Domus sermonum compilatorium

Quia nempe sancta Ecclesia pridem festum celebravit de Christi nativitate, et tandem in ipsa die epiphaniae recolit tria miracula facta pro testimonio divinitatis Christi: primum in stellae apparitione, magorumque deductione ad Christum et adoratione; secundum in Christi baptisatione ac Trinitatis divinae manifestatione; tertium de aquae in vinum commutatione. Sed quoniam de primo miraculo specialius egit in die epiphaniae, de secundo in eius octava, ideo de tertio, scilicet aquae in vinum commutatione in nuptiis iam agit in subsequenti dominica proxima, videlicet hodierna, ut doceat Christum natum esse verum Deum per signa solius potentiae divinae comprobativa manifestatum mundo. Inter autem signa vel miracula a Christo facta hoc dicitur primum et initum esse, quod legitur in evangelio hoc, quo Christus manifestavit (inquit) gloriam suam. Prosequamur ergo evangelium:

In illo tempore nuptiae factae sunt in Cana Galileae et erat Mater Iesu ibi. Vocatus est autem Iesus et discipuli eius ad nuptas. Et deficiente vino dicit mater eius ad eum: Vinum non habent. Et dicit ei Iesus: Quid mihi et tibi est, mulier? Nondum venit hora mea. Dicit mater eius ministris: Quodcunque dixerit vobis, facite. Erant autem ibi lapidae hydriae sex positae secundum purificationem Iudeorum capientes singulae metretas vel trinas. Dicit eis Iesus: Impleteh ydrias aqua! Et impleverunt eas usque ad summum. Et dicit eis Iesus: Haurite nunc et ferte architriclino, et tulerunt. Ut autem gustavit architriclinus aquamvinum factam, et non sciebat, unde esset. Ministri autem sciebant, qui hauserant aquam. Vocat sponsum architriclinus et dicit ei: Omnis homo primum bonum vinum ponit, et cum inebriati fuerint, tunc id, quod deterius est. Tu autem servasti vinum bonum usque adhuc. Hoc fecit initium signorum Iesus in Cana Galileae, et manifestavit gloriam suam et crediderunt eum discipuli eius. Ioh. II.^[2] In hoc sacro evangelio tria praecipua mysteria notabimus:

• Primum de Domini Iesu Christi in nuptiis praesentia
• Secundum de miraculi specialis efficientia
• Tertium de gloriae Christi divinalis evidentia

Circa primum de Christi praesentia in nuptiis aliquae quaestiones occurunt pertractandae:

• Prima de tempore, quo facta est haec historia
• Secunda de sponso, qui fecit haec convivia
• Tertia de ipsa sponsa tunc traducta
• Quarta de Christi et suorum praesentiae causa (A)

Prima quaestio: Quando fuerunt factae istae nuptiae, quia dicitur in evangelio: In illo tempore. Ad hoc respondetur secundum Lyram et doctores: Communius tenetur, inquit, quod quando Christus est baptisatus fuit XXIX annorum completorum et XIII dierum, sic annum tricesimum attigerat, et post baptismum annus unus fluxit, quo cepit Iesus, testimonium Iohannis, stantis cum duobus discipulis et dicentis: Ecce agnus Dei et cetera.^[3] Et istorum discipulorum unus erat Andreas, qui statim secuti sunt Iesum usque ad hospitium eius et instructi sunt ab eodem. Et inveniens Andreas Petrum dixit ei: Invenimus Messiam, quod est interpretatum Christum, et adduxit eum ad Iesum, ut habet Ioh. I.^[4] Post hoc secundo die Christus vocavit Philippum dicens: Sequere me, et secutus est eum, qui invenit Nathanael et adduxit ad Iesum. Et tunc inter cetera Iesus dixit: Amen dico vobis, videbitis caelum apertum et angelos Dei ascendentes et descendentes super filium hominis.^[5] Lyra: id est: in obsequium eius divinitatis in humana natura latentis, quod potissime viderunt in resurrectione, quando apparuit illis et in ascensione, ut idem Lyra dicit super Ioh. I. Et postea die tertio ut patet Ioh. II. intelligendo secundum Lyram die tertio, scilicet a vocatione Philippi et Nathanaelis factae sunt istae nuptiae in Cana Galileae,^[6] est enim Cana quaedam villa sita in Galilea, et sic patet tempus, scilicet aetatis Christi XXXI annorum et locus secundum Lyram. Ex hoc in mysterio moraliter docemur, quod sicut evangelium notat tertia die factas istas nuptias, in quibus fuit Christus et Maria et discipuli eius, ita non nisi tertia die spirituali hoc est in claritate fidei Trinitatis divinae debet fieri animae coniunctio ad Deum, in qua adest Christus et Maria per gratiam ac discipuli per caritatem, alioquin longe est Christus et Maria et beati. Nam ut dicit Apostolus Heb. XI.: Sine fide impossibile est placere Deo,^[7] et Eph. III.: Habitare Christum per fidem, scilicet Trinitatis in cordibus vestris.^[8] Unde in cordibus infidelium et eorum nuptiis diabolus habitat. (B)

