[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis

Sermo XVI.]

 

De eadem Dominica quarta adventus
Sermo IV. scilicet de humilitate et charitate adventus Christi
 
Omnis vallis implebitur et omnis mons et collis humiliabitur. Luce. III.^[1] et in evangelio hodierno. (I)

 

Sanctus propheta Isa. XL. ca. Spiritu Sancto inspirante praedicere volens adventum Christi in carnem prophetavit, quia tunc erat, quidem sanctus praedicator praenuncians et voce praedicans, ut praeparent viam Domino Iesu Christo. Et inter alia signa adventus hoc praecipue praedixit, quod omnis vallis implebitur et omnis mons et collis humiliabitur. Designans hoc literaliter fiendum in adventu Christi secundo videlicet ad iudicium quando complanabuntur mortes et aequabitur terra. Spiritualiter fieri debere in adventu Christi primo, scilicet in carnem, qui adventus fuit humillimus. Ideoque Ecclesia hodie canit in evangelio haec verba per Isaiam prophetam praedicta, ut doceat nos, quia Christus noster cuius nativitatis festum in proximo celebrandum est per nostrae humilitatem poenitentiae veniet ad nos sicut et in humilitate natus fuit. Unde dicit hoc pro uno signo, quod omnis vallis, id est humiliata anima implebitur, scilicet gratia Dei. Quia Deus humilibus dat gratiam. Iac. IV.^[2] Bernardus: Sicut fontes fluunt in valles, sic gratia in humiles. Aliud quoque signum dat spirituali pro exemplo, cum subdit, et omnis mons et collis humiliabitur, quod dicitur omnis altitudo principatus et potestatis humanae dicit humiliari ad fidem Christi et poenitentiam, exemplo humilitatis Christi, qui se intantum humiliavit, quod Deus excelsus adveniet in carnem humanam non in principatu regio mundano, sed in summa humilitate. Sicut ergo omnis mons divinae altitudinis et collis etiam angelicae sublimitatis humiliabitur erga genus humanum per condescensionem charitatis et humillimae benignitatis. Ita debet exemplo Christi omnis homo humiliari, ut mereatur Christum videre. Unde subditur in evangelio. Et videbit omnis caro salutare Dei, quod potest poni pro alio themate huius sermonis. Itaque de adventu humili ipsius Christi in carnem tria pro sermone mysteria liceat declarari.
·      Primum de huius adventus Christi humilitate.
·      Secundum de huiusmodi adventus causali charitate.
·      Tertium de eius doni divinitus collati preciositate.
Circa primum de humilitate adventus Christi in carnem quaestio est, quare Christus in ipso primo adventu, scilicet in carnem in humilitate maxima voluit venire. Nam si aliquis Dominus et princeps terrenus se humiliaret ad serviendum pauperibus mirum videretur coram hominibus, quia ut dicit Bernardus: non magnum est humilem in abiectione, sed rara prorsus et magna virtus est esse humilem in honoribus et potentatidus. Sed si hoc faceret aliquis maximus imperator et rex huius mundi. Adhuc esset mirabilius, quod seipsum dedit in servum pauperibus. Sed quia Christus erat et est Rex regum et Dominus dominantium, et non solum terrestrium, sed et caelestium creator et Dominus. Cuius potestas est potestas aeterna, quae non auferetur, ut scribitur Dan. VII.^[3] et Apoc. XIX. Summe mirabile ergo est, quod voluit venire in summa humilitate, ut esset hominum servus. Immo opprobrium hominum et abiectio plebis tamquam vermis vilis a Iudaeis reputatus et tamquam latro morti et patibulo crucis damnatus, sicut dicit Bernardus. Unde ipse Christus ait per Ps. Ego autem sum vermis et non homo^[4] scilicet alicuius valoris reputatus, sed tamquam vermis vilis cuius occisio pro nullo extimatur. Subdit. Opprobrium hominum et abiectio plebis. Item Mat. XX. filius hominis non venit ministrari, sed ministrare et dare animam suam in redemptionem pro multis.^[5] Unde valde et summe mirabile est, quod Deus tam humiliter venire voluit. (K)
Ad quod secundum doctorem recolligendo est dicendum, quod Christus in summa humilitate venire voluit in primo adventu pluribus rationibus et praecipue quinque.
·      Prima ratio propter congruam culpae curationem.
·      Secunda propter divinae virtutis demonstrationem.
·      Tertia propter exemplum nostrae salutis et informationem.
·      Quarta propter fraudulentiae daemonum occultationem.
