Pelbartus de Themeswar

ST

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum orrdinem vocum ››
Collaboratores ››

PH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Collaboratores ››

PA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Index Sacrae Scripturae ››

TH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TP

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ1

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››

PQ2

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ3

Index sermonum ››

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo LXVIII.]

In Parasceve

Sermo III. de passionis Christi generalitate et vulnerum multitudine

Tristis est anima usque ad mortem. Matth. XXVI.1 Verba sunt Salvatoris nostri hodie pro nobis passi et in cruce mortui. (A)

Videmus, carissimi, quod quando aliquis dominus vel rex amabilis, qui multa bona et beneficia contulit suis, moritur, omnis familia turbatur, flet, plorat ac lugubres vestes induit et lamentum sumit. Sic ex quo hodie Dominus noster, Iesus, rex amabilis et peroptimus crudelissima morte est interfectus, non immerito omnes nos per eum redempti et salvandi lamenta sumimus compatientes, ut ostendamus, quia sumus veri eius servuli grati et vere ipsius membra, ipse autem caput nostrum, Col. I.2 Dum enim caput dolet vel vulneratur, cetera membra condolent, ut ait Gregorius VI. q. I. "Ex merito". Vere ergo praescindendum iudicatur membrum, id est homo, si hodie non vult compati, scilicet cum capite Christo moriente, et flere cum flente in cruce. Vere durum est cor humanum, immo plus quam adamantinum, quod non vult scindi sanguine calido Christi hodie fuso, nec emolliri ad lacrimas Virginis Mariae Matris lacrimis, quas hodie fudit abundantissime super Filio, cum tamen etiam insensibilia elementa ad compatiendum sint mota. Hieronymus enim super Matthaeum dicit sic: Omnis creatura compatitur Christo morienti. Sol obscuratur, terra movetur, petrae scinduntur, velum Templi dividitur, sepulcra aperiuntur, solus miser homo non compatitur, pro quo Christus patitur. Haec ille. O ergo carissime anime (sic!) Christiane, sanguine Iesu Christi redempte! O corda humana, vestram salutem in Christi passione attendite, et duritiam deponite! Advertite, quia ut Bernardus dicit: Christus ascendit in altum crucis, ut ab omnibus videretur, voce magna clamavit, ut ab omnibus audiretur, clamori lacrimas addidit, ut ei homo compateretur. Qui ad eius clamorem non compungitur, gravior est terra, foetidior sepulcris et durior petris. Ut ergo compungamur, accedat unusquisque nostrum ad Matrem Virginem dicens: "O gloriosa domina angelorum, regina mundi, mater gratiae et misericordiae, recogito, quia tu hodie plena fuisti amaritudine super unici tui passione, quem verum Deum virgo concepisti, et virgo peperisti, et virgineo lacte aluisti, videbas illum hodie ligatum, et solvere non potuisti, videbas vulnere concisum, et vulnera ligare nequivisti, videbas, pia mater, sanguine aspersum et facie consputum, nec abstergere valuisti, videbas caput inclinatum, nec sustentare quivisti, flentem et "Sitio!" clamantem, nec unde ipsum consolari aut aquam dare posses, habuisti. Quantum ergo doluisti, quis excogitare poterit? O ergo pia domina nostra, Maria, tristem esse animam meam usque ad mortem una tecum super Filii tui passione et morte optarem, tecum flere cuperem, sed duro sum corde, nec quicquam ex me valeo. Te ergo per tuum dulcem natum, Iesum passum deprecor et per gladium doloris, qui animam tuam pertransivit, obsecro, digneris infundere cordi meo dolores compassionis et lacrimas compunctionis, ut ego, miser peccator sentire valeam Filii tui dolores, et vere dicere possim tecum: Tristis est anima mea usque ad mortem, super dulcissimi Iesu passione!" Sed ad haec respondere potest nobis ipsa Beata Virgo Maria, secundum quod Anselmus loquitur in Meditationibus, et dicere: "O devota anima Christiana, sanguine Filii mei redempta, memento, quomodo ego hodie steti sub cruce praedilecti Filii mei amaritudine plena, facie maestissima, oculis irremediabiliter lacrimantibus, Dei Filium, Iesum amando et ex intimo corde sibi compatiendo et adorando certa fide perfusum sanguine sacro, pendentem in patibulo. Tu ergo, homo, pro impetranda gratia accede ad sanctam Christi crucem, hanc adora, quae hodie portavit auctorem gratiae, et ipsam saluta dicens: O crux, ave, spes unica etc." O piissime Iesu, Fili Dei vivi benedicti, qui propter nimiam charitatem tuam, qua nos dilexisti, mortem amarissimam pertulisti in cruce pro nobis, tibi compati desideramus, tua vulnera in corde recondere cupimus. Te ergo quaesumus, perfunde cor nostrum durum tuo sanguine fervido, quem effudisti pro nobis in cruce, et tuam passionem contemplando incalescamus sancto tuo amore, et sentire tuos dolores possimus vera compassione, ac plorare et flere cum tua samctissima Matre, ut veraciter dicere possimus una tecum: Tristis est anima mea usque ad mortem! Amen. Pater noster. Tristis est anima mea usque etc.

