[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LXXIV.]
Pro Sancto Georgio milite sermo quartus de bello spirituali
Benedictus Dominus Deus meus, qui docet manus meas ad proelium et digitos meos ad bellum. Psal. CXLIII.[1] (A)
Secundum quod dicit Hieronymus in Prologo super li. Psalmorum, necnon Lyra in Postilla: Haec verba David dixit, cum processit ad pugnam contra Goliam Getheum inermis cum sola funda et baculo, quam pugnam acceperat ex instinctu Spiritus Sancti, de qua etiam per divinam revelationem noverat, quod Deus volebat eidem victoriam dare mirabiliter, ut ait Augustinus. Et ideo laudavit et benedixit Deum pro dono auxilii sui. In quo docentur omnes homines, quod tam in pugna corporali, quam etiam in pugna spirituali contra quascumque diaboli carnis aut mundi tentationes, Deum ipsum debent invocare et exorare et ipsum laudare ac benedicere scientes, quod omnis victoria a solo Deo est. Unde Augustinus ad Bonifacium ait: hoc primum cogita, quando armaris ad pugnam, quia virtus tua etiam corporalis (quanto magis virtus spiritualis) donum Dei est. Haec ille. Sed quoniam ut dicit Hieronymus XXIII. q. I. „Nisi bella”: Illud potissimum bellum David contra Goliam figuravit bellum spirituale electorum contra diabolum. Sicut enim vicit David in baculo et quinque lapidibus torrentis funda iacendis, sic nos vincere poterimus per crucis Christi lignum, quod per baculum ligneum figuratur et per quinque vulnera Christi. Denique exquo beatus Georgius miles Christi Iesu pugnavit et bellum gerens contra draconem et contra tyrannum et contra omnes hostes spirituales victoriam gloriosam obtinuit, in qua et nobis in exemplum proponitur, idcirco merito potest dicere cum David verba psalmissa: Benedictus Dominus Deus meus, qui docet manus meas ad proelium pro victoria, scilicet obtinenda. Unde pro sermone praesenti convenienter accipiunt haec ad eius honorem. Ex quibus verbis tria misteria notabimus secundum quod in his tribus in exemplum nobis proponitur beatus Georgius.
- Primo de spiritualis belli varietate, quia dicitur ad bellum et praemium
- Secundo de certandi sagacitate, quam benedictus Dominus Deus docet
- Tertio de superandi validitate, nam Deus docet manus ad praevalendum hosti (B)
Circa primum de varietate bellorum spiritualium inquirendum occurrit: Quae vel qualia sunt ista bella spiritualia, in quibus certari et vincere debet Chriatiana anima pro adipiscenda salute aeterna. Ad quod respondetur secundum Franciscum de Mayronis., quod distinguuntur in quattor genera.
- Primum est malorum hominum contra Deum pugnantium
- Secundum est daemonum contra angelos proeliantium
- Tertium est carnis et animae inter se adversantium
- Quartum est vitiorum et virtutum contrariantium
Primum est hominum contra Deum pugnantium. Sunt enim multi homines, qui persequuntur fidem Christi ut tyranni haeretici et pagani. Sunt etiam Christiani mali, qui bonos et pauperes opprimunt et persequuntur. Sunt insuper, qui bona opera facere alios prohibent vel non sinunt, et quantum in eis est obloquuntur et prosequuntur. Hi omnes et similes contra Deum et Christum Iesum pugnant tanquam antichristi. De omnibus talibus I. Ioh. II.: Filioli – ait – novissima hora est et sicut audistis, quia antichristus venit. Nunc Antichristi multi facti sunt etc.[2] Hoc bellum debent vincere boni Christiani exemplo beati Georgii, scilicet in fide et bonis operibus perseverando, ad quod Apostolus hortatur exemplo sanctorum ad Heb. XI. dicens: Sancti per fidem vincerunt regna, operati sunt iustitiam et sic adepti sunt repromissiones.[3]
