PH 047. De sancto Sebastiano
[Pelbartus: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis
Sermo XLVII.]
Item hic, ante scilicet sermonem de sancto Sebastiano stare debet et scribi *sermo de sanctis martyribus quinque fratribus ordinis minorum**PH ???*, quem sermonem vide infra post festum sancti Benedicti scriptum.
De sancto Sebastiano martyre
Sermo cum legenda
Tetendit arcum suum, scilicet Dominus, et posuit me quasi signum ad sagittam. Thren. III. (A)
Verba ista dixit ad litteram Ieremias lamentando destructionem Hierusalem per Chaldeos et interfectionem populi illius civitatis. Convenienter tamen potest haec verba dicere beatus Sebastianus, qui taliter martyrio glorioso coronatus est. Fuit enim quasi in signum positus et a perfidis sagittatus pro Christo, quamvis autem hoc fecerit persecutor ad suggestionem diaboli, tamen hoc Deus ipse permisit ad fidei confirmationem per martyris sanguinem et mortem atque gloriam Dei, necnon ad coronam consequendam ipsi beato martyri. Idcirco dici potest ille arcus, quo sagittatus est, ipsius Dei, et quod Deus posuit, scilicet permissive ipsum quasi signum. Unde merito haec verba accipiuntur ad laudem et gloriam istius sancti, scilicet sancti Sebastiani, qui convenienter potuit dicere: Tetendit arcum suum, scilicet Deus permissive, et posuit me quasi signum ad sagittam. Ex quibus verbis accipimus haec tria mysteria pro sermone, secundum quod haec in eis notantur:
Primum mysterium de modo suae passionis, scilicet per arcum et sagittam
Secundum de signo exemplificationis, quia dicitur: positus in signum
Tertium de praemio coronationis, quia dicit: me – inquit, scilicet martyrem coronatum a Christo. Et quia ad prima duo sequitur hoc tertium. (B)
Circa primum, ex quo beatus Sebastianus exstitit per arcum et sagittam martyrizatus. Idcirco pro nostra aedificatione hanc conclusionem accipiamus, scilicet quod multiplex arcus et sagitta describitur in Sacra Scriptura, ut observet omnis anima Christiana. Declaratur, quia Scriptura teste habet arcum diabolus, habet et homo malus, habet etiam homo bonus, habet et Deus.
Primo inquam arcum et sagittas habet diabolus, qui vario modo animas habet vulnerare per peccata et occidere, propter quod de eo Io. VIII. Salvator Dominus Iesus dicit: Ille homicida erat ab initio, et in veritate non stetit. De ista sagittatione dicit Ps. quasi docendo remedium, ut confidamus in Dei adiutorio, loquens sic: Qui habitat in adiutorio Altissimi, in prote. Dei caeli co. Et infra: Scuto circumdabit te ve. eius non ti. a ti. no. A sagitta vo. in die a neg. perambulante in te ab incur. et de. me. Ubi distinguuntur quadruplices sagittae daemonis. Dicit enim Lyra, quod Rabbi Salomon probabiliter dixerit quibusdam daemonibus potestatem permissam a Deo nocendi magis in tenebris, quam in die, quibusdam econverso, scilicet nocendi magis in clara die vel meridie. Secundum Petrum Aureoli li. II. Compendii per noctem adversitas, per diem prosperitas designatur, eo quod diabolus aliquando deterret et frangit adversis, aliquando autem allicit prosperis, sicut divitiis, deliciis et honoribus et huiusmodi. Unde timor nocturnus persecutionem significat manifeste timorosam. Negotium autem perambulans in tenebris persecutionem occultam. Item sagitta volans in die prosperitates spirituales, de quibus in corde quis gloriatur vel quandoque sub spem virtutis ad peccatum ducitur. Daemonium autem meridianum pompas saeculi, voluptates et huiusmodi aperte attractivas. Sed heu, quia cadent a latere Christi mille et decem milia etc. Vae illis, quia oculis suis considerabit, scilicet Christus, et retributionem peccatorum videbit. (C)
Secundo habet arcum et sagittas homo malus. De his Ps.: Intenderunt arcum rem amaram, ut sagittent in occultis immaculatum. Quibus notatur, quia peccator de arcu suo emittit saepe sagittam amaram, scilicet detractionis, qua vulnerat famam, ideo dicitur rem amaram, et tandem subditur: Subito sagittabunt eum, firmaverunt sibi sermonem nequam. Haec dicitur amara, quia ut dicit Bernardus, triceps lancea est detractionis lingua, quae uno ictu tres confosit, scilicet dicentem, audientem et eum in fama, de quo detrahitur. O venenata et amarissima sagitta tres penetrans! Item peccator saepe emittit sagittam dolosam. Ideo subdit: Ut sagittent in occultis, scilicet per fraudulente et deceptoria verba, ut damnificent in superbia. Ps.: Intenderunt arcum suum, ut decipiant pauperem et inopem, et trucident recto corde. Denique peccator saepe emittit sagittam