Domus sermonum compilatorium

[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis

Sermo XXX.]

 

De eadem dominica
Sermo tertius, scilicet de fide catholicae qualitate augmento et utilitate

 

Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel. Math. VIII.^[1] et in evangelio hodierno. (T)

 

In quibus verbis Christus Dominus commendat centurionem de magnitudine fidei, ut offenderet, quoniam fides est magnum Dei donum. Ut enim dicit Augustinus de consecratione dist. IV. c. „Gratia”: Spiritus Sanctus dat homini fidem, quae etiam non petita a Deo conceditur, ut homini petenti et alia concedantur. Nam fides non est liberi arbitrii tantum, sed donum Dei est. Haec ibi. Proinde sicut hodiernum dicit evangelium: leprosus quidam accessit in fide ad Christum et obtinuit emundationem. Item centurio fide magna petivit sui servi curationem, et obtinuit, quanto magis obtinuisset pro se petendo. Itaque Christus Dominus magnifice commendavit eius fidem, ut exemplum imitandi nobis daret: quatenus* omnes disceremus, quam magnam fidem habeamus. Unde de ipsa fide in praesenti sermone tria mysteria notemus, quae eliciuntur ex evangelio, ut patet intuenti:

 

• Primum mysterium dicitur qualitatis
• Secundum dicitur crescibilitatis
• Tertium dicitur fructuositatis

