Domus sermonum compilatorium

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de tempore, Pars hiemalis
Sermo V.]

 

Dominica II. Adventus. Sermo I. iuxta scilicet evangelium applicando de ordine iudicii terribilis et flebili vae

 

Renunciate Iohanni, quae audistis et vidistis. Verba sunt Salvatoris nostri, Mat. XI. et in evangelio hodierno.^[1] (A)

 

Sancta Romana Ecclesia hac dominica secunda adventus Domini legit evangelium hoc de Iohannis Baptistae interrogatione facta per suos discipulos a Christo Iesu. Utrum ipse esset vere Christus venturus ad redemptionem mundi et salutem hominum ac ad iudicium. Quod quidem licet Iohannes noverit, tamen discipuli eius dubitabant. Ideoque, ut ipsi discipuli in fide Christi confirmarentur, misit ad Iesum discipulos, scilicet Iohannes exsistens in vinculum, et Iesus coram illis fecit multa miracula, ac eisdem dixit: Euntes renunciate Iohanni, quae audistis et vidistis. Et tandem Iohannem magnae scientatis fore virum commendavit, ut patet in ipso evangelio, quod habetur *sermone II*. Cuius historicum intellectum breviter prosequens in tres partes principales summariae dividitur.

• Primo enim mentionem facit de Iohannis interrogatione
• Secundo de Christi Iesu responsione
• Tertio de Iohannis a Christo commendatione

Primo itaque evangelium hoc ait. In illo tempore, cum audisset Iohannes in vinculis opera Christi, mittens duos de discipulis suis ait illi: Tu es, qui venturus es, an alium exspectamus etc.^[2] Circa quod aliqui quaeruntur. Primo de tempore quo hoc fuerit. Respondetur secundum Vincentium in Speculo historico libro VIII. capitulo XIX.: dum incepit publice praedicare et miracula facere. Nam in XXX. anno baptisatus est Christus a Iohanne, et eodem die anno revoluto aquam convertit in vinum, ut dicit Comestor. Et in sequenti Pascha Iohannes est incarceratus ab Herode Antipa secundum Lyram ad instantiam Herodiadis adultere proponitur hoc, quia Iohannes arguebat ipsum Herodem eoque abstulerat fratri suo Philippo uxorem nomine Herodiadem Mar. VI.: Herodias ergo insidiabatur Iohanni, quia timebat, ne Herodes ad praedicationem Iohannis paeniteret et eam marito suo redderet, propterea procuravit eius incarcerationem et tandem eius mortem.^[3] O quam multi et nunc sunt, qui propter veritatem annunciatam contra se persequuntur iustos. Cum ergo Iohannes esset incarceratus et ex relatu discipulorum vel custodum carceris audisset miracula, quae faciebat tunc Christus, misit Iohannes XIII. die Decembris ex discipulis suis duos ad Christum, quo cadit idus Decembris et festum Sanctae Luciae virginis.