Secundum bellum spirituale est daemonum contra angelos proeliantium, qui quidem quotidie inter se pugnant de obtinendo regno animae nostrae, quod est preciosissimum omni regno totius mundi secundum, quod dicit Augustinus et concorditer Bernardus, quod videlicet totus mundus corporalis animae pretio aequiparari non potest. Hoc quippe regnum animae nostrae aliquando contra daemones obtinent angeli et tunc gaudent. Iuxta illud Luce. XV.: Gaudium est angelis super uno peccatore poenitentiam agente.[4] Aliquando autem obtinent contra angelos daemones per vitia et tunc angeli pacis amare flebunt.[5] Isa. XXXIII. Aliquando autem obtinent quodammodo et illi per bona opera et isti per mala claudicantem animam ad duas partes. Sed vae, vae animae peccatrici, quia et bona amittit et aeternaliter in peccato moriens damnabitur. Denique quod amarius est et dolorosius, quia aliquando diabolus nititur per bona opera animae regnum possidere. (C)
Cuius gratia quaeritur, quomodo diabolus per bona opera animam nostram obtinere valeat. Ad quod respondet Gregorius li. Morali in haec verba: Bona, inquit, opera nostra hostis noster tribus modis insequitur. Primo, quia aliquando in bono opere intentionem polluit, ut omne, quod in actione sequitur eo purum non exeat, quo hoc ab origine perturbat. Secundo aliquando autem intentionem boni operis vitiare non praevalet, se din ipsa actione se quasi in ipso itinere opponit. Dum enim laus humana obviat, mentem immutat, quae quamvis non fuerit, tamen oblata delectat. Tertio aliquando vero nec intentionem vitiat, nec in itinere supplantat, sed opus bonum in fine actionis illaqueat. Haec Gregorius. Et hoc ultimum intellige vel per peccati recidivationem, vel bonorum illorum subsecutam contristationem et defensationem et similia. Sed in omnibus praemissis studeamus, carissimi, esse strenui daemonum suggestioni resistendo et angelorum sanctorum admonitioni ac divinae inspirationi obtemperando, ut sic cum beato Georgio, qui draconem devicit, diabolum vincamus. (D)
Tertium bellum spirituale est carnis et animae inter se adversantium, de quo Gal.: Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus carnem. Haec enim sibi invicem adversantur.[6] Qualiter autem in hoc bello nos habere debeamus, docemur:
Primo ex Sacra Scriptura per Apostolum Rom.VIII. dicentem: Fratres, spiritui debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus. Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini, si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis. Quicumque enim spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt.[7]Haec ille.
Secundo docemur ex figura, nam Exo. XXI. c.p.: Moysen lex divina dictavit, quod si rixati fuerint duo, quorum alter percusserit alterum lapide vel pugno, si mortuus non fuerit, sed super baculum ambulaverit, percussor solvet expensas in medicos.[8]Figuraliter: Duo rixantes sunt caro et spiritus. Percutit spiritum saepe caro pugno male operationis vel lapide obstinationis, qui quidem non est mortuus morte Gehennae, licet si eo ipso mortuus morte culpae, potest tamen convalescere innitendo baculo crucis Christi et ambulare ad vitam per spem misericordiae Dei. Iustum est ergo, ut caro reddat impensas virium pro animae medicina in agendo poenitentiam austeram. Bernardus: Si vis agere poenitentiam, punire oportet membra, carnem affligere, iudicare temetipsum, ut non incidas in manus Dei viventis.
Tertio docemur ex lege physica, quia ut dicit Hippocras in Epici.: Natura morbo corrupta febrili solet appetere ea, quae sibi sunt nociva. Puta: febricitans appetit bibere aquam, quae magis auget febres, sed sapiens medicus non concedit tali aquam. Sic debemus facere et carni nostrae vitio corrupteque semper appetit nociva, id est vitiosa et damnabilia. Unde Bernardus: Sic fuvendum et tractandum est corpus nostrum, sicut tractat medicus aegrum commendatum, cui etiam nolenti multa quandocunque adhibet, et multa volenti quandocunque prohibet.