Circa primum qualitatis, scilicet mysterium inquirendum est, qualis fides sit coram Iesu commendabilis et accepta vel grata. Ratio quaestionis est, quia ut recolligendo doctorum dicta habentur. Aliqui sunt etiam Christiani, qui habent fidem, sed mortuam secundum quod dicitur Iac. II.: Fides, si non habeat opera, mortua est in semetipsa. Et de huiusmodi Anselmus in orationibus dicit: Fides mortua fides non est. Unde qui fidem mortuam habet, fidem non habet. Haec ille. Exemplum: Homo mortuus non est homo, nisi secundum quod. Aliqui sunt, qui habent fidem fictam, de qua Bernardus in Epistola ad Senonem: Fides ficta est, quae suscepta ex caritate vitam movere inchoat ad bene operandum, scilicet in poenitentia, sed non perseverans deficit et moritur tanquam abortivum. Talem habent, qui ad tempus credunt, et in tempore tentationis recedunt. Haec ille. Item alii sunt, qui habent fidem daemoniacam, de qua loquitur Glossa ad Romanos I. dicens: Fides  daemonum est et nomine tenus Christianorum, qui credunt sicut daemones credunt et contremiscunt. Lyra: Contremiscunt daemones ex signis fidei timore poenarum, sed non valet eis ad salutem, quia non convertuntur veraciter ad caritativam poenitentiam; sic faciunt multi Christiani. Denique alii praeterea Christiani sunt, qui habent fidem peiorem, quam diabolicam, quam Bernardus vocat maledictam, scilicet quae credit quidem, sed in nullo contremiscit facere mala credens per solam fidem et spem salvare, sed longe a peccatoribus huiusmodi salus. Idcirco opus est in hoc articulo declarare, qualis fides sit in Christo, et ab ipso Christo commendabilis et acceptabilis, et non in exemplo centurionis commendata in hoc evangelio, quatenus* sciamus imitari eam. (U)
Ad quaesitum ergo respondendo notandum est, quod fides Christiana ut sit commendabilis et Deo accepta ac salvifica, debet secundum quinque regulas esse perfecta, quae accipiuntur secundum quinque litteras huius dictionis: fides.
Prima regula a littera F dicitur factionis, unde Augustinus in sermone XXII. dicit: Fides appellata est ex eo, quod fit, duae sillabae sonant, cum dicitur fides. Prima sillaba est a facto, secunda est a dicto. Interrogo ergo te, utrum credas, dicis: Credo. Fac, quod dicis et credis. Haec ille. Heu, quam multi sunt Christiani, qui dicunt oratione: Credo in Christum, Dei filium, sed non faciunt opere. Quid esnim est credere in Deum vel Christum, nisi credendo in Deum ire, ut dicit Augustinus. Cum ergo Christianus non tendit in Deum, se din diabolum eo, quod opera facit diaboli, videlicet superbiam, avaritiam, luxuriam etc., fidem Dei negat. Iuxta illud Titum I.: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant.^[2] O homo, tu horrendum putares, si ore quis diceret: Ego non credo in Christum, sed credo in diabolum. Et tamen magis horrendum est hoc opere dicere, quam ore, quantum opera efficaciora sunt verbis. O miser, times a diabolo obsideri in corpore, et non times peccando te totum in anima et corpore diabolo dare et in eum ire.
Secunda regula a littera I dicitur integritatis vel incorruptionis, ut scilicet fides integraliter credat omnes articulos fidei, et in nullo eorum erret, errore enim fides corrumpitur. Denique ut dicit Augustinus Extra de hereticis c. ”Firmissime”: Firmissime, inquit, tene, et nullatenus dubites omnem hereticum aut scismaticum et omnem, qui non tenet Ecclesiae unitatem aeterni ignis incendio cum diabolo participandum. Contra hanc regulam faciunt incantatrices et huiusmodi. Nam XXVI. q. V. „Episcopi” dicitur: Qui divinationibus credit, fidem perdit.
Tertia regula a littera D dicitur dilectionis, unde Bernardus super Cantica sermone XXV. dicit: Mors fidei est separatio caritatis. Credis in Christum, fac Christi opera in caritate, ut vivat fides tua, fidem tuam dilectio animet. Haec ille. Nimirum communis regula theologorum est, quod fides sine caritate informis est, quia caritas est forma virtutum, forma autem dat esse rei, VII. Metaphisicorum et I. Phisicorum. Ideo sine caritate non habet esse fides vera. Unde omnes Christiani, qui non diligunt Deum gratuite, ut sunt in peccatis iacentes nec convertuntur ad poenitentiam, omnes tales non habent veram fidem Christianam. Hoc testatur super Galatas V. in Glossa Augustinus dicens: Cum dilectione fides est Christiani, sine dilectione fides est daemonis. Nam et daemones credunt et contremiscunt. Idem: O, utinam quomodo daemones  contremiscunt Deum iudicem, sic mali contremiscerent salvatorem, videlicet cessando peccare contra creatorem. Idem super Iohannem in sermone VI.: Confitebantur daemones Christum credendo, non diligendo; fidem habebant, caritatem non habebant, ideo daemones erant. Sic et mali Christiani, qui credunt, sed non diligunt, quamdiu sic sunt, non Christiani, sed daemones quodammodo dicendi sunt, et cum daemonibus peribunt.
