Domus sermonum compilatorium

De eadem Dominica.

Sermo quartus, scilicet de sancti matrimonii dignitate et custodia offensionis eius.

Erat mater Iesu ibi, scilicet in nuptiis Ioh. II. et in evangelio. (N)

Carissimi, magna dignitas matrimonii in hoc praecipue consecrata apparet, quod videlicet Dei filius noluit carnem sumere ex virgine, nisi desponsata et matrimonii sacramento exsistente, scilicet in virginitate permanente in hoc ordine sacramentali, videlicet matrimonii. Ideoque ut quidam doctor ait: Matrimonii sacramentum dicitur quasi pallium Beatae Virginis Mariae, quia sub desponsationis matrimonialis pallio occultavit ipsa virgo caelestem conceptum Christi in utero virgineo, ut celaretur mysterium incarnationis et nostrae redemptionis ipsi diabolo, sicut testatur Origenes. Proinde beata virgo, ut dignitatem matrimonii una cum filio consecratam et confirmatam ostenderet in nova lege, voluit simul cum Iesu et discipulis eius interesse nuptiis, sicut patet in evanngelio, et miraculum ibi fieri a filio impetravit, ut patet prosequendo evangelium. Itaque de matrimonio, in quo vivunt plurimi Christianorum tria mysteria notemus pro huius sermonis documento:

Primum de eius dignissima sanctimonia

Secundum de prudentissima providentia

Tertium de damnabilissima offensa.

Circa primum de dignissima sanctimonia matrimonii notandum est, quod homines coniugati hoc sacramentum debent maxima diligentia observare in sanctimonia animae et corporis iuxta dictum apostoli Heb. XIII. Honorabile connubium in omnibus, scilicet fiat et thorus immaculatus. Fornicatores enim et adulteros iudicabit Deus. Haec ibi. Et I. Thess. IV. Sciat unusquisque suum vas, scilicet corporis, possidere in sanctificatione et honore et non in passione desiderii, scilicet carnalis, et ad id inducit multiplex dignitas sanctimoniae, quae Deus honoravit matrimonii sacramentum. (O)

Primo, quia auctor eius fuit sanctissimus, quoniam ipsemet Deus hoc sacramentum instituit et eius ordinem immediate, et non per angelum neque per hominem. Proinde valde debent homines coniugati custodire, ne transgrediant contra hunc ordinem peccando. Nam cum alii ordines instituti sint ab hominibus sanctis, videlicet Augustino, Francisco, Dominico, Basilio etc., et horum ordinum fratres sunt culpabiles et damnabiles, si transgrediuntur suas regulas, sic fortius coniugati in respectu, quo ad institutorem gravissime peccant, quia secundum iura extra de sente. excoi. c. Cum illorum §. Nos autem. Ubi Glossa probat, quod ex persona augetur crimen, scilicet quando persona dignior et eius institutio offenditur. Unde et li. IX. Ethicorum Philosophus dicit, quod peius est quodque, quanto contra melius est. Et quia Deus immediate, non per aliquam creaturam creavit Evam ex Adae costa, ut dicit Augustinus, et sic matrimonium instituit, ergo scilicet qui offendit, immediate contra Deum peccat, et sic gravius peccat. Secundo, quia etiam locus institutionis matrimonii fuit sanctissimus, quoniam ipsum instituit Deus in Paradiso, non aliis, ergo sancte debet servari. Tertio, quia temporis status fuit sanctissimus, eo quod in tempore status innocentiae, qquando adhuc nullum fuit peccatum hominis est insitutum. Gen. I. Quarto, quia utilitatis fructus est sanctissimus, quia  ut Augustinus dicit matrimonium est institutum, ut impleatur numerus electorum. Nam inde orti sunt et orientur omnes sancti, patriarchae, scilicet prophetae, apostoli, evangelistae, confessores, martyres, virgines et electi omnes. Ideoque dignum est, ut in sanctitate servetur matrimonium. Quinto, quia salvatus fuit solus ordo iste sanctissimus, quia in diluvio dum omnes perirent virgines et viduae et cuncti homines, eo quod omnis caro corruperat viam suam, tunc salvavit Deus matrimoniales, scilicet Noe cum uxore ac filios eius tres cum tribus uxoribus suis, qui videlicet in sanctitate et honore sacramentum hoc servaverunt. Sexto, quia modus miraculosus confirmationis eius fuit sanctissimus. Nam ipse Dei Filius una cum sanctissima matre ac discipulis voluit interesse nuptiis et sic confirmare, scilicet matrimonium primum miraculum ibi faciendo, ac suam gloriam divinam manifestando. Qui ergo contra matrimonium peccat, iniuriam facit Christo et matri eius ac sanctis eius. (P)

