PH 050
[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo L.]
In conversione sancti Pauli
Sermo primus cum historia
O Dominus Deus meus, postquam convertisti me, egi poenitentiam. Iere. XXXI.1 (A)
Haec verba dixit Ieremias in persona gentium ad fidem Christi conversarum et in fine mundi convertendarum secundum Lyram: optime tamen potuit dicere beatus Paulus apostolus, qui miraculose a Christo est conversus ad eius fidemque vocatus, et ideo dicit: Tu Domine Deus meus, scilicet es. O bone Iesu, qui postquam convertisti me, egi poenitentiam. Quia nimirum nemo potest ad Christum converti, nisi per gratiam Dei proveniatur. Unde Gregorius in moral. li. XVI. dicit: Superna pietas prius agit in nobis aliquid sine nobis, scilicet per gratiam convenientem, ut tandem subsequente quam libero arbitrio bonum quod iam appetimus agat nobiscum quod [ ] per immensam gratiam in extremo iudicio ita remunerat in nobis, acsi solum processisset ex nobis. Haec ille. Idcirco dicit. Postquam convertisti me, scilicet tua gratia mera me indignum peccatorem praeveniendo, egi poenitentiam ad te revertendo et fructuose tibi serviendo. Itaque ex quo de ipsa praeclara conversione beati Pauli, per quam Ecclesia universalis per mundum fuit illustrata, hodie agitur. Libeat ergo de ista conversione eius tria misteria declarari in hoc sermone.
Primum misterium dicitur celebritatis.
Secundum dicitur causalitatis.
Tertium dicitur qualitatis. (B)
Circa primum quaeritur cur conversionis beati Pauli festum in Ecclesia solemniter celebratur. Ratio quaestionis est, quia cum legamus plurimos magnos peccatores ad Christum conversos et tandem maximos sanctos effectos, ut patet de Matheo publicano, de latrone in cruce iuxta Christum pendente, de Magdalena, de quibus habetur in Evangelio. Praeter hos autem in historiis multi leguntur, ut Augustinus, qui fuit hereticus et tandem conversus Ecclesiam doctrina sancta replevit. Item Cyprianus magnus et plurimi tales, et tamen nullius conversio celebratur festo, nisi sola Pauli. Respondetur per conclusionem, quod convenientissimum erat pro ceteris omnibus celebrari conversionem beati Pauli apostoli. Et hoc pluribus rationibus.
Primo propter peccatorum exemplum.
Secundo propter magnum miraculum.
Tertio propter magnum Ecclesiae gaudium.
Quarto propter multum fidei fructum.
Primo inquam propter peccatorum exemplum, ut nullus quantumcumque peccator desperet de venia, quoniam talem et tantum in culpa postea conspicit fuisse in tantae sanctitatis gratia, quoniam ubi abundavit delictum, superabundabit et gratia. Ro. V.2 Proinde Tim. I. idem Paulus dicit: Christus Iesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere quorum primus ego sum, misericordiam autem consecutus sum ut in me primo ostenderet Christus Iesus omnem patientiam ad informationem eorum qui credituri sunt illi in vitam aeternam.3 Secundo propter magnum miraculum, quia nullus peccator legitur tam magno et sollemni miraculo conversus, sicut Paulus, in cuius conversione multa miracula concurrerunt, ut patebit de hoc articulo III. huius sermonis in prosequendo historiam. Tertio propter gaudium Ecclesiae, quia sicut Ecclesia prius magnam habuit tristitiam in eius persecutione, ita postmodum magnam habuit laetitiam in eius conversione et fidei Christi praedicatione. Quarto propter multiplicem fructum, quia per ipsum Ecclesiae catholicae fides in multis partibus mundi prae omnibus aliis praedicatoribus seminata est et fructificavit, ut Chrisostomus de laudibus Pauli dicit: Paulus velut, inquit, pennatus totum pervolavit orbem, scilicet praedicando. Unde ipse ait I. Cor. XV. Abundantius omnibus laboravi, non ego autem sed gratia Dei mecum.4 Propterea in bullis papae vel sigillis imago Pauli stat a dextris. Dextra autem coelum terram sinistra significat, quia Paulus de coelis vocatus plures partes mundi convertit ad Christum, quam Petrus de terris vocatus. (C)