Secunda quaestio: Quis fuerit iste sponsus, qui fecit haec convivia? Respondet Hieronymus in prologo super Iohannem et sequitur Lyra, quod videlicet sponsus iste fuerit Iohannes evangelista, quem Christus nubere volentem vocavit a nuptiis. Ideo et Beata Maria, quae semper secretum orationis amavit, ut dicit Ambrosius illuc, scilicet in Cana, quae a Nazareth, ubi manebat, distat IV miliaria, ut dicit Ludolphus, non ivisset, nisi sibi multum attinuisset consanguinitate, sicut fuit Iohannes Mariae et Christo. Et quia in aliis nuptiis non legitur Christus interfuisse, unde nubere volentem vocasset Christus Iohennem ergo et cetera. Ex hoc autem, quod Iohannes virgo fuit a Christo praedilectus docetur in nobis placere Christo.

Terta quaestio: Quae fuit sponsa? Aliqui dixerunt fuisse Magdalenam, sed non videtur verisimile, quod nuberet ipsa nobilis et dives Iohanni, qui fuit filius piscatoris et tam pauper adeo, ut etiam  in nuptiis vinum deficeret ergo et cetera. Itaque quae fuerit ista sponsa, non dicit evangelista, ideo de hoc non est nobis multum curandum. Fuisse tamen aliqua alia creditur, ut alibi dicitur, de genere piscatorum virgo, quae secundum Ludolphum nominabatur Anachita, quam Iohannes reliquit virginem, et sic non fuit Magdalena.

Et sic secundum eundem exquo Dei perfecta sunt opera, ideo pie credendum, quod etiam illam virginem Christus ad virginitatem vocavit perpetuo servandam, et adhaesit Beatae Mariae desiderio in virginitate. Nec videtur, quod Christus Deus eius sponsum, scilicet Iohannem vocando illi virgini reliquerit occasionem ruinae in peccatum. Voluit autem Christus sic Iohannem de nuptiis vocare ad docendum, quod sponsalibus contractis unicuique illarum personarum ante copulam carnalem bene licet religionem intrare etiam praeter voluntatem alterius, ut patet in IV. dist. XXVII. secundum omnes doctores. Sed si consummatum esset matrimonium non posset. Unde refert Hieronymus de sancto Machario, quod celebrato cum sponsa sua convivio more Romano, cum iam vespere thalamum esset ingressurus ex urbe egrediens, heremi solitudinem elegit et factus est praecipuus heremita. Simile legitur de beato Alexio et de multis aliis. Et haec confirmantur per iura extra ne clerici  vel voventes c. veniens et de conversione coniugatorum c. „Verum” et c. „Ex parte”. (C)

