Domus sermonum compilatorium

[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis

Sermo XXXIV.]

 

Dominica quarta post octavas Epiphaniae
Sermo super avangelio

 

Simile est regnmu caelorum homini, qui seminavit bonum semen in agro suo. Matth. XIII.^[1] et in evangelio hodierno. (L)

 

 

Carissime, Christus sepius in evangelio regnum caelorum terrenis rebus comparavit et assimilavit secundum Gregorium: Ideo, ut ex his, quae animus novit, surgat ad incognita, quae non novit, et exemplo visibilium ad invisibilia rapiatur, ut ergo discamus quomodo regnum caelorum cognoscere et adipisci valeamus. Audiamus evangelium.
Textus:
In illo temopore dixit Iesus discipulis suis parabolam hanc: Simile factum est regnum cælorum homini, qui seminavit bonum semen in agro suo. Cum autem dormirent homines, venit inimicus eius, et superseminavit zizania in medio tritici, et abiit. Cum autem crevisset herba, et fructum fecisset, tunc apparuerunt et zizania. Accedentes autem servi patrisfamilias, dixerunt ei: Domine, nonne bonum semen seminasti in agro tuo? Unde ergo habet zizania? Et ait illis: Inimicus homo hoc fecit. Servi autem dixerunt ei: Vis, imus, et colligimus ea? Et ait: Non, ne forte colligentes zizania, eradicetis simul cum eis et triticum. Sinite utraque crescere usque ad messem, et in tempore messis dicam messoribus: Colligite primum zizania, et alligate ea in fasciculos ad comburendum, triticum autem congregate in horreum meum. Matth. XIII.^[2]
In hoc sacro evangelio, quod quidem Iesus locutus est, cum sederet secus mare et congregatae essent ad eum turbae multae, propter quod ascendit in naviculam, et omnis turba stabat in litore, ac tunc locutus est hoc et multa in parabolis, sicut habetur in mattheo. Dicit autem Guillelmus, quod haec historia fuit in mense aprili in Kalendae I. prima die, hoc est post annuntiationis Mariae festum VIII. die et anno Christi XXXI. Unde pro sermone isto prosequendo in hoc sacro evangelio tria mysteria praecipua notabimus:

 

• Primum de tritici boni seminatione
• Secundum de zizaniae diaboli intermixtione
• Tertium de utriusque finali reconditione (M)

