[Pelbartus de Themeswar: Sermones de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LVIII.]
Pro sancto Matthia
Sermo III.
De ipsius Iudae mali electione
et beati Matthiae apostoli commendatione
Placuit Domino, ut me eligeret.
I. Paral. XXVIII.1 (A)
Sicut ait Augustinus in Enchiridion: Superna civitas Hierusalem, civitas Dei, mater nostra, nulla civium suorum numerositate fraudari debet. Et propterea cum numerus apostolorum duodenarius, qui ad supernam illam civitatem erat vocatus, fuisset (excidente Iuda) imminutus, voluit Deus in eius locum substitui alterum, scilicet Matthiam, qui Deo intantum placuit, ut ipsum fore dignum apostolatu mira quadam sorte divinitus illustrando splendore emisso demonstraverit, secundum Dionysium li. De ecclesiastica hierarchia. Et ideo ipse beatus Matthias potuit optime dicere de se verba praemissa, quae ad litteram dixit David dicens: Placuit Domino, ut me eligeret. In quibus verbis tria mysteria in hoc sermone contemplari libeat:
- Primum dicitur divinae acceptationis, quia dicitur: Placuit Domino
- Secundum dicitur apostolicae electionis, cum dicitur: ut eligeret, scilicet in apostolum
- Tertium dicitur praedignae commendationis, cum dicitur: me, hoc est Matthiam, qui commendatur in Scriptura, ut patebit. (B)
Circa primum de acceptatione divina accipe pro conclusione textum Gregorii papae XL. dist. c. "Non loca", ad idem de praebendis c. "Venerabilis" dicentis sic: Non loca vel ordines Creatori nostro nos proximos faciunt, sed nos aut merita bona coniungunt, aut mala disiungunt. Haec ibi. Istud clare ostendit Christus in his tribus, scilicet Iuda, Ioseph et Matthia discipulis. Nam quamvis Iudas ordine apostolico fuerit Christo proximus, et specialibus dignitatibus coniunctus, et inter omnes magnificatus tripliciter; primo quia de mundo electus est in discipulum, secundo quia de discipulo electus est in apostolum, tertio quia de apostolo in procuratorem et totius illius congregationis Christi dispensatorem. Et tamen quia malus fuit, eius demerita ipsum a Christo disiunxerunt et separaverunt ad damnationem. Item Ioseph consanguineus Christi fuit, quia filius Alphei, et sanctus ac 'Iustus' cognominatus ex evidentia sanctitatis, ut exponit Lyra, et tamen ratione consanguinitatis Christi non est acceptatus ad apostolatum, quamvis esset sanctus. Sed Matthias, qui sanctior meritis et dignior ex hoc iudicari valet, quia prae illo est electus a Deo in apostolatum, ipsa eius merita proximum Deo illum fecerunt. (C)
Iuxta praemissa autem de Iuda quaestio utilis hic occurrit, utrum pro tempore electionis Iudas fuerit Deo gratus et acceptus, sicut apostoli et Matthias, sed postea fuerit deprivatus, an semper a principio suae vocationis fuerit malus. Ratio huius quaestionis est, quia Salvator dixit Ioh. VI.: Nonne ego vos duodecim elegi, et unus ex vobis diabolus est?2 Et loquitur hic de Iuda, quem dicit electum et diabolum. Unde Augustinus dicit, quod Iudas a principio suae electionis fuit malus, electus tamen est a Domino ad apostolatum, ut per eius malitiam et proditionem perficeretur Christi mysterium, quia sicut iniqui male utuntur bonis operibus Dei, sic et Deus bene utitur malis operibus hominum. Ideoque Iudas quamvis fuerit pessimus, tamen eius malo bene usus est Christus. Sed ad haec respondendo secundum Lyram super Iohannis c. VI. tria praecipua puncta vel veritates tres annotabimus, aliorum aliquorum etiam doctorum dicta inserendo.