Septimo, quia ordinationis eius ritus fuit sanctissimus. Nam unicam feminam uni viro Deus ordinavit coniugendam ab initio, quando fecit Adam et Evam, et tali vinculo sanctitatis coniunxit, ut usque ad mortem non possunt separari, nec aliam accipere, ut patet per documentum Christi Matth. XIX. dicens: quod Deus coniunxit, homo non separet. Non legistis, quia qui fecit homines ab initio, masculum et feminam fecit eos. Errat ergo illi, qui putant, quod si vir nescitur usque ad septem annos, an sit mortuus vel non, eo quod in captivitate Saracenorum vel alibi sit diutius constitutus. Et quod ideo post septem annos si non redierit, uxor eius possit nubere alicui. Hoc enim falsum est, quia nunquam potest alter coniugum nubere alteri coniugi, donec certum nuntium recipiat de morte sui coniugis, ut patet extra de sponsalibus ca. In praesentia. Verumtamen episcopi in hoc habent iudicare et dispensare, ubi licebit. Unde propter sanctitatem huius sacramenti Deus ordinavit unam uni dissolubiliter usque mortem copulandam. Ultimo, quia sacramenti huius signum vel typus est sanctissimus. Nam secundum Fransiscum de Mayronis sacramentum matrimonii significat plures sanctissimas uniones. Primo unionem deitatis et humanitatis in Christo, quia ex amore voluit sibi indissolubiliter deitas unire humanitatem, tamquam sponsam. Secundo unionem Ecclesiae desponsatae cum Christo. Unde Eph. V. Sacramentum hoc, scilicet matrimonii, magnum est in Christo et Ecclesia. Tertio unionem animae Christianae per gratiam cum Deo vel Christo. Unde apostolus II. Cor. XI. dicit: Despondi vos uni viro virginem etc. Et quia significat uniones tam sanctas, ideo valde sancte debet hoc sacramentum servari, alioquin transgrediens peccat contra Christi sanctam incarnationem et per consequens perdit merita eius, peccat etiam contra Ecclesiam, ideo perdit participationem omnium orationum et missarum ac aliorum bonorum operum Ecclesiae. Denique peccat contra animam, quia perdit gratiam, et sic mortem infert animae tam culpae, quam gehennae. Ro. VI. Stipendia peccati mors. O ergo omnes mali coniugati, pertimescite et agite poenitentiam! O omnes carnales et luxuriosi, qui uxores proprias reliquistis, formidate Dei iudicium, quia perdet vos. O boni coniugati, studete diligenter tale sacramentum custodire! (Q)

Circa secundum de prudenti providentia notandum, quod sicut docet Rupertus, Holkot super li. Sap. Accedens vir ad matrimonium debet(?) prudenter quattuor haec providere circa uxorem. Primo, qualiter sit eligenda. Secundo, qualiter dirigenda. Tertio, qualiter corrigenda. Quarto, qualiter diligenda.