Secundo queritur, quare Iohannes sic interrogavit Christum. Respondetur secundum Chrysostimum, Rabanum, Hylarium et Lyram ac doctores communes, quod Iohannes non interrogavit ex dubitatione, quia adhuc in utero cognovit Dominum Iesum esse Christum, quem etiam passurum pro peccatis nostris praedixit monstrando dicens: Ecce agnus Dei, qui tollit etc.^[4] Novit etiam, quod Christus descensurus esset ad limbum, quia non fuit minus illuminatus ceteris prophetis veris testibus hoc pro dicentibus. Sed Christum interrogavit sic dicens: Tu es, qui venturus es etc. Primo propter discipulorum suorum dubitationem, qui de Christo haesitabant, quis licet instrueret, tamen plene non potuit errorem eorum exstirpare, propterea misit duos ex illis ad Christum, ut audita eius praedicatione et visi miraculis crederent in eum. Secundo etiam interrogavit propter suam consolationem ex admiratione et amore (B)^[5]
Pro quo nota, quod tripliciter potest praecipue fieri quaestio. Nam quaedam est quaetio dubitationis, ut utrum Salomon sit salvatus vel damnatus. Alia autem est quaestio admirationis, ut quomodo Christus est de virgine natus et pro nobis tanta passus. Et alia est quaestio dilectionis, ut cum ex amoris fervore dicit aliquis: Bone Iesu nonne tu es dilectus meus etc. Et sic Iohannes quaesivit non dubitando, sed ex amore et admiratione tantae pietatis Christi, quod vicem vellet in propria persona descendere ad praesentes in limbo detentos, quibus gaudium volebat annunciare. Et sic patet. Secundo in evangelio subditur Christi responsio, quam fecit facto. Nam ut dicitur Lu. VII.: Cum venissent illi ad Iesum, in ipsa hora multos curavit. Et tunc dixit eis: Euntes renunciate Iohanni, quae audistis, scilicet in praedicatione, et vidistis, scilicet in miraculorum opere, quia ecce caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, morti resurgunt. Nam tunc paulo ante suscitaverat filium viduae in porta civitatis Naim, ut huiusmodi Lu. VII.: Pauperes evangelizantur, id est per evangelium instruuntur et convertuntur. Dicit pauperes, quia plus frequentant sermones, quam divites, et beatus, qui non fuerit scandalizatus in me.^[6] Gor. I. cum viderit me pati non cadet a fide deitatis meae. (C)
Spritualiter in his verbis Christi notantur septem pericula, quae incurrit homo per peccatum, a quibus nisi per Christum sanatur. Primo, quia caecus efficit, Sap. II.: Excaecavit eos malitia eorum.^[7] Nam certe caecus est, quia non videt, quod a diabolo trahitur ad patibulum infernale. Secundo fit claudus a praeceptis Dei ad vitia declinando. Tertio leprosus, quia peccato foetidus et a civitate superna seclusus. Quarto surdus ad audiendum verbum Dei. Quinto mortus, quia vita animae Deus est, a qua separari per peccatum mors pessima est. Ezech. XVIII.: Anima, quae peccaverit ipsa, morietur.^[8] Sexto fit pauperrimus, quia contra omnia sua bona et merita ac se perdit. Septimo fit scandalizatus, quia contra iustitiam et iudicium Dei murmurat. O ergo peccator mortue et miserrime, exurge per poenitentiam etc. Tertio in evangelio Iohannes a Christo commendatur et primo de constantia dicens: Quid exsistis videre in desertum, scilicet ubi Iohannes baptisat, arundinem vento agitatam?^[9] Interrogative loquitur per negationem intelligendo, q. d. non, sed est constans, quia nec timore, nec amore declinat a veritate. Secundo commendatur de austera poenitentia, quia non vestitur mollibus. Ecce – inquit –, qui mollibus vestiti in domibus regum sunt, secundum ut cum ipsis utantur deliciis, sed Iohannes in deserto mansit.^[10] Tertio de clarissima prophetia,quia dicit eum plus quam prophetam, eoque adhuc in utero positus prophetavit Christum agnoscendo, quod nullus alius fecit. Quarto de angelica vita munda dicens: Hic est enim, de quo scriptum est Malach. I.: Ecce mitto angelum meum, id est Iohannem praecursorem, qui praeparabit praedicando etc.^[11] (D)
Quamvis autem Iohannes fuerit tam sanctissimus, tamen a peccatoribus est vinculatus, ut dicit evangelium. Suo modo Christianus per daemones tot vinculis est ligatus in carcerem infernalem, quot habet peccata mortalia, quae ut doctor II. Sentantiarum dist. XLII.: obligant ad gehennam contra quis in praeaccepto themate mandat Christus praedicatoribusad nostrum praepositum loquendo: Renunciate – inquit –, scilicet o vos praedicatores Iohanni, id est Christiano, qui tenetur in vinculis diaboli. Renunciate, inquam, quae audistis et vidistis, scilicet in Sacra Scriptura de adventu Christi ad iudicium terribile. Unde carissimi volo vobis renunciare in praedicatione hodierna prosequendo ordinem iudicii finalis ea, quae audivi et vidi legendo in Scriptura. Inter quae hoc praecipue vidi, quod Christus Mat. XXIV. dicit sic: Tunc apparebit signum Filii hominis in caelo et tunc plangent omnes tribus terrae.^[12] Quod potest esse thema pro hoc sermone de iudicio per se praedicando. In quibus verbis Christi notatur flebilis et horrendus planctus ac vae perditionis futurae, quae incurrent peccatores in iudicio. Licet autem in praecedenti dominica multa de iudicio scripserimus, tamen ut habeamus unum sermonem summarium et compendiosum de iudicio et eius tanta serie, hic quasi praedicta epilogando prosequamur et ea, quae restant. Pro quo notandum, quod peccatores in iudicio plangere et vae clamare habebunt undique, si consideremus ordinem iudicii illius, qui ad triplicia mysteria prosequenda.