Passionem Domini nostri Iesu Christi prosequendo devotaque mente contemplando accedamus, carissimi, amaricato corde, et intueamur animo Christum pendentem in cruce, et aspiciamus hoc grande spectaculum passionis Filii Dei, et qualiter sub ipsius cruce astat piissima mater eius, Virgo Maria, lacrimis et maeroribus fatigata! Signemus quoque nos signo Sanctae Crucis, et dicat quilibet nostrum praemissa verba: tristis est anima mea usque ad mortem, super tua videlicet passione, o Iesu bone, et super tua compassione et fletibus, o benedicta Iesu genetrix Virgo! Quia vero si devote contemplabimur, videre possumus Christum Iesum totum plenum intus, id est in anima, et extra, id est in corpore multiplici passione, quae possunt reduci praecipue ad XII poenas, quas sustinuit Christus pro nobis generaliter. Idcirco secundum haec compatiendo Christo dicamus pectus tundendo ad singula passionis genera: "Tristis est anima mea, o benedicte Fili Dei, Iesu." Et quidem:

Primo itaque contristari et flere debet Christianus recogitando Christi Iesu plenariam pro nobis susceptam omnis doloris humani passionem. Pro quo occurrit quaestio apud doctores, utrum omnium humanarum passionum dolores plene sustinuerit in seipso pro nobis. Ad quod respondetur secundum Alexandrum III. parte q. XVIII. et Thomam III. parte q. XLVI. ar. V., quod quantum ad speciem non oportuit Christum pati omnem passionem humanam, immo nec hoc fieri potuit bono modo, cum multae species passionum sibi invicem contrariantur, sicut combustio ignis et submersio in aqua, quamvis enim homo demeruerit omnia haec pati per sua individua particulariter, non tamen oportuit Christum singula haec poenalia in specie pati, loquendo de passionibus ab extrinseco3 illatis. Nam passiones ab intrinseco4 causatas non decuit Christum pati. Sed quantum ad genus, Christus passus est omnem passionem humanam, quia fuit in eo omnis passionis vis et omnis doloris materia generaliter, quamvis non specialiter vel particulariter secundum numerum. Et declaratur tripliciter:

Primo per auctoritates propheticas, quia Ps. LXVIII. praenunciaverat hoc Psalmista in persona Christi: Veni in altitudinem maris.5 Lyra: id est in profundum persecutionis amarae, quae nomine aquarum signatur, iuxta illud, quod ibidem praemittitur: salvum me fac, Deus, scilicet a poenis illatis, quoniam intraverunt aquae, id est persecutiones Iudaeorum usque ad animam meam,6 id est usque ad separationem animae a corpore. Tandem subditur: Veni in altitudinem maris, et tempestas, id est acerbitas passionis demersit me, quia ex ea obiit in cruce. Item Ps. LXXXVII.: Super me confirmatus est furor tuus, id est rigor iustitiae tuae, qua me pati voluisti pro satisfactione peccatorum hominum. Sequitur: Et omnes fluctus tuos, Glossa dicit, id est omnes passiones induxisti super me.7