Circa primum de tritici seminatione, quod dicitur seminatum in agro, quaeruntur aliqua. Primo: Quis sit iste homo? Ad quod respondet Remigius dicens: Regnum caelorum hic appellatur filius Dei, quia ipse est beatitudo omnium beatorum in regno caelesti, hoc regnum dicitur simile est homini, quia homo factus est Dei filius, qui seminavit bonum semen. Item quia sicut in caelo latet gloria deitatis, sic in humanitate Christi latuit verae deitatis gloria ergo etc.
Secundo: Quid designatuir in agro? Respondetur secundum doctores communiter, quod designantur praecipue duo, scilicet militans Ecclesia et humana anima, quia sicut ager excolitur multis laboribus et sudoribus, sic Christus Ecclesiam et animam excoluit laboribus multiplicis passionis et sudore usque ad sanguis similiter effusionem, ut extirparet vitia tanquam in agro vepres et spinas pullulantes, et sic mundaret sibi populum acceptabilem, ut
dcitur Titum II.^[3] Denique sicut videmus,in agro crescunt plurima inutilia semina sine hominum labore, sed ut crescant bona semina bonus seminator tria facit: Primo apponit fimum. Secundo aperit terram arando vel ligonisando, et sic seminat. Tertio irrigat, et sic
 crescere habent semina bona cum labore hominum. Sic Christus quasi bonus seminator facit in anima, et sic dicitur facere homo, ut in eo crescant semina virtutum salubrium: per fimi appositionem intellige  agnitionem peccatorum, quae sunt fetida, ut stercora. Haec apponit Christus, quando inspirat animae, ut recordetur peccatorum. Item aperitur per confessionem terra nostri cordis, et irrigatur per lacrimarum effusionem, et sic fructificat anima in labore poenitentiae. Unde hortamur per Iohannem Baptistam Lu. III.: Facite dignos fructus poenitentiae. Iam enim securis ad radicem arboris posita est,^[4] hoc est mors desecans ex praesenti vita. Unde super haec Ambrosius dicit:  Vae mihi, si peccata non deflevero, vae, si poenitentiam non egero, quia securis ad radicem arboris posita est, et sic omnis arbor, id est homo non faciens fructum bonum excidetur et in ignem mittetur aeternum. Faciat ergo fructum, qui potest gratiae, quidam poenitentiae. Adest dominus, qui fructum requirat, fecundos vivificet, steriles damnet. Haec ille. (N)
Tertio quaeritur, quid significetur in tritico. Respondetur secundum Lyram ac Ludolphum aliosque, quod significatur fides vera et sanctitais doctrina ad faciendum opera virtutum, per quae fructum vitae aeternae metemus in futuro, et sic etiam per triticum significatur homo bonus in Ecclesia exsistens. Sed heu, multi sunt Christiani seminantes vitiorum opera, qui tamen in futuro volunt metere triticum virtutum. Contra quos Apostolus Gal. VI.: Nolite errare! Deus non irridetur, quae enim seminaverit homo, haec et metet. Quoniam qui seminat in carne, de carne metet corruptionem.^[5] O tu homo, stulte peccator, quomodo credis, quod seminando urticam vel hordeum,^[6] ibi possis metere triticum. Sic in proposito. Sed notandum est, quod sicut dicit Petrus de Crescentiis li. III. De ruralium commodorum: Triticum terram artam, id est argillosam diligit, et solutam mediocriter, nimis autem solutam aut sabulosam refugit, in locis humidis et aquosis degenerat et in lolium commutatur. Spiritualiter: Triticum virtutum plus diligit et fructificat in terra arta, hoc est in homine artam viam divinae caritatis et adhaesionis eligente. Matth. VII.: Arta via, quae ducit ad vitam.^[7] Solutam autem tanquam sabulosam refugit, quia lata via, quae ducit ad perditionem, multi ambulant per eam, ut ibidem scribitur.^[8] Denique in locis humidisdegenerat, hoc est in carnalibus. Proinde per triticum merito significantur virtutes, scilicet humilitatis, pietatis, castitatis, sobrietatis, mititatis et patientiae, caritatis et huiusmodi, quae Iesus seminavit in agro Ecclesiae et in agro animae; et sic homo virtuosus dicitur esse triticum in agro Ecclesiae seminatum, quia sicut ex tritico fit panis dulcis et sapidus, dum teritur vel molitur, unde et a terendo triticum dicitur secundum Catholicon, sic ex Christiano contrito per poenitentiam vel tribulationem in area Ecclesiae, et eius unionis fit dulcis panis Christi in beatitudinem. Ex tali etiam reficitur Christus gaudio pro fructu suae passionis. O ergo Christiane, disce pascere Christum dulciter in te per fidem et virtutes, respue pascere diabolum per vitia, ut et tu pascaris in caelo Christo. (O)
Circa secundum principale de zizaniae permixtione in hoc evangelio plura notantur:

 

• Primum de superseminatione zizaniae
• Secundum de incremento simul cum semine
• Tertium de collectionis dilatione

