[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LXXXII.]
Pro inventione sanctae crucis
Sermo tertius de dulcore multiplici ipsius sanctae crucis
Ostendit Dominus lignum, scilicet Moysi, quid cum misisset in aquas in dulcedinem versae sunt. Exo. XV.[1] (A)
Legimus carissimi, quod cum polpulis Israel de Aegypto exigens mari pertransito sicco vestigio in desertumvenisset ad aquas marath, id est amaras, quas praenimia amaritudine non possent bibere. Et iam tribus diebus ambulantes per sollicitudinem non invenerant aquam ad bibendum. Unde videntes aquas marath murmuraverunt o Moysen dicens: Quid bibemus? At ille clamavit ad Dominum orando, qui ostendit et lignum quoddam, quid cum misisset in aquas in dulcedinem versae sunt et biberunt etc. Haec autem in mysterio optime convenit inventioni sanctae crucis hodie factae. Primo, quod sic tunc Dominus ostendit illud lignum revelando, sic lignum crucis revelavit et ostendit Constantino imperatori, si ergo visibili in coelo. Et tandem hodie ostendit ipsum in terrae visceribus absconditam, ut revelaretur. Secundo, quod sicut illud lignum, ut Lyra refert, dicitur fuisse de natura sua amarum. Et sic per maius miraculum factum est, ut per eius immissionem dulcorarentur a Deo aquae. Sic crux fuit amara de se in laesione et afflictione Christi Iesu. Sed divinae gratiae operatione dulcore amoris cor nostrum reficit. Tertio, quod sicut per illud lignum aquae versae sunt in dulcedinem materialiter, ut essent potabiles. Sic per crucem Christi aquam omnium tribulationum et miseriarum. Quae quidem dicuntur aquae iuxta illud Ps.: Salvum me fac Dominus , quam intraverit aquam, scilicet tribulationum usque etc. Omnes inquam aquae amaritudinum, quas ex peccato primi parentis incurrimus conversae sunt percrucem Christi in dulcedinem et consolationem nostrae redemptionis a Deo, ut sint nobis pro Christi amore non tame tolerabiles tribulationes, sed etiam dulces. Immo et mori sit desiderabile cum Christo. Iuxta illud Phil. I.: Cupio dissolvi et esse cum Christo. Iuxta ergo thematis verba pro sermone tria mysteria notemusde dulcore crucis multiplici, quae exhibet Christus nobis in sua passione secundum haec XII dulcores subdividemus.
· Primum mysterium de dulcore pietatis.
· Secundum de dulcore caritatis.
· Tertium de dulcore salubritatis. (B)
Circa primum mysterium de dulcore pietatis, quem Christus nobis exhibuit in cruce. Accipiamus pro conclusione, quod piissimus et misericordissimus Iesus immensae pietatis dulcedinem in cruce exhibuite hominibus. Declaratur pro quattuor praecipuos dulcores pietatis, pluribus omissis causa brevitatis.
· Primus dulcor piae miserationis.
· Secundus dulcor piae liberationis.
· Tertius dulcor informationis
· Quartus dulcor piae dulcorationis.