Secundo per convenientes figuras. Ex quo enim primi parentes nostri peccaverant in omnibus sensibus, et demeruerunt omnes passiones huius miseriae, ideo Christus pro curatione nostra perfecta debuit generaliter omnes passiones pati. Peccaverat enim homo in visu, videns lignum, quod esset pulchrum visu etc., Gen. III., ideo Christus fuit oculis velatus pro derisione, Lu. XXII. Item peccaverat homo in auditu, verba serpentis audiendo, ideo Christus audivit varias contumelias. Peccaverat homo in odoratu, quia cum poma Paradisi essent multum odorifera, credendum est, quod fuerunt in illius pomi vetiti odore delectati, sicut enim videmus, saepe homo plus delectatur in odore fructus, quam in gustu, et antequam gustet, odorat; ideo Christus passus est in olfatu foetorem sputorum et cadaverum Calvariae. Item in tactu peccaverat homo manum ad praedandum pomum vel rapiendum extendendo. Ideo Christus passus est manum extendendo et inter latrones pro latrocinio Adae. Hieronymus: Extensio primae manus ad lignum mortem apprehendit. Extensio secundae manus vitam, quae perierat, invenit. Et sicut illa fructum decerpsit, ista fructum uteri virginalis affixit. Item in gustu peccaverat homo comedendo vetitum, ideo Christus in gustu passus est fel et acetum. Denique Adam omnia membra et totam naturam morti subiecit et corrupit, idcirco Christus in omnibus partibus corporis pati debuit, unde in cruce ait: consummatum est,8 quasi diceret: "Omne genus poenarum in me expletum est." Et sic patet.

Tertio declaratur per rationes inductivas. Primo quoad eos homines, a quibus quis pati potest, quia passus est Christus a quolibet genere hominum, sicut fuerat prophetatum per Ps. dicentem: Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum adversus Dominum etc.9 Adversus enim Christum fremuerunt gentes, quae erant in Hierusalem ex omni natione, quae sub caelo est, Act. II.,10 quae moventes capita dicentes: Vah, qui destruis Templum Dei etc.11 Et milites gentiles Christum crucifigentes et flagellantes etc., et populi Iudaeorum acclamantes: Crucifige, crucifige eum,12 et irridentes etc. Adeo autem, quod non deesset etiam sexus femineus, sicut patet de ancillis ostiariis, quae et si non potuerunt Christum adire propter multitudinem aliorum irridentium, adierunt tamen discipulum eius, Petrum, ut caperetur. Et adeo, ut de omni parte mundi, scilicet Asia, Africa, Europa non deessent, quin tunc ad diem festum convenerant ex dispersione Iudaeorum per orbem. Item contra Christum astiterunt reges terrae, ut Herodes et Pilatus, et principes sacerdotum convenerunt in unum. Unde patet, quod Christus est passus ab omni genere hominum, scilicet regum, principum, militum, popularium mulierumque, immo etiam familiarium discipulorum, ut a Iuda et Petro negante. Secundo patet ratione inductiva quoad ea, secundum quae homo pati potest. Ut enim ait Augustinus, cuius verba prosequitur Ludolphus li. De vita Christi parte II. c. LXVII. sic: Attende - inquit -, anima mea, quia passus est Iesus meus, amor meus, spes, dulcedo et beatitudo mea! Et in omni tempore, in toto corpore et in omni suo opere. In tempore infantiae paupertatem, asperitatem, humilitatem praesepii, persecutionem adversarii, fugam Aegypti. In tempore adolescentiae disputationem, in tempore iuventutis amarissimam passionem et mortem. Infra: Passus es, Deus meus, omni tempore, nocturno, diurno, frigido, aestivo. Item omni hora: in matutinis castigatus, in mane accusatus, in tertia acclamatus, in sexta condemnatus, in nona cum clamore et lacrimis exspirasti. Plange igitur et dole et satage, anima mea, et deducant oculi tui lacrimas! Iterum passus es etiam, Domine, in toto corpore, in oculis effusionem lacrimarum, in auribus auditum contumeliarum et blasphemiarum, in genis molestiam alaparum, in naribus foetorem sputi, in ore amaritudinem aceti et fellis. In manibus vincula, in pedibus afflictionem plagarum, in toto corpore flagellationem. In opere: detraxerunt praedicationi, conversationi, miraculorum operationi. Infra: Attende, anima mea, genus mortis Christi! Fuit enim turpissimum, vilissimum et acerbissimum. Pateris igitur, Domine Deus meus, in latere, in manibus, in pedibus, ut acceleres homini medicinam. Haec Augustinus, et plura ibidem. Praeterea passus est Christus in fama, in honore et gloria et in rebus, nudatus vestibus. In anima contristatus, in carne totaliter vulneratus, in matre compatiente, in discipulis et amicis. O Deus aeterne, quid possemus dicere, in quo non esset Christus pro nobis passus? O ergo homo, gratias age tantae charitati, et compatere, ac Christo deservire stude, alioquin requiretur super te sanguis eius iustus! (C)