Prima veritas, quod Iudas et si electus sit ad dignitatem apostolicam, non tamen ad vitam aeternam, quod claret per facti consequentiam. Et idem est de aliis malis Christianis, qui eliguntur ad baptismi et Christianitatis gratiam, sed non consequuntur vitam aeternam propter eorum malitiam. Nam duplicem electionem legimus in Scriptura. Unam aeternalem, de qua Apostolus Eph. I.: elegit nos Deus ante constitutionem mundi, id est ab aeterno. Huius tamen electionis effectus est in tempore, qui est sanctificatio gratiae, ideo dicitur, ut essemus sancti, scilicet per gratiam in mente, et puritas in conversatione, ideo subditur: et immaculati in conspectu eius, et charitas, sine qua cetera non prosunt, I. Cor. XIII.,3 ideoque subnectitur: in charitate.4 Alia est electio temporalis vel secundum temporalem vocationem, quae etsi ad tempus fiat ad gratiam, non tamen semper ad gloriam, quia non omnes, qui temporaliter sunt vocati, aeternaliter sunt electi. Mat. XX.: Multi sunt vocati, pauci vero electi.5 Primo modo apostoli et Matthias ac omnes salvandi fuerunt electi, sed secundo modo fuit electus inter eos Iudas. Et hoc quare? Dicemus II. articulo sermonis praedicta Bonaventurae in sermone cum Lyra. (D)
Secunda veritas, quod Iudas post vocationem suam factus est pessimus, qui et ante electionem fuerat malus, quia ut patuit, de eo dixit Salvator: Nonne duodecim6 vos elegi, scilicet ad apostolatum, non ad caelum, ut patuit, et unus ex vobis, id est Iudas diabolus est,7 scilicet per malitiam, per quam ad consortium transibit diaboli. Cum enim haec Christus dixit, iam malus erat, quamvis eius malitia adhuc nota tunc non fuisset apostolis, sed Christo soli, qui novit hominum corda. Sed si petas: Cur Christus haec dicens non expressit, quis foret iste unus inter eos tunc malus? Respondet Chrysostomus, quod Christus hoc in generali praedicere voluit, ne credens suam malitiam latere sine omni timore operaretur mala. Non dixit autem in speciali, quis ille foret, ne ex tunc inverecundus factus efficeretur peior. In quo et nos docemur proximorum peccata secreta discrete corrigere, nec propalare. (E)
Tertia veritas, quod verisimilis est opinio, quod Iudas pro suae vocationis principio fuerit iustificatus plenarie a Christo, ut esset acceptus Deo et dignus protunc vocari pro apostolatu, et quod postea sit aversus instinctu diabolico et proprio arbitrio. Hoc patet ex tribus:
- Primo ex ratione
- Secundo ex auctoritate
- Tertio ex relatu historiae.
Primo ex ratione. Nam in his, quae transcendunt humanam investigationem (ut in praedicta quaestione, quae est de occultis cordis humani, et in consimilibus quaestionibus), tenendum est illud, quod est magis consonum Sacrae Scripturae et rationi, quamvis ergo Augustinus dicat Iudam a principio suae electionis fuisse malum, ut supra tactum est, tamen hoc non tam consonat rationi et Scripturae, nisi forte dicatur sic accipiendum illud dictum Augustini, quod scilicet ante electionem fuerit malus, et tandem post electionem iterato recidivavit peius. Et quoniam modico tempore permansit in gratia, ideo illud modicum quasi pro nihilo reputatur, II. Physicorum. Nimirum ratio dictat, quod distributio bonorum respicit iustitiam commutativam, sic habetur V. Ethicorum, ut scilicet alicui plus detur de honore, quanto maior est in virtute. Et ideo non est verisimile, quod Iudas vocatus fuerit ad honorem apostolatus, nisi tunc fuerit iustus. Creditur ergo, quod Christus ipsum tunc iustificaverat, ut esset tali honore dignus, sicut iustificavit Matthaeum, quando ipsum vocavit ad apostolatum, Matth. IX.8
Secundo hoc idem patet ex auctoritate Scripturae, quia Ioh. XVII. dixit Christus: Pater, quos dedisti mihi, custodivi, et nemo periit ex eis, nisi filius perditionis.9 Et certum est, quod hic loquitur de perditione, quae est per peccatum mortale, quia Iudas tunc nondum perierat corporaliter, videtur ergo, quod perierit in anima, postquam fuit datus Christo per fidem a Deo Patre. Ideoque dicit Chrysostomus, quod Iudas dum est vocatus ad apostolatum, fuit bonus, quia vocatio ad talem dignitatem respicit praesentem iustitiam. Quod autem postea peccavit Christum tradendo, non obstat, quia apostoli ex sua vocatione non fuerunt confirmati in bono, ut patet ex casu Petri Christum negantis. Et sic patet responsio. (F)
Tertio historia praedictis concordat, licet sit apocrypha, quae habetur in Legenda communi.
