Sermo XCVI.]
In Dedicatione ecclesiae
Sermo II.Terribilis est locus iste,
non est hic aliud, nisi domus Dei et porta caeli. Gen. XXVIII.1
(A)
Verba ista dixit Iacob patriarcha, de quo legitur, quod cum pergeret in Haran2, et venisset ad quendam locum, quo secundum doctores, ut dicit Lyra, fuit mons Moria, ubi Abraham, avus suus offerre volebat Isaac, volens ibidem Iacob requiescere post solis occubitum, tulit lapides tres, quos supponens capiti dormivit, viditque in somnis scalam stantem super terram, et cacumen eius tangens caelum, et angelos Dei ascendentes et descendentes per eam, et Dominum innixum scalae dicentem sibi: "Ego sum Dominus Deus Abraham, patris tui, et Deus Isaac, terram hanc tibi fabo, eritque semen tuum quasi pulvis terrae."3 Lyra dicit, quod tunc revelatione ista cognovit Iacob mysterium Trinitatis et unius essentiae in divinis in hoc, quod tres lapides capiti supposuerat, et evigilans invenit, quod illi tres lapides facti erant unus lapis. Cognovit etiam mysterium divinae incarnationis in scala, quae ex multis gradibus constituitur, et sic significabat gradus generationum, per quos Christus descendit ab Abraham usque ad Virginem Mariam, quae Christum peperit. Quod autem pes scalae terram tangebat et cacumen caelos, significabat, quod Christus Deus et homo fieret, qui angelos laetificaret ruinam eorum reparando ex hominibus. Vidit etiam futurum esse, quod ibi fundaretur templum. Cum ergo evigilasset de somno, ait: "Vere Dominus est in loco isto",4 quia mysteria divina erant ibi complenda, et cultus divinus ibi vigere debebat, pavensque, id est admirans Dei benignitatem ait: "Terribilis est, id est venerabilis locus iste, non est hic aliud, nisi domus Dei et porta caeli",5 quia in quodam loco propinquo passus est Christus, cuius passio caelum aperuit, et ideo dicit: "porta caeli". Haec secundum Lyram. Et quia domus vel templum illud Veteris Testamenti figuravit domum sanctae ecclesiae, cuius hodie dedicationem colimus, idcirco de ea canuntur haec verba in missa hodierna: Terribilis est locus iste etc. Unde tria mysteria notabimus pro hoc sermone ad honorem dedicationis:
- Primum de ecclesiae terribilitate, quia dicitur: Terribilis est locus iste
- Secundum de ecclesiae dignitate, quia dicitur: non est hic aliud, nisi domus Dei
- Tertium de laudis divinae celebritate, propter quod etiam dicitur: porta caeli, ut infra dicetur. (B)
Circa primum de ecclesiae terribilitate quaeritur: Quare sancta ecclesia dicitur terribilis, cum potius sit amabilis propter sanctitatem et divina beneficia, quae ibi hominibus praestantur? Ad quod respondetur, quod sancta ecclesia licet sit amabilis, cum hoc tamen est terribilis triplici ratione:
- Primo propter Dei praesentiam et maiestatem
- Secundo propter diaboli deterrendam potestatem
- Tertio propter templi reverendam sanctitatem.