Quarto ex lege politica docemur, ut sicut dominus servum rebellem castiget et inimicum quotidie debilitat, ne scilicet invalescens contra se occidat. Sic de carne nostra faciendum est, quia dicente Bernardo domestica nostri hostis est, quae nititur nos occidere. (E)
Quartum bellum est vitiorum et virtutum contrariantium. Nam vitia contra virtutes in anima nostra pugnant secundum, quod docet Augustinus li. de conflictu virtutum et vitiorum: Nam superbia, inquit, dicit: Altior cunctis es. Humilitas respondet: Memento, quia putredo et vermis es. Vana gloria dicit: Ostende bonum, quod agis, ut bonus et sanctus dicaris. Timor Domini respondet: Bonum non pro transitoriis, sed pro aeternis bonis agendum est, et ideo occultandum, ut Deus retribuat. Avaritiae cupiditas dicit: Sine culpa concupiscis habenda, quia egere pertimescis et quod alius male retineret, ipse melius expenderes. Sed mundi contemptus respondet: Ista non sine periculo procurentur, quia quanto quis amplius habet, tanto amplius habere concupiscit, et certe in morte dimittentur omnia. Luxuria dicit: Deus ab exodio masculum et feminam fecit, ut mutuo se diligant pro voluntate carnis. Sed castitas respondet: Inde magis caste vivere debes, unde tempus acceptum quamtotius pertransire nosti/novisti ne pereas. Ira dicit: Si patienter toleras illata mala contra te, deinceps sine mensura cumulantur. Patientia respondet: Quanta passus est pro te Christus opprobria, verbera, irrisiones, sputa, spineam coronam et crucem, et tu miser unum verbum non sustines. Gula dicit: Ad esum Deus omnia creavit. Abstinentia respondet: Deus quidem creavit omnia usui, ne fame moreretur homo, sed et ne comedendo mensura excederetur, abstinentia temperavit. Invidia dicit: Multa vales, quae ille non valet, non ergo tibi aut superior, aut aequalis ille esse debet. Fraterna concordia respondet: Si ceteros virtutibus antecellis, tutius te in infimo conservas, semper enim de alto peior ruina est. Odium dicit: Absit, ut illum ames, quem in omnibus contrarium habes. Dilectio respondet: Propter hoc non es odienda Dei imago in homine, sed natura diligenda. Detractio dicit: Quis potest silentio tegere quanta ille prava committit, nisi forte qui consentit. Libertas iustae increpationis respondet, quod caritate fraterna in faciem proximus est redarguendus et detractio cavenda. Accidiae torpor dicit: Si operibus bonis et lacrimis insistes, capitis insaniam incurris et oculos amittes. Exercitium respondet: Nunquid scis, si crastino aut una hora vivas, age ergo nunc, quod potes pro regno caelorum, quod non tepidi, nec desides, sed vim facientes diripiunt. Haec et multa talia dicit Augustinus ubi supra. Ex cuius verbis ista breviter inseruisse sufficiat: Quisquis autem in hoc bello vult vincere, opus est iugi oratione et passionis Christi recordatione atque imitatione. Nam ut ait Gregorius: Si passio Christi ad memoriam revocetur nil tam durum, quod non aequo animo toleretur, pro exemlo accipe in vitas patrum et ad propositum vitam beati Georgii, qui virtutum omnium operibus clarus mori pro Christo bellando contra vitia non recusavit. (F)
Circa secundum principale de sagaci modo certandi in bello spirituali accipiamus pro documento ex verbis Augustini hanc conclusionem, quod quanto hostis astutius vigilat, ut noceat, tanto Christianus circumspectius et sagatius vigilet, ut vincat. Et ibidem tangit Augustinus rationem, quia multis modis hostis nos circumvenit, aliquando securos faciendo, quos cupit esse captivos, ut incautos praecipitet, aliquando autem non vigilantibus circa se repente obrepit. Aliquando inermes praevenit et opprimit, et variis modis vulnerat eos, quos minime circumspectos perspexerit. (G)
Hic ergo quaeritur, quali sagacitate quilibet Christianus debeat observare se ad pugnam belli spiritualis, ne succumbat et aeternaliter pereat. Ad hoc respondetur, quod sagaciter debet attendere et observare quattuor potissimas cautelas:
- Prima dicitur praemunitionis
- Secunda dicitur discretionis
- Tertia dicitur cite obviationis
- Quarta dicitur fortis reluctationis
