[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis

Sermo XLII.]

 

Dominica eadem
Sermo III., scilicet de audientia verbi Dei et obligatione et fructibus
 
Clamabat Iesus, qui habet aures audiendi, audiat^[1]. Lu. VIII. c. et in evangelio hodierno (K)

 

Carissimi, Christus praedicando de verbo Dei clamabat, ut ostenderet magnitudinem affectus sui ad hoc, quod homines audirent verbum Dei. Clamor enim signum est magni affectus, quo voluit excitare corda hominum ad attendendum ea, quae dicuntur, ut dicit Basilius. Et quid clamando dixerit, subdit evangelium dicens: Qui habet aures audiendi, audiat, quasi diceret. O peccatores homines, si cognosceretis, quam salubrae sit audire verbum Dei, libentissime illud audiretis! Sicut autem Augustinus IX. Confessiones ait: Clamavit Christus multipliciter, scilicet dictis et factis, voce et vita. Clamat ad nos quotidie de caelis in Scripturis, ut audiamus verba eius et convertamur ad eum. Clamat in peccatis dormientibus, ut evigilent. Clamat ignorantibus, ut intelligant. Clamat errantibus, ut redeant. Clamat periclitantibus, ut caveant aeternam damnationem et paeniteant. Clamat omnibus fidelibus dicens: qui habet aures audiendi, audiat, scilicet verbum Dei de quo parabolam pulchram proposuit, ut patet in hodierno evangelio. Itaque de audientia verbi Dei in hoc sermone tria mysteria declarabimus Dei gratia auxiliante.
·      Primum de audientiae eius modificatione.
·      Secundum de frequentiae eius obligatione.
·      Tertium de efficaciae eius fructificatione.
Circa primum de modo audiendi verbum Dei quaestio utilis proponitur videlicet: qualiter debeat quisque fidelium audire Dei verbum. Ad quod secundum doctorem respondetur, quod potissime quattuor modis debet audiri.
·      Primo diligenti corde attendendo.
·      Secundo memoriae bene commendando.
·      Tertio operae implere studendo.
·      Quarto devotissime reverendo.
Primo inquam debet verbum Dei audiri diligenti corde attendendo. Unde Augustinus in quodam sermone dicit sic: Benigne audiendum et devote suscipiendum ac sollicite conservandum est, quidquid spectat ad animarum salutem et non sicut hominis mandatum, sed sicut Dei verbum. Nimirum videmus, quod mundanorum dominorum litteras et mandata sui famuli libenter auscultant et ad implendum singuli praecurrere conantur. Quinto magis deberent omnes homines haec facere circa verba Dei, qui est Rex Regum et Dominus Dominantium.^[2] Apoc. XIX. Et qui postquam occiderit, habet potestatem etiam animam perdere in gehennam.^[3] Mat. X. Sed heu quis sic recogitat de verbo Dei. O Deus magne! O omnipotens et aeterne Domine Iesu Christe! Tu scis, quam multi homines nunc nedum verba tua non audiunt, sed et audientibus et praedicantibus insultant verba Dei calumniando. (L)
Primo nempe aliqui dicunt. Quis venit de futuro saeculo, ut credamus poenas et gloriam, quas praedicatores dicunt. Sed his breviter respondetur, quod utique de futuro saeculo venerunt, qui veritatem verbi Dei testati sunt. Nonne angelus, qui legem dedit Moysi, loquens in persona Dei de futuro saeculo venerat? Nonne Christus de caelo venit ad praedicandum videlicet gloriam et poenam futuram? Item unde venit Spiritus Sanctus, nisi de caelo, qui locutus est per apostolos. Et nunc ipse loquitur per praedicatores, ut dicit Christus Mat. X.: Non enim vos estis, qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis.^[4] Et sic patet. Item secundo alii dicunt: Melius est non ire ad praedicationem, ut nesciamus, quid sit peccatum et quid non quia scienter postea illud facere gravius peccatum erit. Sed o fatui nescitis, quod talis ignorantia est affectata, quae aggravat potiusquam alleviat peccatum, ut patet per Isidorum et Augustinum dist. XXXVII. § ultimo et c. sequentibus. Exenim si haberes duos famulos, unum qui libenter audiret verba mandatorum tuorum, licet non faceret operae. Alium autem, qui nec faceret nec etiam audire verba tua vellet, sed contemneret, quem horum gravius ferres et verberares, utique secundum, sic in proposito. Unde ut praemisi debet quilibet fidelis audire verba Dei diligenter ne pereat, quia Deus dicit per Ps.: Ipsi vero non cognoverunt vias meas, quibus iuravi etc., si id est non introibunt in requiem meam.^[5] Secundo verbum Dei audiri debet memoriae commendando. Unde Bernardus: Verbum Dei audientibus tria sunt necessaria, scilicet voluntas audiendi, studium intelligendi, diligentia retinendi. Ideoque Gregorius in homilia VIII. dicit sic: Verba Dei, quae aure percipitis, mente retinete! Cibus enim mentis est verbum Dei et quasi acceptus cibus stomacho languente reiicitur, quando auditus sermo in ventre memoriae non tenetur, sed quisquis alimenta non retinet huius profecto vita desperatur. Aeternae ergo mortis periculum formidate, si cibum sanctae exhortationis non accipitis, si verba vitae, id est alimenta iustitiae in memoria non tenetis. Haec Gregorius. O terribile verbum! Sed dicit: Numquid homo omnis, qui non retinet verba praedicationis est in periculo aeternae mortis. Respondetur, quod dummodo homo facit, quod in se est recordando saltem aliquorum, quae praedicata sunt licet non omnium, non est in periculo. Verba ergo praedicta Gregorii intelligenda sunt cum moderatione, scilicet quod homo est in periculo quando ex contemptu non vult retinere verbum Dei, ut patebit infra. Tertio verbum Dei audiri debet operae implendo. Nam Lu. XI. Christus dicit: Beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt^[6] etc. Beda. Hi verbum Dei audiunt et custodiunt, qui audientes aure recondunt mente et operae implent et hi beati, quia vitam aeternam exinde possidebunt. Ut enim dicitur Ro. II.: Non auditores tantum legis sunt iusti apud Deum, sed factores.^[7] Exemplum secundum Lyram ponitur, quod qui auditor est tantum verbi et non factor. Similis est illi, qui medicum attente audit, sed nil facit eorum, quae medicus dicit vel mandat. Ex I. Eth. haec accipiuntur et sic aegrotus numquam sanatur. Sic in proposito. Quarto verbum Dei audiri debet devotissime reverendo. Quare autem debeat multum revereri verbum Dei plures rationes sunt.
·      Primo propter Dei in verbo praesentiam.
·      Secundo propter verbi comparationem ad Eucharistiam.
·      Tertio propter reverendam sanctimoniam. (M)
Primo propter Dei praesentiam, scilicet in verbo. Ipse enim Deus dat verbum in os praedicantis. Iere. I.: Ecce dedi verba mea in ore tuo.^[8] Item ipse Deus praesens adest et loquitur. Exo. IV.: Ego ero in ore tuo doceboque quid loquaris.^[9] Bernardus: Dum Scriptura legitur vel auditur Deus loquitur animae. Dum autem anima orat ipsa Deum alloquitur. Ideoque dum homo audiens verbum in corde suscipit Deum concipit per verbum secundum gratiam. Propterea sicut Beata Virgo maxima reverentia suscepit Christum, sic debet et homo maxima reverentia verbum suscipere in corde concipiendo. Secundo propter verbi comparationem ad Eucharistiam, quia non minus reverendum est verbum Dei, quam corpus Christi. Sicut testatur Augustinus in sermone, qui incipit „Ante aliquot dies” et dicta eius scripta sunt I. q. I. c. „Interrogo”, ubi textus dicit sic: Interrogo vos fratres vel sorores, dicite mihi, quid plus videtur vobis corpus Christi, an verbum Christi. Si verum vultis respondere. Hoc dicere debetis, quod non sit minus verbum Dei, quam corpus Christi. Et ideo quanta sollicitudine observamus, quando corpus Christi nobis ministratur, ut nihil ex ipso de manibus nostris in terram cadat, tanta sollicitudine observemus, ne verbum Dei, quod nobis erogatur, dum aliud aut