Domus sermonum compilatorium

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo VIII.]

 

Dominica IV. Adventus. Sermo IV. de iudicii particularis tempore et sententiae exsecutione.
 

Ecce ego mitto angelum meum ante faciem tuam, Mat. XI.[1] et in evangelio hodierno. (H)
 
Haec verba iuxta litterale intellectum sunt Dei Patris ad Christum eius Filium, an cuius adventum in carnem misit angelum suum, id est Iohannem praecursorem, qui dicitur angelus non secundum substantiam, sed propter puritatem et sanctitatem vitae, et etiam propter officium. Angelus enim Graece idem est, quod ’nuncius’ vel ’missus’ Latine, secundum quod dicit Magister in II.: et Iohannes fuit nuncius praecurrens Christum et annuncians eius adventum praedicando et baptizando. Mystice tamen potest accipi secundum Vincentium de Valencia pro angelo, quem Deus in morte mittet ad bonam animam deportandam incaelum, de quo in figura Exo. XXIII.: Ecce ego mittam angelum meum, qui praecedat te et introducat in locum, quem praeparavi.[2] Hoc pro alio themate. Sicut per terram inimicorum transeuntes securi sunt, cum aliquis servus Domini illius terrae praecedet eos associando pro salvo conductu, sic quaelibet bona anima in mortis iudicio habens transire in caelum ex hoc mundo ascendendo per aerem caliginosum, in quo habitant daemones, qui libenter vellent animam rapere ad tartara, multum securatur per angelum praecedentem et associando eam conducentem. Nos ergo carissimi, debemus Deo gratias agere, qui nos sic securat in morte per angelum, de quo dicit: Ecce ego mittam angelum etc. Ex quo in praecedenti sermone ostensum est, quod Christus omnes animas iudicabit iudicio particulari, et hoc iudicium committet angelo ad exsequendum. Restat adhuc de isto iudicio tria mysteria declarari in hoc sermone.
·       Primum de iudacandi temporalitate
·       Secundum de sententiali mutabilitate
·       Tertium de exsequendi officialitate
Circa primum de tempore iudicii particularis quaestio occurrit, quando faciet Iesus Christus hoc iudicium particulare in hominis morte. An scilicet anima adhuc exsistente in corpore, an post separationem animae. Ratio/responsio quaestionis, quia scribitur Ioh. III.: Qui non credit in Filium Dei, iam iudicatus est,[3] et talis est adhuc in corpore, ergo etc. Sed in contrarium est, quia omnis homo in corpore constitutus converti potest et liberum arbitrium habet sive ad salutem consequendam, sive ad damnationem. Ecci. XV.: Deus ab initio constituit hominem, et reliquit illum in manu consilii sui etc.[4] Ante hominem vita et mors bonum et malum, quod placuerit, dabitur illi, ergo quamdiu homo est in corpore, diffinitum de eo in iudicio. Ad hoc et ad quaesitum respondetur secundum intentionem magistri Henrici de Hassia in lectura super Gen. I. et concordanter doctores, quod animae humanae sunt in varia differentia. Primo quaedam sunt animae damnandae, ut sunt omnes in infidelitate decedentes et etiam in peccato mortali decedentes animae Christianae. Et de talibus est dicendum, quod de communi lege non iudicantur, nisi postquam anima separata est a corpore. Cuius ratio est, quia divina bonitas, cuius proprium est misereri, est tam clemens et pia, ut magis ad indulgentiam, quam ad vindictam pronior sit, nec vult mortem peccatoris, ut haec dicit Hieronymus de poenitentia di. I. c.: Quia divinitatis immoque nullum hominem interim, quod est viator, damnat, sed omnis homo usque, quo spiritum exalat, est viator et per consequens in statu, quo potest liberum arbitrium flectere in bonum, ergo non convenit divinae bonitati, ut antequam anima separetur, iudicet per sententiam damnationis. Alioquin ille sic damnatus haberet occasionem murmurandi et improperandi contra Dei iustitiam pro eo, quod in statu viae, quo adhuc poenitere potuit, iam ipsum damnavit. (I)
