Domus sermonum compilatorium

De eadem Dominica

Sermo III., scilicet de debitis regulis servandis in sacramento matrimonii.

Vocatus est Iesus et discipuli eius ad nuptias Ioh. II. et in evangelio hodierno. (A)

Quoniam ut dicit Beda et Richardus aliique doctores, Christus Dominus voluit cum matre et discipulis interesse nuptiis, ut videlicet sacramentum matrimonii confirmaret in nova lege. Et quoniam multi sunt Christiani, qui hunc ordinem et legem matrimonii sibi eligunt servandam in vita, consuetum est autem singulis in ordine vel religione viventibus ad minus semel vel etiam bis in anno legere regulam suam et exponere vulgariter, ut sciant singuli observare, ita volentibus intrare ordinem matrimonii expedit saltem hodie, quo(?) in anno semel legitur evangelium de nuptiis praedicare de eius regulis, ut qui hanc vitam eligunt, sibi sciant salubriter et sancte secundum Deum in ipsa vivere. Proinde de matrimonii lege in hoc sermone tria mysteria notemus:

Primum de eius regulitatis observatione

Secundum de eius castitatis coniugalis offensione

Tertium de eius poenalitatis multiplicis afflictione.

Circa primum de observationis reguralitate notandum est, quod homines in matrimonio exeuntes(?), ut salvent, debent sui ordinis, scilicet matrimonii, regulas diligenter observare. Alioquin sunt in statu damnationis, sicut et quicumque religiosus non servans praecepta suae regulae, quam professus est. Scilicet quae sint regulae matrimonii observandae. Advertendum, quod pro faciliori captu mentis iuxta istas litteras huius nominis matrimonium possumus regulas distinguere decem praecipuas cum ultima addita. In quibus consistit salubris observatio matrimonii.

Prima littera est M designans primam regulam, quae est maritalis consensus et coniunctio.

Secunda A designat secundam regulam, quae est amoris affectio.

Tertia T significat tertiam, quae est timoris Dei tentio.

Quarta R significat quartam, quae est recti finis intentio.

Quinta I significat quintam, quae est interdicti iuris cautio.

Sexta M significat sextam, quae est munditiae coniugalis relatio.

Septima O significat septimam regulam, quae est oboedientiae obtemperatio.

Octava N significat octavam, quae est natorum salubris educatio.

Nona I significat nonam, quae est iuramenti impletio.

Decima U significat decimam, quae est vitiosi usus vitatio.

Ultima additur finaliter littera M et significat ultimam regulam, quae est mortis solius dissolutio. Et sic prosequemur. (B)

Prima regula est maritalis consensus et coniunctio. Nam magister in IV. dis. XXVII. c. I. diffinit sic: matrimonium est viri et mulieris coniunctio maritalis inter legitimas personas individuam vitae consuetudinem retinens. Quae quidem diffinitio secundum Raynerium et doctores intellligitur de coniunctione animorum in consensu matrimonialis, desponsationis vel conhabitationis. Nam coniunctio corporalis commixtionis non est de necessitate matrimonii, nisi quantum ad consummandum ipsum matrimonium. Ideo non requiritur coniunctio corporum de necessitate, sed animorum. Etenim inter Mariam et Ioseph fuit mente verum et perfectum matrimonium per animorum consensum in maritalem societatem, non in copulam carnalem, quia per consensum contrahitur sacramentum matrimonii, ut patet XXVII. q. II. Sufficiat, et extra de spon. c. De frantia(?). Proinde si quis contraheret matrimonium intentione nunquam exigendi debium, scilicet castitatem servandi, non vitiaret matrimonium secundum doctores. Sed si consensus in matrimonium non interveniat, non est verum matrimonium. Proinde pueri ratione carentes, hoc est communiter ante XIV annum in viris et XII in puellis non sunt apti ad contrahendum. Nec ebrii, qui intantum sunt inebriati, quod nesciunt, quid agant, secus si sciunt. Similiter nec fatui quamdiu sunt in amentia vel furia, nisi haberent lucida intervalla, et sic consentirent secundum rationis usum. De his prae dictis extra de despo. inpu. c. Puberes et ca. continebantur. Et XXII. q. II. Nec furiosus. Unde haec prima regula generalis est, quod ad debite contrahendum matrimonium requiritur, quod interveniat marital consensus expressus sive per verba, praecipue autem debet exprimi per verba de praesenti, sive etiam per signa expressa in his, qui loqui non possunt. Et sine consensu vero quaeumque verba vel signa fiant etiamsi, carnalis fiat copula, non est verum matrimonium extra de spon. duorum c. Tuas dudum. Et sic patet, quod in coactione per metum vel minas, nisi interveniat voluntarius consensus, non fit verum matrimonium. (C)