Quarta regula expressionis a littera E, nam fidem non sufficit solo corde tenere, sed etiam ore confiteri expresse ac opere probare. Iuxta illud Ro. X.: Corde creditur ad iustitiam, ore autem fit confessio ad salutem.^[3] (X)
In signum huius confiirmationis sacramentum datur in frontibus, ut doceatur Christianus, quilibet, quod libere audeat nomen Christi nominare et confiteri, maxime quo ad illa, quae sunt de necessitate fidei, et concernunt honorem Dei et salutem proximi, ut patet per Ambrosium XXIII. q.  VIII. c. „Convenior”. Et hoc tanta constantia, quod etiam deberet pro confessione fidei et iustitiae mori, ut patet ibidem. Proinde si ponatur casus, quod aliquis in persecutione infidelium vel tempore antichristi servaret fidem in corde, sed propter timorem mortis vel amissionem rerum, aut poenam ob aliquam ore consentiret hereticis, vel interrogatus an sit Christianus, vel an credat ea, quae sunt fidei verae, et ipse obticeret fidem propter huiusmodi timorem. An talis esset in statu salutis tenendo, scilicet fidem in solo corde suo? Ad hoc respondetur secundum doctores communiter praecipue secundum Thomam II. II. q. III. ar. II., et post eum fratrem Angelum de Clavasio, quod quando ex taciturnitate crederetur, vel quod non haberet fidem, vel quod fides non esset vera, vel alii per eius taciturnitatem a fide averterentur, et huiusmodi casibus, in quibus honor debitus Deo et utilitas proximis impendenda subtraheretur; sine dubio talis tacens esset in statu damnationis, quia tunc de praecepto necessaria est confessio fidei. In aliis autem casibus non est necessaria de praecepto, sed de consilio, si non utilitas fidei speratur. Sed vituperabilis est confessio fidei, quando nulla est utilitas, sed solummodo est ad perturbationem infidelium dicente Domino Matth. VII.: Nolite sanctum dare canibus.^[4] Haec in summa fratris Angeli.
Quinta regula a littera S dicitur stabilitionis, nam volens salvari debet fortiter stare in fide toto tempore vitae usque ad mortem, quoniam qui perseveravit usque in finem, hic salvus erit. Matth. X.^[5] O ergo Christiane, disce talem fidem tenere, si vis salvari, quoniam ut ait Apostolus ad Hebraeos XI.: Sine fide impossibile est placere Deo.^[6] (Y)
Circa secundum de cremento fidei postquam dictum est, qualem fidem debet habere Christianus, utile est scire, qualiter possit crescere in fide, ut coram Deo plus mereatur, sicut de isto centurione dicit evangelium, quod fuerit tam magnae fidei et intantum in fide creverit, quod eius fidem laudando praetulit Christus super Israel dicens: Non inveni tantam fidem in Israel. Sed nunquid maiorem habuit fidem prae apostolis? Chrysostomus dicit, quod unumquodque bonum hominis secundum qualitatem personae illius laudatur. Rusticum enim dicere aliquid sapienter magnum est, quod de philosopho non est mirum. Sic de centurione dictum est: in nullo tantam fidem inveni in Israel, non enim aequale erat credere Iudeum et gentilem hunc. Et quia discipuli crediderunt quidam ex Iohannis testimonio vel aliis evangelisantibus, et quidam ex scripturis, ac alii ex signis deitatis vel miraculis. Iste autem solo auditu credidit, cum esset gentilis. Haec secundum Chrysostomum. Denique et de apostolis ac discipulis Christi legitur Lucae XVII., quod petiverunt Christum dicens: Adauge nobis fidem.^[7] Ideo et nos debemus hoc desiderare, ut augeatur et crescat in nobis fides Christi Iesu. Proinde bonum est scire, qualiter crescere habeat fides in homine. Pro quo notandum est, ut dicit Nicolaus de Lyra in postilla super Lucae XVII., quod fides augeri potest dupliciter: Uno modo extensive, scilicet quando plures articuli fidei cognoscuntur et creduntur explicite, sicut fideles litterati et doctores cognoscunt et credunt explicite, quae simplices non cognoscunt, sed implicite credunt. Videlicet de talibus credendo in generali illud, quod tenet Ecclesia.