cogitamus aut loquimur de corde puro depereat, quia non minus erit reus, qui verbum Dei negligenter audierit, quam ille, qui corpus Christi sua negligentia in terram cadere permiserit. Haec Augustinus ibi. Sed qualiter sint haec intelligenda Archidiaconus super hoc c. dicit et alii, quod comparatio corporis Christi et verbi praedicati non fit respectu, scilicet dignitatis et excellentiae, quo ad se, sed respectu efficaciae, quo ad nos nam licet Eucharistia maior sit dignitate. Tamen praedicatio plures convertit et plus facit compungi homines ita, ut omnia peccata per eam tollantur, sed per corpus Christi tantum venialia tolluntur de conse. dist. II. „Iteratur”, ut haec dicit Glossa super hoc c. Ad id exemplum: aurum pretiosius est quam aqua, tamen aqua plus valet ad mundandum sordes, quam aurum, sic est in proposito. Ecce ergo o homo adverte terribile dictum Augustini dicentis ubi supra: Non minus reus erit, qui verbum Dei Glossa ibidem id quod verbo significatur vel per verbum concipitur hoc est ipsum Deum negligenter audierit, quam qui corpus Christi sua negligentia in terram cadere permiserit. Uterque enim per negligentiam ipsum Christum Deum offendit. (N)
Tertio verbum Dei debet audiri devotissima reverentia propter sanctimoniam. Si enim reliquiae sanctorum sunt venerandae secundum Augustinum I. De civitate Dei eo, quod dum viverent Spiritus Sanctus in illis manens operabatur, multo magis debemus revereri verba Christi, quae processerunt de corde Christi ubi habitavit plenitudo deitatis. In quibus verbis manet Spiritus Sanctus et in cor nostrum per verbum susceptum infunditur. Proinde secundum Ludolphum libro Vitae Christi aliosque tale ponitur exemplum: Si quis tibi o homo daret particulam vestis Christi, quam portavit et Virgo Mater eius fecerat, nonne cum magna reverentia susciperes utique? Item posito casu, quod esset aliqua gemma, quam Christus in ore gestasset omnibus annis, quibus praedicavit. Nonne si tibi talis gemma posset dari quanta reverentia susciperes? Pretia adhuc maiori reverentia susciperes si quis posset dare tibi guttam sanguinis Christi, qui in intimo cordis Christi stetit et inde effluxit in cruce. Sic libentissime et cum maxima reverentia debes suscipere verbum Dei, quia stetit in corde Christi et processit inde ad eius os benedictum et inde ad Sacram Scripturam traditum est in libris. Unde ut docet Henricus de Gandavio in quodlibetis suis: liber continens verba Christi debet revereri devote, nam et Ecclesia statuit librum evangelii devote osculari a sacerdote post lectum evangelium. Legitur etiam, quod sanctus Franciscus mandavit fratribus, ut cedulas verba sacra et nomen Christi continentes honorabili loco ponerent. O ergo tu Christiane disce audire verba Dei reverenter praedictis modis! (O)
Circa secundum de obligatione aliqua quaeruntur. Primo quaeritur utrum obligenter homines necessario ad audiendum verbum Dei saltem in die festo ita, quod si quis obmittat, peccet mortaliter, an non? Ad hoc recolligendo doctorum dictamina respondetur distinguendo, quia aliqui sunt homines, qui sciunt necessaria ad salutem. Alii autem sunt, qui nesciunt. De his, qui sciunt necessaria dicendum secundum Antoninus Florentinus in Summa theologica parte II. tit. IX. c. XI., quod non audire praedicationem etiam ex negligentia et in die festo vel alias dum praedicatur quamvis sit malum tamen non est peccatum mortale absolute et simpliciter. Sed non audire ex contemptu est peccatum mortale. Et huius ratio, quia unusquisque tenetur non contemnere sed potius desiderare ea, quae sunt ad salutem necessaria. Sed verbum Dei per maxime noscitur esse necessarium ad salutem, ut testatur Innocentius extra de Officio iudicis ordinarii c. „Inter cetera”. Ideoque sicut signum mortis corporalis