Primus dulcor crucis dicitur piissimae miserationis, quem sensit Chris. in homelia de cruce dicens: Haec est crux, quae nos alienatos Deo coniunxit, longe constitutos et peregrinantes proximos cives effecit. Haec Paradisum. Quinque et eo amplius annorum milibus praeclusum nobis patefecit. Haec ille. Mirabilis ergo et stupenda Dei misericordia ac pietas in cruce monstratur in hoc, quod cum Deus bonus per V milia annorum continuisset in ira sua misericordias suas. Non flexus lacrimis non precibus inclinatus sanctorum patrum. In hac tamen cruce misertus est et adeo se humiliavit, ut nobis coelum aperiret, quod dignatus est inter latrones pro nobis suspendi ex pietatis suae immensitate. Quid est o carissimi, quod talis et tantus rex omnium Deus pro nobis miserrimis et peccatoribus tanta pietate tantum se humiliavit factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis.[2] Phil. II. Utique ut misereatur nostri et doceat nos, quod misericordiam alibi invenire non possumus, nisi in cruce Christi. Et non aliter, nisi humiliemus nos pro peccatis ad paenitentiam et simus oboedientes praeceptis divinis. O ergo peccator vis divinae misericordiae dulcedinem invenire recurre hoc modo ad crucem! Bernardus de floribus. Circumire possum Domine coelum et terram mare et aridam et nusquam te inveniam, nisi in cruce. Ibi dormis, ibi pascis. In hac cruce te invenit quocumque invenerit scilicet per fidem. In hac cruce suspenditur anima a terra, scilicet per caritatem et dulcia poma de ligno decerpit. Haec ille. (C)
Secundus dulcor piae liberationis. Nam si bene et diligenter consideramus mira et dulcissima pietate nos Christus liberavit in cruce a captivitate diabolica, qua tenebamur. Primo quidem, quod cum posset liberare solo imperio noluit, sed pro nobis crucem subire voluit. Ut sic rex noster omnipotens in nostra humilitate congressus vinceret hominem. Unde Leo papa in sermone ramis palmarum dicit sic. Omnipotentia filii Dei, quae aequalis est patri potuisset liberare genus humanum solo impio voluntatis suae, nisi divinis operibus magis congruisset, ut nequitiae hostilis adversitas ab eo, id est homine, quem vicerat in ligno vinceretur. Haec Leo. Secundo magna dulcedo pietatis in ho apparet, quod cum hom non posset satisfacere pro peccatis suis, ut liberari valeret, ipse Christus pro nobis in suo corpore satisfecit per lignum crucis solvendo poenas peccatorum nostrorum, id est Pe. II. Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum.[3] Sed quare. Numquid, ut nos libere peccemus superbia gula etc. Absit. Audi ergo, quid subditur, ut peccatis – inquit – mortui, id est ut amplius non peccemus sicut mortui corporali non possunt operari. Sequitur et iustitiae vivamus, id est Christo, qui est nostrae iustitiae exemplar. Cuius livore sanati sumus etc. Tertio magnae pietatis dulcedo in hoc sanctitur, quod pro servo malo et peccante poenas luit filius, ut patri reconciliaret. Hanc dulcedinem sensit Anselmus in sermone de cena Domini dicens sic: O mirabilis censure conditio excessit iniquus et punitur iustus deliquit reus et vapulat innocens. Quid commisit servus exoluit Dominus? Quid fecit homo sustinet Dei filius? O fili Dei quam late tua diffunditur caritas! Ego iniquae egi et tu sustines paenitentiam. Ego inoboediens extiti. Tu oboediens factus pro me scelus luis. Haec ille. (D)
