[Pelbartus: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo XV.]De eadem Dominica
Sermo III scilicet de adventu Christi in carnem
Videbit omnis caro salutare Dei etc. Luc. III.[1] et in evangelio hodierno et est originaliter Scriptum Isa. XL.[2] (A)
Scimus carissimi, quod homo positus in captivitate multum gaudet de fama adventus alicuius regis, qui promisit illum liberare et in suo regno magnifice exaltare. Sic spiritualiter ex quo humanum genus erat in diaboli captivitate per peccatum. Hoc scientes sancti patres Veteris Testamenti, quod non possent liberari nisi per Christum venturum, multum gaudebant quando audiebant famam ipsius adventus in mundum de propinquo imminentis. Et nos ergo cum sanctis gaudenter debemus audire de Christi Iesu liberatoris nostri adventu. Quilicet venerit de praeterito tamen in futura festivitate nativitatis retolitur in Ecclesia eius adventus celebritas tamquam praesens per gratiam etc. Unde in hoc evangelio proponuntur nobis iocundi rumores, ut Deo gratias agamus et nos ad Christum suscipiendum praeparemus. Quia inquit videbit scilicet per fidem in praesenti et tandem per spem gloriosam humanitis in iudicio. Videbit omnis caro, id est homo in carne positus salutare Dei, id est Christum incarnatum ad salutem hominum a Deo Patre missum. Itaque de adventu Christi in carnem de quo Ecclesia hiis diebus recolit tria mysteria notemus pro sermone.
· Primum de opportuna adventus Christi ratione.
· Secundum de debita reatus humani exolutione.
· Tertium de meritoria affectus nostri vendicatione.
Circa primum de opportunitate, scilicet quare oportebat et necessarium erat Deum venire in carnem. Et ratione quaestionis est, quia sicut Deus solo verbo fecit totum mundum et hominem ad imaginem suam. Ita solo verbo potuit eum redimere et liberare a potestate diaboli. Mirum ergo est, cur Deus debuit incarnari ad liberandum hominem. Ad hoc respondetur, quod generalis regula est theologica, quam dictat Augustinus videlicet, quod Deus non respicit, quid possit facere, sed quid deceat ipsum facere et quid sit conveniens rationi et naturae rei. Exempli gratia: in diluvio potuisset Deus omnes homines subito occidere propter peccata et Noe cum filiis praeservare. Sed non fecit nisi diluvium, quod ante per centum annos praedixit et praedicavit Noe. Item ex Aegypto potuisset uno verbo liberare Israel et statim in terram promissionis inducere, sed non fecit subito. Sic et in proposito Deus quidem potuisset absolute hominem verbo solo liberare per potentiam, sed non decuit sic liberare, sed conveniens et opportunum fuit Deum incarnari pluribus rationibus.
· Prima ratio amorosae miserationis.
· Secunda ratio angelicae reparationis.
· Tertia ratio beatificae visionis.
· Quarta ratio congruae redemptionis.
· Quinta ratio debitae satisfactionis.
Alias plures rationes causa brevitatis dimittendo has quinque iuxta numerum quinque vulnerum Christi sufficiat secundum Bonaventuram Tho. aure. Aliosque super III. recolligendo prosequi. Prima ratio amorosae miserationis. Hanc docet primo ipsemet Christus Ioh. III. dicens: Sic Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui credit in illum, non pereat, sed habeat vitam aeternam.[3] De hoc Gregorius in Praefatione Paschali exclamat dicens: O mira circa nos tuae pietatis dignatio! O in extimabilis dilectio charitatis, ut servum redimeres filium tradidisti! Haec ille. O ergo tu peccator agnosce te, quia si pro tanto amore non reamaveris dignus es damnatione! Secundo quoque eandem rationem dictat apostolus Eph. II. dicens: Deus, qui dives est in misericordia propter nimiam charitatem suam qua dilexit nos cum essemus mortui peccatis convivificavit in Christo.[4] Proinde exclamat Bernardus in II. sermone De adventu dicens: O inextimabilis dignatio et penitus incogitabilis, quod in carceris huius horrorem, scilicet fetide carnis humanae tanta dignata est descendere celsitudo maiestatis divinae! Ad id exemplum ponamus: Si tu miser homuncio pro peccatis tuis positus esse sin carcere et cippo, ut suspendaris et magnus rex ad te visitandum descenderet in ipsum horridum carcerem. O quantus amor et misericordia regis esset ad te! Item si pro te pedem suum in cippum poneret et pro te suspendi vellet. O quam ineffabilis esset amor regis ad te! Sic fecit Christus, qui pro nostris peccatis ex misericordia et amore incarcerari et in ligno suspendi ac mori voluit, ut liberaret nos. (B)
Praedicta ratio declaratur etiam sic. Nam ante adventum Christi Deus manifestaverat valde iustitiam suam et non sic misericordiam suam, quia usque tunc in toto mundo hoc, iustitia regnabat, quod patet tripliciter:
· Primo quantum ad omnem locum.