Primo — inquam — prudenter debet attendere vel providere, qualiter sit uxor eligenda, quia discrete, non praecipitanter ex affectu libidinis tantummodo vel voluptatis. Unde non debet respicere ad formam vel speciem mulieris, quia ut dicitur Ecci. IX. Propter speciem mulieris multi perierunt. Item nec debet respicere ad divitias, scilicet ad bonitatem morum, quia ut dicitur Proverb. XXI. Melius est sedere in angulo domatis, quam cum muliere litigiosa et rixosa in domo convivii. Et c. XVIII. Qui invenit mulierem bonam, hoc est bene morigeratam, invenit bonum et hauriet iucunditatem a Domino. Propter quod debet talis vir etiam orare Deum per se et per alios religiosos, quoniam ut scribitur Prove. XIX. A Domino propriae datur uxor prudens, unde Valerius Maximus li. VI. ca. II. dicit, quod unicae filiae pater Themistoden consulebat, utrum filiam pauperi, sed moribus ornato, an locupleti, parum probato traderet. Cui is: Malo — inquit — virum pecunia indigentem, quam pecuniam viro egentem. Quo dicto monuit, ut generus potius, quam divitias generi eligeret, quasi dicens: vir pauper et probus debitis laboribus poterit bene uxorem suam nutrire, scilicet pecuniosus et immorigeratus etiam habita cito perdit, et sic probitas debet potius aspici tam in eligenda uxore, quam in eligendo viro. (R)

Scilicet quomodo hoc agnosci valeat, quod sit bona. De hoc Chrysostomus super Math. dicit: Qui ducere vult uxorem, debet considerare ambos eius parentes. Et si ambo parentes sunt boni, secure accipiat, quia tunc filia bona est. Nam Mat. VII. Arbor bona fructus bonos facit. Si autem alter parentum illius est bonus, alter malus, timeat! Verumtamen si pater sit bonus et mater mala, magis convenit timere, si vero econverso, mater est bona et puellae pater sit malus, minus convenit formidare, quia puellae magis sequi consueverunt mores maternos. Si vero ambo parentes sunt mali, omnino dimittat, quoniam arbor mala non facit, nisi fructus malos. Mat. VII. Et cum vir sit bonus, illa mala vel econverso nunquam concordia erit inter eos. Nam Aristoteles Iconomicorum dicit, quod dissimilium morum raro sunt amabiles. Et hoc erit a fortiori, si fuerint dissimiles in aetate, puta unus iuvenis et altera vetula, vel in divitiis, quia unus pauper, vel nobilitate et hmoi(?). Talia anim sunt disordiae initamenta et litis. Unde nimia imparilitas vitanda est, sicut ostendit Egedius Romanus li. II. de regimine(?) pn. per I. (?) Scilicet dicit, numquid peccatum mortale est, quod homo eligat pulchram nobilem, divitem vel vetulam, vel econverso et hmoi.(?) Respondetur secundum doctores, quod dummodo principaliter non intendant tales causas secundarias, sed primarias causas matrimonii, videlicet hre(?) prolem vel saltem solacium sive adiutorium habere, aut saltem fornicationem vitare, nullum est peccatum. Scilicet si quis principaliter intendit pulchritudinem propter carnalem voluptatem solummodo, vel divitias propter solam avaritiam et hmoi(?), peccat quidem, et potest esse tantus in hmoi(?) affectus, quod esset peccatum mortale. Verumtamen si consentiunt in matrimonium et contrahunt per verba de praesenti, tenet matrimonium XXXII. q. II. Solet quaeri per Augustinum. (S)