Primo propter Dei praesentiam et maiestatem, quia in eo Deus specialiter habitat, et realiter Christus Dominus in sacramento continetur ibidem, unde Ps.: Dominus in templo sancto suo, Dominus in caelo sedes eius, oculi eius in pauperem respiciunt, palpebrae eius inter filios hominum, Dominus interrogat iustum et impium, qui autem diligit iniquitatem, odit animam suam. Puet super peccatores laqueos, ignis, suéphur et spiritus procellarum pars calicis eorum.6 Quibus verbis docetur, quod Deus, qui habet sedem gloriae in caelis, habitat specialiter in templo sancto. Et sicut in caelis, sic et in templo videt omnes actus hominum. Et quidem tripliciter respicit homines, ut ibidem notatur, scilicet primo poenitentes oculo misericordiae, ideo dicitur: oculi eius respiciunt in pauperem, id est humiliter se recognoscentem de peccatis et paupertatem meritorum. Secundo iustos oculo amicitiae ad remunerandum in caelesti beatitudine. Tertio impios et in peccato iacentes respicit oculo iustitiae ad puniendum in Inferno, unde dicitur: palpebrae eius, id est oculi, interrogat filios hominum, id est scrutatur eorum actus Dominus, interrogat iustum et impium etc. Sed quare dicit: pluet super peccatores laqueos? Respondet Lyra, quia peccatores frequenter improvise moriuntur et subito, et sic sicut aves improvise capiuntur laqueo infernali, Iob XXI.: Ducunt in bonis dies suos, et in puncto ad Inferna descendunt.7 Item quare addit: Ignis, sulphur et spitirus procellarum pars calicis eorum, et non dicit 'totum calicem eorum', sed pars calicis? Respondetur secundum Lyram: ad significandum, quod in gehenna tanta est poena, quod non potest exemplari verbis totaliter. O ergo peccator, age poenitentiam! O homo, quando intras ecclesiam, haec recogita, quia Deus ibi praesens est, qui tua facta novit, et te iudicat secundum opera, vel ad vitam, vel ad mortem, et sic pro reverentia Dei est terribilis ecclesia. Nam si diligenter homo haec animadvertit, deterretur, et movetur ad poenitentiam. (C)
Secundo propter diaboli deterrendam potestatem, scilicet in ecclesia. Nam domus Dei est terribilis diabolo propter multa. Primo propter erectas inibi cruces. Secundo propter fusas orationes. Tertio propter sanctorum plurimas reliquias et imagines. Quarto propter angelorum exercitus ibi discurrentes, et cetera, quae sunt in ecclesia sancta. Sed heu peccatores visitantes ecclesiam nullum horum pertimescunt, hi fidem peiorem habent daemonibus. Unde Augustinus dicit: Cum dilectione fides est Christiani, sine dilectione fides est daemonis. O utinam fides malorum Christianorum esset sicut fides daemonum, qui credunt et contremiscunt, ut dicitur Iaco. II.8 Isti autem etsi credunt, non tamen contremiscunt. Ubi advertendum, sicut praemisi, quod diabolus in ecclesia et ubique primo pertimescit crucem Christi, unde Chrysostomus dicit: Ubicumque daemones signum crucis Dominicae viderint, fugiunt tamquam canes timentes baculum, quo plagam perceperunt. Sed malus Christianus crucem Christi adorat labiis, nec corde pertimescit, nec compungitur de peccatis, ergo in hoc peior est daemone. Secundo diabolus pertimescit orationes in ecclesia fusas, unde Augustinus: Oratio est animae praesidium, Deo obsequium, diabolo supplicium; propterea diabolus clamavit dicens: "O Bartholomaee apostole, incendunt me orationes tuae." Malus autem Christianus etiam si quandoque Deum orat, tamen Deum offendere peccatis non formidat, nec curat, ut exaudiretur oratio ecclesiae pro se fusa in missa et officio, quia non disponit se ad poenitentiam. Prover. XVIII.: Impius cum in profundum venerit peccatorum, contemnit, sed sequitur eum ignominia.9 Tertio diabolus pertimescit sanctorum reliquias et imagines, unde Chrysostomus in homilia: Ut latrones milites regis declinant, sic daemones martyrum et confessorum corpora pavent et fugiunt. Quarto denique diabolus pertimescit exercitum sanctorum angelorum, ut patet, sed malus Christianus nec sanctos curat, immo quandoque blasphemat, nec angelum custodem reveretur faciendo in praesentia eius peccatum, nec eius monita salubria suscipit, ut converteretur, propter quod in iudicio ampliorem poenam, scilicet in corpore et anima simul accipiet, quo uretur in perpetuum. Isa. ultimo: Ignis eorum non exstinguetur, et vermis eorum non morietur.10 Insuper etiam ab ipso daemone torquebitur, quia Gregorius dicit: Daemones, quos incentores habuimus in culpis, tortores habebimus in poenis. Patet ergo, quod ecclesia est terribilis diabolo. O utinam esset terribilis et malis Christianis, ut scilicet quando ingrediuntur ecclesiam, deterrerentur de peccatis et converterentur!
