[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo XLVI.]Dominica eadem
Sermo III., scilicet de passionis Christi offensa per peccata et vana gaudia et punitione talium
Filius hominis tradetur gentibus et illudetur et flagellabitur.[1] Luc. XVIII. et in evangelio hodierno (P)
Christus Dominus antequam pateretur praedixit discipulis futuram suam passionem in Hierosolymam et ad tolerandum voluntarie accessit, ut ostenderet quia ex charitate vellet omnia pro nobis pati. Sed heu homines mundani de tanto beneficio ingrati praecipue hoc tempore carnisprivii solent plurima nefanda vitia contra Christum committere peccando in gula, luxuria, lasciviis et vanitatibus multis fassangi, ut merito conquaerando de eis dicat Christus illud Ps.: Reddiderunt mihi mala pro bonis et odium pro dilectione mea![2] Quod Ecclesia Sancta considerans hodie in evangelio quasi deplorando Christi passionem, quam patitur a talibus peccatoribus, quatinus suos filios inducere possit ad compatiendum Christo passo pro nobis et pro eius passionis amore detestentur omnia peccata ac paeniteant. Dicit ergo flens conquaerendo praedicta verba, quod filius hominis hoc est Christus Virginis Mariae filius tradetur gentibus, id est hominibus gentiliter peccantibus illudetur, scilicet multis vanitatibus flagellabitur per vitia conspuiter quia eius bonitas et charitas contemnitur et occiditur. Iuxta illud Heb. VI.: Rursum crucifigentes in semetipsis Filium Dei[3] etc. De his ergo passionibus legitur in evangelio. Iuxta quod tria mysteria declarabimus pro sermone:
· Primum de passionis Christi iniuria renovata ex hominum malitia.
· Secundum de passionis Christi memoria pro spernenda vana laetitia.
· Tertium de ultionis mali poena ex divina iustitia.
Circa primum de passionis Christi iniuria per malos renovata sanctus doctor Bernardus, quem allegat Franciscus de Mayronis in suo sermone dicit sic: Horrendum paenitus sacrilegium est, quod et ipsorum videtur excedere facinus, qui Domino maiestatis manus iniecerunt sacrilegas. Videtur iam cessasse persecutionis tempus et nunc gravius ipsi mali Christiani persequuntur peccando Christum, qui ab eo utique Christiani dicuntur, ut iam impletum cernamus illud Ps. in persona Christi dictum: Amici mei et proximi mei adversum me appropinquaverunt, et steterunt[4] etc. Ecce his verbis Bernardi valde terribilis et honoribus contra Christianos peccatores sententia claret, videlicet quod nunc ipsi mali Christiani peccando contra Christum gravius offendunt quodam modo et per consequens acerbius in Inferno cruciabuntur quam illi, qui Christum manibus crucifixerunt et occiderunt corporaliter. (Q)
Sed quomodo gravius iudicetur istorum peccatum quam illorum cum illi peccaverunt infideli animo et propria persona Christo intendebant nocere ac fidem eius totaliter perdere. Isti autem Christiani sunt et peccatum eorum non procedit ex intentione nocendi Christo ergo etc. Ad haec respondetur recolligendo ex doctoribus. Nam secundum Thomam III. parte q. LXXX.: Aliquod peccatum dupliciter potest dici gravius altero. Uno modo per se secundum rationem suae speciei quae attenditur ex parte obiecti et sic gravissimum peccatum est, quando quis peccat contra deitatem per infidelitatem vel blasphemiam, his minus gravia sunt peccata contra humanitatem Christi in propria persona, ut patet de crucifixoribus Christi. Alio modo potest dici unum peccatum gravius altero per accidens, scilicet ex parte peccantis vel ex parte circumstantiarum peccati et sic peccatum Christiani gravius iudicatur peccatis crucifigentium praecipue triplici ratione. Primo ratione cognitionis. Nam peccatum ex certa scientia et contemptu commissum gravius est, quam peccatum ex ignorantia vel infirmitate, sed illi crucifixores peccaverunt ex quadam ignorantia. Iuxta illud I. Cor. II.: Si cognovissent numquam Dominum gloriae crucifixissent.