Prima cautela praemunitionis dicitur, videlicet ut se antequam adveniat pugnae tempus, armis debitis praemuniat et praecipue ex ea parte, qua magis impugnatur, sicut enim stultus esset miles in bello, qui ante pugnam non vult arma sumere, sed tunc cum iam vulneratus est. Sic spiritualiter stulte agunt, qui tardant armari adversus diabolum. Puta quando iam per malas cogitationes et delectationes morosas vulnerati sunt in corde. Unde Eccl. II.: Fili, accedens ad servitutem Dei sta in timore Domini et praepara animam tuam ad tentationem.[9]Hinc et Matt. XXIV.: Illud autem scitote, quoniam si sciret pater familias, qua hora fur veniret et vigilaret utique etc.[10] Praemuni ergo te, o homo, per forte propositum et indue armaturam Dei, hoc est iustitiae opera bona et virtutum ex ea parte, qua magis impugnaris. Puta si pronus es ad avaritiam, exerce te ad elemosynarum pietatem, si iracundus es, ad patientiam. Unde Bernardus: Oportet te, o homo, facere vim contra vim, consuetudinem contra consuetudinem, affectu contra affectum, clavus enim clavo obtunditur, et consuetudo consuetudine vincitur.
Secunda cautela discretionis, ut scilicet onerosa arma discrete pro viribus suscipat. Sicut enim stultus foret miles, qui adeo se armis oneraret, ut illorum ponderositate deiiceretur. Sic spiritualiter stulte pugnant, qui indiscretis castigationibus ieiuniorum et asperitatum et votorum se onerat. Destructio enim capite postea nec modicum facere potuerunt, unde Apostolus Ro. XII.: Obsecro vos, fratres, per misericordiam Dei, ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem sanctam Deo placentem.[11] Rationabile sit obsequi versibus Bernardi: Discretio mater est omnium virtutum. Tolle hanc et virtus vitium erit, mortificanda est caro, non occidenda.
Tertia cautela cite abviationis, ut non admittatur hostis fortificari et invalescere. Unde Isidorus de summa: Lubricus est – inquit – serpens antiquus, et nisi capite teneatur, statim totus illabitur. Item Hieronymus dicit: Quia impossibile est in animum hominis non incurrere motus delectationum, ille laudatur, ille praedicatur beatus, qui statim ut ceperint, interficit cogitatus et allidit ad petram, scilicet Christum parvulos suos, id est cum nondum increverunt.
Quarta cautela fortis reluctationis. Sicut enim in bello adversarius videns debiliter suum hostem agere, tanto magis fortificatur contra eum, sic in spirituali bello diabolus videns tepide agere, roboratur contra illum, sed videns fortiter reluctantem, fugit. Iac. IV.: Resistite diabolo et fugiet a vobis.[12] Gregorius: Diabolus cum ei fortiter resistitur, debilis est ut formica, cum vero eius suggestio recipitur, fortis est ut leo. Ad propositum beatus miles Georgius secundum omnes cautelas prudentissime pugnavit, et sic maximam gloriam victoriae adquisivit. Et tu ergo, o homo Christiane, disce eius exemplo prudenter cavere etc. (H)
Circa tertium principale de validitate superandi in bello spirituali quaeritur: Quae valent ad superandum hostes et prosperandum in bello? Respondetur, quod secundum scripturas et doctores dicta quattuor praecipua.
Primum est divini auxilii confidentia et exoratio, quia solius Dei est dare victoriam belli. Iudith VI.: Dominus conterens bella, dominus est nomen illi.[13] Unde vane confidunt homines quidam in armis vel equis, nisi proponant confidentiam in Deo solo. Prover. XXI.: Equus paratur ad diem belli, Dominus autem salutem tribuet.[14] Et Ps.: Non in fortitudine equis voluntatem habebit, neque in tibiis viri beneplacitum etc., sed bene placitum est Domino super timentes eum, et in eis, qui sperant super misericordia eius.[15] Item vane confidunt alii in exercitus multitudine, quia scribitur I. Mach. III.: Non in multitudine exercitus victoria belli, sed de caelo fortitudo est.[16]Denique vane et periculose confidunt alii in propriis viribus militaribus et proeliandi artibus, sed potissime in Deo est ponenda spes in talibus, quoniam utIudith VI. scribitur: Non derelinquit Dominus praesumentes de Deo, de se autem et sua virtute gloriantes humiliat.[17] Ad illud multa sunt exempla Scripturaeque dimitto.