Tertio propter templi reverendam sanctitatem, quia Deo est consecratum et dedicatum, et ideo est multum terribile, id est venerabile, ne offendatur, sed reverenter homo illud ingrediatur, et humiliter ac devote se habeat. Unde extra de immunitate ecclesiarum c. "Decet domum Domini" Libro sexto Gregorius papa dicit: Sit ad ecclesias humilis et devotus ingressus, et conversatio Deo grata etc. Unde Augustinus in sermone hodierno: Rogo vos, fratres, diligenter attendite! Si ad mensam vel domum cuiuscumque potentis hominis nemo praesumit cum vestibus conscissis et inquinatis accedere, quanto magis a convivio aeterni regis debet se unusquisque invidiae vel odii veneno percussus vel iracundiae furore repletus cum reverentia et humilitate subtrahere, propter illud, quod scriptum est: "Vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum."11 Haec ille. Et licet loquatur, quod homo Eucharistiam non audeat accipere in peccato, tamen etiam si homo non communicat, debet propter reverentiam praesentiae corporis Christi, dum est in ecclesia, se recognoscere et poenitentiam agere, ne divinam vindictam contra se provocet, quia ut dicit Chrysostomus: Dominus Iesus cum esset piissimus et mansuetissimus hominum, in nullo tamen tam severam vindictam exercuit, sicut in templo contra ementes et vendentes, quos flagello de funiculis facto eiecit, eo quod irreverentiam faciebant Dei templo; quanto magis durius iudicabit eos, qui vitiis foedati sunt, et sic in ecclesia manent, nec compunguntur. O ergo homo, considera, quia in ecclesia es sancta coram Deo, et ideo emunda conscientiam! Nam quomodo audet quis inimicus regis coram eo stare, nisi veniam postularet prostratus, sic tu coram Deo nisi poeniteas, et sic veniam postules. Augustinus: Scio Deum inimicum esse omni criminoso. (D)
Circa secundum de ecclesiae dignitate sit pro conclusione, quod canit Ecclesia in officio, dicit: Templum Dei sanctum est, Dei structura est, Dei aedificatio est. Prima ergo dignitas est, quod dicitur sanctum. Et hoc primo, quia sancto nomini Dei altissimi dedicatum. Unde II. Paral. VIII. Dominus ait: Elegi et sanctificavi mihi locum istum, id est templum, ut sit nomen meum ibi in sempiternum, et permaneant oculi mei et cor meum ibi cunctis diebus, auresque meae erectae ad orationem eius, qui in loco isto oraverit.12 Haec ibi. Ex quo patet, quod Deus posuit in templo nomen suum et cor suum, id est amorem erga Deum laudantes ibidem, et oculos ad aspiciendum amabiliter devotos et poenitentes in ecclesia, et aures ad exaudiendum ibi hominum orationes. Secundo dicitur sanctum, quod interpretatur quasi 'sanguine tinctum', quia ad conficiendum et conservandum ibidem corpus Christi, et 'sanguinem deputatum'. Tertio dicitur sanctum, quia sanctis operibus divinae laudis et orationis ac cultus Dei mancipatum, et ideo Augustinus dist. XLII. c. ["In oratorio"]: In oratorio - inquit - praeter orandi et psallendi cultum penitus nil agatur, ut nomini huic et opera iugiter impensa concordent. Haec ille. Unde peccant ibi ridentes et iocantes. Quarto quia sanctorum corporibus sepeliendis ac reliquiis conditis consecratum, et sanctorum imaginibus decoratum, ergo etc. Secunda dignitas, scilicet templi, quia dicitur Dei structura. Sed quare hoc, cum construatur ab hominibus? Respondetur, quod licet ecclesia construatur ab hominibus, tamen pro Deo et eius cultu fit, secundum Deum, ac propter Deum, ut scilicet homo Deum colendo et eum adorando in suo templo mereatur habere Deum in caelesti praemio. Legitur, quod Abrahae colenti Deum, postquam aedificaverat altare sibi, et tandem decimas obtulerat, apparuit sibi Dominus per visionem dicens: "Noli timere, Abraham, ego protector tuus sum, et merces tua magna nimis." Gen. XV.13 (E)