Sed quid dicemus ad illam auctoritatem Ioh. III.: Qui non credit in Filium Dei, iam iudicatus est.[5] Respondetur secundum Lyram, quod sic est intelligendum, id est iam habet in se causam manifestam suae condemnationis, et sic dicitur iudicatus, sicut ille dicitur mortuus, qui iam se habet causam manifestam mortis. Verumtamen causa huius damnationis dabitur exsecutioni post separationem animae in iudicio. Secundo aliae sunt animae ad Purgatorium iudicandae, et istae etiam de communi lege iudicantur post separationem, quia Dei misericordia plus vult hic parvan poenitentiam, quam magnam in Purgatorio. Terio aliae sunt animae sine omni poena in caelum mox transferendae, et talibus bene convenit et saepe fit ex Dei gratia speciali, quod vicem iudicantur, cum adhuc sunt in corpore, ut scilicet tempore mortis certificati de gloriae consecutione magis consolentur, sicut dicit Gregorius in IV. Dialogorum. Nam multos sanctos legimus, quod ante mortem certificati sunt de divina electione, et multi ante exaltationem spiritus sunt ad caelestem beatitudinem evocati, ut patet de Sanctis Francisco, Martino, Nicolao, Catherina, Elisabeth et multis aliis. Ad quaesitum itaque finaliter deicendum est, quod de lege communi post terminum vitae homo iudicatur, et non ante separationem animae a corpore, eo quod potest tunc multipliciter mutari de malo in bonum. Unde Heb. IX.: Statutum est hominibus semel mori, post hoc autem iudicium,[6] scilicet erit. (K)
Sed adhuc quaestio occurrit, utrum statim post mortem iudicetur homo iudicio particulari sive ad caelum, sive ad Purgatorium, sive ad Infernum sine intervallo temporis. Vel an sit aliqua mora inter iudicium particulare et mortem hominis. Ad hoc respondetur secundum mentem magistri Henrici de Hassia in lectura super Gen. I. ponuntur tres praecipuae veritates. Et[7]
·       Prima de animabus ad caelum mox transferendorum
·       Secunda de animabus ad poenitentias iudicandorum
·       Tertia de animabus communiter hominum cunctorum
Prima scilicet est, quod animabus hominum sanctorum transferendis mox post mortem ad caelum non differtur particulare iudicium, quo iudicantur ad caelestem praemium, sed statim post mortem iudicantur et introducuntur in caelum, loquendo post Christi ascensionem, quia antea tales animae descendebant in limbum sanctorum patrum, et huiusmodi animae mox introducendae sunt animae hominum excellentis meriti, qui post baptizmum non peccaverunt mortaliter, vel si peccaverunt, plene satisfecerunt per condignam poenitentiam et opera bona, vel qui indulgentiam plenariam consecuti sunt in mortis hora. Nam secundum Hostiensem et etiam Thomam tales mox evolant, quia nullum habent impedimentum, quo detinerentur. Huiusmodi etiam sunt animae parvulorum baptizatorum ante usum liberi arbitri decedentium. Haec praemissa veritas patet ex determinatione ecclesiae, quae habetur in extravagante. Benedicti duodecimi de visione animarum, in qua determinatur credendum esse, quod animae sanctorum, qui decesserunt post Christi passionem, in quibus nil purgandum erat, sint nunc in aeterna beatitudine clare Deum videntes. Secunda veritas, quod quibusdam animabus damnatorum aut ad Purgatorium iudicandorum non est inconveniens ex certa causa Deo nota differri particulari iudicium, et eas non statim ad Purgatorium vel Inferni deduci supplicium post mortis exitum, sed hoc Deus facit ex speciali dispensatione et rarissime. Quare autem hoc conveniat quandoque facere ratio est, quia cum Deus pronior sit ad miserandum, quam ad puniendum secundum Hieronymi verba. Proprietas est autem piissimi iudicis non cito ferre sententiam damnationis ergo. (L)