Hoc ut dicit Augustinus, prophetatum fuit. Gen. XLIX. et impletum in Paulo. Ubi legitur, quod cum Iacob benedixisset filios, dum pervenisset ad benedicendum Beniamin, ait sic: Beniamin lupus rapax mane comedet praedam et vespere dividet spolia.5 Dicit enim Augustinus in sermone, quod mane et vespere hic ponuntur, acsi diceretur: prius et postea, quia Paulus ante conversionem suam tamquam lupus rapax persecutus est Christianos, et sic praedam exercuit in mane iuventutis. Sed vespere, id est postea in conversionis fine divisit spolia, id est [ ] legis ac prophetarum, quas a Iudaeis acceperat, publicavit verbo et scripto per orbem universum, exponendo de Christo ad instructionem fidelium, ut claret in eius epistulis. Sed quomodo Paulus vel quare sic sub nomine Beniamin prophetando praedicitur singulariter. Respondetur secundum Augustinum ibidem et Lyram, quia Paulus primus fuit apostolus de tribu Beniamin, ut patet ipsomet teste Phil. III.6 Item Fran. de Maro, quia tribus ista Beniamin fuit privilegiata praecipue in hoc, quod civitas Hierosolyma, quae est figura supernae patriae secundum eundem apostolum, et in qua Christi passio, resurrectio et ascensio fuit consummata, erat in tribu Beniamin in forte distributa, ut habetur Iosue XVIII.7 Ideoque Paulo convenit ista benedictio Beniamin, quia ipse praedicavit mundo toti Christi passionem, resurrectionem, ascensionem et caelestis patriae choros, quos Dionysius ab eo didicit et descripsit. (D)
Item quaeritur: unde talis et tam sanctus, scilicet Iacob patriarcha fuerit ausus hunc talem et tantum sanctum profuturum appellasse rapacem lupum, cum in futurum praeviderat ipsum fore inter omnes sanctos sublimandum. Nam praedixit de eo, quod dividere deberet ipse spolia, ut patuit. Respondetur, quod hoc spiritus sanctus voluit ad significandum per lupum rapacem eius persecutionis saevitiam et eius conversionem miram atque subsequentem doctrinam divinam. Lupus enim rapax primo habet hanc proprietatem, quod est ferox, os aptum tenens et vehementer oves rapiens et vorans. Ut autem dicit Ambrosius in exameron. li. V. ca. VI. Si lupus prius viderit hominem et homo ipsum postea clamet, efficitur raucus propter eius anhelitum grossum ex cibo indigesto per nimiam gulositatem, quo anhiletu aer inficitur, per cuius inspirationem hominis vox deformatur. Unde communi proverbio cum homines tacent, solet dici: lupus est in fabula. Sic Paulus erat spirans minarum et caedis in discipulos Domini ore aperto, id est blasphemo, et violentus adeo, ut silerent plures prae timore coram eo unde I. Tim. I. Qui prius fui blasphemus et persecutor et contumeliosus etc.8 Secundo lupus rapax, dum cadit in cavernam, miro modo omnem ferocitatem deponit, ita quod si etiam in eandem cavernam ceciderit ovis vel homo, non lacerat illum, tamen sublevare non permittit, nisi et ipse levetur. Sic Paulus dum prostratus est in terram caelesti lumine, miro modo ferocitatem deposuit. Augustinus in sermone. Dominus lupo saevitiam interdicit, mira res Ananias ovis baptisavit lupum et ex eo fecit agnum mansuetissimum. Haec ille. Tertio lupus rapax habens nutriendos fetus non solet rapere praedam prope locum, sed a remotis, ne forte catuli sui praecipiantur ubi esse, et praedam in remotis raptam adducit et filiis dividit. Sic Paulus in remotis, id est in coelo adquisivit non in terris escam evangelicae doctrinae, quam divisit filiis spiritualibus. Unde Ambrosius li. III. de viduis parte I. de ipso dicit: Hic est, inquit, qui escam rapiens in coelo tamquam violentus raptor eam famescentibus divisit in terra. Haec ille. Et sic patet. O ergo mira Dei sapientia, o mira Christi pietas, quam ipse Christus occisus agnus a lupis fecit agnum de lupo, ut ait Augustinus. Simus ergo et nos carissimi non lupi lacerantes proximos, sed oves et agni innocentes Christum sequentes. (E)
Circa tertium principale de causa vel ratione huius conversionis Pauli quaeritur, cur ex tali blasphemo et saevissimo Christi persecutore voluit Christus convertendo miraculose suum testem habere et doctorem suae Ecclesiae statuere. Respondetur per conclusionem, quod hoc summe decuit multiplici ratione.