Sed quaeritur, qualiter homo in constructione vel fundatione templi aut capellae vel altaris et huiusmodi debeat se habere, ut possit caeleste praemium a Deo adquirere. Respondet Chrysostomus super Matthaeum dicens sic: Pharisei dicebant apud se: "Si benefecerimus pauperibus, non multi vident, et pro tempore vident; nonne ergo melius: aedificia facimus, quae omnes aspiciunt, et non solum in hoc tempore, sed etiam in posterum." O insipiens, quid prodest post mortem ista memoria, si ubi es, torqueris, id est in Inferno, et ubi non es, laudaris, scilicet in hoc mundo? Si ergo iuxta alia bona fecerit homo aedificia sancta, additamentum est boni; si autem sine aliis bonis operibus, passio est gloriae saecularis. Non enim gaudent martyres, quod ex illis pecuniis honorantur, in quibus pauperes plorant. Haec Chrysostomus. Ex quibus tria documenta capiuntur. Primum, quod homo aedificia in ecclesia non debet facere pro vana gloria et ostentatione, alioquin perdet mercedem caelestem, et incurret poenam etc. Et quid mihi proderit, si in carcere torquor, cum in mundo laudor apud homines, nec per hoc liberabor? Secundum est, quod homo in se bonus et in Dei gratia ac bonorum operatione. Unde in peccato perseverans non salvatur per aedificia, sed per poenitentiam. Exemplum de Salomone, qui aedificavit Deo templum, sed et postea declinavit ad luxuriam et idolatriam, nec sumus certi de salute ipsius. Tertium est, quod homo aedificia talia non de rapina faciat, sed de iusta possessione. Haec clarent in praedictis verbis Chrysostomi. Unde et Gregorius I. q. I.: Non est - inquit - putanda elemosyna, si pauperibus dispensetur, quod ex illicitis rebus adquiritur. Unde etiam certum est, quod et si monasteria et xenodochia vel aliquid aliud ex pecunia, quae pro sacris ordinibus datur, construatur, non proficit mercedi. Et infra: Quidquid enim in Dei sacrificio ex scelere offertur, omnipotentis Dei non placat iram, sed irritat. Haec ibi. Tertia dignitas templi, quia Dei aedificatio est, quia aedificatum est pro Dei habitaculo, ut dictum est. Et in ipso significatur aedificatio mansionis in caelesti templo cum Christo. Sicut enim in isto templo materiali habitat Christus realiter nobiscum in sacramento, sic in caelo realiter habitabit nobiscum gloriosa visione faciali, ubi ut Augustinus ait, videbimus et amabimus, amabimus et laudabimus sine fine etc. Unde Eph. II. dicit Apostolus: Fratres, iam non estis hospites et advenae, sed estis cives sanctorum et domestici Dei superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum ipso summo angulari lapide Christo Iesu.14 Et hoc secundum Lyram dicitur in figura, quia in aedificatione templi Salomonis fuit quidam lapis, qui pluries fuit reiectus ab aedificantibus, eo quod nulli loco conveniebat, cui applicabatur, et finaliter optime sedit in summitate aedificii in angulo duos parietes coniungente. Et figuravit Christum, qui duos populos, Iudaicum et gentilem coniunxit in unitatem fidei. Unde Ps. dicit: Lapidem, quem reprobaverunt aedificantes, factus est in caput anguli, a Domino factum est istud etc.15 De hac ergo figura ponit Apostolus dicens: In quo, scilicet Christo omnis aedificatio constructa, scilicet ex Iudaeis et gentilibus crescit, scilicet per virtutum augmentum, in habitaculum Dei, in templum sanctum, id est quousque fit templum Domini sanctum in caelesti patria. Magna ergo dignitas ecclesiae est repraesentare statum caelestis patriae. Nam sicut in hoc templo materiali laudamus Deum iubilose cantando et devote psallendo, ita in caelo laudabimus feliciter sine fine nunc praesentem in sacramento, ibi autem, scilicet in caelo praesentem visu glorioso. (F)