· Secundo quantum ad omnem personam hominum.
· Tertio quantum ad omnem popolum.
Primo quantum ad omnem locum. Nam iustitia regnabat in caelo, unde propter unicam superbiam sunt eiecti multi angeli. In paradiso, unde pro peccato eiectus est homo, in mundo, ubi per diluvium deletus est mundus propter peccatam hominum. In limbo, ubi detinebantur omnes patres sancti pro peccato Adae, in purgatorio, ubi purgabantur electi et in inferno, ubi torquabantur damnati. Et sic misericordia tunc non regnabat nisi in caelo quo ad remanentes angelos. Unde Ps.: Domine in caelo misericordia tua.[5] Secundo idem patet quantum ad omnem personam hominum, quia nullum hominem etiam patriarchas et prophetas salvare poterat, quin ad carcerem limbi descendent omnes. Patriarcharum et Abrae fides nec lex a Deo data, nec prophetia, nec sanctitas vel iustitia etiam in utero sanctificatos, ut Ieremias. Iohannem Baptistam nec ullum meritum ducebat quemquam in caelum ergo etc. Tertio ideo patet quo ad omnem populum nam in populo gentili Deus multas strages peremit, ut patet de submersis Aegyptiis et de exercitu Sennacherib, in quo centum octuagintaquinque milia similis interfecit propter blasphemiam. Item quae fuit maxima pestilentia quam quod totum mundum per idolatriam diabolo subiici permiserat, sed et in populo Dei videlicet Iudaeico magnas iustitiae poenas intulit Deus quando sexcentamilia pugnatorum ascendentium de Aegypto prostrata sunt in deserto et a serpentibus et igne gladioque consumpta propter peccatam solum duo, scilicet Iosue et Caleph terram promissionis intraverunt. Ecce ex omnibus istis claret quam severe Deus ostenderat suam iustitiam. Decuit ergo ut iam per Christi adventum ostenderetur mundo amorosa misericordia ubique, quia iam in caelo homo introductus hitat in mundo Christus nobiscum manet in Eucharistia. Item pro paradiso caelum habemus apertum. Infernus quoque est, quo ad limbum evacuatus. Et in omni persona fidelium et in omni populo quicumque volunt, evadere possunt infernum et intrare caelum. Et sic iam ut dicit Ps.: misericordia Domini plena est terra.[6] Secunda ratio angelicae reparationis. Est enim tam apud prophetos quam apud theologos generalis regula, quod Deus et natura nil faciunt frustra, id est caeli nec potest esse vacuum in natura. IV. Phisi. Manifestum est autem, quod angelis de caelo cadentibus mansiones eorum vacue remanserunt, quae per solum meritum filii Dei fuerunt hominibus praeparate. Ioh. XIV. In domo patris mei mansiones multae sunt, scilicet vacuae. Si quominus dixissem vobis vado vobis parare locum, scilicet assumendo homines in locum angelorum.[7] Unde Anselmus li. Cur Deus homo dicit: non decet summam sapientiam permittere nobilissimas creaturas, scilicet humanam et angelicam ultimo suo fine id est beatitudine ad quam sunt creatae fraudari vel frustrari, sed nisi reparatio per Christum interveniret pars naturae angelicae, scilicet quae ruit totaque humana natura frustrati essent a beatitudine. Sed quia ruentes angeli, id est daemones reparari non possunt, quia in malo obstinati sunt oportuit ergo filium Dei incarnari, ut in carne assumpta mereretur hominibus caelestium mansionum adeptionem. Et sic angelica ruina repleretur ex hominibus. (C)
Proinde communiter theologi dicunt, quod mundus iste durabit ad minus tantum donec mansiones iste ex electis hominibus repleantur et sic numerus civium caelestium a Deo diffinitus impleatur.