est cibum corporalem non percipere ita verbum Dei, quod est cibus animae contemnere signum est mortis aeterne ut supra dictum est per Gregorium. Denique de his loquendo, qui ignorant necessaria ad salutem tales secundum Raimundum tit. de fer. et fratrem Angelum in sua sum. aliosque debent insistere videlicet praedicationi secundum indigentiam omni tempore audiendo dum bene poterunt vel saltem per aliquem alium modum addiscere ea, quae necessaria sunt sibi ad salutem praesertim aut in die festo in quo commodius possunt talia et debent audire si est, qui praedicet. Si autem talis obmittit audire praedicationem licet non semper mortaliter in hoc peccat. Tamen si ex contemptu vel cum scandalo aliorum hoc facit peccat mortaliter et potest etiam excommunicari. De conse. dist. I.: Sacerdote, scilicet propter contemptum vel scandalum alias non. Haec autem necessaria ad salutem addiscenda sunt articuli fidei praecepta Dei et naturalia, poenitentiae verae actio, scilicet contritionis, confessionis et satisfactionis modis et huiusmodi. Unde dicit apostolus I. Corin. IV.: Ignorans ignorabitur.^[10] Et secundum Richardum super II. dist. XXII.: Ignorantia crassa et supina, scilicet cum quis negligit scire talia necessaria non excusat hominem a mortali. Ad haec ratio, quia generalis regula theologica est, quod quicumque exponit se periculo peccati mortalis scienter, peccat mortaliter. Unde quilibet tenetur quantum potest pericula animae suae evitare, quia scribitur Ecci. III.: Qui amat periculum, peribit in illo^[11]. Sed qui negligit audire verbum Dei in praedicatione, nisi per alium modum addiscat ea, quae sunt salutis necessaria periculo se peccati mortalis et damnationis animae exponit, scilicet per ignorantiam, quae est nutrix omnium vitiorum, ut dicit Isidorus: ergo tenetur homo ignarus, ut non negligat addiscere sibi necessaria vel per praedicationem vel per alium modum probatur I. q. I. „Interrogo”. (P)
Secundo quaeritur, cur Ecclesia non praecepit omnibus expresse saltem in festo audire divinum verbum sicut praecepit missas cum sit tam necessarium audire verbum divinum et maioris utilitatis, quam missas audire utsi supra. Respondetur, quod potissima ratio inter alias haec est, quia pastores, qui habent curam animarum tenentur ex praecepto Ecclesiae populo suo praedicare vel per seipsos vel per alios, ut patet extra de Officio iudicis ordinarii c. „Inter cetera”: Idcirco etiam populi eodem praecepto pro loco et tempore debent praedicationes audire eorum. Unde de conse. di. I. c. „Sacerdote concilium” dicit sic: Sacerdote verbum Dei in Ecclesia faciente, si quis egressus fuerit de auditorio excommunicetur, ubi Glossa dicit, quod debet intelligi quando homo facit hoc comtemnens. Item Antonius Florus, ubi supra dicit, quod ex hoc solo, quod quis non audit praedicationem etiam ex negligentia quamvis male faciat, non tamen debet excommunicari, quia ex communicatio non debet fieri, nisi pro peccato mortali XI. q. III. Nemo episcoporum sed talis non peccat mortaliter, nisi ex contemptu egrediatur de sermone vel cum aliorum scandalo, tunc enim venit excommunicandus, aliis non, ut dicit frater Angelus. (Q)
Tertio quaeritur, quales homines dinoscuntur ex contemptu non audire verbum Dei. Notandum est secundum Richardum in quodlibet I. q. XIX. et post eum secundum fratrem Angelum in su. de fer., quod contemptus est duplex. Unde verus diciter alter interpretativus, quem vocat, scilicet quando sine aliqua causa legitima ad non audiendum verbum vel missam in festis assuefacit. Unde quattuor genera hominum dinoscuntur ex contemptu non audire verbum Dei et sic mortaliter peccare. Primum est eorum, qui nolunt audire ex vero contemptu. Secundum est eorum, qui obmittunt audire sine causa rationabili in festo