Ad id autem habemus exempla. Unum de Traiano, scilicet imperatore, cuius sententia damnationis finalis fuit suspensa usque ad tempora Beati Gregorii papae, qui pro illo oravit et Deus illi pepercit, ut in legenda sancti Gregorii. Et secundum Damascenum, huius miraculi testis est oriens et occidens. Aliud exemplum est ex origine Carthusiensis ordinis, ubi recitatur, quod quidam magister Parisiensis famosus et laudabilis vitae cum mortuus iaceret in feretro infra exsequias in ecclesia, praesentibus magistris et baccalaureis ac scholastichis erexit se in feretro et dixit : Iam ad iudicium vocatus sum. Quo miraculo stupefacti distulerunt sepelire. Unde altero die congregatis et praesentibus omnibus erexit iterum se et dixit: Iam iudicatus sum. Tandem tertio die iterum erexit se et dixit: Iusto Deo iudicio iam condemnatus sum. Ecce prima die citatus est. Secunda die iudicatus est, sed non ad Infernum deductus. Tertia die damnatus fuit. Huius dilationis causam solus Deus novit. Dicunt autem aliqui, quod fecerat multa bona, sed in peccato mortali, quae quia nondum fuerant sufficienter remunerata, per hanc poene retardationem fuerunt compensata. Ad idem etiam est exemplum in epistola Cyrilli de tribus resuscitatis per Beatum Hieronymum, de quo habes *sermonem IX. X*. Tertia veritas,q uod de lege communi post mortem hominum non erit notabilis mora faciendi iudicium et deducendi animas ad locum debitum, sed statim, ut solvitur anima a corpore, iudicatur, et mox aut in caelum, aut in Purgatorium, aut in Infernum ducitur. Haec veritas patet primo per autoritates, secundo per rationes, tertio per exempla. Primo, inquam, per autoritates. Nam de salvato latrone dixit Christus Lu. XXVI.: Amen dico tibi, hodie mecum eris in Paradiso.[8] Item Lu. XVI.: Mortuus est Lazarus et portatus est ad angelis in sinum Abrae, mortuus est autem dives et mox sepultus est in Inferno.[9] Item II. Corin. V.: Scimus quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissolvatur, quod aedificationem ex Deo habeamus domum aeternam in caelis.[10] Item de omnibus sanctis canit ecclesia. O quam gloriosum est regnum, in quo cum Christo gaudent omnes sancti, sequuntur agnum, quocumque ierit, Apoc. VII.[11] De malis autem Iob XXI.: In puncto ad Inferna descendunt.[12] Haec sufficiant. Secunda rtio ad id secundum Thomam super IV. dist. XLV. q. I. ar. II. est talis. Quia sicut in corporibus est gravitas vel levitas, qua feruntur ad suum locum, ita est in animabus meritum vel demeritum. Inde sicut per gravitatem terra statim fertur deorsum tamquam in locum suum, et per levitatem ignis fertur sursum et hoc nisi prohibeantur, ita animae statim soluto vinculo carnis, per quod in statu viae detinebantur, statim consequentur praemium et ad illud feruntur meritis sursum, vel statim feruntur deorsum per demeritum et gravitatem culpae ad poenitentiam, nisi aliquid impediat, scilicet per quod differatur consecutio praemii, scilicet peccatum veniale, quod prius purgari oportet in Purgatorio. Subdit idem Thomas, quod huic veritati auctoritates canonicae Scriptuae manifeste attestantur et documenta sanctorum patrum. Unde contrarium pro haeresi est habendum, ut patet IV. Dialogorum et in libro de Ecclesiasticis dogmatibus. Haec Thomas. Ex quo patet error eorum, qui dicunt, quod anima exuta a corpore non iudicatur, antequam veniat finale iudicium. Similiter et illorum, qui dicunt animas post mortem in terrestrem Paradisum et in Hierosolymam et Romam duci debere etc., quae sunt ridicula. Tertio hoc idem patet per exempla et revelationes. Et primo de sanctis, scilicet apostolis, martyribus, confessoribus, virginibus, qui iam sunt in caelo. Secundo de animabus damnatis, scilicet Herodis, Pilati, Iudae et huiusmodi, qui omnes sunt in Inferno. Tertio de animabus in Purgatorio exsistentibus multae leguntur revelationes, ut patet per Gregorii Librum dialogorum. O ergo tu peccator, elige tibi, quod vis, quia statim morieris, velis nolis, et aut per peccatum damnaberis, aut per poenitentiam salvaberis, si tamen pro nunc in vita eam egeris, alioquin vae tibi. (M)