[5] Christiani autem cognoverunt Christum Deum esse verum ergo ex certa scientia contra ipsum peccant et sic puniri gravius habent. Secundo ratione ingratitudinis maioris, quia ut Gregorius ait in homilia De confessoribus dicens: quanto crescunt dona tanto etiam rationes crescunt donorum. Et Bernardus: tanto gravius – inquit – de ingratitudine iudicabimur quanto magis accumulatis beneficiis reddentes malum pro bono ingrati extitisse probamur. Sed quia Christiani plura dona beneficiorum et gratiarum acceperunt a Deo quam pagani et crucifixores Christi ergo plus punientur de peccatis propter ingratitudinem suam. Tertio ratione voti et obligationis. Nam Urbanus papa XII. q. I. „Scimus” dicit sic: quoniam melius est non vovere, quam votum prout melius potest non perficere. Eccs. V.[6]Gravius enim puniuntur, qui votum fecerunt aut fidem perceperunt et votum non perfecerunt aut in malis vitam finierunt, quam illi qui sine voto aut fide mortui sunt et tamen bona egerunt opera. Haec ille. Quia ergo Christianus voto se obligavit in baptismo, scilicet abrenunciare Sathanae et omnibus operibus eius et omnibus pompis eius ut dicit Augustinus De consecratione di. IV. c. „Prima igitur”: Hoc autem aliquis eorum, qui Christum crucifixerunt ergo sequitur, quod Christianus gravius offendit suis malitiis Christum crucifigendo stagellando etc. (R)
Sed quaestio occurit qualia sunt peccata per quae passio Christi a malis Christianis renovatur sic quod consimilis iniuria Christo irrogetur ab eis vel maior quam a crucifixoribus et Iudaeis. Ad hoc respondetur secundum Franciscum de Mayronis in sermone aliosque theologos huius rei tractatores notando, quod Christus quintuplicem iniuriam passurum se in hoc evangelio expressit.
· Primo scilicet traditionem.
· Secundo illusionem.
· Tertio flagellationem.
· Quarto conspuitionem.
· Quinto occisionem.
Et tales iniurias Christo mali nunc irrogant. Primo quidem traditur ab avaris per cupiditatem vel avaritiam. Sicut ei Iudas Christum tradidit per avaritiam vili pretio habendo Mat. XXVI.: quid vultis mihi dare et ego vobis eum tradam[7], quasi diceret secundum Hieronymum. Quantumcumque vile et modicum pretium detis ego eum tradam ubi Origenes dicit sic: hoc faciunt omnes, qui ut accipiant aliquid tradunt eiiciendo ab anima sua Salvatorem. Sed aliqui sunt heu tantum avari, quod dicam non pro triginta denariis, ut Iudas immo tantum pro uno numismate vendunt Christum dum pro obulo false iurant, ut patet in ementibus et vendentibus. De talibus Amos II.: Haec dicit Dominus super tribus sceleribus Israel et super quarto non convertam eum pro eo, quod vendiderit argento iustum,[8] quattuor scelera avari sunt iniuste adquirere, avare retinere, proximum opprimere aliena non restituere. De tribus primis saepe convertitur a Deo, sed de quarto, ut sic numquam quia et si convertitur ad aliquam contritionem et confessionem tamen non restituendo ablata non est vera poenitentia, sed falsa, ut testatur Augustinus XIV. q. VI. „Si res et sic damnatur”. Secundo illuditur Christus et eius sacra passio a malis Christianis et hoc praecipue fit dupliciter. Primo per recidivationem peccati post poenitentiam. Unde Isidorus De summo bono liber II. c. XVI. dicit: irrisor est et non paenitens, qui adhuc agit, quod paenitet. Nec videtur Deum poscere subditus sed sudsannare superbus. Haec ille. Secundo per inepta tripudia cantus et larvationes ac choreas, quas praesertim faciunt mundani his diebus. Qualiter autem per talia illuditur passio Christi alio articulo patebit. (V)