ex consuetudine, si enim obmittit, quis ex causa rationabili in festo nullum est peccatum. Si autem sine causa rationabili, puta ex pigritia vel alia passione aut causa non rationabili, si tamen ad hoc non est assuetus veniale est, quod si ducit in consuetudinem et sic ex consuetudine semper solet obmittere mortale videtur et dignus est talis excommunicatione. Ad quod facit Glossa super c. „Omnes fideles” et textus XXV. dist. § alius ea demum. Tertium genus est eorum, qui cum scandalo obmittunt in festo audire verbum Dei vel cum scandalo egrediuntur de sermone, út supra patuit. Quartum est eorum, qui nesciunt necessaria ad salutem et adhuc toto anno nolunt aliquibus saltem festis sermonem audire sine causa et impedimento rationabili. Quarto quaeritur, quid de ruralibus et in montibus habitantibus vel in castris finitimis inimicorum saracenorum et huiusmodi, quibus difficile esset verbum Dei audire sicut et missas etc. Respondetur secundum doctores, quod dummodo legitimum obstat impedimentum, vel verisimiliter timetur periculum talium, scilicet castrorum excusantur ab auditione praedicationis et missae. Non tamen excusantur huiusmodi pro loco et tempore addiscere per aliquam viam, quae sunt secundum statum suum eis necessaria ad salutem, ut patet per Alexandrem de Hales: Nec insuper excusantur eorum curati, si non docent eos talia, quia ad hoc tenentur XXXVI. dist. §. „Ecce ibi” et XVI. q. I. c. „Adiicimus” et Extra de Officio iudicis ordinarii c. „Inter cetera”. O ergo homo Christiane ex praedictis adverte, quam fortiter obligaris ad verbum Dei audiendum! Noli ergo obmittere ne peccando damneris! Sed potius recogita multiplicem fructum verbi Dei, ut inducaris ad audiendum de quo sequitur! (R)
Circa tertium de fructibus audientiae verbi Dei. Notandum, quod secundum doctorem et Scripturas recolligendo multi sunt fructus et utilitates verbi Dei. Prima utilitas vel fructus dicitur animae vivificatio. Nam anima per peccatum moritur Ezech. XVIII.: Anima, quae peccaverit ipsa morietur.^[12] Sed per verbum Dei vivificatur. Ideo Christus dixit Ioh. VI.: Verba, quae locutus sum vobis spiritus et vita sunt.^[13] Et eiusdem V.: Venit hora et nunc est quando mortui, scilicet in peccatis audient vocem Filii Dei et qui audi, scilicet suscipiendo per fidem vivent.^[14] Secunda dicitur beatificatio scilicet in spe in praesenti et tandem in re in futuro. Lu. XI.: Beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt^[15] etc. Tertia dicitur cordis conversio. Heb. IV.: Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisionem animae et spiritus^[16], quia ut dicit autor de spiritu et anima. In hac divisione id quod est animale, id est carnale remanet in imo sub dominio rationis spiritus autem, id est rationis pars superior elevatur in Deum et adhaeret Deo. Unde et Ps.: Lex Domini immaculata convertens animas.^[17] Nimirum totus mundus per verbum praedicatum est ad Deum conversus. Legitur in Vita sanctorum patrum Iohannem abbatem dixisse: Quid durius lapide, quid mollius aqua et tamen gutta saepe cadendo lapidem cavat. Sic verbum Dei saepe auditum cor penetrat et aperit ad Dei timorem et amorem. Quarta dicitur delectatio. Delectat enim verbum Dei bonas animas, quia qui aliquem amat delectabiliter loquitur cum illo et audit verba eius ac in colloquio laetatur. Sic qui Deum vere amat, delectatur in verbo eius. Ioh. VIII.: Qui ex Deo est, verba Dei audit.^[18] Ideo Ps.: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super mel^[19] etc! Exemplum de Magdalena, quae saturari non poterat audiendo verba Christi. Quinta dicitur emundatio Ioh. XV.: Iam vos mundi estis propter sermonem, quoniam locutus sum vobis.^[20] (S)
