[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis

Sermo XL.]

 

Dominica sexagesimae
Sermo primus super evangelio pro simplicibus
 
Cum turba plurima conveniret et de civitatibus properarent ad Iesum dixit per similitudinem^[1]. Exiit, qui seminat, seminare semen suum^[2]. Lu. VIII. et in evangelio hodierno (L)

 

Hodie Sancta Ecclesia in officio matutino legit historiam, quomodo propter peccatam hominum Deus diluvio delevit omnes homines et volatilia ac animalia in terra exceptis illis, qui remanserunt salvati in archa Noae. Ut homines peccatores audientes quantum Deus detestatur peccatum eo, quod propter ipsum, scilicet peccatum carnale totum mundum destruxit perterreantur ad poenitentiam moveantur. Et quia ad veram conversionem poenitentiam multum prodest audire verba Dei, ideo legitur hoc evangelium de semine verbi Dei post evangelium praecedentis Dominicae, quo Deus vocasse, scilicet hominem ad laborandum per poenitentiam et opera bona in vinea, id est Ecclesia refertur, ut sciamus, quia paenitentes tamquam in vinea Domini laborantes indigent pane verbi Dei, qui reficiantur convertenturque in labore huius vitae et possint pervenire ad praemium vitae aeternae. Unde dicit evangelium.
In illo tempore, cum turba plurima conveniret et de civitatibus properarent ad Iesum, dixit per similitudinem. Exiit, qui seminat seminare semen suum et dum seminat aliud cecidit secus viam et conculcatum est et volucres caeli comederunt illud. Et aliud cecidit supra terram et natum aruit, quia non habebat humorem et aliud cecidit inter spinas et similis exortae spinae suffocaverunt illud. Et aliud cecidit in terram bonam, et ortum fecit fructum centuplum. Haec dicens clamabat. Qui habet aures audiendi, audiat. Interrogabant autem eum discipuli eius, quae esset haec parabola. Quibus ipse dixit: Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, ceteris autem in parabolis: ut videntes non videant, et audientes non intelligant. Est autem haec parabola: Semen est verbum Dei. Quod autem secus viam, hii sunt qui audiunt. Deinde venit diabolus, et tollit verbum de corde eorum, ne credentes salvi fiant. Nam qui supra petram, qui cum audierint, cum gaudio suscipiunt verbum, et hii radices non habent, quia ad tempus credunt et in tempore temptationis recedunt. Quod autem in spinis cecidit, hii sunt, qui audierunt et a sollicitudinibus et divitiis et voluptatibus vitae euntes, suffocantur, et non afferunt fructum. Quod autem in terram bonam hii sunt, qui in corde bono et optimo audientes verbum retinent et fructum afferunt in patientia. Lu. VIII.^[3] In hoc sacro evangelio tria praecipua mysteria continentur in summa.
·      Primum dicitur Christi amorosa praedicatio.
·      Secundum dicitur verbi Dei gratiosa disseminatio.
·      Tertium dicitur eiusdem verbi virtuosa designatio.
Circa primum mysterium de ista praedicatione Christi amorosa. Notandum, quod quam maximo amore Christus fervens ad salutem hominum praedicaverit hoc sacrum evangelium innuit cum dicit in illo tempore. Sed quo tempore hoc Christus praedicavit, Guillermus et doctores dicunt, quod anno aetatis suae XXXI et postquam ceperat praedicare publice anno II praedicationis prima die mensis Aprilis. Et tunc ex magno zelo animas lucrandi iter faciebat per civitates et castella praedicans regnum Dei et XII discipuli erant cum illo, ut dicit Lu. ubi supra. Et multae mulieres, quae curatae erant ab infirmitatibus et malignis spiritibus^[4] et quaeque ministrabant Christo et discipulis de facultatibus suis.^[5] Et secundum Matth.: Exivit Iesus secus mare Galileae et cum plurima turba convenirent ad eum ita, ut prae multitudine ne comprimeretur Christus ascendit in naviculam et sederet. Omnis autem turba stabat in litore. Ac si praedicavit eis, quod sequitur: exiit, qui seminat etc.^[6] Ecce ergo quantum amore habebat ad praedicandum, quia non solum in civitatibus sed et in campis et maritimis praedicabat. Sed heu, quia ut dicit evangelium: turba, scilicet communis populi properabat ad praedicationem Christi. Non divites, non potentes sicut et hodie videmus fieri, quia pauci potentes vel divites et raro vadunt ad sermonem verbi Dei. Quare hoc, nisi quia ut Augustinus dicit: Principes – inquit – et reges de quanto altiores de tanto ad malum proniores et per cns ad salubria segniores. Sed quid erit illis in futuro Isidorus De summo bono li. IV. audiant dicentem: De quanto – inquit – principes sunt hic nitidiores in purpura regali de tanto, si male vivunt, erunt despectiores in flamma Gehennali. (M)
Sed ad propositum iuxta sacrum evangelium occurrunt aliquae quaestiones hic declarandae.