·         Primum mysterium de terribilis iudicium praecedentibus
·         Secundum de terribilibus iudicium concomitantibus
·         Tertium de terribilibus lamentis iudicium subsequentibus
De istis bene possumus dicere illud, Apoc. VIII.: Vae vae vae habitantibus in terra, vae inte iudicium, vae in iudicio vel infra iudicium, vae post iudicium.^[13] Et, ut hoc seriosus ac clarius prosequamur, propter simpliciores notabimus XII amaros planctus et vae, quae habebunt tunc peccatores, qui nolunt nunc converti. Primus planctus et vae consurget ex ardore terribilis ignis in mundi conflagratione. Ps.: Ignis ante ipsum praecedet et inflammabit in circuitu inimicos eius.^[14] Item Malach. IV.: Ecce dies vae, succensa quasi caminus, et erunt omnes superbi et omnes facientes iniquitatem stipula, et inflammabit eos.^[15] (E)
Quaeritur haec quaestio, quomodo et quando erit iste ignis exurens totum mundum. Ad hanc renspondeur secundum Richardum super IV. dist. LVII. concordanter Thomam, Aurelianum Fratrem maiorem et alii doctores communiter. Ignis conflagitationis praecedet adventum iudicii, qui virtute divina producetur descedens in tanta altitudine, quanta fuit altitudo diluvii, scilicet XV cubitis super omnes montes. Gen. VIII.^[16] Et iste ignis omnium hominum corpora et animalia et omnia mixta incinerabit, et tunc omnia elementa purgabit. II. Petri ultimo: Caeli ardentes solventur, elementa ignis ardore tabescent, novos vero caelos et novam  terram exspectamus etc.^[17] Haec ibi. Item ignis iste antequam Christus adveniat, purgabit bonos, si aliquid purgabile in eis invenerit, quod si aliqui diutius deberent purgari, acerbius illos affliget, ut ex aacerbitate poenae suppleatur longaevitas temporis. Item malos concremabit et affliget cum maximis doloribus, ut dicit Augustinus. Et iste ignis durabit cruciando reprobos in corpore et anima usque, quo iudicium fiet perfectum, et postea ad Infernum cum reprobis et fetulentis mundi reliquis divisa luce ab eo, scilicet igne descendet, iuxta illud Ps. XXVIII.: Vox Domini intercidentis flammam ignis.^[18] Ubi dicit Basilius: Dominus ita recidet flammam ignis, ut electis luceat, scilicet in elementorum innovatione, et reprobos exurat, scilicet in Inferno aeternaliter scilicet cum igne gehennae secundum Richardum ubi supra. O ergo quantus ibi erit peccatorum hominum planctus, quotiens ingeminabunt vae et vae in tantis ignibus. (F)
Sed quando initium conburendi mundum habebit iste ignis. Ad hoc dicendum communius secundum doctorem, quod post mortem antichristi omnipotens Deus dabit poenitendi spatium XLV dierum illis, qui fidem Christi negaverant in persecutione antichristi, sicut probat Magister in Historia scholastica in ultima visione Dan. XII. ca.: Et in isto tempore omnes Iudaei convertentur, qui tunc erunt et per Eliam ac Enoch antea non fuerint conversi, mali autem qui non credent mundum cnsumari statim edent, bibent et nuptias celebrare non desistent. Cumque dixerint: pax et securitas, repentinus eis superveniet interitus, ut dicitur I. Thess.^[19] Vero, quia cum non putarent, erit post hunc statum status signorum manifestorum futuri iudicii, praecipue autem XV signorum secundum Hieronymum, de quibus patuit *sermo II. huius voluminis*. (H)