Ad id exemplum legitur in Vita sanctorum patrum li. IV. c. VI. quidam frater dixit seni: quidquid audio de Scripturis, nihil retineo, sed obliviscor. Erant ibi duae ollae. Senex dixit: Mitte in unum vas istud aquam et effunde! Fecit ille sic dixit: Iterum fac sic! Et cum saepius fecisset, dixit senex: Affer iam utraque vasa et vide, quod eorum mundius sit! Respondit in quo aquam misi. At ille. Sic est de his, qui audiunt verbum Dei, quamvis nil remaneat tamen plus mundantur. Sexta dicitur fecundatio. Unde Isa. LV.: Quemadmodum imber et nix descendit de caelo inebriat terram et germinare facit, sic erit verbum meum.^[21] Notantur imbri et nivi comparatur, quia verbum Dei dupliciter fecundat homines. Uno modo in seipsos fructum salutis germinando per verbum auditum et mente reconditum ac impletum et propterea imbri comparatur. Imber enim ab inebriando dicitur, quia inebriat terram pluviae vi repentina ad germinandum, ut dicitur in Catholicon: Alio modo fecundat verbum Dei hominem etiam in aliis per exemplum bonum, quia cum proximi vident viros notabiles et cives currere ad verbum Dei audiendum, eorum exemplo et illi provocantur. Sicque fit, quod illi, qui bonum exenim praebuerunt istis fecundantur meritis. Iuxta illud dictum Caesarii: quotquot hominibus bonum exemplum salutis praebueris cum tot et pro tot in caelo gaudia possidebis. Et hoc significatur per nivem, quae nitet candore, scilicet exemplaritatis et fecundat terras multum pro uberiori fructum seminis, ut patet in Catholicon.
Septima dicitur gratiosa Dei inhabitatio. Ioh. XIV.: Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus.^[22] Octava dicitur hostium contritio. Nam Eph. VI. dicit Apostolus: assumite gladium spiritus, quod est verbum Dei^[23]. Sic enim vincuntur hostes gladio et capita amputantur illorum. Sic verbo Dei devincuntur daemones et capitalia vitia amputantur utsi in exemplo Christi a diabolo temptati. Mat. IV. De gula et de vana gloria et avaritia verba Dei scripta, scilicet eidem obiecit et sic eum devicit. Sic et tu homo fac, quando temptaris recurre ad verbum Dei et sic vincere poteris. Unde Prover. XX.: Omnis sermo Dei igneusignitus[24]eus  clypeus est sperantibus in se.^[25] (T)
Exemplum recolligendo ex narratione Iacobi de Vvitriaco et sancti Vincentii. de Vvalentia. aliorumque referamus, quod vidit quidam sanctus in sermone diabolum innumerabiles pixides habere e quibus, scilicet ungebat aliquibus aures aliis oculos, aliis ora, aliis pectus, aliis bursas illorum, quidam etiam visi sunt, qui post sermonem festinabant ad confessionem peccatorum solutis catenis, quibus collo impositis per daemones retrahebantur. Sed plurimi ligati tenebantur. Unde adiuratus daemon quid sic faceret. Respondit, quod exquo videret, quia in praedicatione multae animae convertuntur et sic daemones vincuntur. Ideo laboraret, ut aliquibus aures ungat ad adiendum, scilicet potius fabulas inibi mutuas a consedentibus quam verbum Dei. Aliis ungeret oculos ad obdormiendum. Alii s ora, ne videlicet confiterentur peccatam. Aliis pectus, ne corde crederent et contererent. Aliis bursas, ne ad satisfaciendum inducerentur. Illi autem, qui videbantur catenati et soluti significarercarent peccatores paenitentes, quos a confessione daemones non poterant retrahere. Alii autem plurimi licet in sermone compuncti et proponentes confiteri, tamen retrahebantur. Nona dicitur illuminatio Ps.: Declaratio sermonum tuorum illuminat et intellectum dat parvulis^[26], scilicet ut sciant salvari. Decima dicitur salvatio Iac. I.: in mansuetudine suscipite insitum verbum, quod potest salvare animas vestras.^[27] O ergo verbum Dei benedictum! O salvificum bonum! Ad ipsum itaque omnes invito venite et audite cunctis una cum Iesu clamo dicente: Qui habet aures audiendi audiat^[28], ut sic omnes adquirant gratiam et tandem gloriam! Amen.

---