·      Prima de parabolae propositione.
·      Secunda de exeunte seminatore.
·      Tertia de congruenti Christi comparatione.
Prima quaestio de parabolica propositione est. Quare Christus turbis simplicibus noluit res divinas proponere per apertam veritatem, sed sub parabolis et similitudinibus. Nam dicit evangelium: Cum turba plurima conveniret etc.^[7] Dixit per similitudinem. Nonne huiusmodi simplicibus melius esset loqui per apertam veritatem? Respondetur secundum doctores praecipue Thomam I. parte q. I., quod praecipue rationes sunt tres. Primam ex parte bonorum accipiamus, ut scilicet bonos et studiosos ad spiritualem intelligentiam alliceret, quia in obscuris magis solent se homines exercitare et manifesta nonnumquam spernere et sic eo melius simplices et rudes homines facilius per exempla docentur, et melius capientes in memoria retinent. Quia ut dicitur III. De anima: oportet intelligentem fantasmata speculari. Proinde ut dicitur Mar. IV.: Christus talibus multibus parabola loquebatur verbum eis prout poterant audire^[8], scilicet ad intelligendum sine parabolis autem non loquabatur eis. Seorsum autem omnia differebat discipulis, scilicet quae interrogabant secundum Hieronymum. Et sic praedixerat de Christo Ps. loquens in persona eius: aperiam in parabolis os meum, loquar propositiones ab initio.^[9] Secunda ratio ex parte malorum ut scilicet indignis veritas celaretur. Sicut ipsemet testatur in hoc evangelio dicit discipulis dignis: Vobis datum est nosse mysterium regni Dei, ceteris autem in parabolis, ut videntes (Theophilus), id est videre se vel intelligere putantes per superbia, non videant, scilicet veraciter et audientes non intelligant.^[10] Ad id exemplum ponit Chrysostomus homilia XVIII. dicens: Qui sanctum dat canibus, canes non sanctificat, et qui margaritas dat porcis, porci ex margaritis non nutriuntur, sed econverso canes sanctum inquinant, et porci margaritas confringunt vel sordidant. Ita si hominibus malis et indignis caelestia mysteria tradideris, illos non illuminant, sed ipsi blasphemando veritatis mysteria coinquinant. Haec ille. Hoc videmus, quod cum quis bonus homo in taberna positis loquitur aliqua salubria illi irrident talia. Nam et se mutuo baptisant vino. Tertia ratio ex augmentatione meritorum, quia si veritates divinas Christus clare posuisset non esset tantus labor in studendo et inquirendo veritates Scripturae. Sed quia postiae sunt in figuris, oportet nos laborare, ut intelligamus et sic thesaurum sapientiae quasi fodiendo inveniamus ac maiora merita adquiramus. Nam inter alia merita magni meriti est scrutari Scripturas et audire verbi Dei ad secreta mysteria fidei. Ideo David in Ps. dicit: Beati, qui scrutantur testimonia tua, in toto corde exquirunt eam^[11] Beati inquam scilicet hic in spe per gratiam et in futuro per gloriam. O ergo homo scito, quod magnum meritum habebis audiendo verba Dei et interrogando ac studendo necessaria tuae salutis! (N)
Secundo itaque quaeritur de exeunte seminatore de quo dicit evangelium: Exiit, qui seminat seminare semen suum.^[12] Quis est iste seminator agricola. Respondet Beda dicens: satorem istum nullum melius, quam Filium Dei intelligere possumus, qui se sinu patris exiens venit in hunc mundum, scilicet per incarnationem. Unde Ioh. XVI.: Exivi a Patre et veni in mundum^[13]. Item secundo ex utero Virginis Matris exiit per nativitatem seminare verbum praedicationis per mundum. Ac tertio de mundo exiit ad crucis patibulum per mortem, et sic exiit pluries seminare semen panis caelestis, scilicet verbi Dei. Quaestio tertia unde congruit Christum assimilari agricolae semen seminanti. Notandum, quod pluribus rationibus. Primo quia agricola seminans humiliter induit, scilicet vilibus vestimentis et ut plurimum incedit pedibus nudis. Sic Christus vilitatem mortalis nostrae carnis induit et nudis pedibus incessit quamdiu vixit. Unde Iere. XIV.: Quasi colonus futurus es in terra.