Secundo flere et compati debemus super cordis Christi amaritudine, qua tristis fuit usque ad mortem. Nam Christus maximum amorem in hoc nobis exhibuit.

Primo quia non solum in carne voluit pro nobis dolores sustinere, sed etiam in anima, ut sic intus et extra esset doloribus plenus piissimus Iesus super omnes alios patientes. Ut enim Richardus et Bonaventura dicunt super III. dist. XVI., in Christo triplex fuit in genere afflictio. Una in sensu exteriori, quae dicitur dolor sensibilis. Secunda in sensu interiori, quae speciali nomine dicitur tristitia. Tertia in parte intellectiva, quae dicitur compassio, qua compatiebatur suae innocentis carnis laesioni et matris suae maeroribus, et discipulis vel amicis et omnibus peccatoribus et ingratis hominibus, quorum damnationem deplorabat, ut dicit Bernardus.

Secundo magnum amorem exhibuit, quia non solum in parte animae sensitiva, sed etiam in ratione, tam in inferiori, quam in superiori eius portione passus est pro nobis acerbissimos dolores compassionis. Quod ostenditur secundum Bonaventuram ubi supra aliosque, tam per auctoritatem, quam per rationem. Per auctoritatem quidem Ps.: Repleta est malis anima mea, ubi Glossa dicit, quod 'malis' non quidem vitiis, sed doloribus repleta fuit anima Christi, ergo dolor fuit in omnibus potentiis animae eius. Item per rationem, quia anima humana fuit tota infecta et corrupta per peccatum, secundum omnem vim, et secundum omnem sui partem, tam superiorem, quam inferiorem, ergo Deo hoc volente anima Christi tota patiebatur et affligebatur, ut per illam passionem tota nostra anima curaretur. Item secundum Scotum, quia Christus debuit satisfacere pro peccato Adae. Adam autem peccavit secundum superiorem portionem rationis. Cum ergo satisfactio debet esse secundum id, secundum quod peccatur, debuit secundum illam Christus satisfacere. (D)

Sed potes quaerere: Quomodo potuit esse in superiori parte rationis tristitia vel maestitiae dolor, cum secundum illam Christus fruebatur divina visione, fuit enim viator et comprehensor, ut dicit Augustinus, et visionis divinae beatitudine plena in ratione? Intelligebat etiam suam passionem placidam divinae voluntati ad redimendum genus humanum, ergo habuit in superiori portione rationis gaudium et voluntatem patiendi, et per consequens non tristitiam, quoniam ut dicitur VII. Ethicorum, delectatio vehemens expellit tristitiam. Respondetur secundum Bonaventuram et Richardum ubi supra, quod ratio vel intellectus Christi potest dupliciter considerari. Uno modo secundum quod ratio, et sic non tristabatur, sed gaudebat deliberate volendo humani generis redemptionem, quae sibi vehementer placebat. Alio modo secundum quod natura, sic ratio cum habeat naturalem inclinationem ad corpus et appetitum, tristabatur et compatiebatur naturaliter, quod occidebatur tam turpiter contra iustitiam. Unde ista duo contraria, scilicet gaudium et tristitia fuerunt in rationali anima Christi simul, non respectu eiusdem, nec omnino eodem modo, quia gaudium inerat rationi propter unionem gratuitam et beatificam cum deitate, sed dolor propter coniunctionem ipsius cum carne et naturalem inclinationem ad eam. Sicut exemplum videmus, quod aliquis secundum sensualitatem et voluntatem naturalem sectionem vulneris vel membri aut apostematis excisionem recusat propter naturae laesionem, et tamen voluntate deliberata vult et gaudet propter utilitatem finalem sanitatis. Item videmus in uno et eodem poenitente, quod simul dolet et de dolore gaudet secundum Augustinum. Sic in proposito. Unde secundum Scotum dist. XV. tertii per miraculum fuit hoc in Christo, quod in eadem potentia animae esset dolor et gaudium simul, et in summo utrumque non discontinuando, nec alterum ab altero diminutionem patiendo, ut scilicet Christus in anima summe tristaretur et compateretur pro suis doloribus et nostris peccatis, et summe gauderet pati pro nostro amore et redemptione. (E)