Circa secundum de sententiae immutabilitate quaeritur, utrum sentenitia in hora mortis danda possit aliquatenus immutari. Et ratio quaestionis est, quia legimus plurimos mortuos fore per aliquos sanctos liberatos a damnationis sententia revocando ad vitam, et sic poenitendo, ut patet in exempla Cyrilli de tribus resuscitatis per merita beati Hieronymi, et de catechumino, qui se suspenderat, sed per beatum Martinum est vitae restitutus ac poenitendo salvatus, et in evangelio de Lazaro resuscitate et aliis multis. Ad haec respondent praecipui doctores. Primus est Gregorius Liber dialogorum dicens: Nequaquam ultra misericordia Dei percentis liberat, quas semel iusititia iudicantis poenis infernalibus damnat. Haec ille. Ex quo patet de his, qui leguntur resuscitati ad hanc vitam, et sic liberati sunt, quod vicem diffinitiva sententia nondum fuit lata, sed ad tempus suspensa, et sic liberari potuerunt. Sed postquam sententia diffinitiva fuerit lata, nunquam postea immutari potest vel revocari. Sed forte putares, quod posset revocari donis. Contra hoc est secundus doctor Bernardinus in epistola ad Robertum dicens: Veniet dies iudicii, scilicet in morte, quando plus valebunt pura corda, quam astuta verba, et conscia bona, quam marsupia plena, quoniam iudex non falletur verbis, nec flectetur donis. Haec ille. Ex quo patet, quod si totius mundi divitias pro te in elemosynas donarent, liberari non poteris. Item posses putare, quod liberari posses praecibus. Contra hoc et tertius doctor Rabanus super Hester dicens sic: Imminente die iudicii petitio iniquorum non erit oratio, sed incitatio, scilicet ad vindictam, eo quod in morte non poenituerunt, nec ante mortem, subdit, unde scriptum est: Cum iudicatur, exeat condemnatus et oratio eius fiat in peccatum, haec ille. Sed forte dices, sancti intercedent pro me et sic liberabor. Contra hoc quartus doctor Anselmus in orationibus dicit sic: Ipse iudex es districtus accusator meus, omnes etiam spiritus boni et mali coram Deo de accusant, boni, quia do debent aequitatem, mali, quia meam servant iniquitatem, heu quem habebo excusatorem. Quis vel unus erit intercessor, si omnes sunt accusatores et iudices eius, haec et plura ibi. Ex quibus patet, quod postquam lata fuerit sententia, nullae preces vel propriae vel ecclesiae, nec missae dicendae, nec sanctorum intercessionies eam mutare poterunt. (N)
Sed forte quaeras, quid ergo possit me tunc iuvare. Respondet Augustinus de verbis Domini sermone XXI. dicens: Qualis hinc quisque exierit suo novissimo die, talis invenietur in novissimo saeculi die. Nil est, quod te adiuvabit, nisi bonum, quod hic feceris, unumquemque opera sua iuvabunt aut opera sua praessura sunt. Haec Augustinus. Proinde ut dicit Chrisantus: In iudicio planget Iudeus, qui Christum negavit, planget paganus, qui se errasse videbit, planget malus Christianus, qui mundana plus, quam Deum amavit, carnem plus, quam animam, pecuniam plus, quam iustitiam, peccatum plus, quam opus bonum. Planget culpam, quam commisit, gloriam, quam amisit, poenitentiam, quam demeruit, planget, inquam, quia nulla erit facultas ad fugiendum, nullus locus ad poenitendum, nullum tempus ad satisfaciendum, nulla misericordia ad subveniendum, nulla retractatio sententiae ad revocandum etc. Vae ergo et vae tibi, o peccator, plange nunc poenitendo, ut evadas. (O)