Primo itaque notatur, scilicet, quod superseminata sunt tritico zizania, quando dicit sic: Cum autem dormirent homines. Super quo Nicolaus de Lyra in expositione Morali dicit: Haec dormitio superiorum negligentiam circa custodiam gregis sui, hoc est subditorum suorum vel etiam negligentiam cuiuslibet hominis circa custodiam propriae salutis significat. Utraque enim negligentiam diabolus explorat, et cum sic dormiunt homines per negligentiam, sequitur: tunc venit inimicus, id est diabolus et superseminat zizaniam vitiorum, scilicet et errorum multiplicium in Ecclesia, ut patet. Sed quomodo vel unde vitia et errores significantur per zizaniam? Notandum, quod zizania habet septem proprietates ad significandum septem vitia capitalia: Primo enim zizania habet vim inflativam et ventosam, ideoque per eam significatur superbia, quae habet inflare mentem. Secundo habet vim acutam, et sic significat avaritiam, nam avari sunt acuti ad decipiendum mentiendo lingua et opere. Ps.: Sicut novacula acuta fecisti dolum,^[9] hoc dicitur avaro. Tertio habet vim venenosam, et sic significat luxuriam, nam venenum dulce apparet primo gustui, sed gustatum fit amarissium ad mortem, sic luxuria, ut dicit Gregorius: Momentaneum est, quod delectat, aeternum, quod cruciat. Quarto habet vim perturbativam, scilicet capitis et rationis, et sic significat iram, quia ira perturbat animum, ne possit cernere verum, ut dicit Catholicon et etiam Ciprianus.  Quinto habet vim inebriativam, quia inducit ebrietatem, et significat gulam. Sexto habet vim mortificativam, nam panem, cui admiscetur, inficit, quem si quis in magna quantitate comederit, non solum eum laedit, sed etiam eum occidit, sic invidia. Iob V.: Parvulum occidit invidia.^[10]  Septimo habet vim saporis infectivam, quia panem insipidium reddit, cui admiscetur, et significat accidiam, cui desipit oratio et verbum Dei et omnia spiritualia. Unde Bernardus in quadam epistola: Nihil adeo dulce  delectabileque poteris reperire, quod non saporem  profert amaritudinis in ore accidiosi hominis. Unde patet, quod merito per zizaniam significantur vitia et in alia?? significantur permixti hereticorum errores, quia sunt venenosi, perturbativi deceptivique sicut zizaniua, ut patet. (P)
Secundo in evangelio dicitur de zizaniis, quod simul cum bono semine increverunt. Cum, inquit, crevisset herba, scilicet per profectum fidei et fructum fecisset, scilicet boni operis, quia fides sine operibus mortua est. Iac. II.^[11] Tunc apparuerunt et zizania, quia quanto homo crescit in Christi gratia, tanto magis cognoscit luce clarius mente illuminata, quaeque vitia et errorum pericula in Ecclesia. Sicut exempli gratia videmus, quod in lumine radiorum solis per fenestram intrantium in domum etiam minimi pulvisculi videntur, qui in umbra et tenebris non videntur. Sic homo in gratia proficiens recognoscit etiam minora peccata, quae peccator tanquam in tenebris vitiorum non recognoscit, sed potius etiam in maioribus non habet conscientiam, ut in usuris, furtis etc. Quaeritur hic, quomodo in homine vitia crescunt simul cum virtutibus tanquam zizania cum tritico. Ad quod respondetur ex dictis beati Gregorii XXXII. Moralium c. LXIV. dicentis, quod  hostis nostri malitia tanta arte se palliat, ut plerumque ante decepte mentis oculos culpas virtutes fingat, ut inde  quisque quasi expectet praemia, unde dignus est aeterna invenire tormenta. Haec ille. Exquo patet, quod sub specie virtutis vitia saepe pullulant, et sic cum tritico zizania crescunt. Ut autem haec magis clarescant, prosequamur per singula vitia:
Primo quippe zizania superbiae permiscetur, et crescit simul cum tritico humilitatis, quia ut dicit Augustinus: Saepe homo de contemptu gloriae in seipso vanius gloriatur, quae gloria tanto est periculosior, quanto sub specie sanctitatis et religionis latens plus decipit. Haec Augustinus X. Confessionum. Ideo Bernardus: Verus humilis non vult humilis praedicari. (Q)