Legenda
Quod scilicet quidam vir fuit in Hierusalem, nomine Simon, et eius uxor Ciborea nuncupata, quae vidit somnium, quod filium flagitiosum pareret, qui totius gentis Iudaici perditionis causa exsisteret. Quod viro cum gemitibus retulit. Et ecce procedente tempore se gravidam de suo marito percepit, et tandem pariens hunc filium timere coeperunt parentes, et quid facerent de eo, cogitare, unde horrentes occidere filium, nec volentes enutrire sui generis destructorem, in fiscella ipsum mari exponunt, quem fluctus ad insulam Scarioth propulerunt, a qua insula Iudas Scariothis est appellatus. Regina autem illius loci cum spatiaretur ad litus maris, videns fiscellam iactari a fluctibus, ipsam fecit extrahi, et aperiens vidit puerum elegantis formae, quem secrete teneri fecit, et se gravidam simulavit, quae antea liberis caruerat, tandem filium hunc peperisse mentitur. Et princeps ac plebs terrae laetantur, et puerum regina fecit secundum magnificentiam regiam educari.
Tandem eadem regina de rege peperit filium verum. Cum autem utrique crevissent pueri ad invicem saepe colludentes, puerum regium Iudas crebrius laedebat, et ad ploratum cogebat. Regina hoc moleste ferens verberabat Iudam, quem sciebat alienum, frequentius. Qui cum non desisteret ab iniuria pueri regii, tandem res aperitur, et Iudas inventus et non verus filius regis fore panditur. Quod vehementer erubescens Iudas occulte puerum regium occidit, et latenter aufugit.
Et veniens Hierusalem Pilati curiae mancipavit seipsum. Et quoniam similia similibus complacent, Pilatus illum congruentem suis moribus coepit carum habere, unde ipsum suae curiae praefecit. Quadam autem die Pilatus de suo palatio quoddam pomerium aspiciens pomorum desiderio vehementer capitur, quod pomerium erat Simonis, patris Iudae. Illuc ergo Iudas concitus missus insiliit, et velocius poma carpere coepit. Interea pater advenit, sed nec Iudas, quis esset pater aut quae patria sua fuerit, sciebat, nec ille Iudam agnoscebat. Unde cum Iudam poma carpentem invenisset, iurgia contentiose et verbera mutuo inferentes, Iudas patrem in cervice lapide percussit et occidit, et poma deferens Pilato, quod acciderat, enarravit. Iam autem die inclinante et nocte superveniente ortoque mane Simon mortuus invenitur in pomerio, et subita morte praeventus putatur.
Unde Pilatus omnes eius facultates Iudae tradidit, et eius uxorem, Ciboream eidem in coniugem dedit. Tandem post tempus quadam die dum Ciborea suspirasset graviter, et Iudas, vir eius quid haberet, interrogasset, illa respondit: "Heu infelicissima sum mulierum, quia infantulum meum marinis fluctibus submersi, et virum meum mortuum inveni, et Pilatus mihi dolorem superaddidit, cum tibi me invitam copulavit." Cumque illa omnia enarrasset de infantulo, et Iudas quae sibi acciderant, retulisset, inventum est, quod Iudas patrem occiderit, et matrem in uxorem duxerit. Poenitentia igitur ductus Dominum Iesum adiit, et veniam delictorum imploravit. Haec in legenda. Et sic claret, quod iustificatus fuerit per poenitentiam, et sic a Christo electus misericordissime. (G)
Circa secundum principale de electione apostolica, quae in Ecclesia summum gradum tenet dignitatis secundum Dionysium li. De ecclesiastica hierarchia, sicut et Seraphin inter hierarchias caelestes, occurrit ad praesens pertractanda talis quaestio: Cur Christus Dei sapientia inter praedignissimos suos sanctos, scilicet apostolos voluit eligere Iudam, quem praescivit futurum malum et proditorem, et ipsum talibus officiis dignificare, ut esset discipulus, apostolus et procurator suus? Et ratio quaestionis, quia nullus debet dare alteri occasionem peccandi vel damnandi, ut docet Augustinus XIV. q. VI. "Si res", et XII. q. I. "Nolo". Sed Dominus Iesus optime scivit, quod Iudas inter discipulos suos efficeretur peior, quam prius erat, tamquam lupus rapax inter oves. Scivit etiam, quod inter apostolos ipse futurus fieret proditor Filii Dei. Et denique scivit, quod in officio procurationis fieret fur. Primum ergo videtur mirabile, secundum mirabilius, tertium mirabilissimum, quod sic Iudam Christus elegit et dignificavit, cum ex his scivit ipse occasionem damnationis