Primo ut deitas Christi comprobetur.
Secundo ut pietas Dei manifestetur.
Tertio ut veritas fidei magnificetur.
Quarto ut bonitas Dei commendetur.
Prima ratio ut deitas Christi comprobetur. Nam tunc non diu ante Christus a Iudaeis fuerat occisus, scilicet VIII. Kal. aprilis secundum Augustinum De civitate Dei et eodem anno emergente, scilicet VIII. Kal. februarii immediate subsequentis conversus est, hoc est post passionem Christi decimo mense. Christo quoque passo et in caelum ascendente remanserant testes eius resurrectionis apostoli in terra, qui signis et prodigiis Christi divinitatem testabantur. Contra quos Iudaeorum rabies pugnando persecutionibus gravissimis fervebat Stephano iam occiso post passionem Christi mense V. currente, scilicet tertio die augusti multisque aliis discipulis effugatis, ut patet Act. VIII. Et quia in illa persecutione principalis erat Paulus, ut dicitur ibidem et c. IX. idcirco conveniens erat, ut in ipso et per ipsum Christi divinitas vera comprobaretur omnibus incredulis in mundo, quod factum est in eius conversione, in qua vera deitas Christi comprobatur. Nimirum vera deitas in aliquo per tria comprobatur certitudinaliter adeo, quod etiam Antichristus, qui faciet multa mira, sed tamen per haec tria comprobabitur non fore verus deus nisi solus dominus Iesus. Primum est cogitationem cordis interiorum quam affectionum praecognitio. Hoc enim secundum Scotum super prologo scientiarum q. II. Solius Dei est. Iuxta illud ps. Qui finxit singillatim corda eorum, id est hominum, qui intellegit omnia opera eorum.9 Unde ibi Scotus dicit, quod etiam Antichristo vel cuilibet diabolo in specie Christi apparenti in hoc potest obiici sic. Si tu es Deus verus, dic mihi, quid faciam vel cogitabo vel appetam pro tali hora futura. Secundum est voluntatis humanae subita immutatio. Nam ut ostendit Bonaventura super II. dist. XXV. q. II. ar. IV. et V. Liberum arbitrium hanc habet dignitatem, ut in quantum liberum soli Deo sit subiectum, nec ulli agenti creato subest. Unde quamvis a creatura possit induci seu inclinari ad contrarium vel per blandimenta vel per tormenta, mutari tamen subito (ita quod ipsa volente unum, a potente virtute affectio sibi immittatur ad contrarium et de volente sit nolens) hoc non potest fieri, nisi ab agente increato, id est solo Deo. Haec Bonaventura. Ratio, quia omne agens debet esse praestantius passo, ut patet II. de anima et claret per experientiam, quia videmus, quod creatura habens tantummodo esse, non potest dare vivere, nec [ ] tamen vivere dat sentire, nec [ ] tamen sentire potest dare intelligere. Sed creatura intellectualis, quia est praestantior et nobilior, non solum dare potest intelligere, sed etiam sentire et vivere et esse. Manifestum est ergo, quod superiora et nobiliora habent in inferiora influere, utpote in minus nobiliora. Ergo cum homo sit liberi arbitrii, non potest in ipsum arbitrium voluntatis agere. Praedicto modo angelus, qui est par in tali natura, sed solus Deus, qui est superior omni anima secundum Augustinum.