Exemplum de sancto Antonio, cui quadam vice dum in cor venisset, quod nullus monachorum ante eum in heremo Deo servivisset, et ex hoc se sanctiorem extimasset voce de caelo lapsa audivit in somnis alium se multo meliorem heremum incoluisse, scilicet Paulum primum heremitam, et illum requisivit. Cumque hora prandii adesset, corvus eis duplicatam panis partem attulit. Cumque Anthonius de hoc miraretur, respondit Paulus, quod Deus sibi omni die taliter cibum ministraret, et quod tunc praebendam panis propter hospitem duplicasset, quis eorum hunc panem divideret, ex humilitate defert Paulus hospiti reputans eum digniorem, sed et Anthonius defert seniori. Tandem uterque manum apponunt, et in aequas partes panem dividunt. Tandem cum Anthonius ad cellam rediens propriam appropinquaret, vidit angelos Pauli animam deferentes in caelum, et rediens invenit corpus Pauli flexis genibus in modum orantis erectum et sic ortuum. Unde de cetero in humilitate Anthonius profecit.
Secundo zizania avaritiae crescit cum tritico pietatis, quando quis sub specie pietatis ut habeat unde, pauperibus eroget vel cognatis aut quod filiis post mortem relinquat etc., vult avare superflua congregare, et retinere, quandoque etiam ea, quae teneretur, restituere, quod est damnabile. Quia ut dicit Augustinus XIV. q. VI. „Si res”: Peccatum non remittitur, nisi restituatur ablatum.
Tertio zizania luxuriae permiscetur et crescit  cum tritico caritatis, dum quis ex caritate praetendit ad aliquam personam affici propter illius probitatem vel sanctitatem, aut virtuositatem relucentem, et sic se ei praebet affabilem et familiarem ad colloquia, ac per hoc viscus libidinis inficit, ut dicit Augustinus de cohabitatione claricorum et mulierum. Sic fit saepe in familiaritate ex contracta compaternitate vel adoptione vel amicarum foederatione. Unde Augustnus li. De singularitate clericorum dicit: Crede mihi, expertus loquor, episcopus sum, non mentior. Multos de peste nimiae familiaritatis mulierum cecidisse repperi, qui erant quasi cedrus Libani, et sic patet.
Quarto zizania irae crescit cum tritico iustitiae vel aequitatis, quando scilicet zelo rectitudinis rabiem explet furoris aliquis. Unde Gregorius XXXI. Moralium c. LXXIV. dicit: Plerumque in ulciscendis vitiis crudelitas agitur et iustitia putatur, atque immoderata ira iusti zeli meritum creditur.
Quinto zizania gulae crescit sub specie tritici necessitatis, et sic voluptas sub necessitate se palliat, ut dicit Gregorius XXX. Moralium: Nam multi dicunt: Si ieiunarem, vitam minuerem. Contra quos est Scriptura Ecci. XXXVII. dicens: Propter crapulam multi obierunt, qui autem abstinens est, adiiciet vitam.^[12] Haec ibi. (R)
Exemplum ponit sanctus Vincentius dicens, quod ab Adam usque ad Noe fere MCCCCC et ultra annis nullus hominum comedit carnes vel pisces, sed solum fructus, aquam bibendo, et sic vivebant longo tempore usque ad nongentos et ultra annos, scilicet propemille. Deinde post diluvium homines ceperunt comedere carnes et pisces et bibere vinum, sed non nisi semel in die et in meridie diei, et tunc facti sunt dies hominis CCC annorum, ut patet Gen. VIII.^[13] Deinde tempore David inceperunt coenare, et tunc diminuta est vita hominis. Iuxta illud Ps.: Dies annorum nostrorum in ipsis LXX annis,^[14] et paulatim pluries comedendo minuitur adhuc plus vita.
Sexto zizania invidiae crescit cum tritico gratiae divinalis, quando gratiam quis habens praedicationis vel scientiae et huiusmodi invidet alteri consimilem gretiam habenti vel maiorem, eo, quod sibi parificatur praetendendo, quod ipse posset plus fructificare, et sic illum vilipendit, ut ipse singularis appareat, et hoc est periculosum, quia Gregorius XXXII. Moralium dicit, quod error, qui virtus creditur, difficile emendatur. Consimiliter etiam hoc accidit inter artifices, qui suum opus melius reputant, quam alterius, et invident, quod plus ad alios homines confluunt. Item inter milites de victoriis et huiusmodi.
Septimo zizania accidiae crescit et inserit tritico discretionis vel mansuetudinis et mititatis, de qua Augustinus li. De conflictu vitiorum et virtutum dicit: Accidia et ignavia dicunt: si lectioni scripturarum continuo insistis, oculorum caliginem incurris, si indesinenter lacrimas fuderis ipsos etiam oculos amittis. Hoc modo diabolus locutus fuit sanctae virginia Clarae, dum plurimum in orationibus ploraret. Sed illa respondit: Quomodo caecus erit, qui Deum videbit? Sic daemon confusus evanuit. Item Gregorius XXXII. Moralium dicit: Plerumque dissoluta remissio quasi mansuetudo ac pietas habetur, scilicet in accidiosis, et dum plus, quam decet delinquantibus temporaliter parcitur, ad aeterna supplicia crudeliter reservantur. Haec ille. Ex his patet, quomodo in hominibus cunctis zizania cum tritico est permixta.