Circa tertium de laudis divinae celebritate sit conclusio, quod ecclesia Christi propter cultum laudis Dei merito dicitur porta caeli, iuxta verba thematis praeaccepti. Ratio, quia per laudes Dei in ecclesia provocantur angeli descendere de caelis ad nos, iuxta illud Ps.: Praevenerunt principes, id est angeli coniuncti psallentibus,16 id est Deum laudantibus, et etiam per has easdem laudes Dei angeli ascendunt in caelum offerentes Deo vota nostra et orationes, ut dicit Bernardus. Et quia per has habemus et nos iter in caelum, unde Hieronymus in sermone de Assumptione dicit: Cessare non debet etiam quilibet peccator a laudibus, quia sermo divinus cum de peccatoribus ageret in Ps. dicit: Sacrificium laudis honorificabit me, et illic iter, quo ostendam illi salutare Dei.17 Ac si patenter dicat: Illic iter est laudis ad aeternam laudem sine fine mansuram, quia iter salutis nostrae in laudibus est Salvatoris. Haec Hieronymus. Ergo ipsa ecclesia, in qua iugiter laudatur Deus, dicitur merito porta caeli. (G)
Sed de laudibus Dei hic oritur quaestio, utrum Deus magis acceptet et diligat laudes ab hominibus in ecclesia sibi exhibitas, quam laudes ab angelis in caelo impensas. Ratio quaestionis est pro et contra, quia angeli maiori charitate et hilaritate laudant Deum, utpote gloriosa, ergo videtur, quod eorum collaudatio coram Deo plus placeat. Nam Hieronymus de consecratione dist. V. c. "Non mediocriter" dicit, quod melior est quinque psalmorum decantatio cum cordis puritate ac spirituali hilaritate, quam totius psalterii modulatio cum anxietate cordis et tristitia. Sed in contrarium est, quia angelus non laborat in laudando Deum, sed homo multum laborat. Dicit autem Apostolus I. Cor. III.: Unusquisque propriam mercedem accipiet secundum suum laborem,18 ergo videtur, quod homo plus meretur, quam angelus in labore divinae laudis, et per consequens plus a Deo acceptatur. Ad haec respondetur per tria puncta secundum doctores recolligendo. Primum est secundum Magnum Albertum super "Missus est" c. XCIX., quod charitas patriae, qua angeli laudant Deum, licet sit maior charitate hominum huius vitae quantum ad actum, scilicet fruitionis gloriosae, tamen charitas hominis aliquando potest esse maior quantum ad effectum. Ratio, quia charitas angelorum non est in statu merendi praemium essentiale. Quilibet autem actus charitatis in homine viatore meritorius est essentialis praemii, et saepius maioris, quam infimi angeli. Unde homo potest plus mereri in laude Dei, quam aliquis infimorum angelorum. Nam Beata Virgo Maria prae omnibus angelis meruit, et Deo amabilior fuit. Secundum est secundum Hieronymum et Gregorium ac doctores, quod quanto homo quicumque in maiori charitate laudat Deum devotius, tanto Deo eius laudis munus est acceptabilius. Unde XXIV. q. I. "Odi" Hieronymus ait: Deus non sacrificiorum magnitudinem, sed offerentium merita causasque diiudicat. Et Gregorius III. q. VII. "In gravibus" dicit: Omnipotentis Dei iudicio non quid, sed a quo datur, inspicitur. Et communis sententia doctorum est super IV. Sententiarum, quod praemium essentiale radici charitatis correspondet. Unde homo exsistens in maiori charitate, de praemio essentiali plus meretur in omni laude Dei et actibus eius, licet de praemio accidentali possit quis plus mereri secundum laboris magnitudinem. (H)