Tertium est divinae essentiae nuda revelatio. Nam secundum Scotum ubi supra tam Antichristo quam cuicumque angelo vel diabolo posset obiici sic. Si tu es Deus, fac me nude videre essentiam divinam et post visionem certam memoriam habere. Hoc enim solius Dei posse est. Ad propositum in conversione Pauli haec tria fecit. Nam eius actum et affectum persecutionis et cogitationis ipse post mortem [ ] in coelo cognovit et redarguit dicens: Saule Saule quid me persequeris. Act IX.10 Item voluntatem eius subito mirabiliter immutavit, ut statim paratus ad oboediendum sibi diceret. Domine quid me vis facere.11 Denique sibi divinam essentiam ostendit in raptu nudam ergo etc. (F)
Secunda ratio, ut pietas Dei manifestetur in hoc, quod ipsum existentem in actu et voluntate mala et conatu pessimo, Christus ex [ ] a sua bonitate convertit, ne periret. Unde Augustinus II. li de libero arbitrio dicit: Invenimus apostolum Paulum sine ullis meritis, immo cum multis meritis malis gratiam Dei consecutum. In quo magna spes datur utique paenitere volentibus. Si enim Deus misericordiam fecit Paulo nondum a malo desistenti ipsum revocando, multo magis misericordiam praestabit a peccatis resilienti et paenitenti. Ezech. XVIII. Quacumqua hora ingemuerit homo etc. Propterea Christus assimilatur cuidam avi, quae vocatur kaladrius, de qua dicunt naturales et experti hanc habere proprietatem, quod dum est in domo, ubi iacet aegrotus, si se convertat ad aegrotum et ei suorum oculorum intuitum dirigat, absque dubio sanabitur aegrotus et non morietur in illa infirmitate. Ratio, quia intuitus eius medicinalis est et curativus. Si autem avis ista dorsum teneat vel vertat ad aegrotum, vel oculos avertat ab eo, absque dubio inorietur aegrotus. Ita spiritualiter Christus cuicumque peccatori tamquam infirmo in anima, si oculos pietatis convertat, sanabitur, alias damnatur. O ergo paupercula anima peccatrix, ora Chritum, ut misereatur. (G)
Tertia ratio ut veritas fidei magnificetur, dum eam non solum intranei amici, sed etiam extranei aemuli et inimici praedicant esse veram hanc fidem, quam ante persequebantur. Nam scribitur XIV. q. II. c. I., quod contra se quisque testari potest valide, pro se autem minime. Sic validum fuit testimonium apostoli Pauli contra se persecutorem fidei [ ] existentem. Nam revera si advertamus Christus ab omnibus generibus hominum voluit ferri suae fidei testimonium, scilicet ab innocentibus et sanctissimis, puta Beatissima Matre Maria, Ioseph atque pro ipso occisis infantibus. Item a simplicibus, ut a pastoribus, ab angelis quoque annuntiantibus, ab ipsis regibus, scilicet magis adorantibus, a iustis et sanctis scilicet Simeone et Anna senibus, a prophetis et patriarchis praenuntiantibus, ab apostolis praedicantibus, a paganis sibillis praedicentibus. Denique a daemonibus confitentibus virtutem et divinitatem Christi contra se. Lucae. IV. ubi scribitur, quod exibant daemonia a multis clamantia et dicentia, quia Tu es filius Dei12 etc. Decebat ergo ordinem divinae sapientiae, ut summus iter Iudaeos persecutor et doctor converteretur ad testimonium ferendum Christo per universum mundum pro fidei magnificatione.