Et post hoc sequitur purgatio mundi per ignem conflagrationis, de quo igne pluria alibi. Sed dicens, numquid ignis iste aliquam molestiam inferet sanctis in corpore super terram resurgentibus. Respondetur, quod ut dicit Augustinus II. De civitate Dei, et communiter doctor, quod licet omnes etiam sancti in isto igne resurgant, tamen impassibiles et immortales resurgent, nullo modo laedentur, et statim rapientur obviam Christo in aera supra istum igenm. O ergo quam bene erit iustis per omnia, malis autem vae, quia ad ignem, ad ignem. Secundus planctus et vae consurget peccatoribus ex beatorum angelorum tubali voce, quam Christus iudex faciet omnes ad iudicium citare, quia iudex in quacumque causa debet citare reum. extra de appella. c. protinus. Sic Christus faciet per angelos citare omnes peremptoriae, ut compereant sine dilatione dicens secundum Hieronymum super Mat.: Surgite, mortui, venite ad iudicium. Quae quidem vox imperative erit ipsius Christi, sed exsecutive erit archanagelorum, et dicitur tuba secundum Apostolum I. Corin. XV.: Canet enim tuba et mortui resurgent,^[20] quia sicut tuba bellica praeparat et animat suos ad bellandum et terrere habet adversarios, ut patet in trompeta, sic vox illa archangelorum clamantium fortiter sensuali sono articulato formato mediante aliqua sensibili creatura secundum Richardum erit utique suis, id est angelis et beatis iocunda et victoriosa, malis autem tamquam hostibus Dei et angelorum debellandis et morte aeterna in corpore et anima trucidandis erit summe terribilis, adeo quod ut dicit Hieronymus: Quotiens – inquit – diem illum considero, toto corpore contremisco. Si talis sanctus sic contremiscebat, quid deberet facere peccator. O quantus pro tunc erit planctus et vae. Cogitare potes a simul, si vicem esses in aliquo bello, quo fortiter trompetis sonantibus corruissent gladio vulnerata multa milia hominum, qui sub pedibus calcantium bellatorum ululant et vae plangendo usque ad caelum vociferat, quantus tibi horror. Sic in proposito. Tertius planctus et vae consurget ex corporali resurrectione, quia mox omnes homines a principio mundi usque in finem quotquot fuerunt, resurgent in eisdem corporibus suis, quibus vixerunt, et sic eis cruciatus duplex erit, scilicet in corpore simul et in anima, quibus peccaverunt ergo vae et vae. (G)
O peccator, vidisti ne aliquem ignitis ferreis forpicibus in carne carpi vel lacerari, quanto plnactu ululat. Similiter etiam cum quis igne assatur, sic erit et tibi in Inferno, ubi in hoc eodem corpore, quo nunc vivis, ureris in aeternum. Iudith ultimo: Omnipotens Dominus in die iudicii visitait eos, dabit ignem et vermem in carnes eorum, ut urantur et sentiant in sempiternum.^[21] Legitur exemplum in Vitae Sanctorum Patrum, quod quidam patrum dum temptaret digitum igni applicat, et cum non posset ardorem sustinere dicens: Quid ergo facturus es in ardoribus sempiternis, et sic temptationem vicit. De ista resurrectione futura alibi prosequamur. Quartus planctus et vae consurget ex daemonum consociatione ac electorum separatione. Mat. XIII.: In consummatione saeculi exibunt angeli et separabunt malos de medio iustorum et mittent eos in ignem.^[22] Et iterum. Colligite primum zizania, id est malos, et alligate ea in fasciculos ad conburendum.^[23] Nam secundum Gergorium hoc est, quod unusquisque peccatorum in societatem sibi consimilium deputetur sub principe suorum daemonum. O tu peccator, nonne nunc horreres, si esses obsessus corporaliter a daemone, cur ergo non horres in futuro ab eo possideri perpetuo. Et quoniam daemones sunt multum horribiles et crudeles. Magnus ergo tunc erit planctus hominum, quando superbi tradentur in consortium Luciferi, avari in consortium Mammonis etc. et sic turmati et confusibiliter comparebunt in iudicio. De hoc pro practica contemplationis vide *supra sermonem III. L.