Tertio flagellatur Christus per oppressiones pauperum et angariarum ac iniuriarum et calumniarum taxarumque iniquarum flagella aut verbera corporalia. Augustinus in persona Christi dicit: quid superbit ipsius, si de ipso facit flagellum Pater meus, pater enim flagello filium corripit et postea flagellum in ignem ad comburendum proiicit. Sic facit de impiis et tyrannis Deus. Quarto conspuitur Christus per contemptum sanctorum virorum docentium verba Dei et per bonorum hominum vituperationes, detractiones et infamias eis a malis irrogatas. Unde super illud Iob XXX.: faciem meam conspuere non verentur.[9] Glossa dicit: faciem Christi conspuere est iustos in absentia vel etiam in praesentia confutare et in eorum contumeliis verba falsa quasi fluentia sputa emittere. Haec Glossa. Unde tales similes sunt Iudaeis, qui Hur virum Mariae sororis Moysi pro eo, quod increpabat eos ne idola adorarent sputis suffocaverunt. Quinto occiditur Christus et crucifigitur per quodlibet peccatum mortale, scilicet superbiam, luxuriam, iram, invidiam etc. Unde super illud Heb. VI.: Rursum crucifigentes Christum in semetipsis.[10] Glossa dicit: per unumquodque peccatum, quod committimus Christum crucifigimus et quantum in nobis est occidimus hoc est, tanta ei iniuriam facimus ac si occideremus, quia charitatem extinguimus et animam nostram occidimus separando a vera vita, quae est Deus. O ergo Christiane cogita Christum crucifixum et statue eum in corde tuo! Dicque eidem. O piissime Domine Iesu tu tot et talia passus es pro me, traditus es illusus, flagellatus, consputus, occisus. Ego autem peccator in felix pro his omnibus ingratus extiti et insuper multotiens tuas passiones peccatis meis renovavi. Ignosce mihi Domine quotiens te tradidi per avaritiam etc! Sic docet orare Ludolphus Liber de vita Christi: ignosce – inquit – etiam mihi o bone Iesu quotiens te illusi recidivando, ignosce quotiens flagellavi pauperes tu os laedendo, quotiens conspui praedicationis verba contemnendo! Ignosce o dulcis Iesu quotiens te peccatis crucifixi! Haec secundum Ludolphum. (S)
Circa secundum de passione Christi memoranda, ut scilicet spernatur vana mundi huius laetitia, quae solet fieri his diebus contra quam legitur passio Christi. Notandum, quod quilibet bonus Christianus debet recolere Christi passionem, ut per eam detestetur mundi vitia et gaudia vana. Nam exemplaritur loquendo, ut Iohannes Isagoge liber III. De regimine sanitatis dicit: de sero claudendae sunt fenestrae et ianuae et intus lumen debet accendi vel ignis praeserti tempore pestilentico, quia exalationes corruptae, quas Sol sursum traxerat in die cadunt deorsum in nocte et inficiunt aerem et sic aer per fenestras intrans nocumentum praestat corpori et sanitatem corrumpit. Sic spiritualiter hoc tempore carnisprivii homines positi sunt in pestilentia et nocte vitiorum plus quam per totum annum. Ideoque pro sanitate animae conservanda debet Christianus bonus claudere his diebus fenestras quinque sensuum, quia ut scribitur Hiere. IX.: mors intrat per fenestras nostras,[11] id est per quinque sensus secundum Bernardum: sicque in domo animae intus debet accendi ignis amoris vel lumen passionis Christi. Unde Bernardus dicit, quod passionis Christi