Secundo videndum est, qualiter uxor sit regenda. Et hoc edocet Apostolus Col. IV. dicens: Viri, diligite uxores vestras, et nolite esse amari ad illas! Ex quo patet, quod dirigenda est amicabiliter et mansuete non in amaritudine verborum vel tyrannica austeritate(?) verberum. Iac. III. Ubi zelus, scilicet iracundiae et contentio, ibi inconstantia et omne opus pravum. Hinc Ecci. IV. Noli sicut leo esse, domo tua evertes domesticos tuos et opprimens subiectos tibi. Sed quomodo ibidem c. III. dicitur: fili in mansuetudine opera tua perfice. Lyra: id est benigno modo, et sic super hominum, scilicet communium gloriam dilieris, et sic patet. Tertio, qualiter uxor sit corrigenda, scilicet pro delictis. Ad quod dicit Chrysostomus, quod occulta peccata in occulto, et sic non in publico, coram hominibus contemptibiliter sunt corringenda. Occultum enim peccatum inquit in publico arguere non est corripere, sed diffamare(?). Ad idem Gregorius in pasto dicit, quod in arca testamenti, ut testatur Apostolus Heb. IX. erant tabulae, scilicet praeceptorum et manna et virga Aaron ad designandum, quod in corde correptoris debet esse praeceptoris licite intentio cum manna dulcedinis, scilicet exhortationis et cum virga correctionis. Item Leo papa XLV. dis. licet dicit, quod plus erga corrigendos agat benivolentia, quam severitas. (T)

Scilicet dicit, num quid peccat maritus verberando uxorem suam. Respondetur secundum doctores, quod si percutit eam causa correctionis pro delictis et moderate, non peccat mortaliter, quia superior habet corrigere inferiorem, scilicet vir est caput mulieris. I. Cor. XI., quod si maritus ex ira tantummodo vel invidia et sine causa rationabili uxorem suam percutit, graviter peccat. Sicut heu, multi quando(?) offensi sunt in tabernis, vindicant se in uxoribus! Quarto qualiter uxor sit diligenda. Hoc docet Hieronymus XXXII. q. IV. c. Origo dicens, quod omnis ardentior amator uxoris suae adulter est. Glossa, quia talis recedit ab amore Dei, et subdit Hieronymus: Sapiens — inquit — iudicio, scilicet directionis et honestatis, amat uxorem non affectu, non regnat in eo impetus voluptatis etc. Haec ibi. Sed et uxores, ut a suis viris diligantur, et par sit inter eos tenentur viris. Primo dilectione, secundo timore ad Eph. V. Uxor timeat virum suum. Tertio thori fidem. Nam Rom. XII. vocabitur adultera, si fuerit cum altero viro. Quarto tenetur oboedientiae subiectionem. Gen. III. Sub viri potestate eris. Quinto honorem. Eph. V. Mulieres subditae sint viris, sic Domino. Sexto, dum vident iratos viros suos dent mollem responsionem, quia Proverb. XV. Mollis responsio frangit iram, sermo autem durus suscitat rixas. His itaque consideratis in uxoribus debent viri illas prudenter diligere secundum Deum discreto amore et honesto, et sic percipient coronam vitae et fructum coniugii perpetuum. O viri, o mulieres, qui estis boni coniugales, gaudere habetis, quia in societate Christi et Beatae Mariae ac sanctorum in caelo regnabitis! Propter quod et Christus cum Maria ac discipulis interesse voluit nuptiis. O sanctae virgines et viduae, vos magis gaudere debetis propter praemium castitatis in futuro habendum. Sed quid dicam de malis coniugatis, nisi quod eis vae et perpetua damnatio erit cum diabolo, et de hoc sequenti articulo patebit. (U)

Circa tertium de damnabili offensa, scilicet contra sacramentum matrimonii, notandum est, quod licet sacramnetum hoc sit magnum, sicut dicit Apostolus, et status eius sit salvificus bene viventibus in eo, tamen praecipue sunt septem genera coniugum, qui in hoc statu damnatur, nisi poenitentiam egerint, perut figuratur. Tob. VI. de Sara, quae tradita fuit septem viris successive, qui omnes a daemonio interfecti fuerunt, eo quod male se habuerunt in matrimonio. Sic septem genera coniugatorum damnantur, et diaboli potestati ad interficiendum morte aeterna in gehenna subiciuntur.