* Quintus planctus et vae consurget ex enormium excessuum erubescentia et evidenti confusione, quia ut ait Augustinus II. De civitate Dei ca. XIV.: in ultimo iudicio divina virtute fiet, ut cuilibet opera sua bona vel mala cuncta uno mentis intuitu mira celeritate cernantur. (H)
Sed quare hoc vult Deus, cum ex hoc sanctis, qui aliquando peccaverunt, videatur aliqua erubescenntia fieri coram toto mundo. Respondetur secundum Richardum in IV. dist. XLIII., quod notitia peccatorum, quae fecerunt electi, non generait eis poenam, nec ignominiam vel confusionem, quin potius cedet ad eorum gloriam, eoque per poenitentiam resurrexerunt et de diabolo triumphaverunt. Sicut exempli gratia. In ecclesia legitur peccatum David et Magdalenae et non est ad eorum confusionem, sed gloriam, eoque poenituerunt. A simili Samsoni, quod ligatus fuerit et captus, traditus Philisteis, qui tamen rupit vincula et in maxilla asini prostravit mille viros, est potius ad gloriam, quam ad confusionem. Sic et cuilibet militi terga vertenti vel cadenti, si postea gloriose vincat hostes, ad gloriam cedit fuga vel casus. Sic etiam in proprosito. Malis autem, qui non resurgunt, confusio est. Propterea secundum Richardum, ibidem doctor, quod Deus volt huiusmodi notitiam peccatorum omnium singulis iustis et reprobis fieri, ut boni ex cognitione remissionis  talium et indulgentiae amplius consolentur et divina misericordia collaudetur. Mali autem ex illa manifestatione amplius crucientur et confundantur, ac iustitia divina in bonorum remuneratione et malorum punitione omnibus manifeste appareat, quia omnibus secundum merita et demerita tribuit. O ergo quantus planctus ibi erit peccatori, tamquam in mediastro posito furi coram omnibus alligando furtum collo. Sextus planctus et vae ex formidabili Christi facie et eius fulgore. Nam Gregorius XXXII. li. Moral. dicit: Christus in iudicio tranquillus et benignus iustis, et iratus apparebit ac terribilis iniustis. Item li. XVII. dicit: Quis ferre poterit faciem iudicis, quis eius iram toleret, cuius una mitis vox, quam in passione sua edixit persecutoribus dicens: Ego sum, armatos illos protinus in terram stravit. Haec ibi. Unde Hieronymus in Exempla dicit: Mallent reprobi et damnandi in aeterna poenalitate persistere, dummodo non deberet denuo in iudicio apparere. (I)
Sed hic quaeritur, quare Christus vult mundum iudicare in gloriosa forma humana cum cicatricum ostensione. Respondetur secundum Thomum in IV. dist. XLVIII. aliosque doctores recolligendo breviter, quod primo ostendatur toti mundo, quod Christus habet super omnes homines potestatem et dominium dupliciter, scilicet ratione creationis, quia ipse fecit nos secundum quod Dei Filius et ratione redemptionis, quia ipse lavit nos a peccatis in sanguine suo etc. Apoc. I.