sedula meditatio super omnia illuminat intellectum, accendit affectum et remedium praestat contra omnia temptamenta vitiorum. Proinde advertendum, quod in evangelio quintuplex passio Christi refertur, ut illis passionibus consideratis quintuplici ratione gaudia vana detestemur. Prima passio et ratio traditionis. Nam quare Christus traditus est in mortem inimicis nisi, ut nos redimeret a servitute inimici, scilicet diaboli et per consequens iterato nos non debeamus tradere diabolo. Unde Apostolus I. Corinth. VI.: non estis vestri, sed empti estis pretio magno glorificate et portate Deum etc.[12] Sed qui se exponunt huiusmodi mundi ineptis gaudiis, se tradunt et vendunt diabolo aere peccatorum, ut Ambrosius dicit XV. q. I. „Non est”: ergo a talibus debet se homo pro passione Christi abstinere cogitando, quia Christus pro nobis traditus est, ne ipsi nos diabolo tradamus per talia et alia vitia. (T)
Pro declaratione quaero te o homo! Dic mihi, quis adinvenit et dedit hominibus ludere. Audi Chrysostomum super Mattheum et ponitur in Originalium libro dicentem: non dat Deus ludere, sed diabolus. Item Cyprianus ibidem ponit dicens: qui ludum adinvenit instinctum diaboli, qui eum artibus replevit ab imitatoribus suis se colendum et sibi sacrificandum instituit. Et infra. Christianus quicumque es in aleae tabula ludens ethnici tibi nomen est nec amicitiam cum Christo habere potes, qui eius inimico id est diabolo amicus es. Item quaero. Quis tenet principaliter ludum et ducit eius choream? Audi respondentem Augustinum, ut allegatur in summa vitiorum et alibi, quod chorea est, quidam circulus cuius centrum est diabolus, in cuius circumferentia tot sunt arma diaboli corda assistentium vulnerantia, quot sunt chorisantes. Idem. Quilibet saltus, qui fit in corea est saltus in profundum Inferni. Omnis enim motus petulantiae est saltus in profondum cloacae. Haec ibi. De similibus idem est iudicium, ergo sunt spernenda. Chrysostomus super Mattheum XIV.: ubi saltus ibi diabolus nec ideo pedes Deus dedit, ut saltemus. Legitur in Vita Sanctorum Patrum, quod quidam a iuventute nutritus in deserti monasterio, cum ad praeceptum sui praelati intrasset civitatem tunc accidit videre choreas et ludos virorum et mulierum, qui numquam aliquid huiusmodi viderat antea. Videns autem cepit complacentiam in eis habere. Sed ecce vidit divina revelatione, quod in coniunctione manuum singularum diaboli singuli nigerrimi aderant a quibus territus numquam amplius in huiusmodi delectationem habuit. Secunda passio Christi ex qua ratio sumitur detestandi dicitur illusionis. Nam debet homo memorari illusionem Christo factam in passione et sic eius memoria debet cavere ne iterum illudat per huiusmodi vitiosa gaudia Christum Deum suum quasi blasphemando passionem Christi. (V)
Sed quomodo per huiusmodi illuditur passio Christi patet pie contemplando. Nam primo Christus caput spinis coronatum et compunctum per omnia habuit. Isti autem in eius iniuriam sertis et peplis capita ornant. Secundo Christus manus extensas in cruce cum poena maxima habuit. Isti autem carnali amore manus ridendo expandunt mancipando. Tertio Christus cor suum pro nostro amore vulnerari voluit. Isti pravo amore corde sua et aliorum vulnerant in contemptum amoris Christi. Quarto Christus pedes confixos cruci habuit. Isti saltant pedibus. Quinto Christus prae dolore cum lacrimis clamavit. Isti in iubilo cantant. Sexto Christus nudus in cruce pependit. Isti se vestimentis ornant etc. Septimo Christus omnibus membris dolorem maximum patiens inclinato