^[14] Secundo quia agricola sator ex labore multo calles habet in manibus et pedibus per callem enim huiusmodi laborasse cognoscitur. Sic Christus cicatrices vulnerum in manibus et pedibus et insuper latere habes, quas suscepit in labore passionis nostraeque redemptionis. Tertio quia sicut agricola multimode sudat in labore et fatigatur. Sic Christus tota vita pro nobis sudavit laborando et fatigatus fuit usque ad mortem. Unde Augustinus Libro contra quinque hereses in persona Christi dicit: Cum esses inimicus patri meo reconciliavi te per me, scilicet o homo ecce quantum amavi te. Laboravi, sudavi pro te caput meum spinis opposui, manus meas clavi perforaverunt, lancea latus meum aperuit, sanguinem meum fudi, animam posui, ut coniungerem te mihi. Et tu divideris a me. Haec ille. O peccator reama Christum et age poenitentiam ne labor Christi frustretur in te per tua peccata! (O)
Quarto quia agricola libenter laborat in seminando, ut tandem gaudeat in metendo et fructu colligendo. Unde Augustinus dicit: Qui non laborat in semine, non gaudebit in messe et per contrarium. Qui laborat in seminando gaudebit in fructu colligendo. Iuxta illud Ps.: Euntes ibant et flebant mittentes semina sua. Venientes autem venient cum exsultatione, portantes manipulos suos^[15] etc. Sic Christus in praesenti seminando in cordibus fidelium et omnium hominum verba Dei laborat per suos praedicatores et laboravit per seipsum in vita ista praedicando, ut tamquam bonus agricola habeat metere et fructus colligere in caelum. Nam primo metet in hora mortis et tandem in fine mundi omnes videlicet homines Apoc. XIV.: Mitte falcem tuam et mete! Quia – inquit – venit hora, ut metatur^[16] etc. Secundo stipula excutietur, scilicet durae sententiae et ventilabit separando grana, id est electos a paleis et ceteris hominibus, id est a reprobis et infidelibus. Item tertio bona, scilicet grana tritici colliget in horrea gaudens, sed comburet paleas et stramina tamquam inutilia, bestiis animalibusque calcanda et comedenda tradet. Sic Christus, ut dicitur Lu. III.: Cuius ventilabrum in manu eius et purgabit aream suam et congregabit triticum in horreum suum paleas vero comburet igni inextinguibili.^[17] Haec ibi. Ac suo modo stramina, id est infideles et reprobos daemonibus calcanda et mordenda tradet. Eruntque tamquam fetidissimi fimi in Inferno positi. Vae ergo vae peccatoribus! Age carissimi poenitentiam, ne pereas! (P)
Circa secundum de verbi Dei gratiosa et piissima disseminatione, quia dicit evangelium, quod dum seminat aliud cecidit secus viam aliud supra petram et sic aliis. Mira quippe Dei et Domini Iesu pietas et gratia largiflua in hoc apparet, quod sic seminavit verbum Dei, ut non solum caderet in terram bonam, sed etiam iuxta viam et inter spinas cum bene sciret tamquam optimus agricola, quia non fructificaret semen, nisi in terra bona. Nam alii agricolae hoc praecavent quantum possunt. Pro cuius intellectu clariori notandum est, quod Christus in hoc evangelio dicit semen verbi Dei sic seminasse ex pietate quidem et amore divino, ut caderet in quadruplici terra hoc est in quattuor generum hominum corda quatinus nullus posset se excusare in eo, quod damnaretur pro defectu verbi Dei. Quia ut scribitur Iac. I.: Deus omnibus dat sapientiam verbi Dei affluenter^[18], scilicet quantum est ex sua caritate. Sed quod non omnes ex verbo Dei proficiunt hominum culpa est. Sicut exempli gratia videmus, quod idem sol aequaliter omnibus influit suos radios et splendorem ac virtutem calefactivam. Et tamen aliqua ex huiusmodi radiis solis ex siccantur vel arescunt, ut fenilia, aliqua ut cera oleum et pingua aliqua autem indurescunt, ut lutum et huiusmodi. Sed hoc unde est non a sole, qui unus est et uniformiter agit in inferiora, sed hoc est ex parte creaturarum recipientium influentiam solis, ubi pro diversitate talium effectuum reperitur diversitas dispositionum. Sicut enim lux descendens aequaliter super tres