·      Quinta propter gratuiti amoris attractionem.
Prima ratio propter congruam culpae curationem. Nam si quaeramus, quae fuit culpa primorum parentum. Respondet Sanctus Thomas super II. di. XXII. q. I. ar. I. et II. II. q. CLXIII. ar. I., quod superbia, ex qua in eis fuit causata inoboedientia. Hinc Augustinus Ad Orosium dicit, quod homo elatus superbia suasioni serpentis oboediens praecepta Dei contempsit. Exinde postea derivatum est peccatum gulae. Nam dicitur Gen. III., quod serpens dixit Adae et Evae. Eritis sicut dii scientes bonum et malum.^[6] Quod appetendo superbiam incurrerunt et ex hoc inoboedientia et gula derivata sunt. Proinde Ecci. X. scribitur: Initium omnis peccati est superbia.^[7] Ubi Lyra dicit, quod cum diabolus dixit Evae. Cur praecepit vobis Deus, ut non comederetis de omni ligno Paradisi, quod dicitur. Cum sitis innocentes non deberetis tali praecepto restringi eo, quod omnes fructus arborum tamquam vobis inferiores creaturae vestrae voluntati debeant supponi. Et tunc mulier prorupit in quandam elationis ex qua sibi displicuit restrictio praecepti et ex ista displicentia secutus est error, quo credidit serpenti ulterius dicenti. Nequaquam moriemini, sed eritis sicut dii etc. Et sic secuta est inoboedientia et transgressio ad peccatum gulae. Sic ergo patet, quod superbia est initium et fundamentum omnium vitiorum. Et modo sic est in hominibus. Nam quare aliquis est avarus ex superbia est, quia non vult subesse oboediendo praecepto Dei dicentis. Non concupisces rem proximi tui. Quare aliquis est luxuriosus ex superbia est, quia non vult oboedire Deo dicente. Non moechaberis et sic de aliis peccatis. Ideo Christus medicus animarum nostrarum venit in maxima humilitate, ut superbiam nostram frangeret tamquam virulentum apostema et curaret. Unde Magister dist. XVIII. tertii dicit sic: Decreverat Deus (ut ait Ambrosius) propter primum peccatum non intromitti hominem ad Dei visionem, nisi in uno homine Christo tanta existeret humilitas, quae omnibus suis proficere posset. Sicut in primo homine tanta superbia, quae omnibus suis nocuit. Haec Magister. (L)
Sed adhuc restat, cur Christo non sufficiebat se humiliare usque ad assumptionem humanitatis, sic quod esset homo et rex dives et potens et dominaretur in hoc mundo. Sed voluit se humiliare infra homines, ut esset servus omnium et nimium abiectus per passionem, ut super dictum est. Respondetur per iam dicta verba Magistri, quia tanta debuit – inquit – esse humilitas Christi, quanta fuit superbia hominis. Sed ut Damascenus et Anselmus dicunt: homo per superbiam erexerat se contra Deum, usque ad Deum et supra Deum. Nam contra Deum erexit se faciendo contra eius praeceptum et usque ad Deum, quia usque ad scientiae divinae appetitum. Item supra Deum, quia voluntatem propriam supra Dei voluntatem posuit. Ideo congruae debuit se Christus humiliare non solum usque ad homines, sed etiam infra homines, ut patuit. Unde Augustinus in sermone De agone Christiano: O homo, vide, quid pro te factus est Deus et doctrinam tantae humilitatis agnosce! Quae superbia sanari potest, si humilitate Filii Dei non sanatur, quod dicitur, quod talis superbia est daemonum non hominum. Secunda ratio propter divinae virtutis demonstrationem, quia decuit, ut omnis Christi operatio et eius deitatis fides in mundo non nisi divinae virtuti asscribatur et manifestae clarescat ac monstretur toti mundo, quod a Deo est fides Christi. Nam si Christus cum potentia maiestatis, ut reges huius mundi venisset, conversio hominum ad fidem attribueretur potentiae armorum et non virtuti divinae, sicut patet de cultura idolorum, quam Romani principes per totum mundum potentia sua induxerunt. Item si venisset cum divitiarum largitione terrenarum et bonorum carnalium, non divinae virtuti fides ascriberetur. Sicut patet de fide Machometi, quae promittit carnalia et terrena et multos seduxit. Item si venisset cum astutia humana et phica, asscriberetur humanae sapientiae et astutiae. Proinde, ut monstretur, quod Christus vere est Deus caelestis et eius fides virtuti divinae asscribatur venit in humilitate et humiles discipulos et paucos elegit per quos totum mundum a ritu usitato ad fidem arduam et contrariam carni et sanguini convertit. Nam in hoc maxime apparuit divina virtus per talem conversionem totius mundi ad Christum, ut docet Augustinus XXII. De civita Dei c. LVIII. Ideo I. Cor. I.: Videte vocationem vestram fratres, quia non multi sapientes secundum carnem, sed quae stulta sunt mundi elegit Deus.