Tertio denique summum amorem nobis Christus exhibuit in hoc, quod cum minimus dolor Christi suffecisset ad finem salutis humanae, sicut et minima gutta sanguis eius, eo quod habuit infinitam virtutem ex persona divina, voluit tamen acerbissimum dolorem et acutissimum maerorem extra et intus pati pro nostra dilectione, ut volunt Bonaventura ubi supra et concorditer Thomas III. parte q. XLVI. Et hoc non fuit superfluum, quia voluit hominem liberare a peccatis non sola potestate, sed etiam iustitia, et ideo non solum attendit, quantam virtutem dolor eius haberet ex deitate unita, sed etiam quantum sufficeret secundum naturam humanam ad tantam satisfactionem iuxta divinam iustitiam. Idcirco ex amore maximae charitatis, qua flagrabat Christus, ad perficiendum salutem nostram assumpsit maximam tristitiam, qua doleret pro omnium hominum peccatis, adeo, ut tristitia Christi improportionabiliter excedebat omnium hominum in toto mundo qualitercumque patientium tristitiam et dolorem. Propterea dixit: Tristis est anima mea usque ad mortem.13 Quod secundum Lyram potest intelligi non solum extensive, sic, quod illa tristitia duraverit usque ad horam mortis, sed etiam intensive, quia tantum intensa erat, quantum poterat esse maxima, adeo, quod putarem quemcumque hominum tantam tristitiam non posse pati, quin cor eius scinderetur et mox moreretur prae tristitia. (F)

Quaeritur: Quis dolor fuit maximus in Christo et intensissimus prae omnibus aliis doloribus? Respondetur secundum Bonaventuram et Richardum ubi supra, quod dolor compassionis pro nostris peccatis excessit in Christo omnem alium dolorem sensibilem et tristitiam interiorem, quod patet ex causis plurimis doloris, et ex sanctorum dictis, atque ex evidentibus signis.

Primo inquam ex dolendi causis plurimis, quia intensior est dolor, qui procedit ex pluribus causis, quam qui ex una tantum. Sed dolor in sensualitate erat ex carne tantummodo. Ratio vero non tantum condolebat carni, sed multas alias causas praeter hoc habebat dolendi de peccatis nostris. Primo propter Dei Patris inhonorationem per peccata. Secundo propter innocentis Filii Dei mortem, quam nostra peccata expetebant. Tertio propter nostram ab ipso Deo separationem per peccata plurima in mundo et magna. Quarto propter multiplicem ingratitudinem et offensionem per humana vitia, quia scivit paucos in mundo electos, qui tantis beneficiis passionis essent debite grati. Quinto propter multorum aeternam damnationem et indicibilia tormenta atque aeternae beatitudinis exclusionem. Et plures ad id aliae causae enumerantur, quas *alibi* prosequar propter prolixitatem. Cogita ergo, o homo, quantum potes, quot modis Deus per omnia et singula peccata hominum inhonoratur, et Filius Dei rursum crucifigitur, Heb. VI.14 et quot animae a Deo separantur, quot homines ingrati exsistunt, et quotiens peccant in mundo, et quot damnantur, et quanta supplicia incurrunt, et quanta bona caelestia amittunt! Horum omnium numerum et quantitatem Christus scivit, et pro omnibus et singulis doluit, quantum secundum rectam rationem et iustitiam Dei dolendum fuit. O ergo Deus meus, quis potest comprehendere, quot et quam acerbos dolores Christus pro nostris peccatis habuit? O homo, adverte haec, et sis gratus Deo!