Alio modo augetur intensive, videlicet quando ea, quae fide creduntur clarius, quam antea cognoscebantur, iam cognoscuntur, et firmius ferventiusque tenentur, et utrumque desiderandum est cum apostolis. Unde et Hugo de sacramentis li. I. parte X. c. II. dicit sic: Duo sunt, in quibus fides consistit: cognitio et affectus. In affectu substantia fidei invenitur, in cognitione materia, propterea fides in affectu habet substantiam, quia affectus ipse, scilicet caritatis fides est, se din cognitione habet materiam. Haec ille. Idem c. III. dicit: Duo sunt, secundum quae fides crescere dicitur: cognitio et affectus. Fides crescit secundum cognitionem, quando eruditur ad sententiam, et secundum affectum, quando ad devotionem excitatur et roboratur ad constantiam. Haec ille. Itaque advertendum, quod sicut idem Hugo ibidem dicit: Circa gradum crescendi in fide varia genera hominum distinguuntur.
Primo, quia quorundam fides est (inquit) parva cognitione et affectu, ut in communibus hominibus simplicibus. Talibus autem valde bonum est praedicationes fraquentare, ut eruditi crescant in fidei cognitione et affectu.
Secundo aliorum, quorundam fides est (inquit) magna cognitione, sed parva affectu, et sic iste est altior gradus, quam primus. Exemplum in quibusdam doctorubus scientibus, sed minus devotis.
Tertio quorundam (inquit) magna est fides in affectu, sed parva in cognitione, et iste est adhuc altior praecedentibus, quia ut idem Hugo subiungit: Affectus magnus, scilicet caritatis in fide magis est commendabilis, quam cognitio. Cum enim fides cognitione crescit, adiuvatur, sed cum affectu crescit, promeretur. Haec ille. Unde secundum doctores posito casu, quod si simplex vetula sit in caritate, altiori existens in fide Christi, magister autem vel doctor theologiae sit in minori caritate sciens omnes articulos fidei explicite; vetula illa coram Deo maioris est meriti, quam doctor vel magister iste, et maiorem gloriam sic descedendo habebit in divina visione, quia praemium deberetur radici caritatis essentialiter. Unde Bernardus super Cantica sermone XXVIII.: Unuscuiusque animae quantitas ex caritate pendet, ut quae magnam habet caritatem, coram Deo magna est, quae parvam, parva, quae nullam, nulla.
Quarto quorundam (ait Hugo) fides magna est cognitione simul et affectu, et certum est, quod tales praecellunt praecedentes.
Quinto praeterea quorundam fides magna est non solum cognitione et affectu, sed et operis arduissimi probatione. Nam ut ait Gregorius: Probatio dilectionis exhibitio est operis. Talis fuit fides huius centurionis, quia erat magnae humilitatis, ut diceret Christo: Domine, non sum dignus etc. Item erat etiam magnae pietatis et caritatis, quia servum infirmum in sua domo tenuit, et pro eo sollicitus medicum Christum quaesivit. Solet quippe Deus ex misericordia sua infundere donum fidei propter opera pietatis hominibus etiam infidelibus, ut patet de Cornelio Act. X.^[8] Sic etiam putandum est de isto centurione, quod per dicta opera pietatis meruit venire ad fidem Christi tam magnam, ut in exemplum omnibus commendaretur a Christo. O ergo Christiane, disce crescere in fide per cognitionem in verbi Dei auditione, et per devotionem et operationem. Nam pro exemplo videmus, quod avis duas alas habet, quibus de terra levatur ad superiore, nec cum his ascendit, nisi laboret in volatus motu. Sic et tud ebes habere duas alas fidei, scilicet cognitionem et affectionem, ut dictum est, quibus laborando in bono opere poteris in caelum ascendere. (Z)
Circa tertium de fructuositate fidei notandum, quod fides vera Christi efficit multiplices fructus salubres in homine volente crescere in fide, ut colligitur ex scripturis:
Primus dicitur animae vivificationis, nam iustus ex fide vivit, Abacuc III.^[9], et Ro. I.^[10] Unde Ioh. XI. Christus ait: Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, vivet.^[11] Ubi Augustinus dicit: Qui credit, etiam si mortuus fuerit in carne, vivet in anima, nam vita animae fides est. Haec ille. Et sic patet.
Secundus fructus dicitur bonorum operum gratificatio, nam sine fide vera non sunt meritoria, quacunque bona opera, sed fides reddit ea Deo grata et meritoria vitae aeternae. Unde concilium XXVIII. q. I. c. „Omnes” § „Ex his” habetur, quod omne, quod non est ex fide, dicitur esse peccatum, ad Romanos XIII.,^[12] quia quidquid ex fide non fit Glossa I.: sicut fides exigit aeternam salutem, non valet, sed inutile reputatur. Unde Augustinus ibidem inducitur dicens: Omnis vita infidelium peccatum est, nec valet esse bonum, quod fit absque Deo. Ibi Glossa I.: absque fide, quae est a Deo. Ubi enim deest agnitio aeternae veritatis, falsa virtus est etiam in optimis moribus. Haec ibi. Patet ergo, quod infidelibus et hereticis nec elemosina, nec alia opera sunt salubria.