^[24] Ergo, ut divinitas eius monstret, in forma gloriosa apparebit. Et, ut vera humanitas, in qua passus fuit, ostendatur, cicatrices in eo manifeste videbuntur. Secundo, ut per haec consequuntur, ostendatur, quod ipse esse meruit a Deo constitutus iudex vivorum et mortuorum, ideoque sua sententia habet auctoritatem alioquin secundum iura extra de consue. cum ad nostram sententiam a non suo iudice lata nullam obtineret firmitatem. Tertio propter malorum exprobrationem ostendendo crucem et signum, de quo practice vide *sermonem IV. U in fine*. Septimus planctus et vae consurget ex gravissima et generali omnium contra peccatores inclamatione. Unde Hieronymus: Quid facies, peccator, cum contra te conscientia propria loquetur, Scriptura fatebitur, accusabunt te elementa, insuper angeli et daemones, armabitur contra te omnis creatura, crux Christi contra te orabit, Christus per vulnera sua contra te allegabit, quid respondebis? Muta fient labia dolosa. Vae ergo tibi per omnia. Octavus planctus et vae consurget ex honorificatione electorum et benedictione. Unde Augustinus in Sermone de adventu Domini dicit: In illo magno metuendo iudicio stabunt peccatores nudi, confusi, contristati, miseri, cum metu lamentates cum rubore et in angustia gementes illud Sap. V.: Ecce hi sunt, quos habuimus aliquando in derisum.^[25] Nos insensati vitam illorum extimabamus insaniam, ecce inter sanctos est sors illorum.^[26] Et verecundans dicens: Vae nobis, quia pars nostra inter daemones est,vae, quia illi in honore et glorioso corpore, nos autem nudi sumus et sine omni in honore in corporali turpitudine, vae nobis et confusio, quia nos sumus in terra, illi super nos calcando in aere, vae nobis et verecundia, quia illi sunt a dextris et benedicuntur, nos a sinistris et in ira Dei, ibunt illi cum angelis ad caelestem gloriam, nos deiicimur in Infernum cum daemonibus cruciandi in aeternum. Unde consequenter nonus planctus et vae consurget per tunc ex iniquorum maledictione, ut enim Bernardus super Psalmum.: Qui habitat – dicit – in iudicio prius benedicti vocantur ad regnum, quam maledicti deiiciantur in Infernum, ut acrius doleant videntes, quod amiserunt, et iusti videbunt et laetabuntur considerando, quod evaserunt. Haec Bernardus. Contemplemur ergo, quomodo Christus reprobos per suas turmas maledicet talia verba dicens: O vos omnes peccatores, videte, quia ego Dominus factus sum homo pro vobis, et sanguine meo redemi vos moriendo in cruce, ecce vulnerum in manibus signa et pedibus ac latere ecce crux, ecce corona spinea et ceteris. Sed vos ingrati maluistis servire diabolo in peccatis. Et quia scriptum est. Maledicti, qui declinant a mandatis Dei, ergo sitis maledicti a Deo Patre et a me, eius Filio, et a Spiritu Sancto, et a sanctis angelis et beatis omnibus, maledicti sitis cum diabolo et angelis eius. Et dicent omnes sancti Amen. O vos superbi, maledicti sitis in perpetuum cum Lucifero, quem in superbia imitati fuisti. O vos iracundi, maledicti sitis cum Sathan. O vos gulosi, maledicti sitis cum Beelzebub. O vos invidi, maledicamini cum diabolo Leviathan. O vos accidiosi, maledicamini cum Beelphegor. Et beati ad singula dicent, quis explicabit. Decimus consurget ex irrevocabilis sententiae prolatione, dum Christus iudex dicens: Discedite a me, maledicti in ignem aeternum, qui paratus est diabolo etc. Matth. XXV.^[27] Undecimus ex loci horribilis genehhnae inclusione, qui est locus summe foetuletus, ubi nullus ordo, sed sempiternus horror inhabitat Iob X.^[28] Duodecimus  planctus et vae consurget ex malorum omnium indicibili cruciatione sine fine. Unde Iob XX.: Artabuntur et aestuabuntur et omnis dolor ituet super eos.^[29] Et Matth. XIII.: Ibi erit fletus et stridor dentium.^[30] Haec practice habes *sermonem IV. YZ*. Rogemus ergo Dominum etc.

---