Secunda regula est amoris dilectio. Nam coniuges tenentur se invicem amare, sicut dicit apostolus ad Eph. V., ubi tripliciter diligendum docet marito uxorem. Primo enim dicit: Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam et semetipsum tradidit pro ea, ut eam sanctificaret. Et sic patet, quod vir debet uxorem diligere, scilicet ad salutem animae eius secundum Deum et in Deum, nec propter carnalitatem principaliter. Secundo dicit: Viri debent diligere uxores suas, ut corpora sua. Nam ut scribitur Mat. XIX. Iam non sunt duo, sed una caro. Ideoque sicut homo suo corpori laborat adquirere alimenta et indumenta ac quaeque necessaria, ita secundum decentiam status debet uxori providere de necessariis, victualibus et hmoi(?). Tertio ibidem apostolus dicit: Unusquisque uxorem suam, sicut semetipsum diligat! Scilicet quomodo(?) talis dilectio charitatis perfectae impleatur, edocetur exemplariter in anulo, quo coniuges subarrant. Nam primo anulus ille est aureus, in quo designatur, quod sicut aurum excedit alia metalla omnia, sic amor viri ad uxorem debet esse excellens super omnes res temporales, et etiam super alios amores, scilicet consanguineorum vel parentum. Gen. II. Relinquet homo patrem et matrem, et adhaerit(?) uxori suae. Richardus de media villa dicit: Vir uxorem debet plus diligere, quam parentes. Scilicet tamen parentes debet plus, quam uxorem honorare, et sic vir diligit uxorem, sicut seipsum, quia et seipsum hoc modo debet diligere, ut praedictum est. Secundo anulus est unicus, quo designatur, quod sic se debent invicem diligere, ut nullus alienum velit concupiscere iuxta illud Exo. XX. Non concupisces uxorem proximi tui, et econverso. Tertio anulus est circularis et rotundus, quo desigantur, quod amor iste debet esse interminabilis, sicut figura circularis caret terminatio. Ideoque etiam post mortem debent sese invicem diligere et in purgatorio exeunti(?) subvenire. Quarto anulus in quarto digito locatur, qui dicitur cordialis digitus, quia dicit Isidorus XXX. q. V. Feminae in fine. In eo digito vena quaedam sanguis ad cor usque pervenit, et in hoc significatur, quod vero corde in amoris concordia permaneant. Unde Ecci XXV. In tribus beneplacitum est spiritui meo, quae sunt probata coram Deo et hominibus: concordia fratrum, amor proximorum, et vir et mulier bene sibi consentientes. Sed heu, quam multi contra hoc faciunt, qui in tabernis rixati tandem in domo uxores verberant. (D)