Tertius dulcor piae informationis, et hoc apparet eo, quod voluit non tamen verbo, sed et opere in scripto nos docere ad virtutes, scilicet humilitatis oboedientiae et patientiae caritatis et aliarum virtutum, quae ostendit nobis in crucis Dominus. Dicit enim Phs. IX. Eth., quod in actibus humanis magis inducimur operibus, quam sermonibus. Ideoque I. Pet. II.: Christus passus est vobis vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius, qui peccatum non fecit.[4]Et propter hoc assimilatur Christus aquilae. Deut. XXXII. Sicut aquila provocans ad volandum pullos suos, et super eos volitans expandit alas suas, et assumpsit eos atque portavit in umeris suis.[5] Nam rabbi Salomon super Exo. dicit, quod quando aquila transfert pullos suos de loco ad locum, portat eos super dorsum vel umeros suos. Quia non timet a parte superiori, sed ab inferiori, ne si emittantur sagittae ab inferiori percutiantur pulli, sed ut potius ipsa recipiat sagittam et non pulli. Et hoc est magnae pietatis naturalis. Sic spiritualiter Christus Deus noster ex pietate volens nos transferre de statu damnationis ad spem gloriae caelestis. Primo accepit nos, id est poenas peccatorum super dorsum suum, quando baiulavit crucem super umeris et tandem dorsetenus in ea pependit. Secundo valuit ex pietate ipsemet vulnerari, ut nos caveret a vulnere peccati mortalis. Quid ut melius nos doceret, scilicet a peccatis cavere usque ad sanguinem et mortem expandit manus tamquam alas et super nos exempla sanctitatis praebens in cruce quasi volitavit, scilicet informans ad virtutes in cruce pendens. Idcirco quicumque vult esse bonus Christianus, ut caveat a peccatis et imitetur virtutes Christi, audiat apostolum admonentem Neh. XII. dicendo sic: Recogitate eum, qui talem adversum sustinuit a peccatis contradictionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes! Nondum enim usque ad sanguinem restitistis adversus peccatum[6]q. d. deberetis hoc facere pro Christo. Hanc certe dulcedinem senserunt apostoli et martyres in cruce Christi, qui inebritati Christi dulcedine ad mortem gaudenter ibant mori potius optantes, quam peccare. Act. V.: Ibant apostoli gaudentes a conspectu concilii etc.[7] (E)
Quartus dulcor piae condonationis. Crux enim Christi omnibus paenitentibus clamat pietatem indulgentiae et condonationis sive remissionis peccatorum per sanguinem Chrisi largissima pietate. Primo quidem paenitentibus peccatoribus clamat, nedum remissionem peccatorum, sed insuper Paradisi apertorem. Iuxta illud Mat. III.: Paenitentiam agite, appropinquabit enim regnum caelorum.[8] Unde in huius signum Christus in cruce dixit paenitenti latroni: Hodie me eris in Paradiso. Secundo malis et inimicis peccantibus ex ignorantia clamat conversionem. Unde Christus in cruce oravit pro inimicis dicens sic: Pater ignosce illis, non enim sciunt, quid faciunt. Tertio omnibus iustis clamat conpassionem gratiaeque augmentationem et devotionis infusionem pro conpassione. Thren. I.: O vos omnes, qui transitis per viam attendite, si est dolor etc. Quarto obstinatis clamat damnationem. Unde Augustinus super Ioh. dicit sic: Ipsa crux, si bene attendas, tribunal fuit. In medio enim iudice constituto unus latro, qui credidit, est salvatus. Alter verbo, qui insultavit, est damnatus. Haec ille. Ecce ergo mira et multiplex dulcedo pietatis sanctae crucis. O pie Iesu recordare illius tuae infinite bonitatis et pietatis et misere nobis! O carissimi studeamus ad Christi crucem converti veraciter, ut misericordiam consequamur. (F)
