Szerkesztés alatt
Pelbartus de Temeswar, Stellarium coronae enedictae Mariae Virginis in laudem eius pro singulis praedicationibus elegantissime coaptatum
Primus liber agitur de his, quae pertinent ad misteriumincarnationis
annunciationisque dominicae et conceptionis Mariae.
Liber iste dividitur in partes plures.
Pars prima de divinae incarnatiois consiliatione per modum praedicationis
Ab aeterno ordinata sum et ex antiquis antequam terra fieret.1
Proverbio VIII.
Mira, carissimi, Dei nostri erga nos homines dignatio. Stupenda supra
modum bonitatis suae ostensio, quam ab aeterno sua imperscrutabili sapientia
decrevit nostram naturam in unitatem personae assumere per incarnationis
modum ineffabilem in Gloriosissimae Virginis Mariae utero, ut nos infimos
in ordine rationalium super omnem creaturam dignificaret in seipso,
ut videlicet Deus fieret homo, et homo Deus. Iuxta illud Ioh.
I.: Verbum caro factum est, et habitabit in nobis.2
Nimirum quid hac re mirabilius, quam quod homo fieret Deus? Et quem
caeli capere non possunt, in unius virginis utero caperetur inclusus.
Mirabile pro certo forte si caelum non descendens uniretur, scilicet multo mirabilius, quod Deus caeli creator et omnium nostrae vili naturae uniatur. Unde Damascenus super „Missus est”: Qualiter – inquit – facta sunt unum Deus et homo, mirantur angeli, pavent caeli, vox silet, mens deficit, cum una puella sic Deum in suo utero capit, ut sanctis pacem, vitam mortuis, salutem perditis conferat. Haec ille.
Praeterea quid homini dignius, quam ut fieret Deo frater et propinquus? Propter quod Bernardus ait: Puto, quod iam me non poterit spernere Deus os meum, caro et frater meus. Denique quid hac maius, quam teste Salvatore Ioh. III: Sic Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam.3
Hoc est ergo, quod nostrum cor afficit ad Deum et stringit. Hoc est, quod in admiratione animum suspendit, quam ab aeterno Deus sic decrevit et ordinavit, ut incarnaretur in benedictae Virginis utero, et homo fieret, propter quod sapientia divina in verbis thematis dicit: Ab aeterno ordinata sum etc. Id est: ab aeterno praeordinatum et praevisum est, ut mira dispensatione divinae sapientiae Deus fieret homo ex Maria virgine carnem assumendo etc.
De hac ergo
praeordinatione divini consilii loqui volentes, tres contemplationes
notabimus tria principalia consilia declarantes.
- Primum consilium dicitur creationis
- Secundum consilium dicitur reparationis
- Tertium consilium
dicitur retardationis
Articulus primus
01 01 01
Qualiter Deus praeordinavit ab aeterno creare duplicem naturam rationalem
et et eam vertibilem.
Capitulum I. 01 01 01 01
Primum consilium declarandum dicitur creationis.
Possumus nempe pie imaginari, quomodo ante creationem mundi in consistorio
Sanctae Tirnitatis consilium habitum est de huius mundi creatione. Et
in hoc consilio praecipue tres queastiones sunt motae et determinatae.
- Prima quaestio, utrum creari debuerat natura angelica.
- Secunda quaestio, utrum creari debuerat insuper natura humana.
- Tertia quaestio, utrum rationalis creatura creari debuerat vertibilis in arbitrio libera.
Prima itaque quaestio in consistorio Sanctae Trinitatis fuit mota, utrum videlicet conveniens foret creare naturam angelicam. Et determinatum est per divinam sapientiam, quod sic tali ratione: Bonum ut bonum sui ipsius communicativum esse debet. Haec propositio habetur a Dionysio De angelica hierarchia c. X. Et per Aristotelem libro II. Ethicorum dicentem: Bonum, quanto communius ratio divinius. Cum igitur Deus sit summe bonus, videtur, quod aliqua creatura rationalis ab eo producatur in esse, quam suae bonitatis participem faciat. Et sic diffinitum est a Deo, ut angelica natura crearetur in esse spirituali et intellectuali, et ipso intellectu ab eadem participaretur ipse Deus.Haec ratio trahitur ex dictis Augustini in Enchiridio c. VI.
Transsumptive
autem habetur a Magistro in II. dist. I. c. V.: Credimus
inquit rerum creaturarum caelestium et terrestrium, visibilium et
invisibilium causam non esse nisi bonitate creatoris, qui Deus unus
et verus, cuius tanta est bonitas, ut summe bonus beatitudinis suae,
qua aeternaliter beatus est, alios velit esse participes, quam vidit
et communicari posse et minui omnino non posse. Illud igitur bonum,
quod ipse erat, et quo beatus erat, sola bonitate, non necessitate aliis
communicari voluit, et ita fecit. Igitur Deus creaturam rationalem,
quae summum bonum intellegeret, intellegendo amaret, amando possideret,
possidendo frueretur eo. Haec ibi concordat scriptura Proverbio
XVI.: Universa propter semetipsum operatus est Dominus.4
Capitulum II. 01 01 01 02
Secunda quaestio in consistorioTrinitatis Sanctissimae fuit mota, utrum videlicet conveniens foret creare humanam naturam vel creaturam. Et determinatum est per sapientiam divinam, quod sic rationibus pluribus.