Contra hanc regulam faciunt heu, quam multi! Primo, qui sterilitatem procurant. Secundo, qui natos suos vel alienos suffocant vel necant. Chrysostomus: Nulla est in mundo peior bestia, quam mulier mala, quae filios necat cum et perdix foveat, quae non peperit, et Cirum regem Persarum infantem in nemore expositum canicula et lupa lactavit. Tertio, qui baptismum natorum negligunt. Quarto, qui eos ad salubria non instruunt. Quinto, qui de vitiis illos non corrigunt. Sexto, qui mala exempla filiis praebent, scilicet ebrietatis, luxuriae et hmoi(?). Septimo, qui iniuste possessa eis in hereditatem relinquunt. Nam tales omnes spiritualiter damnando necant natos et se. Quia peccatum non remittitur, nisi restituatur ablatum, ut ait Augustinus XIV. q. VI. ca. Si res. Et sic patet regula. Nona regula est iuramenti impletio. Nam iuraverunt se invicem diligere, mutuam fidelitatem servare tam in prosperis, quam etiam in advrsis, et in quacumque necessitate vel inifirmitate sibi invicem sumministrare vel subvenire et usque ad mortem numquam ab invicem separari. Haec ergo tenentur implere. Nam matrimonio consummato neuter coniugum absque alterius consensu potest continentiam profiteri, nec separari. Secus de matrimonio nodum consummato, quia etiam invito altero potest religionem intrare secundum Wilhelmum, et concordant doctores. Contra hanc regulam faciunt, qui uxoribus omnia ncessaria recludunt et tenent eas tamquam ancillas, cum tamen iuxta sua iuramenta deberent eis esse omnia communia, quia una caro sunt, et mulier facta est de latere viri, tamquam socia et aequalis, non de pede, ne reputaretur, ut ancilla. Decima est usus vitiosi vitatio. Nam coniuges debent carnali copula uti, sic ut vitia mortalia vitent, alioquin damnabiles sunt. Et de hac materia prosequemur ar. II. huius sermonis. (I)

Undecima et ultima est mortis solius dissolutio. Unde I. Cor. VII. Mulier alligata est legi, quanto tempore vir eius vivit, quod si dormierit vir eius, liberata est a lege. Et sic pater, quod quamdiu alter coniugum vivit, nullus potest alteri nubere, scilicet mortuo altero potest alteri nubere, cui vult. Scilicet nota secundum doctores in IV., quod mors est duplex. Una spiritualis, qua homo moritur mundo ingressum religionis, et per hominum mortem solvitur matrimonium nondum consummatum. Unde persona, quae in saeculo manet, potest contrahere, cum alia secundum quod dicit Thomus et alii doctores ac canonistae extra de conver. coniuga. c. Verum. Porro si matrimonium carnaliter est consummatum, hoc non solvitur per religionis ingressum, sic quod persona remanens possit contrahere cum alia, sed debet castitatem servare et ipsa, et ex eius consensu tantum(?) potuit alter religionem intrare et non sine eius consensu et cum licentia praelati, scilicet episcopi(?). Alia autem mors est corporalis et per hanc omnino solvitur matrimonium, ita quod etiamsi resuscitaretur, sicut Lazarus, non tenetur necessario uxorem, quam habuit accipere, nisi velit de novo cum ea contrahere. Haec sufficiant. O itaque Christiane coniugate, disce regulam tuam secundum omnia praedicta servare, si vis salvari. (K)

Circa secundum de offensione castitatis coniugalis inquirendum est, qualibus modis offenditur continentia vel castitas coniugalis ita, ut eius praemium fructus amittatur et damnatio incurratur. Ad hoc secundum doctores notare possumus plures modos offensionis. Primo ad alienum accedendo, quod est adulterium et peccatum gravissimum, quo ad poenam secundum quod dicit Alex de Ales II. II. tractatu de adulterio. Et est duplex peccatum, si accedat ad alienam coniugatam, quia est ex parte amborum, si ad solutam est simplex. Secundo fornicario amore propriam uxorem cognoscendo, hoc est, qunado eam vellet cognoscere tali affetu, quod etamsi non esset sua legitima uxor, ahuc vellet cum ea peccare. Hoc enim est amorem carnalem praeponere amori divino, et ideo mortale est. XXXII. q. IV. liberorum. Tertio contra castitatem coniugalem mortaliter peccando. Nam I. Thess. IV. Haec est voluntas Dei sanctificatio vestra, ut abstineatis a for. et sciat unusquisque suum vas, id est corpus possi. in sanctificatione, scilicet castitatis, non in passione desiderii. Lyra: id est non in vehementia concupiscentiae venerorum. Unde legitur in vita sociorum sancti Francisci, quod quidam interrogavit sanctum fratrem Egidium dicens: Potest ne aliquis peccare mortaliter cum propria uxore? At ille ait: Dic tu mihi, potest nequis mortaliter inebriari de vino proprio, quod habet in suo cellario? Quo(?) respondente, quod sic. Sanctus frater subiunxit: Sic et potest peccare in propria uxore. (L)

