortem Aegeae, venit ad deponendum, quem Andreas videns dixit: "Quid tu huc venisti, Aegea? Si pro poenitentia, ipsam consequeris, si autem ut me deponas, scito, quia vivus de cruce non descendam, iam enim video regem meum, qui me exspectat." Et cum vellent eum deponere, non poterant, quia statim bracchia eorum stupida reddebantur, oravitque Andreas Dominum: "Ne permittas - inquit - me, Domine, vivum descendere!" Et mox splendor nimius de caelo veniens dimidia hora circumdedit, ita ut nullus eum videre posset, et abscedente lumine simul spiritum tradidit. Aegeas quoque domum rediens in via a daemone arreptus coram omnibus exspiravit. Maximilla vero Christo amabilis corpus apostoli conditum aromatibus sepelivit, et sic patet.
O itaque fidelis anima, o Christi sanguine redempta, ex praemissis pensa, quam perutile sit deservire Christo regi et pro ipso pati! Ecce nunc quanta gloria beati Andreae apostoli pro Christo passi, stude, o paupercula peccatrix anima, ipsum venerari, ut ipsius meritis cum Iesu Christo Domino valeas beatificari! Amen.
1 Sap 18,11
2 Sir 23,38
3 Mt 16,24
4 I Pt 2,21
5 Tit 1,16
6 Iac 2,26
7 II Pt 2,20
8 Gal 6,8
9 Cf. Is 53,7
10 Lc 23,41
11 I Tim 2,4
12 Mt 5,44
13 Phil 2,8-9
14 Mt 3,2
15 I Cor 6,20
16 Sir 13,19
17 Lc 14,33
18 Mt 10,37
19 Gal 5,24
20 Hbr 12,4
21 Mt 10,39; Ioh 12,25