Secundo patet hoc ex sanctorum dictis, quia Ambrosius super Lucam, sicut ponit Magister in III. dist. XVI., dicit sic: Doles, Domine, non tua vulnera, sed mea, non tuam mortem, sed meam infirmitatem, tristaris de meis peccatis naturam meam vulnerantibus, non de tuis. Haec ille. Et sic patet. Item Bernardus in sermone quodam loquens in persona Christi ad peccatorem dicit: Nonne satis pro te vulneratus sum; numquid pro iniquitate tua afflictus sum; cur addis afflictionem afflicto? Magis gravant me vulnera tui peccati, quam vulnera corporis mei. Haec ille. Et sic patet. Item ad idem allegat Bonaventura Philippum cancellarium Parisiensem in quadam prosula dicentem: O homo, vide, quid pro te patior! Ad te clamo, qui pro te morior, vide poenas, quibus afficior, vide clavos, quibus confodior! Non est dolor, sicut quo crucior, cum sit tantus dolor exterior, intus tamen planctus est gravior, dum te tam ingratum experior. Haec ille. Et sic claret propositum.

Tertio quoque hoc idem colligitur ex signis. Unum est, quod voluit potius mori et quaeque pati Christus, quam nos per peccatum maneremus a Deo separati. Aliud, quia flevit pro peccatis nostris, sed non flevit pro poenis suis, sicut Bernardus dicit, planctus autem signum est amaritudinis et doloris. Haec Bonaventura. Insuper aliud signum est, quod Christus paratus esset pro peccatoribus rursus pati, sicut scribit Dionysius in epistola ad Demophilum revelatum fore scilicet Carpo presbytero. O ergo homo, compatere Christo dilecto! (G)

Tertio flere et compati debemus super Christi captione et vinculatione impiissima, de qua applica historiam evangelicam, scilicet Egressus Iesus trans torrentem Cedron,15 et prosequere, ut habes sermone I. "H". Nam devotio populi historiam passionis exposcit, alias ipsis praedicatio hodierna non tam sapit. Et pro brevitate potes quaestiones inibi insertas omittere, nisi forte tempus requirat. Idcirco ergo historiam primo sermone descripsi, ut applicari valeat etiam in aliis sermonibus, prout videbitur praedicatori.

Quarto super dira alapizatione, in domo scilicet pontificis Annae, de qua vide ibidem littera "L".

Quinto flere debemus super varia nocturnali afflictione, quam passus est Christus in domo Caiphae. De qua vide consequenter ibidem littera "M". Et sic patebit.

Sexto super falsa Christi accusatione, quae facta est apud Pilatum, vide ibidem subsequenter littera "N".

Septimo super illusiva despectione, quae facta est apud Herodem, vide ibidem littera "O", ut placet.

Octavo flere et tristari debemus super Christi multiplici vulnere in flagellatione et spinea coronatione ac crucifixione, ut patuit in historia ibidem "P-Q". (H)

Sed hic occurrit pertractanda quaestio pulchra et devota, videlicet: Quot laesiones et vulnera fuisse creduntur in Christi carne? Respondetur secundum doctores ut communiter et devotos, quod hoc pro certo est tenendum, quod Christus multos et quasi innumeros habuit dolores in corpore et vulnera, quod ostendi potest ex tribus:

Primo ex crudelitate affligentium, scilicet Iudaeorum et militum, qui omne poenale, quod poterant, Christo inferebant, ut fuit prophetatum per Ps. in persona Christi: Afflictus sum - inquit - et humiliatus sum nimis, rugiebam a gemitu cordis mei. Et infra: Vim faciebant, qui quaerebant animam meam,16 id est vitam meam tollere. Scribitur namque III. q. I. "Nulli dubium": Magnum cruciatum sustinet, qui vim sustinet. Maximam autem vim faciebant Iudaei quaerentes animam Christi, quia in omnibus locis, in quibus poterat extimari, quod ibi consisteret anima vel vita hominis, crudelissime quaesierunt animam Christi. In qua namque parte corporis consistit anima humana, advertendum, quod aliqui philosophi extimaverunt animam essentialiter consistere in capite, sic tenuit Plato, ut dicit Hieronymus in epistola ad Fabiolam. Alii autem in corde, ut tenuit Aristoteles. Alii in sanguine, secundum illud Levi. XVII.: Anima omnis carnis in sanguine est.17 Sed verius dicitur secundum Augustinum VI. li. De Trinitate c. XVI., quod anima est tota in toto, scilicet corpore, et in qualibet eius parte tota. Cum enim anima est perfectio corporis organici, non erit unius organi tantum, licet enim sit simplex in essentia, est tamen multiplex in potentia, unde indiget multis organis ad suas operationes complendas, et sic secundum potentias habet esse in variis partibus anima, ut secundum potentiam visivam in oculo, et secundum imaginativam in capite et cerebris, tamen secundum essentiam est tota in toto et in qualibet parte tota. Ad propositum: Iudaei videntur scivisse ipso facto has quattuor opiniones de anima, ideo in his quattuor quaesierunt crudelissime affligendo animam Christi, scilicet in capite vel in cerebro perforando spinearum aculeis. Item in corde perforando lancea, ut probarent, utrum adhuc anima palpitaret in corde, et inde per cruciatum exiret. Item in sanguine, quando venas eius in manibus et pedibus aperuerunt, et totum sanguinem eduxerunt, adeo, quod eius corpus aridum remansit in cruce, sicut praedixerat Ps.: Ossa mea sicut cremium aruerunt.18 Si quippe ossa aruerunt, eo fortius caro et pellis et omnia membra Christi Iesu. Item quaesierunt eius animam in toto corpore et in qualibet parte corporis, quia passus est Christus in omnibus sensibus et in omnibus partibus, ut patuit supra in hoc sermone. O ergo magna crudelitas etc. (I)

Secundo multitudo dolorum et vulnerum Christi constat ex multiplicitate membrorum afflictorum vel laesorum, nam tot fuerunt dolores, quot sacra eius membra, quot ossa, quot venae et arteriae, quot nervi et musculi atque viscera, in quibus pati quis potest, quia Christus in omnibus et singulis passus est dolores et maerores, et quantum vel quotiens aut quot habuit laesiones in singulis, Deus novit. Et Albertus Magnus li. suo De animalibus dicit, quod in homine perfecto, sicut et in Christo sunt secundum subtilem computationem in summa ossa CCLXXVI, circa quorum coniunctionem homo pati potest. Item musculi sunt DXXIX. Est autem musculus membrorum nervosum, in quo completur motus, et habet sensum. Et sunt multi musculi in capite, collo, gutture, facie, dorso et aliis membris, et per illos musculos moventur membra hincinde. Item nervi principales sunt LXXVII, qui etiam habent sensum. Arteriae quoque et venae sunt multae per totum corpus et ad singula membra sanguinem deferentes. Sunt etiam alia viscera plurima et membra interiora, ut cerebrum, cor, epar, splen, pulmo, stomachus et alia, in quibus omnibus Christus maxime est passus, cum totum corpus eius sit distractum et dirissime extensum in cruce, ut possent dinumerari omnia ossa eius et iuncturae, sicut praedixerat Ps.: Dinumeraverunt - inquit -, id est dinumerabilia fecerunt omnia ossa mea.19 Sed et ea, quae non laedebantur per istam extensionem, ut lingua, guttur etc., afflicta sunt amaritudine fellis et aceti. Et sic patet. (K)

Tertio multa fuisse vulnera Christi et dolores claret ex doctorum sanctorum dictis, quia Anselmus dicit: Christus - inquit - coronatus incedit, sed ipsa sua corona cruciatus est, quia mille puncturis eius verticem pretiosissimum vulneravit. Haec ille. Item Bernardus: Caput illud divinum densitate spinarum usque ad cerebrum est perforatum, corpus totum adeo vulneribus concisum, ut a planta pedis usque ad verticem non esset in eo sanitas. O ergo Iesu bone, quantum te diligere debemus, qui nos tantum amasti! Sed quo numero putantur fuisse vulnera Christi et dolores, Ludolphus li. De vita Christi dicit a Deo revelatum fuisse quibusdam sanctis (?). Magister Iordanus etiam concorditer dicit, quod videlicet vulnera Christi in universo fuerunt quinquemilia quadringenta septuaginta quinque. Unde versus:

Septuagintaquinque quatercent milia quinque,

<versus> Tot fertur Christus pro nobis vulnera passus.