Sed qualiter quis contra castitatem coniugalem peccare potest cum propria uxore? De hoc non licet in praedicatione loqui, nisi in generali et cautissime, sed debet remitti ad forum confessionis. Hoc solum ergo generaliter notandum est, quod qui vult castitatem coniugalem non offendere mortaliter, debet observare sex. Primo quidem intentionis animum, hoc est, ut bona intentione cognoscat propriam uxorem, scilicet causa prlis vel propter debitum vel vitationem fornicationis et non sola causa fatiandae(?) libidinis, quia hoc peccatum est secundum Alex et secundum canonistas dicto c. liberorum et ca. origo. Secundo debet observare locum sacrum, ut non peccet in eo, scilicet in Ecclesia vel cimiterio, etiam cum uxore. Tertio tempus prohibitum, ut est tempus dierum festorum. Item communionis et orationum ieiuniorumque, quius peccat, qui non vult abstinere, licet non peccat, qui reddit debitum. Quarto debet observare infirmitatem feminarum, hoc est tempus menstrui, quia secundum Hieronymum tunc concepti pueri fiunt leprosi, vel fiunt epilectici(?), caeci, claudi, stulti vel obsessi a daemone, ut dicit Augustinus et sic patebit parentum peccatum. Quinto tempus partui propinquum et ante partum ne fiat, scilicet periculum aborsus, et post partum ante purificationem, ne mulier infirmata in partu gravius infirmetur vel moriatur. Sexto debet observare modum, ne peccet innaturali et inhonesto modo. Nam legitur, quod quidam frater ordinis minorum in oratione raptus vidit in inferno patrem suum in tormentis maximis cruciari, et dicit ei: Ut quid infelix pater sic damnatus es, cum videbaris esse devotus et bonus in vita tua? Respondit ille: Haec est causa damnationis meae: quia cum uxore propria, scilicet matre tua enormia peccata commisi turpiter, quae nunquam confessus fui per erubescentiam. Tandem frater ad se reversus ivit ad matrem et narrans rei veritatem cognovit. O ergo mali coniugati, videte, quia multi sic damnantur. (M)

Circa tertium de punitione deliquentium a Deo nota, quod legitur multipliciter punivisse malos coniugatos. Primo quidem adversitatum tribulatioine, ut patet de Lamech bigamo Gen. IV., qui passus est multa per uxores etc. Item de David, cui dictum est: non recedet gladius de domo tua in sempiternum eo, quod tuleris uxorem Uriae. II. Reg. XII. Secundo bonae prolis privatione, unde filium, quem Bersabee conceperat in adulterio David, Dominus occidit, et in diluvio omnes cum parvulis suis perdidit homines propter carnalitatem, scilicet sanctum Noe cum filiis et uxoribus sanctis conservavit. Tertio punivit corporali et subitanea morte, ut patet de Oza. II. Reg. VI. Qui cum tetigisset arcam Domini, mox a Deo occisus est, et hoc ideo, ut quaedam glossa dicit, quia praecedenti nocte propriam uxorem impudice cognonverat. Similiter patet de septem viris Sarae subito a daemonio suffocatis propter libidinosum matrimonium. Tob. VI. Quarto diabolicae potestatis permissione, ut patet de eisdem viris Sarae. Unde et in dialogo. Gregorius narrat, quod mulier quaedam cognita a suo proprio marito, cum die sequenti processioni se ingessisset a daemone obsessa est. Ultimo punit aeterna maledictione et damnatione. Deut. XXVII. Maledictus, qui dormit cum uxore proximi sui. O ergo mali coniuges, o carnales viri, o peccatrices mulieres, cur non timetis Dei sententiam et aeternam poenam? Agite nunc poenitentiam, ut habeatis vitam! Amen.