et ruinae imminere. Sed ad haec respondendo accipiamus breviter verba Augustini ad Publicolam, XXIII. q. V. c. "De occididendis" dicentis sic: Absit, ut ea, quae propter bonum ac licitum facimus aut habemus, si aliquid per hoc praeter nostram voluntatem cuiquam mali acciderit, nobis imputetur, alioquin nec ferramenta domestica aut agrestia sunt habenda, ne quis ex eis vel se vel alterum interminat, nec arbores plantandae, ne quis ex eis se inde suspendat, nec fenestra facienda, ne per hanc se praecipitet. Et iterum aut non deberent boves cornua habere, aut equus ungulas, aut dentes canes, ne aliquem feriendo occidant. Haec Augustinus. Ex quibus claret responsio, quod Christus ipsum Iudam eligens non fuit a simili eius casus occasio a parte Christi, qui ipsum ad salutis viam elegit, sed ipse se sua malitia perdidit, quamvis hoc futurum Christus sciverit in eo, voluit tamen ipsum eligere rationabilissime, non ut caderet, si vellet perseverare in gratia, sed propter causas bonas et licitas, quarum aliquas annotabimus breviter secundum dicta Chrysostomi et Augustini super Iohannem atque aliorum. Et has prosequamur sub triplici differentia, ut patet intuenti. (H)
Primo namque cur ipsum malum posuit inter discipulos bonos? Huius una ratio est ad ostendendum, quod in hoc mundo mali semper sunt permixti bonis. In caelo enim sunt tantum boni, in Inferno tantum mali, in hoc mundo sunt boni et mali. Et quod si malos patimur, patienter sustineamus, unde Augustinus in sermone de Innocentibus dicit: A principio mundi semper bonos persecutionem malorum sustinuisse legimus. Omnis malus autem ideo vivit, ut convertatur, aut ut bonus per eum exerceatur. Haec ille. Alia ratio secundum Bonaventuram in sermone, quod Christus ostenderet, quantum in se est, omnibus gratiam velle praestare, etiam quantumcumque malis, si vellent converti, propter quod nemo perit, nisi qui suam salutem negligit. Numquid culpae est solis illuminantis, quod homo claudit oculos, ne videat in via cavernas, et incidit? Si ergo Dominus tali proditori gratiam dedit et elegit, quanto magis vere poenitenti dabit! (I)
Secundo quoque cur Christus Iudam dignificare voluit inter apostolos? Huius una ratio est, ut etiam ex malis hominibus et eorum factis ostendat bona elicere, quia sic prophetiam implevit, dicens in Ps.: Qui edebat panes meos, magnificavit etc.10 Et sic mysterium passionis ac nostrae redemptionis perfecit. Sic quoque a nobis vanam fiduciam amputavit, cum etiam ex XII unus tam turpiter cecidit, ut semper oremus humiliter timendo et dicentes: et ne nos inducas in temptationem.11 Alia ratio secundum Theophilum, ut discamus, quod Deus non repellit aliquem propter futuram eius malitiam, sed propter praesentem virtutem dignum habet. Item alia praeterea ratio ad ostendendum, quod reprehensibiles sunt, qui aliquam congregationem iudicant malam, quando inter eos vident unum vel aliquos malos. Nam Iob II.: Cum venissent filii Dei, ut assisterent coram Domino, affuit inter eos Satan.12 Non mirum ergo, si aliqui scandalosi inter bonos reperiuntur, cum et inter XII apostolos unus diabolus fuit, propter quod dicit Augustinus: Nolo - inquit - domum meam reputari meliorem schola Christi. (K)
Tertio denique cur Christus Iudam voluit facere procuratorem, quem scivit furem? Huius una ratio est, ut ista temporalia contemnenda et vilia ostenderet. Unde cum Christus habuerit in vita ista quaedam cara, ut corpus suum et sanguinem, haec caris custodienda dedit, scilicet Ioseph et Nicodemo, ut sepelirent. Quaedam habuit cariora, scilicet matrem et Ecclesiam, et haec carioribus commisit, scilicet Iohanni matrem et Ecclesiam Petro. Carissimam quoque habuit animam, quam carissimo, scilicet Deo Patri commendavit. Habuit denique et pecuniam, licet paucam pro expensis discipulorum datam, et hanc ut contemptibilem contemptibili, scilicet Iudae commendavit, sicut et vestimenta vilia crucifixoribus, unde Gregorius: Contemptibilia contemptibilibus dantur. Alia ratio, ut dispensationem rerum temporalium periculosam fore ostenderet, unde Hieronymus: Vis nosse, quam periculosus sit amor habendi pecuniam? Per ipsum enim Iudas tradidit Salvatorem, et certe