Primum genus est intentione mala contrahentium. Nam II. li. Sententiarum di. XL. ca. I. magister dicit, concordantes doctores: actus simpliter mali sunt, qui perversa fiunt intentione. Bernardus: Vitiosa intentio vitiosam facit animam. Unde tales, qui mala intentione contraxerunt matrimonium, debent poenitere, ut Dei iram placare possint. Et quali intentione debeat quis contrahere dictum est sermone II. huius dominicae T. Secundum genus est personarum prohibitarum invicem nubentium, ut quando quis contrahit matrimonium cum consanguinea vel affinitate coniuncta vel conpaternitate. Item cum eo, qui votum castitatis sollemne emisit, vae sunt, in ordinibus sacris constituti et religiosi. Qui autem votum simplex emisit et postea matrimonium contrahit, licet tale votum non dirimat contractum et consummatum matrimonium, tamen debitum carnale talis non potest exigere, licet exactus teneatur reddere, et semper cum dolore, extra qui clerici vel voventes pluribus capitulis. Item prohibitum est etiam contrahere cum eo, cuius uxor vivit legitima, nec constat de eius morte, et econverso, cum ea, cuius maritus legitimus vivit, ut super tactum est hoc sermone. Tertium genus est partum necantium et hoc sive fiat corporaliter, scilicet sterilitatem procurando propter evitandam poenam partus vel foetum iam conceptum perimendo, sive fiat spiritualiter, scilicet in anima, quod fit pluribus modis prout patuit sermone immediate praecedenti H. Tales enim damnantur tamquam adulteri, ut expresse dicit Augustinus XXXII. q. II. Aliquando. Quartum est iugiter rixantium et iurgiose viventium. Nam tales quotidie plurima peccata damnabilia committunt se invicem ex ira maledicendo, vituperando etc. Contra tales Heb. XII. Pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam sine qua nemo videbit Deum etc. Bernardus: In discordia locus est diaboli. Quintum est timorem Dei in carnali actu non habentium, sicut sunt, qui cum propriis uxoribus ex ardore libidinis tactibus adulterinis et enormibus ac modis turpibus peccant, de quibus nec loqui licet per honorem. Etenim Augustinus XXXII. q. VII. c. Adulterii dicit, quod qui cum uxore propria usu innaturali peccat, peius est et gravius damnatur, quam si cum aliena peccaret, vel si etiam cum propria matre incestum faceret. (X)

Et de hoc exemplum li. Apiario. Tho. refert, quod in civitate cameracen. uxoratus quidam cum uxore propria illicitis contrectationibus et inhonestis modis utebatur. Ecce autem quadam nocte cum talia fecisset et coactus ad secessum ivisset, mox soluto ventre in cloacam eius viscera natium descenderunt, et clamans cum reportaretur ad lectum, publica voce fatebatur peccatum suum. Manus quoque igne, quasi infernali uri sentiens prae nimio cruciatu abscidi fecit, et sic miserabiliter in horam diei tertiam cum diabolo exspiravit. Sextum est praecepta Ecclesiae contemnentium, scilicet de abstinendo ab uxore per locum sacrum et tempus debitum, scilicet festorum praecipuorum, ut natalis Domini, resurrectionis, pentecostes et hmoi(?) aliorum etiam sollemnium. Item tempore communionis et tempore menstruorum ac partuum. De his sermone immediate praecedenti L. In talibus qualiter quis peccat mortaliter vel venialiter ad forum confessionis remittimus. Septimum genus est adulterantium et cum quacumque aliena peccantium. Nam I. Cor. VI. dicitur: nec fornicarii, neque adulteri, neque molles, hoc est in seipsis peccantes, regnum Dei possidebunt. (Y)