Tertio denique in evangelio dicitur, quod collectio zizaniae est dilata usque ad messem. Accedentes – inquit – servi, hoc est sancti patres, qui sunt servi Dei, qui per orationem divinum consilium quaesierunt dicens: Domine, nonne bonum se etc. Unde ergo habet zizania, quia mirabantur unde in Sancta Ecclesia tot mala vitiorum et heresum pullularent, et ait illis: Inimicius homo hoc fecit, divinitius enim sanctis fuit revelatum, quod hoc fuit opere diaboli. (S)
Sed quomodo diabolus dicitur inimicus homo, cum non sit homo, sed angelus malus? Respondetur secundum Ludolphum aliosque doctores, quod ideo, quia homini et Deo a principio mundi inimicatus fuit et hominem vicit, et sic ab eventu dicitur inimicus homo. Sicut ab Africa^[15] dicitur Scipio Africanus, qui Africam devicit et inhabitavit, sic diabolus per peccatum devictum hominem inhabitat et sic tanquam ex civitate sua homo denominatur. Item quia diabolus talia vitia suggerens facit per hominem consentientem. Ideo unum ab altero  et cum altero denominatur propter unionem, scilicet tanquam capitis. Nam sicut homo malus dicitur diabolus, iuxta illud Ioh. VI.: Unus ex vobis diabolus est,^[16] ita diabolus dicitur homo malus vel inimicus eo, quod communicant in opere malo, sicut caput et membra abinvicem denominantur, et quod facit caput, imputatur membris et econverso. Unde Gregorius in homilia X. dicit: Certe iniquorum omnium caput diabolus est, et iniqui omnes sunt huius capitis membra etc. Ideo diabolus dicitur inimicus homo. Sequitur: Dixerunt autem servi: Vis, imus et colligimus, scilicet separando malos a communitate Ecclesiae per excommunicationem et punitionem saecularem, et ait: Non, ne forte colligentes zizania etc. Finite utra, quam crescere usque ad messem, id est usque ad finem mundi, qui dicitur messis, quia tunc omnes homines falce mortis e terra demetentur. (T)
Ecce ergo Dei pietas, qua sic permittit malos cum bonis vivere in Ecclesia, et differt eorum exterminationem. Sed dicens tamen Deus praecepit Exo. XXII. dicens: Maleficos ne patiaris vivere.^[17] Et Apostolus I. Corinth. V. dicens: Auferte malum ex vobis ipsis.^[18] Respondetur secundum Augustinum, Hieronymum et Gregorium ut habetur XXII. q. IV. per totum, quod  quando et ubi discerni possunt boni a malis, et fieri potest sine scandalo et sine laesione bonorum, et ubi periculum scismatis non timetur, tunc mali et praecipue heretici extirpandi utique sunt, et separandi ac iustitiae saeculari permittendi, ut per dignam mortem exterminentur, ne totum corpus Ecclesiae corrumpatur, alius non. Unde praedicta auctoritas Exodi et Apostoli intelligitur de manifestis malis. Sed dicta huius evangelii intelligenda sunt de ambiguis secundum doctores, Ludolphum et Lyram in casu, scilicet quando non bene discernuntur, scilicet mali, vel quando imminet periculum maius, puta scismatis aut interfectionis fidelium a fautoribus hereticorum etc. Tunc permittendi sunt propter maius periculum evitandum, et sic in hoc docemur, quod occultorum malorum iudicium nobis non usurpemus, sed Deo committamus. Nam et heretici occulti, qui alios non inducunt ad malum, tolerandi sunt. Docemur etiam, quod ex sola suspitione humana nemo damnetur, nec cito, sed discrete sententia feratur contra aliquem, sed et locus poenitentiae detur, quia qui hodie malus est, vel qui errat forte cras, convertetur, ut haec Augustinus dicit in glossa evangelii. Quare autem mali cum bonis in Sancta Ecclesia a Deo vivere permittuntur diu, et non statim in infernum deiiciuntur, causa brevitatis hoc pertranseo et *alio sermone* dicam. (U)
Circa tertium de finali recondicione vel collectione, utriusque satis patet in evangelio ipso, ubi dicit Christus. In tempore messis, is est iudicii finalis, dicam messoribus, id est angelis: Colligite primum zizania etc. Nam ibidem, scilicet Matth. XIII.: Christus exponens dixit, quod messores angeli sunt, et in consummatione saeculi mittet filius hominis angelos suos, scilicet per quos iudicia exercet in bonos et in malos, et colligent – inquit – de regno eius omnia scandala, et omnes, qui operantur iniquitatem et mittent eos in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium etc.^[19] Ubi tria praecepua futura notantur:

 

• Primo malorum separatio
• Secundo eorum poenae multiplicatio
• Tertio bonorum iucundatio[20]

Primo separatio, cum dicit: Colligite primum zizania ea separando de medio iustorum, et etiam a visione Dei excludendo. Iuxta illud Isa. XXVI.: Tollatur impius, ne videat gloriam Dei.^[21] O, quantum hoc est malum. Dicit enim Christus, quod omnes poenas haec praecellit, et quasi nil sunt aliae respectu eius, videlicet poenae carentiae visionis Dei, quae est poena essentialis. (X)
Secundo notatur malorum poenae multiplicatio, et prima poena eorundem erit alligatio. Ideo dicit: Alligate eos, scilicet ut nunquam possint exire de inferno, nec unquam possint se movere pro refrigerio aut consolatione de latere in latus, vel de loco ad locum. Nam Mat. XXII. scribitur: ligatis manibus et pedibus ejus, mittite eum in tenebras exteriores etc. Item Iob: Inferno nulla est redemptio,^[22] et sic nullum refrigerium consolationis. Secunda erit acerbissimi ardoris, ideo additur: ad comburendum. Tertia erit fletus et stridoris, quia in expositione additur: Ibi erit fletus et stridor dentium. Quarta erit horrendae ordinationis in poenis commensuratis, et hoc notatur, cum interponitur: In fasciculos – inquit – alligate ea. Nam Gregorius dicit: Nimirum fasciculos ad comburendum ligare est hos, qui aeterno igni tradendi sunt pares paribus sociare, ut quos similis culpa inquinat, par etiam poena constringat. Haec ille. Cogitemus ergo, quomodo ibi erunt secundum sanctum Vincentium: Primo in uno fasciculo imperatores, reges principesque mali
Secundo in alio erunt omnes ecclesiastici praelati mali
Tertio mali religiosi
Quartus fasciculus habebit malos iudices, advocatos, notarios etc.
Quintus malos presbyteros et cleros
Sextus superbos
Septimus avaros et usurarios, latrones, falsos mercatores
Octavus luxuriosos et sic de aliis peccatis.
Tertio notatur bonorum iucundatio, cum dicitur: Triticum autem congregate etc. Unde primum gaudium notatur, cum dicitur: Triticum eo, quod a peccatis et ab eorum poenis sunt exempti et liberati. Secundum, cum dicitur: Congregate, quod scilicet notat societatem sanctorum apostolorum, martyrum, confessorum et aliorum etc. Tertium, cum dicitur: in horreum meum, quod notat praesentiam Christi et Beatae Trinitatis in caelesti patria. O ergo carissimi, rogemus Christum etc.

 

 

 

 

 

 

---