Quarta ratio ut bonitas Dei commendetur, quae talis et tanta est, ut etiam inimicis suis perversissimis beneficia exhibeat in poenitentia et de eorum malis bona eliciat. Unde Bernardus in epistula dicit sic: Nostris inordinatis voluntatibus seu actionibus novit Dei bonitas uti semper quidem recte in sui ordinis pulchritudine, saepe etiam pie in rectam utilitatem. O clementissima circa filios Adam divinae pietatis recordatio, quae sua largiri non definit beneficia, non solum ubi nullum invenit meritum, sed plerumque etiam ubi totum videt contrarium. Haec Bernardus. Sicut fecit in Paulo. O ergo bone Iesu, deprecamur te, ostende erga nos bonitatem tuam et ne permittas nos perire per nostra peccata, sicut et fecisti Paulo. Amen. (H)
Circa tertium misterium scilicet qualitatis, qualiter nempe facta fuerit conversio Pauli miraculosa describitur Act. IX. c. Ex cuius Scripturae serie accipiamus pro conclusione, quod scilicet multa et maxima Deo bono operante sunt facta in conversione Pauli miracula, ut patet in eius initio, medio et termino. Nimirum ut ibidem scribitur. Act. scilicet ca. VIII., dum Stephanus pro Christo lapidatus fuit, erat Paulus consentiens neci eius, et per [ ] peccati particeps adeo, quod testium lapidantium vestimenta ipse custodiret, ut expeditiores eos redderet ad lapidandum, et sic quasi manu omnium ipse lapidavit secundum Augustinum. Facta autem est tunc persecutio magna in Ecclesia, quae pluribus diebus duravit et omnes discipuli dispersi sunt praeter apostolos, qui erant firmiores, propter quod remanserant in persecutione, ne ex fuga eorum crederetur, quod fides catholica non haberet firmum fundamentum, secundum quod dicit Lyra. Saulus autem, qui et Paulus adhuc erat spirans ex vehementi igne persecutionis minarum in verbis iniuriosis et caedis, id est verberum et flagellorum in discipulos Domini. Et accessit ad principem sacerdotum non vocatus, sed voluntarie se ingerens et petiit ab eo epistulas in Damascum, ut eius auctoritate magis posset fidelibus nocere ibi persequendo, sicuti iam fecerat in Hierosolyma. Cumque appropinquaret iam Damasco, subito circumfulsit eum lux de coelo. Et ut dicitur Act. XXVI. omnes socii Pauli simul cum eo ceciderunt in terram ex illius lucis percussione, ut solet fieri in coruscatione et fulgure.13 Et cadens in terram audivit Paulus vocem dicentem sibi Saule Saule quid me persequeris. Qui dixit: Quis es Domine. Et ille: Ego sum Iesus Nazarenus, quem tu persequeris, durum est tibi contra stimulum calcitrare. Saulus enim persequebatur Christum in membris, et ideo dicit sibi: Durum est tibi etc., id est potentiori te incomparabiliter, id est Christo resistere. Tunc Paulus cognita Christi potestate, quem ante non credebat in coelo regnare, sed magis ut falsum prophetam damnatum esse tremens et stupens dixit: Domine quid me vis facere. Et Dominus ad eum: Surge et ingredere civitatem et dicetur tibi quid te oporteat facere. Viri autem illi qui comitabantur, cum eo stabant stupefacti audientes quidem vocem,14 scilicet Pauli sic loquentis, non autem vocem Christi alloquentis, quamvis omnes vidissent lumen tam excellens, quod omnes simul prociderent in terram, ut patet Act. XXII. et XXVI. Surrexit autem Saulus de terra apertisque oculis nihil videbat.15 Secundum Fran. Maro ibi quattuor miracula concurrerunt. Primum fuit subita illustratio de coelo, in qua luce creditur, inquit, Christus paulo apparuisse, licet hoc in littera non habeatur, ex eo tamen accipitur, quia I. Cor. IX. dicitur: nonne Christum Iesum Dominum nostrum vidi.16 Et concor. Lyra. Secundum miraculum fuit repentina excaecatio, scilicet prae lucis illius claritate. Tertium fuit divina allocutio de coelo. Quartum cordis immutatio, ut mox diceret. Domine quid me vis facere, quod dicit: ex nunc paratus sum tibi oboedire in omnibus. (I)