Circa secundum de dulcore caritatis monstrare in cruce Christi quaestio occurrit. Utrum Chistus maiorem dilectionem nobis exhibuerit in crucis passione, quam in incarnatione etetiam, quam in Eucharistiae institutione. Nam potest argui, quod in incarnatione fecerit nobis maiorem caritatem, quia Salvator Ioh. III. dicit: Sic Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret, scilicet in incarnatione, ut omnis, qui credit in eum, non pereat, sed habeat vitam aeternam.[9] Quio dicto insinuat dilectionis magnitudinem. Et ratio ad id, quia bonum principale et primarium ad quod sequuntur alia praestantius est sequentibus. Quia ut dicit auctor de causis: In subordinatis causis principalis causam subordinans est praestantior subordinatis. Sicut exempli gratia esse rationaleest praestantius in homine, quam esse sensibile et consequenter, quam esse vivens. Quia ad esse rationale sequuntur ista subordinata. Sed quia donum divinae incarnationis est principale et primarium ad quod sequabantur alia. Sic enim Deus ordinaverat, quod Christus propterea incarnaretur, ut pro nostra salute crucem pateretur et Eucharistiae sanctitatem institueret dando nobis carnem in cibum et sanguinem in potum pro pignore vitae aeternae. Ergo videtur, quod in incarnatione magis dilexit, quia maius dedit. Respondetur ergo secundum Albertum Magnum super missus est ca. CCI.: Simulque alios, quod causaliter quidem et primariae illa caritas, quam exhibuit Christus in incarnatione videtur maior sic probavit argumentum praedictum. Unde et Augustinus li. de Trinitate dicit, quod in rebus per tps ortis illa gratia est maxima, qua Deus coniunctus est homini in unitate personae. Verumtamen quantum ad dilectionis effectum excellentior fuit caritas in passione, quia ut ait Gregorius in praefatione Pascha: Nihi nobis nasci profuit, nisi redimi profuisset. Quantum vero ad signum familiaritatis maiorem dilectionem exhabuit Christus in Eucharistia dando se nobis in cibum et potum tali sacramento caritatis, ut incorporemur ei. Unde Ioh. VI. dicit: Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in eo. Ecce maxima familiaritas. (G)
Si quaeratur autem quae istarum dilectionum simpliciter sit maior. Respondetur secundum Thomam quid libeto V. q. III. ar. II., quod omnium maxima dilectio fuit in crucis passione et morte Christi. Ratio quia tanto magis quis alium amare probatur, quanto proprium maius bonum propter illum in detrimentum sui exponit patiendo pro illo. Cum autem anima est praeciosissimum bonum hominis corpus autem minus bonum. Et res temporales minimae sint bonitatis. Ideo si quis patitur pro aliquid detrimentum in bonis temporalibus, dilectionis signum est. Si autem velit non tamen in rebus, sed et in corpore pro aliquo pati maior dilectio est. Sed si insuper animam ponit pro aliquid hoc maximum dilectionis est. Et hoc nobis fecit Christus in passione pro maxima dilectione. Ideo Ioh. XV. dicit: Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis.[10] Unde in sacramento Eucharistiae seipsum dando in cibum ad nullum ipsius Christi detrimentum pertinet. In incarnatione autem assumendo corpus passibile et mortale illud maioris dilectionis est, sed morti se exponere maximum est. Ex dictis ergo inferamus conclusionem prodocumento sermonis iuxta verba Augustini li. de spiratione animae ad Deum dicentis sic: Vulnera Iesu Christi in cruce plena sunt misericordiae, plena caritatis dulcedine. Declaratur per quattuor praecipuos dulcores.
· Primus dulcor amorosae oblationis.
· Secundus dulcor amorosae vulnerationis.
· Tertius dulcor amorosae redemptionis.
· Quartus dulcor amorosae appensionis. (H)