non tantummodo amaram detractionis vel dolosam deceptionis, sed etiam iniquam persecutionis, oppressionis et interfectionis innocentum. Unde subditur: Immaculatum. Tales sagittas sustinuit beatus Sebastianus ab iniquis. Sed o homo, dic mihi, unde est, quod leges civiles solent secundum commune plebiscitum gravius punire eum, qui contra aliquem iacit sagittam, nec tamen ipsum percutere vel contingere potest, quam eum, qui percussit sagitta, sed non ad mortem, nisi quia sola intentio sagittandi sufficit ad homicidii iudicium, etiam si effectus non sequatur in re. Sic spiritualiter qui alium sagittat lingua detractionis aut oblocutionis fraudulentae et irae invidiaeque ac cuiusvis pravae voluntatis, reus habetur homicidii coram Deo, etiamsi effectus non est subsecutus, puta quia non potuit ipsum infamare, quia non crediderunt alii verbis eius, aut non potuit ipsum decipere vel occidere, licet voluntatem habuerit. Unde I. Ioh. III.: Qui non diligit, manet in morte, et homicida est. Et scitis, quia omnis homicida non habet vitam aeternam. Haec ille. Nimirum quia mala voluntas pro facto reputatur, XXII. q. V. per totum. (D)
Tertio homo bonus habet arcum et sagittas spirituales, quas quidem quilibet fidelis habere debet. Et istae sagittae sunt tres. Prima sagitta confessionis, quam contra diabolum iacit. De quo in figura IV. Regum XIII. dixit Heliseus: Aperi fenestram orientalem, et iace sagittam! Sequitur: Sagitta salutis Domini contra Syriam. Ista fenestra figurat os aperiendum in confessione, et tunc contra Syriam, quod interpretatur ’sublimis’, id est contra superbum diabolum sagitta iacitur verae confessionis. Ibidem autem subditur: Percuties – inquit – Syriam tribus vicibus, quia cum quis corde conteritur et ore confitetur et satisfacit opere, diabolum tribus vicibus vulnerat. Ad idem est Prover. XIX.: Sagitta infixa femori canis, sic verbum in corde stulti, quia sicut canis non quiescere potest, donec sagittam infixam suo femori extrahat, sic ipse diabolus, qui stultus dictus est, quia ignem damnationis in Inferno semper aggregat sibi ipsi, usque ad diem iudicii in animarum deceptionibus reputat, sibi infixum in corde verbum verae confessionis factae, nec quiescere potest, donec confitentem aut retrahat, aut aliter impediat, aut recidivare faciat etc. Secunda sagitta verbi divini. De quibus Ps.: Sagittae tuae infixae sunt mihi, et confirmasti super me manum tuam. Sagittae tuae, id est poenae comminatae et annunciatae a te peccatoribus in Scriptura, infixae sunt cordi, ut timeam. Tertia sagitta orationis, quam dirigere debet ad Deum. Nam Ambrosius XXIII. q. VIII. c. I. dicit, quod lacrimae et orationes sunt arma spiritualia. Talibus enim vulneratur Deus et ligatur et devincitur, ut faciat, quid [sic] petitur. Unde dicit animae Can. IV.: Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa. Hinc Bernardus exclamat dicens: O felix lacrima sive oratio lacrimosa, tuum est regnum, tua est potentia, tu ante conspectum Omnipotentis intrare non vereris, nec discedis, donec ab Altissimo aspicieris, tu vincis invincibilem, et ligas Omnipotentem. O ergo carissime, disce et conare habere ista arma! (E)
Quarto ipse Deus habet arcum et sagittas, scilicet comminationis, tribulationis et damnationis, unde Ps.: Dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. Nimirum dedit Deus metuentibus ipsum arcum significativum. Primo quidem comminationis in primis parentibus, quibus dixit, quod scilicet morte mori deberent, si praeceptum transgrederentur. Et quoniam sic factum est, ecce nunc omnes miserias huius vitae et mortem sustinere debemus, ut significetur poena inoboedientiae debita, unde Zach. XIII.: Adam exemplum meum mihi ab adolescentia mea. Secundo dedit arcum significativum, scilicet tribulationis praesentis. Et tertio significativum damnationis. Per has tribulationes enim significatur, quod sancti etiam viri sic premuntur in hoc mundo tribulationibus et acerbissimis poenalitatibus, ut inter ceteros patet de beato Sebastiano; quantum ergo tribulabuntur reprobi, qui sunt Dei inimici! Nam circa hoc duplex habetur in Scriptura argumentum praecipuum. Primum est Salvatoris dicentis Luc. XXIII.: Si in viridi haec faciunt, in arido quid fiet? Secundum I. Pe. IV.: Si iustus quidem vix salvabitur, scilicet quia per multas tribulationes oportet intrare in regnum Dei; Act. XIV. sequitur: Impius ergo et peccator ubi parebunt? Nam si Deus iustus tantum punit in praesenti illos, in quibus benedicitur et laudatur, quantum ergo puniet illos, in quibus blasphematur? Tenet consequentia per regulam topicam: Si cui minus videtur inesse, inest, et ei, cui magis. De his sagittis reproborum scribitur Deut. XXXII. dicente Domino: Congregabo – ait – super eos mala, scilicet poenarum, et complebo sagittas meas in eis, consumentur fame, et devorabunt eos aves morsu amarissimo, dentes bestiarum immittam etc., atque serpentum. (F)