Sed hoc puto annumerando sola vulnera, quae effuderunt sanguinem sine livoribus. Est autem livor, ubi sanguis non effunditur, sed intra cutem denigratur. Hoc ideo puto, quia magister Iohannes Gritsch dicit in sermone de Parasceve a Bonaventura in quodam opusculo dictatum, videlicet quod Christus in universo habuit tot laesiones, quot habet legio in numero, videlicet sex milia sescenta20 sexaginta sex. Sed restat quaerendum pro aedificatione: Quo honore vel obsequio debet homo deservire vulneribus et doloribus Christi et sub quali summa? Ad quod devoti dicunt ex revelationibus, quod alapae fuerunt CII, colaphi CXX, conspuitiones LXXIII. Ictus super os suum in captione fuerunt XXX, et postea sine numero. Item in terram proiecerunt septies, et crux cecidit super eum cadente ipso sub crucis onere quinque vicibus. Sed de cultu summario respondetur secundum eosdem, scilicet Ludolphum et Iordanum, quod multum valet et efficax oratio est, ut singulis diebus dicantur quindecim Pater noster, sic enim completo anno erunt in summa quinque milia quadringenta septuaginta quinque Pater noster, et sic cuilibet vulneri Christi cedet unum Pater noster in anno, quasi pro annua pensione. Quod si volueris satisfacere insuper de livoribus, qui sunt mille centum nonaginta unus, adde praedictis quattuor Pater noster, et superabundater pro omnibus passionibus Christi dic saltem quinque Pater noster. Denique addunt aliqui dicendo, quod si quis continuaret praedicta XV annis, resultaret et cederet pro qualibet gutta sanguinis Christi unum Pater noster, in summa videlicet decies octo et duo milia centum vigintiquinque. Unde, carissimi, consulo vobis omnibus iuxta praemissa continuare haec usque ad horam mortis, non enim dubium, quin meritum et gratia per hoc acquiratur et tandem gloria, quia Apostolus dicit II. ad Cor. I.: Sicut socii passionum estis, sic et consolationum.21 (L)

Nono flere debemus super Christi iniusta iudicatione, de qua prosequere historiam evangelicam, ut habetur sermone I. "R".

Decimo super Christi crucifixione, de qua ibidem "S".

Undecimo super Christi morte, de qua ibidem "X".

Duodecimo super Virginis desolatione et luctu, de qua prosequere, ut ibidem habes sub littera "T" et "Z". Et sic patet.

Concludamus ergo sermonem, ut genibus flexis, manibus expansis dicamus: Domine Iesu Christe, qui pro nobis ex nimia charitate mortuus es in cruce, tibi laudes et gratias agimus pro omni tuo vulnere, pro omni tuo dolore, pro omni maerore et pro omni passione et morte. Et te, Domine, precamur et obsecramus per omnes illas tuas amaritudines et passiones, quas pro nobis sustinuisti, ut des nobis veniam et gratiam et mortem salutiferam, ac tandem gloriam aeternam, ut regnemus tecum in caelis sine fine. Iesus, Iesus, Iesus! Amen.


1 Mt 26,38
2 Cf. Col 1,18
3 Editio: extrinsico.
4 Editio: intrinsico.
5 Ps 68,3
6 Ps 68,2
7 Ps 87,8
8 Ioh 19,30
9 Ps 2,1-2
10 Act 2,5
11 Mc 15,29
12 Ioh 19,6
13 Mt 26,38; Mc 14,34
14 Cf. Hbr 6,6
15 Ioh 18,1
16 Ps 37, 9 et 13
17 Lv 17,14
18 Ps 101,4
19 Ps 21,18
20 Editio: sexcenta.
21 II Cor 1,7