Circa tertium mysterium de officialibus exsecutoribus huius sententiae iudicii quaeritur, utrum ad angelos bonos, an ad malos pertineat exsecutionis sententiae officium, ut ipsi habeant animas hominum post particulare iudicium portare ad locum sibi deputatum. Ad quod breviter respondetur secundum theologiae doctores, praecipue Bonaventuram et Richardum, ac Aureolum, aliosque communiter super IV. dist. XLV. et L., quod de lege communi omnibus morientibus, sive iustis, sive reprobis assistunt boni et etiam mali angeli, et secundum veritatem videbunt sententiam ferri. Boni quidem assistunt ad adiuvandum iustos, mali vero ad nocendum si possunt, et ad videndum si quid iuris in homine ipso habent. Nam Beda super illo verbo Thob. V.: Occurrit piscis ad devorandum, dicit, quod Domino Iesu patiente in cruce advenit diabolus, ut videret, si quid forte iuris in eo haberet. Multo fortius ergo hoc fiet aliis sanctis. Nec est dubium, quid anima separata a corpore statim videre habeat angelos et daemones naturaliter, sicuti nos naturaliter oculo corporali habemus videre lucem et colores. Et huic dicto concordant historiae sanctorum et plurimae revelationes, sicut patet IV. Dialogorum per Gregorium. Nam in morte sancti Matini astitisse legitur diabolus et etiam angeli boni, qui animam eius in caelum produxerunt, similiter et in morte sanctae Elisabeth et sic de multis aliis. Nam et de Beata Virgine Maria legitur, quod petiverit, ne in hora mortis suae daemones videret, et obtinuit ex speciali gratia. Denique coram angelis et daemonibus ipsa sententia data animam damnandam ad Infernum deportare habent ex officio daemones, tamquam tortores, ut dicit Gregorius in homilia et etiam Remigius super illud Matth. XVIII. Iratus Dominus tradidit eum tortoribus etc.[13] Item anima ad Purgatorium deputata ducitur illuc non per malos, sed per bonos angelos, concomitatntibus quidem, ut creditur etiam daemonibus usque ad loca Purgatorii, qui de poenis hominum laetantur, quamvis nil in eis se posse habere videant, et postquam anima fuerit purgata, per bonum angelum educitur in caelum. Unde Lu. XVI.: Mortuus est Lazarus et portatus est ab angelis etc.[14] Quod si anima fuerit tam perfecta, quod deputetur in caelum statim evolanda, ipsam etiam boni angeli habent ex officio deportare in caelum, non subvehendo, sed honorifice praecedendo, ut alio sermone patebit. Proinde in figura scribitur Exo. XXIII. sicut iuxta thema dictum fuit in hoc sermone: Ecce ego mittam angelum meum, qui custodiat te in via et praecedat et introducat in locum, scilicet caelestem, quem praeparavi.[15] (P)
Pro exemplo finaliter proponamus, quod legitur in sermone discipuli, vicem quod in provincia Angliae in conventu fratrum praedicatorum quidam frater iuvenis devotus infirmatus ad mortem, praesentibus fratribus pleno ore risit in agone. Interrogatus est, cur risisset, respondit, quia advenit sanctus Edmundus rex noster et martyr. Et ecce tota domus repletur angelis, postea intensius risit dicens: Domina advenit, salutemus eam, et cum omnes dixissent ’Salve regina’, respondit infirmus. O quam gratanter acceptavit Beata Virgo hanc salutationem. Post hoc mutatus est in pallorem et dixit: Ecce iudex Christus advenit ad iudicandum me, et omnibus membris tremuit et sudavit intantum, ut vix sufficient tergere sudorem eius vultus et tamquam coram iudice constitutus disceptabat dicens aliquando, verum est aliquando, non est ita aliquando, o Beata Virgo, ne discedas a me. Tandem dixit: Bone Iesu condona mihi hoc modicum. Cum autem moneretur a fratribus, ne diffideret, quia Salvator misericors est. Respondit ille exhilaratus dicens: Revera misericors est. Et sic gratias agens Beatae Virgini exspiravit feliciter. Rogemus ergo Christum etc.
 

 

---