Quarta quaestio: Cur Christus una cum matra et discipulis voluit ire ad nuptias? Et ratio quaestionis est, quia in huiusmodi conviviis nuptiarum solent fieri multae dissolutiones et levitates in cantibus, ludis, choreis et risibus et cetera. Mirum ergo, quod illuc voluit ire Deus maiestatis, qui talia odit. Mirum etiam, quod Beata Virgo, quae fuit honestissima et verecunda illuc ivit, et quod Ioseph, sponsus Mariae illic fuisse cum Maria non dicitur. Ad hoc respondetur secundum doctores per tria puncta notanda hic: Primum punctum est, quod firmiter credendum est in istis nuptiis, ubi fuit Christus et Maria nullas fuisse dissolutiones, sed celebratae sunt cum Dei timore et sanctimonia. Hoc probatur primo ex documento Scripturae, quae docet omnes, quod ad nuptias honestae personae sunt vocandae, unde Ecci. XII.: Da bono et non receperis ad convivium peccatorem, bebefac humili et non dederis impio.^[9] Et Christus dicit Lu. XIV.: Cum facis convivium, voca pauperes et beatus eris.^[10] Sed heu, hodie potius recipiuntur ioculatores, quam boni homines et expelluntur pauperes, contra quos Augustinus LXXXVI. dist, C.: Donare, inquit, res suas histrionibus vitium est immane. Et hoc est intelligendum secundum fratrem Angelum de histrione, qui facit ludum cum gestibus inhonestis aut turpibus. Secus si fiatcum gestibus et verbis honestis. Itaque  Christus et Maria nullo modo venisset ad nuptias, nisi scivissent honeste ibi omnia fieri. Secundo hoc idem probatur ex sponsi probitate, quia erat, ut praedictum, de genere sanctorum, scilicet Christi et Mariae et de eorum consanguinitate, et ideo scientes eos esse iustos et honeste facientes nuptias cum timore Domini, sicut et de sanctis Thobia et Raguele ac cognatis eius legitur Thob. IX.,^[11] propterea Christus et Maria illuc venerunt. (D)

Secundum punctum est, quod de Ioseph non fit mentio in hoc evangelio, quia creditur tunc iam fuisse mortuus, et sic in custodiam Christi transierat Maria, quae tunc fuit XLV annorum. Nam et deinceps nil de Ioseph legitur in evangelio. Hoc autem punctum legitur per Ludolphum de vita Christi et per Ambrosium. Tertium est, quod Christus et Beata eius mater Maria interesse voluerunt nuptiis ex voluntate divina praecipuis rationibus duabus: primo, ut sacramentum matrimonii sua praesentia confirmaret contra hereticos futuros, ut sunt Tatiani et Marcionis perfidiam sectantes, qui damnant nuptias secundum Bedam; secundo ut omnes electos ad caeleste convivium nuptiarum, scilicet divinae incarnationis invitandos designaret, qui iocundabuntur perpetue cum Christo et Maria ac discipulis insimul Lu. XXII.: Ego dispono vobis regnum meum, ut edatis et bibatis super mensam meam et cetera.^[12] In huius signum vinum dicitur defecisse et ex aqua vino facto per Christum laetati sunt convivae, ut dicit Ludolphus, quia in nuptiis caelestibus deficiet vinum temporalis iocunditatis terrenorum, quod inebriat ad Dei oblivionem et incendit ad mundanam et carnalem concupiscentiam. Sed et aqua praesentis tribulationis convertetur in vinum divinae consolationis, quod erit optimum, quo Christus manifestabit gloriam suam, quia ipse est verus Deus. O ergo homo, contemne nunc terrena, quae velis nolis deficient in mortis hora, et ama caelestia ac aquas tribulationis et lacrimarum seu poenitatntiae, quae tibi vertentur in dulcedinem aeternae consolationis. (E)

Circa secundum de miraculo facto per Christum aliquae etiam quaestiones occurrunt pertractandae. Prima de miraculi faciendi per matrem inductione. Secunda de dura Christi responsione. Tertia de occulta operatione in aquae conversione. Quarta de ministrorum non praegustatione.

Primo ergo quaeritur: Unde mota est Maria, ut induceret filium ad faciendum miraculum, cum antea non viderat Christum per seipsum fecisse aliquid miraculum eo, quod, ut dicitur in evangelio, hoc fecit initium signorum Iesus. Respondetur secundum Chrysostomum, Lyram et Ludolphum et doctores recolligendo, quod primo mota fuit a Spiritus Sancti instigatione, quo plena erat et Christum sciebat miraculose conceptum et natum et iam discipulos congregasse aliquos et per consequens tempus adesse, quo filii sui deitas patesceret. Sicque Spiritu Sancto plena praevidit hoc miraculum faciendum per filium, et ideo ut faceret ipsa Christum admonebat. Secundo mota fuit ex pietate, quia enim plena erat pietate et sciebat filium suum esse misericordia plenum, in eius liberalitate spem ponens tanquam pia mater non potuit sustinere confusionem illius sui cognati, scilicet Iohannis ex defectu vini videns illius indigentias, quod non haberet unde vinum emeret. Ideo praevenire voluit totalem defectum vini. Ivit ergo ad filium in loco humili non inter maiores sedentem humiliter ad mensam et dixit ei: Vinum non habent.^[13] Ex quo accipitur argumentum, quod Beata Virgo omnium necessitates pio miseratur affectu et sublevat apud filium, ut dicit Bernardus.