quando hoc audimus, horremus, et impium discipulum condemnamus, et proprio nos mucrone confodimus. O quanti Iudae Iudam damnant! Ex hoc etiam advertere habent, quam graviter delinquunt et a Deo puniuntur tamquam alter Iudas, qui defraudant bona Ecclesiae et pupillorum vel bona pro animabus legata in testamentis, de quibus habetur XIII. q. II.: Qui oblationes defunctorum aut negant ecclesiis, aut difficulter reddunt, tamquam egentium necatores excommunicentur. Et capitulo sequenti tales fures et sacrilegi dicuntur. O Deus magne, quam formidabilis tua iustitia, qua iustissime damnas cum Iuda impios! O bone Iesu, quam mirabilis tua sapientia, qua etiam Iudam inter apostolos elegisti! O quanta tua pietas, qua peccatores suscipis! (L)
Circa tertium principale de Matthiae digna commendatione accipiamus breviter pro conclusione, quod scilicet Matthias apostolatu fuit dignus, et ideo merito sanctitatis digne electus ac loco Iudae commendatus. Declaratur ex his, quae requiruntur ad talem praelationem, scilicet apostolicam, ad quam praecipue omnes episcopi vocati sunt, sicut et minores presbyteri vocati pro loco discipulatus Christi in Ecclesia, quia dicitur dist. XXI. c. I. § "Horum discretio", quod per XII apostolos maiores sacerdotes, hoc est episcopi, minores in septuagintaduobus discipulis sunt designati. Ad horum itaque praelationem debitam in singulis tria prae ceteris potissime requiruntur, scilicet aetatis et morum maturitas, vitae sanctitas et scientiae claritas, prout haec habentur extra de electione et electi potestate, c. "Cum in cunctis". Ab istis tribus commendatur beatus Matthias legitime electus.
Primo a maturitate aetatis morumque, cum dicitur Act. I.: oportet ex his viris testem resurrectionis fieri,13 non enim fuit puer vel iuvenis, sed vir. Virilis autem aetas incipit secundum Isidorum a XXVIII. anno, unde ubi supra c. "Cum in cunctis" statuitur, quod nullus eligatur in episcopum, nisi qui iam XXX. aetatis annum exegerit, Glossa: id est compleverit. Inferiora etiam ministeria, utputa decanatum, archidiaconatum et alia, quae curam animarum habent annexam, nullus omnino suscipiat, sed nec parochialis ecclesiae regimen, nisi qui iam XXV. annum aetatis attigerit, et scientia et moribus commendandus exsistat. Haec ibi. Et ratio, quia iuvenes instabiles sunt, et impetu voluntatis feruntur. Ideo Prover. XXIX.: Puer, id est praelatus pueriliter vivens, qui dimittitur voluntati suae, confundit matrem,14 id est Ecclesiam. Beatus Matthias fuit vir, ergo dignus.
Secundo commendatur a vitae sanctitate, cum dicitur: Ex his viris, qui nobiscum congregati sunt.15 In tam enim beata societate discipulorum Christi nullus potuisset habitare perseveranter, nisi valde sanctus atque perfectus. Nam Ps.: Cum sancto sanctus eris etc.16 Unde Chrysostomus super Iohannem dicit, quod quamdiu Iudas fuit in collegio apostolorum, diabolus non audebat insilire in eum, quando vero recessit, sicut dicitur ibi: exivit continuo,17 tunc diabolus in ipsum insilivit. Haec ille. Sanctus ergo commendatur fuisse Matthias inter discipulos. Et praelati debent esse sancti, II. q. VII., cum pastoris vita in exemplum debet esse subditis.
Tertio a scientia et doctrinae claritate, cum subditur ibidem: Omni tempore, quo intravit et exivit inter nos Dominus Iesus etc.18 In quo notatur plena notitia principii, medii et finis de Christo, scilicet nativitatis, vitae et passionis vel mortis eius. Sic et omnis praelatus ecclesiasticus debet esse sciens, ne si caecus caeco ducatum praebeat, ambo in foveam cadant, Mat. XV.19 Tenetur enim erudire plebem de fidei articulis vel Symbolo aliisque necessariis ad salutem, extra De vita et honestate clericorum "Ut quisque". Taliter fecit Matthias praedicando Christum, patet in legenda, prosequere. O ergo carissimi, agamus gratias Deo, qui nos per apostolos et Ecclesiae praelatos erudit ad salutem! Oremusque, ut eorum precibus det gratiam etc.
1 I Par 28,4
2 Ioh 6,71
3 Cf. I Cor 13,1-3
4 Eph 1,4
5 Mt 20,16
6 Editio: XII.
7 Ioh 6,71
8 Cf. Mt 9,9
9 Ioh 17,12
10 Ps 40,10
11 Mt 6,13; Lc 11,4
12 Iob 1,6
13 Act 1,21-22
14 Prv 29,15
15 Act 1,21
16 Ps 17,26
17 Ioh 13,30
18 Act 1,21
19 Mt 15,14