Tertius fructus dicitur culparum purgatio, nam Act. XV. Petrus ait: Fide purificans corda eorum.^[13] Et Nicolaus papa XV. q. ultima dicit: In fide Christi omnia purgantur. Nam et secundum Augustinum de consecratione dist. IV. c. „Baptismi”: Fides vera supplet, ubi baptismus haberi non potest. Nimirum ut etiam Philaretus in tractatione De dietis dicit: Reumaticis multum valet solem inspicere, quia lumen solis expurgat caput, sic per fidem inspiciendo solem Christum purgatur anima.
Quartus fructus daemonum fuga. Ideo I.Pe. ultimo: Fratres, inquit, sobrii estote et vigilate, quia adversarius vester diabolus tanquam leo rugiens circumit quaerens, quem devoret, cui resistite forte sin fide.^[14] Et exemplum ad id narratur in Promptuario Discipuli, quo din episcopatu Brixiensi erat quidam nomine Guido de Lacha, qui maximae abstinentiae videbatur, et sicut Iohannes Baptista sanctus credebatur ab hominibus, sed erat hereticus magnus. Hic mortuus et sepultus est honorifice tanquam sanctus. Cepit tandem inquisitor hereticorum superveniens inquirere, et invenit eum per testes fideles, quod fuerat hereticus pravus, et sententiavit cum episcopo et aliis prudentibus in consilio praehabito, ut ossa illius comburerentur. Cum autem proiecta essent ossa in ignem praesente populo, ecce daemones statim levaverunt ossa illa de igne in aera , et ibi tenebantur suspensa ita, quod populo omni videbantur ossa stare ina ere, sed daemones ibi non videbantur. Tunc populus cepit clamare contra episcopum et contra fratres, scilicet inquisitores et socios eius, quod ex invidia voluerint comburere ossa tam sancti viri. Proinde praetimescentes statim episcopus fugit ad dicendum missam in ecclesia Salve, sancta parens etc.,^[15] ne fides Christi periclitertur, et cum elevaret in missa corpus Christi, ecce daemones ina ere clamabant dicens: O Guido de Lacha, nos te defendimus, quantum potuimus, sed iam plus non possimus, quia maior nobis adest Christus. Et mox ossibus cadentibus in ignem combusta sunt, et glorificata est fides Eucharistiae.
Quintus fructus dicitur exorationis exauditio. Marc. XI.: Dico vobis, omnia quaecumque orantes petitis, credite, quia accipietis.^[16] Bernardus super Cantica sermone XXIII. dicit: Magna fides magna meretur, et quatenus in bonis Domini fiduciae pedem posueris, eatenus possidebis. Haec ille.
Sextus dicitur filialis adoptionis, scilicet divinalis. Ioh. I.: Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri, his, qui credunt in nomine eius etc.^[17] Unde omnes dicimus Deo Pater noster etc.
Septimus dicitur gratuitae abundationis. Ioh. VII.: Qui credit in me, flumina de ventre eius fluent aquae vivae,^[18] hoc autem dixit de Spiritu Sancto.
Octavus dicitur honorificationis. I. Pe. II.: Vobis horum credentibus, vos estis genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis,^[19] scilicet precioso sanguine Christi. Proinde angelus honorans hominem eo, quod in Christi incarnatione humana natura est summe honorificata, non permisit Iohanni apostolo adorare se, scilicet angelum, ut patet Apoc. ultimo.^[20] Sed in vetere testamento permissum fuit ab angelis, ut adorarentur, scilicet adoratione duliae. Gen. capitulis pluribus.^[21]
Nonus dicitur illustrationis mirificae operationis. Ioh. XIV.: Qui credit in me (ait Christus), opera, quae ego facio et ipse faciet, et maiora horum faciet.^[22] Nam fides confirmata est per miracula maxima in toto orbe.
Decimus dicitur sempiternae beatificationis animae et corporis. Ioh. VI.: Qui credit in me, habet vitam aeternam, et ego resuscitabo eum in novissimo die.^[23] Unde et evangelio hodierno dicitur, quod multi venient, scilicet ad vitam, et recumbent in regno caelorum etc. Hic Augustinus li. de verbis Domini dicit: Nullae maiores divitiae, nulli thesauri, nulli honores, nulla huius mundi maior est substantia, quam fides catholica, quae peccatores salvat , infirmos curat, fideles iustificat, poenitentes reparat, iustos augmentat, martyres et omnes electos coronat. Haec ille. Rogemus ergo Christum etc.

 

 

 

---