Primus dulcor dicitur amorosae oblationis, quia Christus, quidquid habuit totum pro nobis in cruce exposuit et obtulit amanter in sacrificium obtulit, namque corpus in doloribus multis. Sanguinem in sacrificium pro nobis effudit et cruorem, qui remanserat in sacro latere cum aquam sacrificavit pro nobis in lanceae apertione animam pro nobis emisit. Deitatem nobis in fruitionem repromisit cum ait: Hodie mecum eris in Paradiso.[11] Lu. XXIII. Item Matrem Virginem in nostram adoptatam matrem commendavit in persona Iohannis dicens cuilibet fideli: ecce mater tua.[12] Ioh. XIX. Et cum seipsum nobis in fratrem adoptavit. Eo ipso omnes suos angelos in mysterium obtulit nobis. Heb. I. Omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi proter eos, qui hereditatem salutis capiunt.[13] Et sic omnem suam hereditatem nobis donavit. Cum Deo pri in filios adoptavit et se in fratrem nostrum. Ro. VIII. Heredes quidem Dei et coheredes Christi.[14] Praeterea quidquid a matre virgine habuit totum pro nobis in cruce exposuit in amaritudinibus. Nam a matre habuit pannos, quibus puerulus fuit involutus et indumtum, scilicet vestem inconsutilem, sed in cruce nudus pependit. Item a matre habuit lac ad fuendum in infantia, pro quo in cruce fel habuit et acetum. A matre sanctissima habuit reclinaculum in praesaepio, in cruce non habuit, ubi caput reclinaret. In gremio matris habuit fomentum molle, incruce omnium membrorum durissimam extensionem. Ps. Foderunt manus meas et dinumeraverunt omnia ossa mea.[15] Item pro cantu angelico, quem habuit in nativitate, in cruce pertulit vituperia et opprobria dicentium Uach, qui dest. etc. Ecce ergo anima humana quantum te Christus dilexit in cruce Deum pro tuo amore omnia delectamenta contempsit, et in paupertate maxima atque amaritudine pro te pependit et omnia sua pro te exposuit. Unde I. Ioh. III.: In hoc cognovimus caritatem Dei, quoniam ille animam suam pro nobis posuit.[16] Diligamus ergo Deum non verbo, sed opere. (I)
Secundus dulcor amorosae vulnerationis, quia non sufficit Christo aliqua vulnera, sed multa voluit pro nostro amore suscipere a Deo, quod a planta pedis usque verticem non erat in eo sanitas.[17] Isa. I. De numero autem vulnerum eius patet in his ver. Septuaginta quinque quater centum milia quinque v. Tot fertur Christus pro nobis vulnera passus. Quanta autem sit dulcedo animae in vulneribus Christi, testatur Augustinus li. de spiratione animae ad Deum dicens sic: Foderunt manus et pedes Christi et lancea latus perforavit. Per has rimas licet mihi gustare, quam suavis est Deus meus. Quam revera data est nobis in vulneribus Christi magna multitudo dulcedis suae. Haec ille. Item Bernardus de stimulo amoris: Semel intravi in vulnera Christi, utinam ind, numquam exire possem! Semel gustavi te bone Iesu, utinam millesies mori possem et iterum te gustarem! Haec ille. Exemplum legitur, quod cum quidam novicius vellet de religione exire eo, quod cibum grossum et panem durum horreret comedere, apparuit sibi Christus dicens: Intinge bucellam in vulnera mea et sanguinem et dulcificabitur. Et sic factum est illi sensibiliter. (K)
Tertius dulcor amorosae redemptionis, quia non corruptibilibus auro vel argento, sed pretioso sanguine redempti sumus.[18] I. Pe. I. Quem sanguinem Christus tam copiose effudit, ut nec unam guttam reseraverit, cum tamen una gutta sanguinis Christi suffecisset pro redemptione totius mundi, ut ait Bernardus. Hinc Apoc. I.: Dilexit nos, scilicet Christus et lavit nos a peccatis nostris on sanguine suo. Unde Christus merito assitatur pelicano Ps.: Similis factus sum pelicano.[19] Qui pullos suos cum viderit veneno serpentis insidiatis in nido occisos, proprium sanguinem rostro se vulnerando effundit et illos aspergens vivificat. Propter hac dulcedinem crucis canit Ecclesia: Dulce lignum – inquit – dulces clavos dulcia ferens pondera, quae sola fuisti digna portare talentum mundi.