Tertia ratio beatificae visionis. Nam beatitudo consistit essentialiter in visione clara deitatis et fruitione. Ex consequenti vero in aspectu gloriosae humanitatis Christi per quam ducimur ad Dei beatam visionem. Ioh. XVII. Haec est vita aeterna, ut cognoscant te verum Deum et quem misisti Iesum.[8] Ideo ad complementum perfectae beatitudinis in anima et corpore simul quam homo desiderat oportuit filium Dei incarnari. Nam deitas corporali oculo videri non potest sed tantum intelligi. Si ergo Christus incarnatus non fuisset sola anima hominis visione deitatis fuisset beatificata et oculis corporalis non habuisset obiectum beatificae visionis. Nunc autem ht. Unde Ioh. X. Christus ait. Per me si quis introierit salvabitur, ingredietur, scilicet ad contemplationem deitatis et egredietur scilicet ad contemplationem gloriosae humanitatis Christi, et Pascua inveniet[9] scilicet fruitionis, ut exponit Augustinus.
Quarta ratio congruae redemptionis, quam ponit Magister. i. III. di. XX. ubi sententialiter dicit. Placuit – inquit – Deo, ut non per potentiam sed iustitiam vincens diabolum erueret hominem. Et quare hoc sic unam rationem dat, quia Deus iuste permiserat hominem per peccatum a diabolo possideri tamquam servum iuxta illud. II. Pe. II.: A quo quis superatus est eius et servus est.[10] Non erat ergo congruum, quod Deus per potentiam hoc infringeret, quod iustitia mediante permisit. Convenientius ergo erat per iustitiam, quam per potentiam vincere diabolum et sic hominem eruere. Aliam rationem dat, quia diabolus vitio superbiae amator est potentiae et oppugnator iustitiae, et in hoc homines eum magis imitantur, qui odiunt iustitiam et negligunt ac potentiae magis student, cuius adeptione laetantur superbiendo vel cupiditate inflammantur. Iustitia ergo humilitatis Christus hominem liberavit a diabolo, ut homo in hoc Deum disceret (inquit) imitari, quia per humilitatem et iustitiam potest homo vincere diabolum. Haec secundum Magistrum. (D)
Sed dicit: quali iustitia Deus hominem de manu diaboli congruenter liberavit. Respondet ibidem Magister dicens: quia in Christo nihil dignum morte inveniens occidit eum, tamen sine causa mortis, scilicet per Iudaeos instigando et procurando. Ideo iustum (inquit) fuit, ut debitores quos tenebat captivos liberi dimittantur in eum credendum, quem sine ullo debito occidit. Haec Magister ubi supra. Nam generalis regula divinitus statuta est et omni lege stabilita, quod videlicet. Qui innocentem voluntarie occiderit et maxime si regem innocentem occiderit amittit omne, quod possidet et insuper proprium caput perdere meretur patet XX. et XXI. et XXIII. Exo. ca. et Extra de homi. c. I. et li. VI.: ad quod faciunt leges civiles in puniendo lese maiestatis crimine. Unde et Ecclesia canit in prosa: Princeps mundi, id est diabolus tollitur et eius destruitur in nobis imperium dum tenere voluit in quo nihil habuit, id est Christum, ius amisit proprium, scilicet quod habebat in homine. Et sic patet, quod ex quo diabolus regem omnium hominum innocentem Christum occidit, ideo omnem potestatem et regnum, quod habebat in hominibus de iure iustitiae quo hominem possidebat perdidit et seipsum etiam aeternae mortis damnatione peremit. O ergo quam mira Dei nostri sapientia Christus incarnari voluit! O peccator excute a te iugum diaboli! Curre per poenitentiam ad Christum tuum redemptorem ne pereas cum diabolo!
Quinta ratio debite satisfactionis, quia pro peccato humani generis nullus alius potuit satisfacere nisi qui esset Deus et homo ut patet per Ambrosius super ad Romanos quem allegat Magister di. XVIII. Tertii li. dicens: Tantum fuit peccatum nostrum, ut salvari non possemus nisi unigenitus Dei Filius pro nobis moreretur debitoribus mortis. Haec ibi. Et ista clarius patebunt in sub sequenti art. II. (E)
Circa secundum principale de reatus nostri satisfactione et eius potestate occurrunt quaestiones tres.
· Prima de hominis impossibilitate.
· Secundo de solutionis possibilitate.
· Tertia de angeli facultate.