tabulas unam auream, aliam argenteam, tertiam ligneam. Ille tres tabulae non aequaliter recipiunt lucem. Sic Deus quantum est de se aequaliter dat omnibus gratiam in verbo praedicationis vel lectionis illuminando mentem. Sed quod homo non habet gratiam nec convertitur sua culpa est, quia non recipit, ne se disponit ad recipiendum faciendo, quod in se est et ideo iuste damnatur, ut patet per sanctum Thomam III. Contra gentiles c. CLIII. et concorditer doctores. Suo modo videmus in praedicatione, quod aliqui peccatores audientes Dei verbum compunguntur ad fletum pro peccatis. Alii minime aliqui etiam audientes praedicari de gaudiis caelestibus laetantur, quod Deus tanta bona daturus est iustis, quae et ipsi sperant consequi. Alii contristantur, quod per peccata sua talia bona amiserunt et poenas demeruerunt. Alii despiciunt praedicantem, quare haec, nisi ex ipsorum audientium varia dispositione, quoniam aliqui ideo vadunt ad praedicationem, ut se recognoscant et discant vitare peccata. Alii ut praedicatorem in verbis notare possint etc.^[19] (Q)
Ad propositum ergo in evangelio dicit Salvator parabolice, quod semen cecidit in quattuor genera terrarum significantia, quattuor genera hominum et non fructificavit nisi in quarto. Primo quidem cecidit in terram secus viam, hoc significat corda malorum Christianorum, qui non sunt in via praeceptorum Dei, sed secus viam, quia fidem Christi habent, sed non opera eo, quod vivunt in peccatis, ut sunt luxuriosi et omnes vitiosi. In talibus volucres caeli, id est daemones in aere habitantes perambulando conculcant verbum Dei, id est contemptui faciunt per hominem ipsum et sic tollunt ne illi salvi fiant per poenitentiam agendam. Secundo inquit cecidit aliud supra petram, hoc significat cor durum lapideum in peccatis obduratione, tales audientes Dei benignitatem suscipiunt verbum cum gaudio et quandoque spe veniae compunguntur, sed quia carent humilitatis profunde radice nec habent sufficientem humorem gratiae propter superbiam cordis superveniente temptatione vincuntur et ad pristina vitia revertuntur post compunctionem. Tertio aliud cecidit inter spinas et huiusmodi significantur avari divites et carnales in quibus suffocatur verbum per sollicitudines et voluptates vitae nec fructificant. Ecce ergo patet, quod praedicta tria genera hominum licet quotidie, currant ad praedicationem tamen fructum salutis non adquirunt ex malitia sua. (R)
Sed quaestio occurrit quomodo per spinas designavit Christus divitias, cum ille pungant. Iste delectent. Respondetur secundum Gregorium et doctores, quod ideo quia sicut spinae licet sub flore pungant et cruentant se amplectentem. Sic divitiae sub flore vel foliis mundane gloriae conscientiam pungunt et inflicto vulnere peccati cruentant. Item quia sicut inter spinas serpens latitat et spinis exardescit ignis vehementius, sic cupiditas divitiarum habet in diaboli laqueum et materiam ignis infernalis. Unde I. Thim. VI.: Qui volunt divites fieri, incidunt in laqueum diaboli et in desideria, quae mergunt in interitum.^[20] O ergo avari paenitemini ad verbum Dei! Quarto dicit evangelium, quod aliud semen cecidit in terram bonam et fructum fecit abundantissimum, et hoc significat bonos verbum Dei devote audientes et observantes ad fructum aeternae beatitudinis quia ut testatur Salvator de eadem parabola loquens Marci. IV.^[21] verbum Dei devote auditum et observatum facit in quibusdam fructum tricesimum, ut in coniugatis, in aliis autem sexagesimum, ut in viduis, in aliis autem centesimum, ut in virginibus secundum Glossam. O ergo vere benedictum verbum Dei! O quantum deberet amari ab omnibus! (S)
Circa tertium principale scilicet de virtuositate verbi Dei, quod in evangelio designatur, dum comparatur semini, quod est virtuosum. Quaestio occurrit, quare Christus assimilavit verbum Dei sato semini et econverso semen satum verbo Deo. Respondetur, quod pluribus rationibus quas tradunt doctores theologi.