Secundo quaeritur: Cur tam bonus et praedilectus filius matri tam amatissimae respondit tam dure dicens: Quid mihi et tibi, mulier et cetera.^[14] Respondetur secundum beatum Augustinum et Bernardum, quod hoc non dixit Christus in contemptum et pervipensionem matris, quia valde venerabatur eam, sed hoc verbum salvatoris fuit dictum ad instructionem. Unde Bernardus in quodam sermone istius evangelii dicit: Domine Iesu, quid tibi et illi domine loqueris, cum sis benedictus fructus ventris eius, nonne ipsa est, quae salva virginitate te concepit et sine corruptione te peperit, cuius in utero novem mensibus moratus es, cuius virgineis uberibus lactatus es, cum qua XII annorum factus de Ierusalem descendisti et eras subditus ei et dicis: Quid mihi et tibi. Et infra subdit Bernardus: Utique fratres propter nos instruendos sic respondit Dominus, quatinus nos doceat. Primo quidem secundum eundem Bernardum, ut amor parentum et cura non retrahat nos ab exercitio spirituali et ab his, quae sunt nobis necessaria ad salutem. Unde Christus ait Lu XIV.: Qui amat patrem aut matrem plus, quam (inquit) me, non est me dignus.^[15] Secundo quoniam iuxta Augustinum et Chrysostomum ut doceat, quod ipse est verus Deus et homo, et secundum suam deitatem, cuius potentia facere habebat miracula, erat superior matre, et nil ut sic commune habuit cum ea, sed solum secundum humanitatem fuit ex matre; ideo dixit: Quid mihi, scilicet secundum deitatem et tibi mulier, quod bene scis me esse Deum tuum et omnium, ideo mihi committe, quando volo facere hoc miraculum. Unde et subdit: nondum venit hora mea,^[16] scilicet qua debeo hoc facere. Nam mater Iesu ex pietate praevenit totalem vini defectum, et voluit, ut statim Christus faceret vinum, sed Christus voluit differre usque quo vino totaliter deficiente, tunc miraculum fieret magis notum et gratum convivantibus, ne quis detrahendo dicer posset, quod aliquid de residuo vini ibi fuerit et sic minus commendaretur miraculum. Et quia Beata Virgo haec intellexit et cognovit filii voluntatem de faciendo, ideo praecepit ipsa ministris tanquam principalis obsequiosa et in cunctis recte et ordinate faciendis sollicita in illa domo suorum consanguineorum dicens: Quodcunque dixerit vobis, facite.^[17] Et consequenter in evangelio ponitur miraculi perpetratio dicens: Erant autem ibi lapidae hydriae sex. Beda: Hydriae vocantur vasa aquarum receptui parata, Graece anim aqua ’hydor’ dicitur. Additur secundum purificationem Iudeorum, quia ut dicit Lyra ex traditione seniorum Iudei vasa frequenter lavabant et purificabant, secundum quod dicitur Mat. VII., sequitur: capientes singulae metretas et cetera.^[18] Quanta fuerint vasa ista vel hydriae, vidi unam hydriarum istarum in Alba Regali, ubi servatur pro reliquiis, quasi esset media tina aut citra. Et quia ad purificationem vasorum iam plura de aqua ibi posita absumpserant, ideo Christus dixit ministris: Implete hydrias aqua et cetera,^[19] patet littera. (F)