Prima de homine, utrum purus homo pro seipso satisfacere potuisset. Ad hoc respondet Anselmus li. II. Cur Deus homo ca. XIII. quod non quia peccator (inquit) peccatorem nequit iustificare, sed si homo ipsum reparasset, peccator peccatorem iustificasset, quia omnes filii hominum peccatores sunt et in peccatis nascuntur de communi lege. Nam nihil dat, quod non habet I et II. Elencho ergo peccator non potest dare gratiam iustificantem, quia non habet. (F)
Circa secundum quaesitum de possibilitate solutionis reatus humanis quaestio est utrum aliqua citra Deum, scilicet creatura solvere et satisfacere potuerit pro peccato humani generis sic, quod Deum non oportuerit incarnari. Ad quod respondetur secundum doctores praesertim Bonaventuram et Richardum super III. di. XX., quod satisfactio condigna fieri non potuit nisi per hominem, qui Deus esset, prout etiam probat Anselmus li. II. Cur Deus c. VI. Et ratio est, quia peccatum hominis fuit infinitum quadrupliciter. Primo quia contra infinitum bonum hoc est, contra Deum commissum. Secundo quia infinitis bonis hominem privavit, scilicet gratia et gloria perpetua. Tertio quia infinitis malis ad dixit, scilicet miseriis et gehennae perpetuae. Quae per consequens a parte post duratione est infinita. Quarto quia infinita rem impotentia corrupit. Nam si placeret Deo individua naturae humanae sine fine multiplicare omnia illa corrupit et corrumperet sive inficeret. Quia omnes nascimur filii irae Eph. II.[11] Cum autem Deus sit iustissimus et nihil impunitum relinquat, ergo satisfactio condigna debet fieri secundum quantitatem culpae. Iuxta illud Deut. XIII. Pro mensura peccati erit et plagarum modus.[12] Et per conns oportuit, quod aliquis satisfaceret cuius meritum esset infinitum. Et qui esset supra totam naturam sicut et peccatum totam naturam corruperat. Sed quia omnis creatura citra Deum est finite bonitatis, ideo non potuit pura creatura per se satisfacere. Unde oportuit, quod talis qui satisfaceret esset Deus et homo Deus quidem, ut infiniti esset meriti et bonitatis et supra omnem naturam, sed quia Deus non peccavit ne cin sua natura pati potuit, ideo debuit fieri homo per assumptionem humanitatis, ut sic ille pateretur et puniretur, qui peccaverat. Proinde oportuit Filium Dei incarnari, ut in natura humana iuste pro tota humana natura satisfaceret de peccatis omnium hominum et gratiam ac gloriam mereretur. (G)
Sed tertia quaestio praeterea potest oriri, quia Deus potuisset mittere in sua persona aliquem angelorum beatorum sicut misit in montem Syna ad dandum legem Veteris Testamenti et si huiusmodi angelum misisset carnem humanam assumere et in ea pati ac morte nos redimere potuisset per Dei acceptationem satisfieri pro peccatis hominum eo, quod in persona Dei talis angelus satisfecisset. Quare ergo noluit Deus per angelum hominem redimere. Respondetur, quod Deus potuisset quidem saltem adsoluta potentia hominem redimere per angelum beatum in carnem missum, sed hoc noluit, quia secundum Thomam super III. q. I. ar. II. non congruit. Primo, scilicet ne homo alteri quam soli Deo debitor suae salutis fuisset et per conns divinum honorem ipsi redemptori alteri quam soli Deo exhibuisset videlicet illum adorando et gratias agendo. Secundo ne in beatitudine homo minor esset angelis sed aequari posset eis. Iuxta illud Mat. XXII. Erunt sicut angeli Dei in caelo.[13] Tertio denique quia ut Anselmus lib. Cur Deus homo dicit hoc: non recuperasset pristinam innocentiae libertatem qua soli Deo et non alteri subiectus fuit. O Iesu bone Deus aeterne, quid laudis et gratiarum tibi referamus, quod in tantum nos dilexeris, ut tibi soli subiiceres et angelis non solum parificares sed et superexaltares! (H)