Secundum est militum animatio, et ideo in bellis solent fieri exhortationes ad pugnam, ut animentur. Unde II. Mach. VIII. legitur, quod Iudas in exercitu contra Nicanor admonuit suos de auxiliis Dei, quae facta est apud parentes, et quod sub Sennacherib CLXXXV milia Deus prostravit, et similia plura dixit, ut animarentur pugnare pro salute sua, fratrum etc.[18]Et sequitur: his verbis constantes effecti sunt, et mori parati vicerunt.[19]
Tertium est exempli provocatio, dum scilicet vident regem ipsum et belli duces ac principes fortiter coram se dimicantes. Bernardus: Fidelis miles vulnera sua non sentit, dum intuetur sui ducis vel regis vulnera.
Quartum est lucri spes et consideratio, quia secundum Hieronymum pericula belli spes lucri compensat. (I)
Ad propositum: In bello spirituali consimiliter haec quattuor adeo nos confortant, ut vix vinci possimus, quae etiam beatum Georgium ad gloriose vincendum fortificaverunt.
Primum divinum auxilium, sine quo nil potest homo facere.[20] Ioh. XV.Sed cum illo omnia homo potest.Unde Phil. IV. Omnia possum – inquit – in eo, qui me confortat.[21] Et Ps.: Dominus mihi adiutor et ego despiciam inimicos meos.[22] Dominus ergo est orandus. Unde legimus de beato Georgio, quod aggressus draconem signo crucis se munivit et Deum oravit sic et in passione et cetera.
Secundum animatio, scilicet ex verbis Sacrae Scripturae et fidei. Unde II. Thim. II. Apostolus dicit: Tu ergo fili, confortare in gratia, quae est in Christo Iesu et quae audisti a me, scilicet de fide per multos testes, id est prophetas et legem et hagiographa. Haec commenda – inquit – fidelibus omnibus. Labora sicut bonus miles Christi etc.[23] Nam et beatus Georgius fide et Sacra Scriptura ac verbis Christi confortatus fortissime sustinuit passiones et vicit.
Tertium est provocatio exempli Christi Iesu, regis nostri. I. Pet. II.: Christus passus est pro nobis vobis relinquens exemplum, ut sequimini vestigia eius, qui peccatum non fecit.[24] Et denique exempla omnium sanctorum apostolorum, martyrum, confessorum, virginum, qui fortiter restiterunt et praecipue beatus Georgius.
Quartum est lucri, id est praemii caelestis consideratio. Apoc. III.: Qui vicerit, scilicet mundum, carnem, diabolum, dabo ei sedere mecum (ait Christus) throno meo sicut et ego vici et sedi cum Patre meo in throno eius.[25] O ergo homuncio, o Christiana anima, disce exemplo beati Georgii vincere hostes tuos, ut merearis coronam regni caelestis cum ipso in perpetuum. Amen.
[1] Ps 143,1
[2] I Io 2,18
[3] „Cf.” Hbr 11,33
[4] „Cf.” Lc 15,10
[5] Is 33,7
[6] Gal 5,17
[7] Rm 8,12-13
[8] „Cf.” Ex 21,18-19
[9] Sir 2,1
[10] Mt 24,43
[11] Rm 12,1
[12] Iac 4,7
[13] Idt 16,3
[14] Prv 21,31
[15] Ps 146,10-11
[16] IMcc 3,19
[17] „Cf.” Idt 6,15
[18] „Cf.” IIMcc 8,19
[19] IIMcc 8,21
[20] „Cf.” Io 15,5
[21] Phil 4,13
[22] Ps 117,7
[23] IITim 2,1-3
[24] IPt 2, 21-22
[25] Apc 3,21