capite mortuus est. Isti omnibus membris laetantur cum diabolo contra Christum. O ergo miser homo compatere Christo pro te passo! Unde Bernardus in quodam sermone in persona Christi dicit: O peccator nonne satis pro te vulneratus sum? Cur addis afflictionem afflicto? Magis me gravant vulnera peccati tui quam vulnera corporis mei. Haec ille. Tertia passio et ex ea ratio detestandi dicitur flagellationis. Debet quippe homo recordari Christi flagellationem et sic cavere ne per huiusmodi gaudia vitiosa flagellet Christum, quia nimirum Christianus malus talibus actibus flagellat Christum. Flagellatio enim pluribus membris Christi plurima intulit vulnera, sic inepta huiusmodi laetitia plurima vulnera peccatorum infert animabus tam in se quam in proximis quibus occasionem peccandi praebet. Nam ut Hieronymus dicit: Non credit – inquit – viro, si dicat se illesum evasisse a spectaculis talium, quot ibi ebrietatis et gulae, quot vitia luxuriae, turpes tactus et huiusmodi lasciviae, quot mendacia periuriaque et alia mala ibi committuntur, quis potest enarrare. Cessa ergo o homo tam multimode flagellare Christum. Quarta passio et ex ea ratio detestandi est conspuitionis. Debet enim homo memorari conspuitionem Christi et sic se abstinere ne ipsum Christum conspuat in talibus per contemptum. Quinta est occisionis. Nam ut Bernardus dicit: Crucifixi me moria crucifigit vitia. Debet ergo memorari homo mortem Christi, ut sic caveat ne iterum Christum occidat in seipso per peccatum mortale, ut supra dictum est. (X)
Sed circa praedicta quaestio occurrit utrum homo exercens iocum vel vanum gaudium mundanum aut ludum et huiusmodi trufas semper peccet mortaliter, an non. Respondetur secundum doctores recolligendo, quod quamvis non semper homo peccet mortaliter. In talibus tamen praecipue sex rationibus potest esse mortale. Primo quidem ratione alicuius actus mortalis. Puta, si quis in talibus iocis faciat tactus impudicos aut luxuriam aut periuria et quaecumque mortalia. Secundo ratione inhonestatis, scilicet si faciat ludibria gestuum inhonestorum et demonstrationum, quibus induci possunt homines videntes talia ad peccatum, scilicet mortale. Tertio ratione male intentionis. Puta, si quis larvationes facit induens, veste aliena, scilicet vir veste muliebri aut mulier veste virili intentione lasciviae, vel si quis hastiludia facit mere propter vanam gloriam, aut si quis ludit sola causa cupiditatis vel si quis chorisat vel saltat intentione provocandi ad libidinem vel cantilenam carnalem canit, aut tale quid dicit intentione libidinis etc. Quarto ratione niminae delectationis in talibus et excessus notabilis, quia ut Augustinus dist. XXV. § „Criminis” dicit: nullum peccatum est adeo veniale, quin fiat criminale si placet, scilicet intantum, quod paratus est tale, quid facere etiam contra praeceptum Dei vel Ecclesiae, ut patet de torneamentis ad ostentationem virium faciendis, quae prohibet Ecclesia extra De torneamentis c. I. Quinto ratione laesionis, scilicet proximi. Nam secundum Hostiensem et fratrem Angelum: omnis ludus ad ostentationem virium factus ex quo probabiliter imminet periculum mortis aut notabilis laesionis est prohibitus tam de iure canonico quam civili. Et quia huiusmodi est contra charitatem ergo est peccatum mortale. Sexto ratione circumstantiae aliqualis, scilicet personae, quia clericis talia non licent vel loci, scilicet sacri aut temporis vel scandali, de quibus causa brevitatis pertranseo. Heu, heu quam multi his modis omnibus peccant! Sed quomodo puniantur sequitur. (Y)