Circa tertium de affectus amore per Christi adventum sibi vendicato. Notandum est, quod Christus in hoc suo adventu in carnem praecipue modis septem ostendit nobis suam maximam charitatem quatinus eisdem modis vendicaret affectum nostrum, ut ipsum devota dilectione reamare studeamus. Ad quod hortatur nos Augustinus dicens: Ama illum, o homo, qui amore tui amoris descendit in uterum Virginis et ibi lumen suae deitatis coniungere voluit limo tuae mortalitatis! Primo quia cum alius nullus in tota natura inveniretur, qui posset satisfacere ipsemet Deus voluit advenire pro nobis satisfacere. Sed quare sic dilexit nos, nisi ut debeamus et doceamur sicuti et tenemur ipsum redamare super omnia singulariter. Augustinus. Diligendus est Deus propter se et super omnia. Secundo quia assumendo nostram naturam indissolubiliter voluit sibi perpetuo unitam habere, ut dicit Damascenus et communiter fide vera creditur. Quare hoc nisi ut vendicet nos sibi, quia tenemur inseparabiliter Deum amare. Roma VIII. Quis nos separabit a charitate Christi etc.[14] Nam Christianus numquam debet separari a Christo per peccatum mortale et in hoc debet Deum perpetuo diligere. Tertio quia bonitatem suam Deus in incarnatione voluit nobis communicare, ut nostrum videlicet amorem sibi per gratiam vendicaret copulare. Augustinus. Deus factus est homo, ut homo fieret Deus, scilicet participando. Nam I. Ioh. IV. Qui manet in charitate in Deo manet et Deus in eo.[15] et sic per charitatem homo Deo bono uniter. Sicut ferrum ignitum igni et ignis ferro unitur. Quarto quia Christus corpus simile et animam humanam voluit assumere et utrumque in seipso beatificare, quare hoc. Utique ut eum toto corde et toto anima ac totis viribus reamemus Mat. XXII.[16] et simul toto corpore et omnibus membris sibi deserviamus. Non diabolo. I. Cor. VI. Empti estis pretio magno glorificate et portate Deum in corpore vestro.[17] Quinto quia dolores miseriarum nostrarum et penalitates voluit in se suscipere, scilicet famem, sitim, aestus, frigus, laborem etc. Quare sic dilexit nos nisi ut doceamur, quod poenitetiam peccatorum nostrorum condignam amore Christi suscipiamus. Mat. III. Poenitentiam agite etc.[18] Sexto quia eadem omnia quae pro nobis assumpsit voluit exponere pro nostra salute, scilicet corpus in dolorosam passionem, sanguinem totum in effusionem, animam in mortem et totam vitam in salutis laborem, quare hoc audi Bernardum dicentem: Christus totam vitam suam pro me exposuit. Ergo iuste sibi totam meam vendicat vitam, videlicet ut toto tempore in praeceptorum eius impletione deserviam. Septimo quia flagitiorum nostrorum poenas et debitam mortem plenariae et secundum omnem modum congruentiae ipsemet voluit persolvere et mortem acerbissimam crucis sustinere, ut et nos usque ad mortis tolerantiam eum reamemus. Nimirum quia Adam peccaverat in capite cogitando transgredi praeceptum, ideo Christus spinea corona in capite pungi voluit. Item Adam peccavit in omnibus sensibus, scilicet visu, auditu, gustu, odoratu et tactu ergo Christus pro nostro amore satisfecit oculis plorando. In aure audiendo blasphemias. In gustu fellis et aceti. In odoratu fetidorum sputorum in faciem suam et in tactu flagellationis. Item Adam peccavit pedibus appropinquando et manus extendendo ad lignum ac fructum vetitum rapiendo et comedere concupiscendo et sic omnia membra et se totum morti obligavit. Ideo amorosus Christus pro nobis satisfaciendo transfigi voluit in pedibus et manibus in crucis ligno extensis ac ipse fructus benedictus uteri virginalis suspensus est in alto ligno pendendo inter raptores tamquam unus latronum et in latere usque ad cordis penetralia vulnerari voluit et in omnibus membris poenas acerbissimas sustinere ac mortem. Item Adam confusibiliter nudus apparuit per peccatum et maledictionem Dei incurrit. Christus nudus in cruce, quae erat olim maledicta poena mori pro nobis voluit, ut nos a maledictione solveret. O ergo dilecte Iesu pro tam pio tuo amore tibi laus et gratiarumactio in saeculum! O peccator pensa Christi amorem permaximum erga te! O anima Christiana stude praedictis modis Christum Deum tuum et dilectum Redemptorem rediligere, ut valeas cum ipso in caelo perpetuo conregnare, quid nobis praestet idem Christus, qui vivit etc.