^[8] Tertia ratio propter exemplum nostrae salutis et informationem, quia ut ipsemet Christus dicit Ioh. III. non misit Deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum^[9], scilicet in primo adventu sed ut salvetur mundus per ipsum. Ideo decuit, quod sicut in secundo adventu suo, scilicet ad iudicium venturus est cum maiestate magna et potestate Lu. XXI.^[10] Ita in primo adventu cum venit iudicari non iudicare, sed salvare debuit sic venire per omnia, ut in sui exemplo doceret in quo salus humana consisteret. Propterea Christus primo venit in humilitate, ut doceat quia in humilitate consistit salus hominis, sicut dicit Augustinus VIII. De Trinitate. Unde Mat. XI. ait Christus: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde.^[11] Et Lu. XVIII. Qui se humiliat exaltabitur etc^[12]. Secundo contra avaritiam venit in paupertate, quia in ea est salus. Unde dixit Mat. V. Beati pauperes spiritum quoniam ipsorum est regnum caelorum.^[13] Tertio contra luxuriam venit in castitate nascens de Matre Virgine. Quarto contra invidiam venit in charitate, qua pro nobis mori voluit. Quinto contra gulam venit in sobrietate. Nam XL diebus ieiunavit. Sexto contra iram venit in maxima patientia, qua dixit in cruce: Pater dimitte illis. Septimo contra accidiam venit in oboedientia Dei usque ad mortem crucis, ut doceret, quia in oboedientia praeceptorum Dei est salus hominis. Unde dixit Mat. XIX.: Si vis ad vitam ingredi serva mandata^[14]. Quarta ratio propter fraudulentiae daemonum occultationem, ut scilicet adventus et incarnationis Christi mysterium diabolo occultaretur ne per suam fraudulentiam diabolus aliquo modo posset impedire passionem Christi et salutem nostram. (M)
Quia ut Isidorus De summo bono li. II. c. XIV. dicit: Si daemones cognovissent Christum per mortem, scilicet humilem redimere genus humanum non eum utique peremissent procurando per Iudaeos. Item Gregorius in homilia Maria stabat dicit, quod diabolus per miracula Christum Deum cognovit, sed de cognitione sua cecidit ad dubitationem quando hunc passibilem vidit. Haec ille. Proinde ut Hieronymus in Mat. dicit et Glossa super illud Lu. IV., ubi diabolus legitur dixisse Christo. Scio te, qui es sanctus Dei venisse perdere nos intelligendum est suspicari vehementer vel opinari magis quam novisse certitudinaliter. Unde sicut diabolus sub specie serpentis se occultando decepit Adam et Evam, sic Christus deitatis suae potentiam et salvationem nostram diabolo congruae occultavit sub tegumentis humilitatis. Unde Isa. XLV.: Vere tu es Deus absconditus.^[15] Quinta ratio propter gratuiti amoris nostri attractionem, quia si sum potentia venisset, fuisset a nobis timori habitus potius quam amatus. Timor autem non est conveniens attractivum ad Deo serviendum, sed amor. Nam qui ex timore servit non meretur, sed qui ex amore. Immo perfecta charitas foras mittit timorem,^[16] I. Ioh. IV. Ideo humilis venit Christus, ut a nobis ametur potius quam timeatur. O ergo homo ama humilem factum pro te Christum Deum! (N)
Circa secundum de causali charitate adventus Christi in carnem, ex quo Glossa super Mat. dicit: sola charitas fecit Deum incarnari. Et Ecclesia canit: propter nimiam - inquit - charitatem, qua dilexit nos Deus misit filium suum in similitudinem carnis peccati. Quaestio pertractanda hic occurrit, utrum Dei Filius ex sua charitate incarnatus fuisset etiam si homo non peccasset. Ratio quaestionis est, quia pro utraque parte sunt auctoritates. Nam super illud I. Thim. I.: Christus venit in hunc mundum peccatores salvos facere.^[17] Glossa dicit, quod nulla causa fuit veniendi Christo, nisi peccatores salvos facere. Item Augustinus li. De verbis apostoli ser. LXXII. dicit: Si homo non periisset Filius hominis non venisset. Ad idem est Damascenus li. III. ca. XII. et plurimorum doctorum dicta et rationes sunt pro parte ista in contrarium est Christi dictum Ioh. III. Sic Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret.^[18] Ubi Augustinus dicit: Si Deus homines non amaret de caelis ad terram non descenderet. Idem quoque Augustinus li. De cathecizandis rudibus dicit: quae est maior causa adventus Domini, quam ut ostenderet Deus suam dilectionem in nobis. Si ergo amare pigebat saltem reamare non pigeat. Cum prior ipse dilexit nos. Haec Augustinus ibidem. Ad idem etiam sunt plurimorum doctorum opiniones et rationes. Et sic ad utramque partem sunt opiniones, ut patet per Bonaventuram super III. dist. I. q. II. ar. II.: Ad huiusmodi autem contrarietatem concordande dicitur communius secundum modernos doctores tenentes cum Scoto, quod sine praeiudicio potest dici, quod etiam si homo non peccasset sed in statu innocentiae permansisset, nihilominus ex charitate Deus incarnatus fuisset, ut dicit secunda opinio. Verumtamen non venisset Christus, ut redemptor, nec assumpsisset carnem passibilem et mortalem eo, quod non fuisset opus satisfactione, sed assumpsisset carnem simpliciter. Et sic intelligendae sunt auctoritates pro prima opinione inductae vel inducendae. (O)
? autem conveniens fuit Dei Filium incarnari etiam si homo non peccasset, ostenditur pluribus rationibus tamquam signis divinae charitatis ex Scoto super III. di. VII. q. III. ac Bonaventura ubi S. Franciscus de Mayronis et aliis recolligendo brevius. Primum signum, quia ab aeterno amavit Deus hominem praedestinando. Talis autem praedestinatio cuiuscumque praecedit naturaliter praescientiam peccati damnationis cuiuscumque, quia ait apostolus I. Thim. II. Deus vult omnes homines salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire^[19], scilicet voluntate antecedente. ??? autem peccatorem damnare vult hoc est ex voluntate consequente. Unde primo omnium ab aeterno praeordinavit Deus ex mera charitate inter omnes praedestinatos prius natura praeeligendo animam Christi ad summam gloriam. Postea ordine naturae loquendo praevidit Adam et omnes, quos voluit creare angelos et homines et aliquos casuros, alios vel per innocentiam vel per poenitentiam salvandos. Postea loquendo, ut dixi ordine naturae. Quia in Dei praedestinatione non est ordo temporis, cum omnia simul ab aeterno praevidit et sic praeordinavit omnes electos salvari vel redimi per Christum. Nam si praeordinasset Christum solum propter hoc, quod Adam erat casurus sequeretur, quod Christi anima gaudium haberet de lapsu Adae, quod est absurdum. Unde nullus est praedestinatus solum propterea, quia alius praevisus est casurus, ut sic nullum oporteat gaudere de lapsu alterius. Haec et plura doctor subtilis Scotus ubi supra. Proinde Leo papa in libro De fide dicit: Putant quidam casum hominis, scilicet solum causam fuisse incarnationis, qui simpliciter falluntur, quia ab aeterno est praedestinatum, quod homo deificaretur per Christum. Unde si Deus non incarnaretur homo non deificaretur et sic praedestinatio Dei mutaretur. Maxime ergo debemus Christum diligere per quem salvari ex charitate Dei praedestinati sumus. Secundum signum quia beatificare decrevit Deus hominem perfectae in anima et corpore glorificando. Unde auctor De spiritu et anima dicit: propterea Deus homo factus est, ut totum hominem beatificaret, scilicet animam in visione gloriosae humanitatis Christi. Unde etiam si homo non peccasset Deus incarnatus fuisset, ut hanc charitatem ostenderet, quod hominem perfectae beatificaret. De hoc patuit ser. XV. C. Tertium signum quia charitatem suam infinitam decuit Deum manifestare homini seipsum communicando, quia de ratione boni est, quod sit suiipsius communicativum secundum Dyo. et I. Eth. Bonum de quanto communicativus, tanto divinius. Ideo propter bonitatem suam debuit Deus incarnari etiam si homo perstitisset eo, quod non magis dilexit naturam lapsam, immo minus quam innocentem. Unde Origenes dicit: si homo non peccasset, aeque bene Deus ex nimio amore hominum homo factus fuisset. Quartum quia Deum habere debuit homo per gratiam, scilicet in praesenti et per gloriam in futuro perpetuae possidendo, quia ad hoc factus est homo. Ut dicit Augustinus et Sententiarum liber II. di. I. allegatur. Sed