Quartus dulcor amorosae appensionis, quia Christus pendens in cruce per omnia santissima membra divinum erga nos ostendit amorem in modo pependi, ut etiam dicit Bernardus in medi. et Pe. aure in conpen. Lib. IV. c. XX.: Nam caput habuit spinea corona coronatum et inclinatum ad osculandum nos et coronandum oculos defixos ad nos ex amore aspiciendum. Augustinus. Ubi amor, ibi versatur oculis. Aures versus nos inclinatas ad exaudiendum. Collum et umerum declinatum ad supportandum sarcinam peccatorum nostrorum. Bracchia extensa ad amplexandum. Manus vulneratas et transfixas ad dona gratuita largiendum. Latus et cor vulneratum et apertumad amandum et suscipiendum intus, ut Deum videre valeamus inhabitantem. Pedes confixos ad commanendum nobiscum, ne fugere videatur. Ex totum corpus distentum ad se totum nobis impendendum. O mira et dulcis Dei nostri caritas! O amorosa suavitas crucis Christi vere, ut ait Bernardus, super omnia amabilem te mihi facit Iesu bone calix passionis, quem pro nobis bibisti in cruce! Quia totus amorosus pependit. O amantissime Iesu, quid tibi pro tali et tanto amore rependimus! Tibi laus et gloria! Etc. (L)
Circa terium principale de dulcore salutis in cruce accipiamus pro documento conclusionem ex verbis Chris. necnon et Rabani de laude crucis istam: Crux Christi est Christianorum spes et securitas, operantium firmitas, pauperum et tribulatorum consolatio, mortuorum resurrectio et beatitudo. Et hac conclusione quattuor dulcores salvifici in cruce designantur. Primus dulcor salvificae securationis, quia crux Christi abstulit a nobis omnem diffidentiam salutis et timoris occasionem. Nam si diffidens peccator diceret, quod Deus de peccatoribus se vindicat, ideo Deus manus clavatas in cruce habuit, quasi insinuet, quod nolit et non possit vindicare, si homo vere paeniteat. Augustinus super Ioh. Deus omnia potest, sed non potest non p cere paenitenti, quia veniam promisit. Item posset adhuc peccator dicere et si se Deus non vindicat. Forsitan tamen pacemfacere recusat. Ideo pro signo pacis Christus in cruce caput inclinans osculum porrigit. Denique posset adhuc peccator dicere. Si pacem velit facere Deus exterius tamen timeo, quod iram teneat o me in corde vel interius. Ad hoc removendum Christus cor suum reseravit, per quod viscerosum amorem ostendit. Secundus dulcor salvificae operationis, quia ut dicit Salvator Mat. XI.: Iugum – inquit – meum, scilicet crucis suave est et onus meum leve,[20]scilicet pro amore quo accendimur in Christo ad bene operandum. Augustinus: omnia immania et gvia levia et prope nullafacit amor.
Tertius dulcor salvificae consolationis, scilicet in omni tribulatione. Nam dicit Gregorius quod si passio Christi ad memoriam revocetur, nil tam durum, quid non aequo animo toleretur. Hinc etiam Rich. de sancto vic. dicit, quod sic per diaboli temptationem in ligno surrexit homini omnis adversitas et tribulatio ac miseriae inductio. Sic per passionem Christi in ligno surrexit omnis consolatio.
Quartus dulcor salvificae resurrectionis, quia sicut Christus Dominus per crucis passionem exaltatus est ad resurrectionem beatam. Iuxta illud Phil. II.: Christus factus est pro nobis oboediens usque ad mortem crucis. Propter quid Deus exaltavit illum etc.[21] Sic nos per crucem Christi habemus beatitudinem et gloriosam resurrectionem. Nam si Christus passus non fuisset pro nobis, non venissemus ad gloriam visionisdivina et eius btem resurrectionis. Proterea ait Chris. in homelia de cruce: Crux – inquit – Christi totius causa beatitudinis est et omnium bonorum largitio. Hinc et Ecclesia sancta omnes fideles hortatur canendo dicens: Nos autem gloriari oportet in cruce Domini nostri Iesu Christi, quo est salus, vita et resurrectio nostra. O ergo carissimi Christiani Christi cruce redempti attendite, quia in cruce Christi est vobis omnis dulcor pietatis, miserationis, liberationis, informationis, condonationis et omnis dulcor amoris, ut patuit! Et omnis dulcor salutis bras ergo agendo Christo oremus, ut per crucem det nobis gratiam per quam in praesenti degustare valeamus eius dulcedinem et in futuro gloriam!
[1] Ex 15,25
[2] Phil 2,8
[3] 1Pt 2,24
[4] 1Pt 2,21-22
[5] Dt 32,11
[6] Hbr 12,3-4
[7] Act 5,41
[8] Mt 3,2
[9] Io 3,16
[10] Io 15,13
[11] Lu 23,43
[12] Io 19,27
[13] Hbr 1,14
[14] Ro 8,17
[15] Ps 21,17-18
[16] 1Io 3,16
[17] Is 1,6
[18] 1Pt 1,18-19
[19] Ps 101,7
[20] Mt 11,30
[21] Phil 2,8-9