Sed iuxta haec quaeritur: unde conprobatur, quod matrimonii sacramentum offendere luxuriando sit damnabilissimum et gravissimum peccatum. Respondetur, quod hoc conprobatur primo ex lege phisica. Nam hoc natura ipsa ostendit etiam in brutis et volatilibus ac insensibilibus, quoniam ut dicit philosophus de animalibus: Elephantes veneri non vacant, nisi causa prolis et hoc semel in duobus annis, nec mas feminam tangit postquam conceperit. Item Plinius dicit, quod leo adulterium leanae per odorem sentit, si abluta non fuerit et ipsam deprehendens punit. Item Bartholomeus lib. XII. de proprietatibus rerum dicit, quod ciconia mas vivente femina se cum alia non sociat, sed feminae fidem servat, quo ad nidum et generationis officium. Etsi quando adulterium in femina senserit ulterius, secum non conhabitat, sed rostro eam transverberat et coram multitudine ciconiarum deplumat et necat, ut dicitur li. De naturis rerum expertum fore. Item de insensibilibus lapidibus narrat Albertus XII. li. De mineralibus se expertum, quod smaragdus luxuriam sustinere nequit. Quidam enim rex in anulo ferens in digito smaragdum, dum uxorem cognosceret, vidit statim post coitum ipsum esse fractum in tres partes. Idem dicitur de et camphora. O ergo tu homo, disce castitatem servare. Secundo probatur ex lege Moysaica, quae morte damnat adulteros. Deut. XXII. et Levit. XX. Unde et David punitus fuit multipliciter a Deo propter adulterium cum Bersabee. II. Reg. XII. Tertio probatur ex lege nova tam evangelica, quam apostolica, ut patet Matth. XIX. Dico vobis, qui dimiserit uxorem, moechatur. Item Heb. XIII. Fornicatores et adulteros iudicabit Dominus. Quarto ex lege iuridica, quae dicit adulterium esse gravius inter alia peccata, et hoc quantum ad poenam. XXXII. q. VII. c. Quid in omnibus. (Z)

Quinto ex lege civilica, quae adulteros punit poena capitis antiquitus. C. de adul. I. castitati. Item Bonifacius maguntinus(?) episcopus ad regem Angliae scribens dicit, quod in antiqua saxonia, si aliquae mulier fuerit adulterata, eam manu propria strangulatam concremant, et super fossam sepultae corruptorem cingulo tenus suspendunt, vestibus abscissis eum flagellant, et castae matronae cum cultris pungunt, donec interimant. Unde si apud paganos sic punitur adulterium, quid erit in iudicio divino? Sexto ex lege theologica secundum quam patet, quod in adulterio multiplex peccatum concurrit, et sic multipliciter punitur in inferno. Primo enim ibi est furtum gravissimum, scilicet sponsae et latrocinium, ut dicit Wilhelmus in summa vitiorum, quia cum vir et mulier sint una caro, ergo furatur et rapit personam alterius, cum se a suo viro aufert alteri in peccatum dando. Secundo ibi connmittitur odium, quod suscitatur inter coniuges et inde sequuntur mortis machinationes et sic homicidium. Tertio sacrilegium, quia violatur ecclesiasticum sacramentum matrimonii. Quarto iuramenti fractio, quia iuravit fidem servare et sic mendacium fit. Quinto scandali multiplicatio, quia confusio sit marito et omnibus utriusque parentibus et consanguineis ac vicinis et aliis, ex quibus sequuntur innumerabiles detractationes et mala etc. Sexto hereditatio furtiva filii illegitimi, a qua non potest absolvi, nisi faciat restitutionem, quod facere est difficillimum. Ideo ultimo exinde sequitur desperatio et impoenitentia et consequenter aeterna et multimoda damnatio. O ergo miserrimi et infelices peccatores, reddite ad cor! O mali coniugati, o viri, o mulieres, videte, quam graviter damnabimini, si matrimonium male tenebitis! Ergo poenitemini! Et ut Deus det gratiam, rogemus Dominum etc.!