·      Primo ratione terrenae respositionis.
·      Secundo ratione caelicae influxionis.
·      Tertio ratione partitivae victitationis.
·      Quarto ratione efficaciae suae virtutis.
Primo inquam ratione terrenae repositionis. Nam semen in terrae visceribus reponitur et occultatur, sic verbum Dei in corde visceroso terreni hominis reponitur et conditur et sic in profundo memoriae servatur ne pereat, sed fructificet. Ps. In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccare tibi.^[22] Secundo ratione influxionis caelestis. Nam nisi sidera caelestia influant irrigando vel rorando semina non crescunt. Sic nec verbum Dei, nisi influat gratia superna Dei in corde hominis quamvis auditum et retentum non frutificat, ut dicit Gregorius. Propter quod in principio sermonis solemus gratiam Dei per Beatam Virginem implorare. Tertio ratione partitionis. Nam seminator seminis de parte vivit hoc anno et de parte altera in sequenti anno. Sic verbum Dei vivificat et nutrit animam partim in praesenti, scilicet per gratiam Dei et tandem in futuro per gloriam aeternam, ubi videbit oculis mentis faciem Dei et veritatem deitatis Christi, quam hic audivit in praedicatione. (T)
Exenim refert Arnoldus tractans illud Matth. XIX.: Omnis, qui reliquerit, quod quidam paganus princeps cum audisset praedicare a quodam episcopo haec verba. Omnis, qui reliquerit patrem etc. Propter me centuplum accipiet et vitam aeternam possidebit, quaesivit episcopum, quis diceret haec. Episcopus respondit: Dominus noster Christus dicit haec. Statim paganus omnia sua pro Deo distribuit et baptisari se fecit ac postea cito decessit. Tunc filii illius pagani in iuditio super episcopum convenerunt paterna bona postulans. Adeo quod patet eorum nil secundum promissum accepisset. Coactus episcopus respondit: Ego probare possum, quod secundum veritatem verbi Dei nostri centuplum accepit et vitam aeternam, et coram omnibus illis stans super tumulum illius adiuravit mortuum illum, qui ilico omnibus audientibus respondit: Centuplum accepi et vitam aeternam possideo. Non credentes sepulchrum aperuerunt et in manu eius chartam reppererunt, haec eadem verba scriptis continentem. Ecce ergo veraciter vivit homo ex verbi Dei impletione etiam in futuro. (V)
Quarta ratione efficatiae virtutis, quia verbum Dei omnium, scilicet seminum virtutem in se habere probatur, quod patet quantum ad X. virtutes, quae reperiuntur in seminibus, et sic etiam in verbo Dei. Prima virtus dicitur assimilativa, quia semen simile ex simili generatur II. Phisi.: Puta ex tritico triticum, ex ordeo ordeum etc.^[23] Sic verbum Dei facit similes homines ipsi Deo Ps.: Ego dixi, dii estis et filii excelsi omnes^[24]. Unde I. q. I. c. Intra catholicam Augustinus dicit, quod sicut prius verbo imperii Dei omnia creata sunt, sic eius verbo nunc recreantur in melius. Nam verbo regnatur homo in filium Dei in baptismo, et sic verbum Dei Christus Filius Dei assimilat homines sibi faciendo filios Dei. Secunda dicitur cibativa. Nam semina habent cibare et nutrire homines et animalia, ut patet de tritico ordeo et aliis huiusmodi, sic verbum Dei cibus est animae. Mat. IV.: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei.^[25] Unde Gregorius dicit, quod sicut signum mortis est, quando quis cibum non accipit vel reiicit et non retinet. Ita aeterne mortis periculum formidare debet, qui acceptum sermonem Dei in ventre memoriae non retinet. Tertia dicitur virtus curativa, nam multa semina habent virtutem sanativam, ideoque ponuntur in medicinis et confectionibus, ut patet de semine coriandri quod valet pro capite. Et anisii pro pectore, pauperis pro somno inducendo etc.^[26] Sic verbum Dei habet sanare animam. Ps.: Misit Dominus verbum suum et sanavit eos.^[27] (X)