Circa tertium de poenis ultionis divinae pro talibus peccatis infligendis. Notandum, quod Deus iustus saepe punit huiusmodi peccatores, qui offendunt in praedictis quintupliciter. Primo quidem in rerum damnificatione. Nam et secundum leges, qui in domo sua ludos statuit et lusores, si tempore quo luditur aliquid subtractum vel raptum fuerit de tali domo ubi, scilicet ludus illicitus retinetur sive a lusoribus sive ab alio, non potest repetere vel etiam si Dominus ille tenens ludum verberatur, non potest agere ex tali iniuria fratres De aleatoribus L. I, quae Azo intelligit de tenente ludum aleae consuetudinariae. Secus si accidentaliter ibi ludatur. Et sub ludo aleae comprehenditur omnis ludus, qui innititur tantum fortunae secundum fratrem Angelum quanto magis iudicio Dei digni sunt tales puniri in temporalibus rebus. Nam legitur, ut narrat in sermone quidam doctor Paulus, quod in diocesi Coloniensi in quadam villa erexerunt spectaculum arietis et choreae, quod sacerdos loci prohibebat, sed illi non curaverunt. Et cum esset aeris serenitas, ecce subito fulgur et grando comminuerunt omnes segetes fructus vinearum et arborum totius illius villae et provintiae circumiacentis ex qua populus ad tale spectaculum convenerat. Ecce ergo Dei ira contra huiusmodi. Secundo Deus punit in suorum posterorum peremptione. Tertio quoque in corporum illorum flagellatione. Haec duo patent per illud Ps.: iniusti puniuntur et semen impiorum peribit.[13] (Z)
Exemplum legitur, quod refert Meffret in sermone: quandam enim virginem mater sua secundum cursum mundi ornavit pompose crines et faciem decoravit et seculariter vivere per omnia fecit in vanitatibus, cum tamen illa virgo Deo servire proposuerat. Unde angelus Domini apparuit illi matrone dicens: quia sic de filia tua fecisti et mundo eam adaptasti, ecce Dei iudicio hodie incipient manus tuae arescere. Et infra quattuor hebdomadas morieris et nisi his diebus paenitueris, damnaberis. Et post hoc tempus omnes nati tui morientur et sic per omnia factum est. Unde illa matrona veram poenitentiam egit. Quarto Deus punit tales gratiae subtractione. Nam Deuter. XXII. scribitur: non induetur vir muliebri veste[14] etc. Quia abominatio est apud Deum. Haec ibi. Ergo talibus subtrahitur gratia Dei. Exemplum narratur in libro de donis Spiritus Sancti, quod quidam religiosus Dominum coram cruce oraret, venit sibi in mentem, quid esset in quo Deus plus vituperaretur et sic gratiam suam maxime retraheret ab homine. Dumque hoc scire posse cum lacrimis oraret, vidit quasi iuvenes chorisantes et saltantes circa crucem Christi, qui circumeuntes dabant contra crucifixum calcibus ictum. Uno circumitu supervulnera Christi et clavos alio circumitu super caput Christi et spineam coronam tertio super Christi faciem conspuebant. Quarto blasphemabant. Quinto deiiciendo crucifixi imaginem pedibus conculcabant. Tandem principalis ille iuvenis dixit ad religiosum super his admirantem: ego sum princeps Inferni, procurator choreae et vanae ioculationis, qui sic facio passionem Christi per homines irrideri, ut perdant gratiam Dei, et adiecit. Ibi utor omnibus armis ad decipiendum animas. Quinto Deus punit aeterna damnatione et deploratione. Iob XXI.: Exultant lusibus, gaudent ad sonitum organi, ducunt in bonis dies suos et in puncto ad Inferna descendunt[15]. Dicam ergo vobis sententiam Christi o miserrimi peccatores dicens Lu. VI.: Vae vobis, qui nunc ridetis, quia flebitis![16] Vae in praesenti, vae in corpore et anima! Vae in morte! Vae in Gehenna! Rogemus ergo etc!