cum Deus sit infinitum bonum. Ideo homo per se non potuit mereri habere Deum, quia finiti ad infinitum proportio nulla VIII. Phisil et I. caeli. Unde oportuit etiam homine stante Filium Dei incarnari ex amore, ut per eius incarnationis merita infinita Deum habere promereri valeret. Quintum signum quia exaltavit Deus humanam naturam incarnando, ut patet. Sed si hanc incarnationem fecisset Deus solum propter peccatum hominis. Tunc homo commodum de sua malitia reportasset, quod non decet Deum iustum retributorem. Nam extra de regu. iur. liber VI. regula iustitiae est generalis, quod ex eo non debet quis fructus consequi quod nisus extitit impugnare. Relinquitur ergo, quod Deus pius tantum nos dilexit, quod ex nimia charitate etiam si homo non peccasset homo factus fuisset. O ergo Iesu bone tibi laus et gratiarumactio pro talibus tantaeque charitatis signis. O peccatorum ama Christum! (P)
Circa secundum de donis praeciosis, scilicet in adventu Christi collatis nobis ex charitate Dei, quoniam ut scribitur II. Pe. I.: per Christum maxima et preciosa nobis Deus promissa donavit, ut per haec efficiamur divinae consortes naturae fugientes eius, quae in mundo est concupiscentiae corruptionem. Haec ibi. Iuxta hanc ergo Scripturam videndum est nobis, ut agnoscamus charitatem Dei videlicet qualia sunt ista preciosissima dona nobis per Christi adventum collata. Ad quod breviter enumeremus praecipuae sex. Primum est donum adoptionis. Ioh. I.: Dedit eis potestatem filios Dei fieri etc.^[20] Secundum donum benedictionis, nam antea eramus maledicti in Adam. Gen. III.: Maledicta terra in opere tuo.^[21] Sed in Christo sumus benedicti, scilicet benedictione gratiae in praesenti et tandem gloriae. I. Pe. III.: In hoc vocati estis, ut benedictionem hereditatis possideatis.^[22] Tertium donum curationis, scilicet a peccatis. Augustinus: magnus venit – inquit – medicus, quia per totum mundum magnus iacebat aegrotus, videlicet humanum genus languens diversis infirmitatibus peccati superbiae, avaritiae etc. Quartum donum dignificationis. Augustinus in sermone: factus est Deus homo, ut homo fieret Deus, quod est maximae dignitatis. Unde angelus non permisit se adorare ab homine post Christi adventum, ut patet de Iohanne Apoc. XXII. cum tamen Abrae permiserit Gen. XVIII., quia iam homo factus est Deo unitus. Quintum donum ereptionis scilicet a captivitate diaboli. Augustinus XIII. De Trinitate: Quoniam Deo coniungi potuit humana natura, superbi spiritus maligni non audent se praeponere homini. (Q)
Unde in libro Petri Cluniacensis legitur exemplum, quod in vigilia nativitatis Domini sanctus Hugo vidit beatam Virginem in ulnis Filium tenentem, qui dicebat: Nosti Mater, quod diem natalis mei Ecclesia cum gaudio celebrat et ubi est nunc diabolus, qui antea hominibus praevalebat. Etiam in Vita sanctorum patrum legitur, quod coram sancto Anthonio flebat diabolus in specie pueri eo, quod eum superare non poterat. Sed heu hodie quot homines superat diabolus per vitia superstitionum et malorum tripudiorum ac gulae ac aliorum peccatorum quae solent homines istis diebus festis facere. Quo contra Leo papa in sermone Nativitatis dicit: Agnosce, o Christiane dignitatem tuam, qua divinae factus es consors naturae! Noli in ventrem vilitatem degenerari! Memento, cuius capitis sis membrum! Hoc est Christi. Reminiscere, quod erutus de potestate tenebrarum translatus es in Dei regnum! Noli ergo diaboli servituti iterum te subiicere! Quia pretium tuum sanguis est Christi, qui in veritate te iudicabit. Haec ille. Ultimum donum felicitatis omnis salutis et aeternae hereditationis, quia ut ait Anselmus: non est salus in mundo, quam non peperit nobis humanitas salvatoris per quam facti sumus filii et heredes Dei, coheredes autem Christi, ut testatur apostolus Ro. VIII. O ergo carissimi! O fideles animae Christi sanguine redemptae gratias agamus Deo et rogemus, ut det nobis per Christum Iesum haec omni apossidere sine fine. Amen!

 

Item plures alios sermones de incarnatione Christi descripsi in stellario Beatae Virginis Mariae et inter sermones de sanctis in vigilia et festo nativitatis Domini idcirco hic pertranseo plura scribere.

---