Tandem ergo ad manus Paulum trahentes introduxerunt Damascum. Et erat ibi tribus diebus non videns et non manducavit neque bibit. Erat autem Damasci quidam discipulus nomine Ananias et dixit ad illum in visu Dominus, ut iret in vicum, qui vocabatur Rectus, et quareret in domo Iudae Saulum nomine Tharsensem, id est de Tharse Ciliciae oriundum.17 Illic enim pater Pauli. translatus fuerat tempore Antiochi regis de Iudaea et ibi creverat in potestate et fama, ac Paulum ibi genuerat. Et addidit Dominus dicens: Ecce enim orat. Fuerat enim tunc in triduo Paulus raptus in tertium coelum, et habuit excellentem visionem Dei et chororum coelestium secundum doctores communiter iuxta scriptum. II. Cor. XII. Et ex illo raptu reversus gratias Domino agebat. Ideo orasse dicitur, quia elevatio mentis in Deum dicitur oratio secundum Damasce. Et interim Ananias dixit Christo: Domine audivi a multis de viro hoc quanta mala sanctis tuis fecerit in Hierosolyma, et hic habet potestatem a principibus sacerdotum alligandi omnes qui invocant nomen tuum et huc ad hoc venit. Et dixit Dominus: vade quoniam vas electionis est mihi iste ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis Israel.Ego enim ostendam illi quanta oporteat eum pro nomine meo pati etc.18 Unde patet subsequenter plura ibi fuisse miracula. Primum de visione Dei in raptu Pauli. Secundum de revelatione Christi facta Ananiae, cui revelavit Christus conversionem Pauli. Tertium de revelatione facta Paulo, qui vidit, quod Ananias sibi deberet manum imponere, ut visum reciperet. Erat enim Ananias iste secundum Lyram de iudaismo ad Christum conversus, scientia et vita famosus, de quo in persona et nomine fuit revelatio facta Paulo. Quartum fuit miraculum revelationis de electione Pauli atque futura eius multiplici peroessione pro nomine Christi. (K)
Post haec ergo abiit Ananias et imponens ei manus dixit: Saule frater, Dominus Iesus misit me, qui apparuit tibi in via, ut videas et implearis Spiritu Sancto. Et confestim ceciderunt ab oculis eius tamquam squamae, id est maculae albae et durae, sicut sunt squamae piscium, quae causatae fuerant in eo a lumine excessivo ipsum excaecante, et visum recepit et surgens baptisatus est, et accepto cibo confortatus est. Et post dies aliquot ingressus in synagogas praedicabat Dominum Iesum, quoniam hic est filius Dei. Omnes autem stupebant dicentes: nonne hic est, qui expugnabat nomen istud in Hierosolyma, et huc venit ad hoc, ut vinctos duceret ad principes sacerdotum omnes, qui invocant nomen hoc. Saulus autem multo magis convalescebat affirmans, quoniam hic est Christus, scilicet in lege promissus. Et confundebat Iudaeos19 scilicet per scripturas Veteris Testamenti confirmando hanc fidem. Unde plura alia miracula subsecuta sunt ad praescripta. Primum visus restitutio Paulo. Secundum Spiritus Sancti repletio in baptismo adeo, ut Christum publice praedicaret. Tertium doctrinae evangelicae infusio. Non enim habuit ab homine, sed a Deo, ut ipse dicit Gal. II. Quartum incredulorum confutatio adeo, ut stuperent omnes pro tali mutatione in eo facta, et Spiritus Sancti operatione. Iudaei ergo consilium fecerunt, ut ipsum interficerent. Notae autem factae sunt Saulo insidiae eorum, et per discipulos submissus est in sporta de muro, venitque in Hierosolymam et tentavit se iungere discipulis in Hierosolyma. Omnes autem timebant eum non credentes, quod esset discipulus, sed Barnabas apprehensum illum duxit ad apostolos et narravit illis, quoniam in via vidisset Dominum etc.20 Et sic iunctus est illis. O ergo sancte Paule, pro amore Domini Iesu, qui te convertit miraculose, ora pro nobis.
1 Ier 31,19
2 Rm 5,20
3 I. Tim 1,15—16
4 I. Cor 14,10
5 Gn 49,27
6 Phil 3,5
7 Ios 18,11—28
8 I. Tim 1,13
9 Ps 32,15
10 Act 9,4
11 Cf. Act 22,10
12 Lc 4,42
13 Cf. Act 26,13—14
14 Act. 9,7
15 Act. 9,8
16 Cf. I. Cor 9,9
17 Cf. Act 9,9—11
18 Act 9,13—15
19 Act. 9,17—22
20 Act 9,23—27