Ecce ergo, carissimi, videmus, quoniam Deus bonus dedit hominibus arcum significativum, ut metuant et fugiant a facie arcus, id est iustitiae Dei et damnationis, ut liberentur dilecti, id est electi Dei. Nam cum pro peccatis totum mundum diluvio delevisset, posuit Deus arcum in nubibus pro signo, dicens Gen. IX.: Arcum meum ponam in nubibus, et erit signum foederis inter me et inter terram, et non erunt ultra aquae diluvii ad delendam universam carnem. In quo magnum Dei beneficium erga homines significatur. Licet enim iam ante assecuraverat Deus Noe de diluvio amplius non futuro per verbum Gen. VIII. dicens: Nequaquam ultra maledicam terrae propter homines. Sensus enim et cogitatio humani cor. prona sunt ad ma. ab ado. Tamen amplius assecuravit per sensibile signum, videlicet per apparitionem Iridis temporibus pluviosis.
Sed quaeritur circa hoc, quomodo Iris sit signum foederis, cum procedat ex causa naturali, ut dicit Philosophus li. III. Meteorum, quando enim est nubes rorida opposita soli, retro nubem roridam exsistente nube densa, tunc in nube apparet Iris per receptionem radiorum in roratione, et terminationem in densitate nubis. Sicut in speculo debet esse perspicuitas vitri et densitas plumbi terminans, ut appareat imago. Numquid ergo ante diluvium aliquando non fuit talis causa naturalis, ut appareret Iris in nube etc.? Respondetur secundum Lyram, quod licet etiam ante diluvium fuerit apparens Iris aliquando, utpote res naturalis, tamen tunc non fuit in signum huiusmodi, sed post diluvium ordinavit denuo Deus, quod apparitio Iridis de cetero esset signum foederis illius hominibus de diluvio aquae amplius non futuro generaliter. Sicut aliquando contingit in humanis, quod lapis magnus, qui diu ante stetit in aliquo loco immobilis, denuo statuatur in signum alicuius distinctionis, utpote hereditatum vel regnorum seu metarum etc. Haec Lyra.
Sed quare Deus dedit tale signum, scilicet arcus, et non aliquod aliud? Respondetur secundum doctores, quod pro signo divinae miserationis peccatoribus poenitentibus in praesenti vita. Declaratur, quia videmus, quod iste arcus est sine chorda, sine apposita sagitta, et versus nos tenens cornua. Sic Dei ira in praesenti non extendit chorda severitatis, sed remissa est dulcore pietatis, adeo quod quacumque hora ingemuerit homo, amplius non reminiscetur omnium iniquitatum, Ezech. XVII. Et patienter exspectat nos Dominus, ut misereatur, Isa. XXX. Item ira Dei in praesenti non habet sagittas appositas, quia illas servavit in futurum post mortem inferendas, scilicet poenas aeternas. Poenae autem transitoriae, quas hic infert, non reputari debent sagittae, quia modicae sunt respectu poenarum aeternarum in Inferno. Quod autem modicum est, pro nihilo reputatur, II. Physicorum. Exemplum de gutta respectu maris. Denique arcus caelestis tensus videtur, quia dicente Ps.: Nisi conversi fue. gla. suum vibra. ar. suum teten. Verumtamen versus nos tenet utraque cornua sua ad significandum, quod Deus quantumcumque in praesenti contra nos irascatur, utraque cornua, scilicet misericordiam et gratiam paratus est nobis infundere poenitentibus. Abacuc III.: Cum iratus fuer???, misericordiae recordaberis. O ergo homo, pertimesce iram Dei ex isto signo, disce fugere a facie arcus, scilicet aeternae damnationis. O miser, quid dormitas in peccatis, cur non evigilas tantis minis, age poenitentiam, alias ecce testis damnationis iustae, et signum tibi est daemonis casus, caelestis arcus et martyrium in praesenti cruciatus. (G)
Circa secundum principale de exemplari signo, quo positus est beatus Sebastianus fidelibus iuxta thema, accipiamus pro conclusione, quod beatus Sebastianus merito ex nomine interpretando a militari ’basto’, quod est ’sella’, denominatus (quasi sequens beatitudinem) Christiano pro militiae signo proponatur. Notandum autem pro declaratione, qiod beatus Sebastianus quadrupliciter proponitur in exemplum omni Christiano:
Primo quidem in exemplum salutis consequendae
Secundo in exemplum prudentiae et doctrinae
Tertio in exemplum patientiae perfectae
Quarto in exemplum perseverantiae firmae.