Sed tertio quaeritur: Cur Christus non dixit hic aliqua verba, sed occulta, scilicet virtute divinitatis sola voluntate sine omni verbo aquam convertit? Respondetur secundum Ludolphum, quod licet Christus alia miracula perfecerit aliquando verbo, ut dicendo caeco: Respice; aliquando etiam tactu corporeo, ut quando puellae mortuae manum tenuit et resurrexit; aliquando etiam fletu, ut in resuscitatione Lazari. Hic autem nil tale fecit ut ostendat, quod solum modo voluntate potest omnia. Tunc dixit ministris: Haurite nunc et ferte architriclino.^[20] Voluit enim, ut ille principalior primo de illo vino gustaret, ut ex commendatione illius miraculum notius fieret ad Dei laudem. Et secundum Lyram probabile est, quod iste architriclinus fuerit aliquis sacerdos illius temporis, qui aderat in nuptiis tanquam principalior ad benedicendum et ad ostendendum qualiter debeant procedere secundum legem et statuta seniorum. Sique ille gustato vino commendavit esse optimum et redarguit sponsum, quare primo non posuerat illud, ut patet in littera satis clare. Et ex istis datur nobis documentum: Primo, quo din nuptiis debent sancti praesbiteri ad benedicendum vocari. Secundo, quo din conviviis debemus humiliter nos habere et non quaerere altiora loca ambitiose, sicut et Christus docuit verbo et exemplo; dixit enim Luce XIV.: Cum vocatus fueris ad nuptias, non discumbas in primo loco et cetera.^[21] Et hoc exemplo implevit ipse, quia in hoc, quod dicit evangelium: Haurite nunc et ferte architriclino quasi ab eo remoto, colligitur, quod Dominus non sedebat iuxta eum, qui erat in loco honorabili, sed longe ab eo in loco humiliori. Tertium documentum ex sequentibus.

Nam quarto quaeritur hic: Quare ministri scientes hoc miraculum non dicantur praegustasse de hoc vino? Dicitur, quod ideo, quia videntes virtutem Christi ex tali miraculo nil audebant dicere vel facere, sed ille reputabat se beatum, qui ei prius oboediret. Et ergo nos velociter oboedire debemus in omnibus praeceptis divinis, qui multa novimus Christi miracula. (G)

Circa tertium de manifestatione gloriae Christi, quia dicit evangelium, quod hoc signo facto manifestavit Christus gloriam suam et crediderunt in eum discipuli, id est solidati sunt fortius in fide Christi. Et aliqui etiam de novo crediderunt. Unde inquirendum est, quomodo Christus per hoc miraculum suae divinitatis gloriam manifestavit. Ad quod dicendum, quod pluribus modis:

Primo quidem aquam in vinum mutando, quia, ut dicit Chrysostomus, per hoc Christus ostendit, quoniam ipse est, qui cuncta ex nihilo potuit creare, qui etiam sicut Dominus quando voluit, potuit elementa immutare. Unde Chrysostomus quaestionem etiam movet: quare Christus non fecit vinum ex nihilo, sed ex aqua? Et respondet, quod primo ideo, ut ipse se conditorem rerum omnium fuisse ostendat, ideo plura miracula ex suis creaturis facit, quas condidit, et sic falsitatem ostendit haereticorum, qui dicunt, non a Deo facta ista inferiora corpora et cetera. Secundo non fecit ex nihilo sive ex aere, ut certius fieret miraculum habens testes, scilicet ministros, qui infunderant aquam. Haec Chrysostomus.

Secundo Christus manifestavit gloriam deitatis, scilicet bonum vinum super omnia vina faciendo, quia ut dicit Chrysostomus: ea omnia, quae facit Deus per miracula multo sunt meliora, scilicet visus et cetera, quam ea, quae fiunt per naturam. Quoniam et secundum Dionysium optimi, scilicet Dei est optima facere. Et ideo in hoc Christus ostendit gloriam divinae bonitatis in eo latentis, quod fecit vinum optimum super omnia vina mundi. Unde architriclinus mirando de vino tam optimo in sapore valoreque dixit: Servasti vinum bonum et cetera.^[22] (H)

Tertio conditiones omnes alterando, scilicet colorem, odorem, saporem, virtuositatem vini et substantiam veraciter ex aqua efficiendo perfectissime. Nam si quaeratur, cuiusmodi fuit hoc vinum, respondetur, quod rubeum et pulcherrimum et odoriferum ac sapidissimum ne crederetur, quod imperfecte aliquo modo fuerit conversio. Unde Ecclesia sancta canit: Novum genus potentiae aquae rubescunt hydriae,^[23] ergo rubeum fuit.