Prima ratio perfectionis universi decoris, quia enim ad divinae bonitatis manifestationem et potentiae maiestatis declarationem deberent creari diversi ordinis multiplices creaturae. Quaedam nempe purae spirituales, ut angeli. Quaedam purae corporales, ut notat Magister in II. dist. I. et Bonaventura ibidem concludit, quia si est ponere extrema componibilia, ergo et medium, quod componitur ex terminis. V. Phisico. Unde ad perfectionem universi hoc triplex genus requiritur. Debuit ergo creari rationalis creatura composita ex corporalis et spirituali, scilicet ipse homo. Quam scriptum est Deut. XXXII.: Dei perfecta sunt opera.5 Proinde etiam homo sexta die post omnis creaturas creatus est, et ipso creato Deus requievit ab omni opere, quod patrarat.(?) Sicut legitur in Gen. ad insigniendum, quod homo est finis omnium et perfectio, ex II. Physicorum: Quia mundus factus est propter hominem, ut serviret ei. Sic et homo factus est propter Deum, ut ei serviret Magistro in II. dist. I. c. VII. teste.
Secunda ratio
est divinae glorificationis et laudis. Unde idem Magister ubi
supra c.
V. dicit: Si quaeratur, quare creatus sit homo, brevi
sermone responderi potest, quod propter bonitatem Dei, et ad laudandum
Deum, in quo proficit homo, non ipse Deus. etc. Et c. VII.
dicit: Factus est – inquit – homo propter Deum. Non
quare Deus summe beatus eius indignerit officio (qui bonorum nostrorum
non eget), sed ut serviret ei, ac frueretur eo, cui servire regnare
est. In hoc ergo proficit serviens non ille, cui servitur. Haec
ille. Sicut igitur angelus creatus est ad laudandum Deum in caelis,
ita homo ad laudandum Deum in terris, et ei serviendo glorificandus,
ut tandem aeternaliter laudare mereatur in caelesti patria iubilando.
Huic concordat in misterio
formatio corporis humani, quam si bene consideramus, in ipsa facie hominis
exaratum, quodammodo reperimus quasi scriptura a Domino impressa haec
verba: homo Dei, lauda Deum! Nam linealiter nasus cum linea gene facit
H, oculus iuxta facit O et super protensum supercilium quasi titellus
significat litterae „homo”. Et haec quoad utramque faciem. Auris
sinistra formata est, quasi „D”. Auris autem dextra quasi „E”.
Linea sub naso quasi „I”. Et sic resultat haec dictio „Dei”.
Lingua quoque et loquela quare data est homini, nisi ad laudandum Deum
secundum Chrysosthomum de laude Dei. Et sic patet haec
oratio: Homo Dei, lauda Deum!
Tertia ratio angelicae
reparationis, quare homo factus est, ut angelica ruina, quam Deus praenoverat,
ex ipso repararetur. Unde Magister ubi supra c. XI.:
De homine quoque in Divina Scriptura reperitur
inquit interdum, quod factus sit propter reparationem angelicae ruinae,
quod non est ita intellegendum quasi non fuisset homo factus, si non
peccasset angelus, sed quare inter alias causas haec etiam nonnulla
extitit. Haec ille. In huius significationem dicit Basilius
Magnus in Hexameron, quod cum animalia cetera ex terra formata
faciem habeant versus terram respicientia, ideo quare sunt in terram
reversura, homo autem faciem habet elevatam versus caelum et caput erectum,
ut se ad angelorum coetum intelligat signaliter esse elevandum.
O igitur
homuncio, o fidelis anima, pensa diligenter, ad quem finem creatus sis,
an ut terrenis cupiditatibus inhereas, an ut voluptate resolutus sola
carnalia secteris, an ut diversis vitiis diabolo defervias? Non certe,
non. Sic enim contra finem tuae creationis agis. Animadverte,
quoque quam artifex suum artificium, quod ad finem intentium non
venit, destruit et abiicit, ut patet n falsis monetis, sic tu dignus
es morte, si Deo non servieris et ad caelum non tendis.
Capitulum III. 01 01 01 03
Tertia quaestio in consistorio Sanctae Trinitatis fuit mota,
utrum rationalis creatura creari deberet, ut esset arbitrio libera et
vertibilis ac peccabilis.
Nam arguere posses, quod
melius Deus fecisset, si rationalem creaturam sic stabilem creasset,
ut nullatenus ad malum culpae et miseriae pervenire potuisset. Sed in
contrarium per divinam sapientiam determinatum est, quod rationalis
creatura in libertate arbitrii crearetur er vertibilis fieret, qt quod
melius foret, pluribus rationibus
Prima ratio divinae manifestationis.