Tertium est secundum Bonaventuram super III. dist. XXII., quod Dei dilectio est effectus potius, quam affectus. Cum ergo Deus maioris effectus, scilicet gratiae exhibuerit signa ipsi homini, sequitur, quod homines et eorum collaudationem praediligit angelis. Quod patet primo ex signo demandationis, quia demandavit angelis, ut ministrent hominibus, et incitent eos ad laudem Dei, Heb. I.: Omnes sunt administra. spiritus in ministerium missi etc.19 Secundo ex signo exemplificationis, quia omnes creaturas voluit dare nobis in exemplum laudandi Deum, ad significandum, quod sibi multum placeat, quod homines laudent Deum, quia non nisi per hoc homines beatificantur. Unde Ps.: Omnis spiritus laudet Dominum.20 Et Dan. III.: Benedicite, omnia opera Domini, Domino, laudate etc.21 Sed inanimata et irrationalia Deum benedicere et laudare dicuntur, inquantum perficiunt ea, ad quae ordinata sunt a Deo, et iterum inquantum ex talium consideratione assurgunt rationales ad benedicendum et laudandum Deum, secundum Lyram ibidem. Legitur in Vitis patrum, quod cum quidam sanctus diceret, quod in omnibus creaturis haberet, unde Deum laudare deberet, quidam illi dixit: "Quomodo in bufone laudare habes Deum?" - ille respondit: "Laudo in hoc, quod non fecit me Deus talem, scilicet turpem et venenatum, sicut fecit bufones." Tertio ex signo divinae incarnatonis et redemptionis, quia Deus proprio sanguine nos redemit, ut laudemus Deum in praesenti in ecclesia, et tandem in futuro in patria perpetua, sed non redemit angelos lapsos. Quarto ex signo remunerationis, quia Deus in corpore simul et anima remunerabit homines in caelo, ut laudent eum lingua corporali simul et spirituali. Angeli autem solum laudare habent in spiritu. Quinto ex signo exaltationis, quia in utroque sexu homo exaltatus est super angelos omnes, scilicet in Christo et eius matre, et angeli adorant et laudant hominem Christum, sed homo non adorat angelum. O ergo homo, quam maxime teneris Deo laudes et gratias agere pro tanta charitate prae cunctis angelis tibi exhibita! O quanta devotione et reverentia debes in ecclesia Dei laudibus insistere! (I)
Ad
id leguntur exempla. Refert Discipulus in Promptuario,
quod quidam sanctus pater vidit in ecclesia diabolum scribentem peccata
illorum, qui in officio laudis divinae ridebant vel interloquebantur
ac dissolute se habebant, ut accusaret, scilicet eos coram Deo. Idem
refert ibidem, quod quaedam inclusa nocte quadam vidit per rimulas cellae
suae splendorem immitti mirum, ut putaret esse diem, territa propter
horas nondum dictas fenestram, quae erat versus cymeterium, aperuit,
et ecce iuxta caput sepulchri cuiusdam scholaris nuper sepulti vidit
miri splendoris et decoris feminam stare, scilicet cum angelis, et columbam
niveam portare in ulnis. Inclusa quaesivit illam, quaenam esset, et
respondit: "Ego sum mater Christi, et haec columba anima scholaris
hic sepulti, quam veni, ut deferam in caelum ad perpetuam mercedem,
quia frequenter didicit laudes divinas et exercuit in ecclesia devote."
Et sic deduxit Maria animam cum gaudio coram Christo in caelum. Patet
ex his, quod multum displicet Deo in ecclesia irreverenter se habere
in Dei laudibus, et multum placet Christo et Beatae Mariae devote Deum
in ecclesia laudare. Rogemus ergo Deum, ut det gratiam etc. Amen.
*De Dedicatione duo alii sermones habentur scripti parte II. voluminis**PA 103-104*, ut sic utrique parti deserviant.
1 Gn 28,17
2 Editio: Aran.
3 Gn 28,10-14
4 Gn 28,16
5 Gn 28,17
6 Ps 10,5-8
7 Iob 21,13
8 Cf. Iac 2,19
9 Prv 18,3
10 Cf. Is 66,24
11 Mt 5,24
12 Cf. II Par 7,15-16
13 Gn 15,1
14 Eph 2,19-20
15 Ps 117,22-23
16 Ps 67,26
17 Ps 49,23
18 I Cor 3,8
19 Hbr 1,14
20 Ps 150,6
21 Dn 3,57