Quarto diversis hydriis simul miraculum perficiendo. Nam certe magis patuit divina potentia in hoc, quod erant illa, scilicet vasa aquatica et non vinaria et sex et tam magna, quod capiebant metretas binas vel trinas, et quod ita erant repleta usque ad summum, quod nihil poterat superinfundi; et tamen simul et semel omnia Christus sola voluntate convertit in vina, quod fuit maius, quam si in uno vase posita fuissent immutata. (I)

Sed quaeritur, quare Christus in sex hydriis convertendo aquam ostendit gloriam suam hominibus et non in pluribus nec paucioribus. Respondetur secundum Bernardum et posteum Ludolphum, quod propter mysterium ad significandum, quod sex hydriae aquarum spiritualium positae sunt in Ecclesia pro purificatione eorum, qui post baptismum labuntur in peccatam:

Prima est poenitentiae compunctio , de qua Ezech. XVIII.: Quacunque hora ingemuerit peccator non recordabor et cetera.^[24] Secunda est oris confessio. Tertia est elemosinarum largitio. Quarta est iniuriarum remissio. Quinta est corpris afflictio. Sexta est praeceptorum observatio. Istae, inquit, hydriae lapidae sunt ut sint stabiles et in petra Christi fundatae. Denique mensuras capiebant binas aut trinas, quia Christus triplicem aquam in mensura apponit et perfectus erit, qui has metretas habere potuerit.

Primo namque Christus ploravit super Lazarum et super Ierusalem perditione. Haec est aqua primae metretae, quam habes, si de peccatis conpunctus lacrimarum aquis stratum rigas. Secundam aquam metretae Christus proposuit in exemplum, quando non ab oculis tantum, sed toto corpore ludavit sanguinem, Haec est secunda metretae aqua, quam tu habes, si totum corpus tuum castiges, ut concupiscentiam refrenes a peccatis per labores. Tertiam proposuit, cum aqua et sanguis ex Christi latere in cruce manavit. Haec est tertia aqua metretae, quam tu habebis, quando gratia devotionis et amoris divini fiet in te fons aquae salientis in vitam aeternam. Haec ex dictis Bernardi sufficiant. (K)

Ultimo naturam unam in aliam convertendo, quia naturam aquae in naturam vini vel substantiam convertit Christus. Et hoc posse est solius Dei, ut dicit Augustinus III. de Trinitate et Scotus. Ubi exemplariter notemus, quod Deus a principio mundi legitur fecisse pluries rerum conversiones pro nostra instructione et gloriae Dei ostensione. Primo enim convertit terra min corpus humanum, quando fecit Adam de limo terrae, sed propter peccatum inoboedientiae dixit, ut iterum in terram convertatur. Gen. III.^[25] O ergo homo, time transgressionem praeceptorum, quia ecce omnes pro ea morimur et in terram revertemur et insuper damnamur, nisi poenitentiam egerimus. Secundo Deus convertit corpus humanum in lapidem, ut patet in uxore Loth Gen. XIX.,^[26] et hoc propter peccatum incredulitatis, qua impatiens fuit de hoc, quod Deus submersit Sodomitas et in figuram retrospectionis, hoc est recidivationis in peccatum post poenitentiam, ut dicit Lyra. Tertio Deus convertit virgam in serpentem, ut patet de Moyse Exo. IV.,^[27] et hoc propter peccatum calumniationis falsae filiorum Israel et oppressionem per Aegyptios secundum Lyram, et sic ostensa est gloria Dei in damnationem talium peccatorum. Quarto Deus convertit aquam in sanguinem, ut patet Exo VII.,^[28] et hoc propter occisionem innocentium parvulorum Israel ab Aegyptis in flumine, ut dicit Lyra, et sic patet, quod damnat tales. Quinto convertit petram in flumen Exo. XVII.,^[29] hoc contra peccatum murmuris contra Dei potentiam, ut ostendat gloriam iustitiae illos damnando. Sexto convertit aquam in vinum, ut in hoc evangelio legitur, hoc autem ad ostendendum, quod diligit bonos coniugatos et odit malos per contrarium. Septimo convertit vinum in suum sanguinem et hoc in ostensionem, quod sicut dicit Apostolus: qui biberit indigne reus erit sanguinis Christi, qui autem biberit digne, habet vitam.^[30] Octavo convertit panem in corpus eadem retione. Nono in fine saeculi convertet omnium hominum corpora in incorruptionem vel caelestis beatitudinis, vel Gehennae resuscitando omnes. Et tunc in iudicio omnibus mundi hominibus manifestabit gloriam suam. O ergo peccatores, redite ad cor. Rogemus Christum et cetera.