Hanc rationem ponit Alexander de
Hales II. parte summae q. XXII. ar. III. Concor. Petrus Aureoli in suo
compendio libro II. c. penultimo Nam ex hoc manifestatur divina
potentia, quam per hoc ostenditur, quod solus Deus invertibilis et indefectibilis
est. Omnis autem creatura mutabilis est, conveniens ergo erat ostendere
creaturae rationali, quod sicut sine Deo facta non fuerat, ita nec sine
Deo persistere poterat. Nec ipsam decebat confirmari in bono quousque
illi constaret, quod ipse solus est Deus, in quo non cadit non posse.
Item ex hoc declarat Dei sapientia, quo ad bonos et malos, quo ad bonos
quidem, quare secundum ordinem divinae sapientiae nemo dignus est
coronari, nisi qui legitime certaverit.
6 II. Thim. II. Quo ad malos quoque, ut divina
sapientia ostendat scire etiam ex malis elicere bona, quod non poterat
fieri, nisi Deus fecisset creaturam vertibilem in malum. Unde
Augustinus De civitate Dei
c. XVIII.
dicens: „ Nec Deus ullum non dico angelorum, scilicet vel hominum
crearet, quem malum futurum praesciret, nisi pariter nosceret, quibus
cum bonorum usibus commodaret.” Haec ille. Cape exemplum,
quare mali angeli et homines bonorum utilitatibus commondanter, quoniam
sunt bonis ad exercitium virtutis cum eos tentant et persequuntur, et
misericordia declaratur in eo, quod Dei Filius pro liberatione hominis
et angelicae ruinae reparatione mittitur. Praeterea Dei iustitia ostenditur
in hoc, quod Deus tribuit unicuique secundum opera sua, scilicet bonis
aeterna praemia, et malis aeterna supplicia.
Denique Dei charitas demonstartur, quoniam in libertate arbitrii reliquit creaturam velle beatificari et salvari. Ecci XV.: Deus creavit hominem, et reliquit eum in manu consilii sui etc.7 O igitur quam laudabilis est Deus, et quantum gratias ei agere debemus etc.
Secunda ratio laudis maioris. Maior enim laus et honor est, cum quis peccare potest, et non peccat, quam cum ideo non peccat, quare peccare non potest. Exempli gratia, mutus non laudatur de virtute taciturnitatis, quoniam ideo non loquitur, quare loqui non potest. Unde et Aristoteles I. libro Metaphysicae dicit: Propterea quae insunt nobis a natura, nec laudamur, nec vituperamur, ergo merito laudandus est , qui potuit transgredi, et non est transgressus, facere mala, et non fecit. 8 Ecci. XXXI. Sicut in exemplo: David laudatur, qui Saulem interficere bis potuit, et non interfecit. Sic igitur patet, quod si homo impeccatbilis factusn fuisset, non esset laudabilis de virtute, igitur etc. Propterea Gregorius in Moralibus dicit: Deus fecit naturam rationalem, bonam eo, quod mutabilem condidit etc.
Tertia ratio humiliationis decebat nempe rationalem creaturam vertibilem et peccabilem fieri, ut causam humilitatis haberet et superbiam calcaret, et se agnosceret indigere auxilio divino, et ad ipsum Deum recurrendi occasionem haberet pro conservando a peccato. Haec est ratio Bonaventurae super II. dist. XXIII.
Quarta ratio praemii amplioris, nam gloriosus est naturae vertibili ad malum ex meritis gloriam obtinere, quamque in invertibilitate conditam fuisse, et sic sine aliquo meriti beatificari. Exemplum in parvulis baptizatis, qui in merito Christi salvantur, et non in proprio, unde minorem gloriam habet his, qui in proprio merito salvantur. Haec est ratio Alexandri ubi supra. Patet igitur, quare per divinam sapientiam rationalis creatura vertibilis sit facta, et quamque convenienter.
Nil igitur calumniae habes, o homo, contra Deum creatorem, immo post materiam laudis et gratiae. Cuius enim culpa, tu, peccator, quod peribis, nisi tua, quia bonum facere non vis et a peccato non desistis.
Quid est, quod damnaris, nisi quia voluntate te praecipitas. O, stulte, o, infelix et insane peccator, attende Dei circa te bonitatem et tuam contra ipsum ingratitudinis pravitatem. Unde quantum te cupiat salvare, cum in tuo arbitrio constituerit te, utrum bonum vel malum velis, ausculta, quid Dominus dicat per Oseae. ca. XIII.: Perditio tua ex te, ex me, tantummodo auxilium tuum etc. 9 O, utinam agnosceres tuam libertatem, et non subiiceres te in diaboli captivitatem etc.
Heu, heu,
quanta caecitas mentis invalvit, ut quod homo peccat, non recognoscat,
sed in Deum retorqueat loquens blasphemias, et dicat: Sic me Deus fecit,
ut peccem, audi et pensa verba Augustini libro de
libero arbitrio dicentis: Naturas
inquit omnes fecit Deus non solum in iusticia permansuras, sed peccaturas,
non ut peccarent, sed si non peccarent, coronarent, si peccarent, punirentur.
Qui ergo pereunt, arbitrio pereunt. Et qui salvantur, gratia Dei liberantur
etc. Haec ille.