Exenim legitur de comite quodam lubrico, qui postquam diu in peccatis vixisset, accidit, ut semel in Ecclesia verba Dei audiret, scilicet illud Eze. XVIII.: quacumque hora ingemuerit homo amplius non reminiscor iniquitatum eius et compunctus poenitentiam egit et religionem intravit et post mortem super sepulchrum eius inventum est Scriptum litteris aureis hoc dictum Ps.: Misit Dominus verbum suum^[28] etc.
Quarta dicitur delectativa, nam quaedam semina sunt, quae delectant sapore calefaciendo et cor laetificando, ut patet de grano synapis piperis crocoque et boragine et huiusmodi. Sic verbum Dei Ps.: Ignitum eloquium tuum et servus tuus dilexit illud^[29]. Item Iere. XV.: Factum est mihi verbum tuum Domine in gaudium et laetitiam cordis mei.^[30]
Quinta dicitur expurgativa, nam sunt aliqua semina, quae expurgant stomachum hominis a superfluis nocivis, utsi de dyagridi et cathaputiae generis et huiusmodi in purgationibus dandis, sed Dei verbo purgatur anima. Ioh. XV.: Iam vos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum vobis.^[31] Sexta dicitur fructificativa, quia omnia semina habent vim, scilicet seminalem fructus plurimos faciendi. Sic verbum Dei facit fructum multum, scilicet gratiae in praesenti et tandem gloriae. Luc. XI.: Beati, qui audiunt verbum^[32] etc. (Y)
Septima dicitur generativa, nam per semina totus mundus regeneratur et renovatur continue, utsi in terraenascentibus herbis floribus et fructibus. Sic per verbum Dei a Christo et apostolis praedicatum, totus mundus idolatria et vitiis mortificatus fuit in gratia revivificatus et renatus. I. Pe. I.: Renati per verbum Dei vivi permanentis in aeternum^[33]. Octava dicitur, id est luminativa. Nam aliqua semina habent virtutem illuminandi oculos, ut semen feniculi, eufrasiae et huiusmodi. Sic verbum Dei animae oculos. Ps.: Lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen^[34] etc. Nona dicitur castificativa. Nam aliqua semina habent vim refrigerativam et castificativam, si commendantur, ut semen lactucae, petrosolii ruthae et huiusmodi sic verbum Dei animas. Exenim de Magdalena. Decima dicitur salvativa. Nam per semina conservantur ista inferiora de anno in annum germinantia. Sic per verbum Dei homo servatur ad salutem aeternam. Ioh. VIII.: Si quis sermonem meum servaverit, non gustabit mortem in æternum.^[35] (Z)
Pro finali ponamus exemplum, quod legitur in Vita Sanctorum Patrum li. II.: Abbas Paulus habuit gratiam cognoscendi cogitationes hominum saepius. Et ecce vidit aliquos ecclesiam intrantes claro animo et angelos illorum gaudentes. Unum vidit tamquam Aethiopem habentem frenum missum a daemonibus in naribus suis, qui hic inde trahebatur et angelus eius tristis a longe sequebatur Abbas coepit flere. Tandem vidit illum de ecclesia egredientem clarum angelumque gaudentem et daemones longe stantes. Interrogavit illum coram omnibus et ille confessus est, quod fuit magnus fornicarius sed in praedicatione nunc compunctus est et sic mundatus. Omnesque audientes Deum laudaverunt. Rogemus ergo Christum etc.

---