Primo dixi: in exemplum salutis consequendae, quia Sancta ordinante Ecclesia ipsius beati Sebastiani martyrium statutum est a Spiritu Sancto simul coli (uno scilicet die) cum martyrio beati Fabiani papae.
Legenda
De quo legitur, quod scilicet erat Fabianus civis Romanus, et cum papa defuncto pro alio eligendo populus convenisset, advenit inter alios et ipse, et ecce columba candida descendit super caput eius. Quod cum omnes mirarentur, ab eis in papam eligitur. Is tantae fuit devotionis ad martyres Christi, ut ordinaret diaconos et subdiaconos per omnes regiones, qui omnium gesta martyrum colligerent. Tantae etiam fuit zelator iustitiae, ut sicut ait Haymo, imperatori Philippo tali et tanto principi volenti interesse sacris mysteriis Paschae, non permisit, donec peccata sua confiteretur, et inter poenitentes staret. Tandem pontificatus sui anno XIII. iussu Decii decollatus martyrio coronatus est circa annum Domini CCLIII. Voluit autem Ecclesia beati Fabiani papae et Sebastiani militis passionum celebritates pulchre coniungi, quamvis Sebastianus passus sit sub Diocletiano et Maximiano imperatoribus, qui coeperunt anno Domini CCLVII. Sed quare hoc? Respondetur, quod praecipue ut ostendatur, quod ad gloriam caelestem perveniunt non solum devoti clerici, sed etiam fideles laici et milites, et quod beatitudinem assequuntur homines non solum contemplando, sed etiam militando per laborem operationis. Unde XXIII. q. I. per totum habetur, quod militia saecularis non culpatur, sed abusus in oppressione pauperum vel innocentum et iniusto bello. Omnem abusum cavit beatus Sebastianus, ergo est exemplum consequendae salutis etiam laicis. (H)
Secundo in exemplum prudentiae et doctrinae, quia cum esset genere Narbonensi et civis Mediolanensis, imperatoribus Diocletiano et Maximiano adeo carus, ut semper eorum conspectui astaret, et principatum primae cohortis haberet, ipse militarem clamydem ob hoc tantummodo ferebat, ut Christianorum animos in tormentis deficientes confortaret. Ecce prudentia in Christo! Erat – inquit – vir totius prudentiae, in sermone verax, in universa morum honestate praeclarus, ut ab omnibus veneraretur et amaretur. Dum autem sancti Marcellianus et Marcus gemini fratres pro fide christi tenti decollari deberent, advenerunt eorum parentes, ut ipsos a proposito martyrii revocarent. Advenit mater solutis crinibus, scissis vestibus et ostensis uberibus dicens: „O praedulces filii, ut quid ad mortem ultro tenditis? Heu me misera, amitto filios meos uno die” etc. Pater etiam senex servorum manibus adductus dicere coepit aspersus cinere caput: „O filii mei, baculum senectutis nostrae, cur sic mortem diligitis, et sponte perire vultis? Deficiant oculi mei plorando, ne videam filios meos gladio caedi” etc. Advenerunt et coniuges proprios filios offerentes aspectibus, atque eiulando clamantes: „Heu ferrea pectora, quia parentes despicitis, uxores abicitis, filios abdicatis, et vos sponte carnificibus exhibetis, quibus nos et hos vestros natos dimittitis.” Inter haec coeperunt virorum corda mollescere. Tunc Sebastianus, qui aderat, erumpens in medium, confortans eos dixit: „O milites Christi, nolite per misera blandimenta coronam deponere sempiternam!”
Et ibi inter cetera dociut tria utilia documenta. Primum circa appetitum caelestium. Nam parentibus eorum dixit: „Nolite timere, non separabuntur a vobis, nec pereunt, sed vadunt ad sidereas mansiones vobis parare locum” etc. Secundum circa contemptum temporalium, dicens: „Nam ab initio haec vita in se sperantes fefellit, ut omnibus probetur esse mentita; vita haec iubet facinora, suadet iniusta, admonet furem, id est mortem, ut rapiat; haec persecutio, quam hic patimur, hodie est, cras evanescit, dolor autem aeternus augmentatur, ut exurat”, et plura talia. Tertium circa tolerantiam adversorum. „In amore ergo martyrii nostros – inquit – suscitemus affectus, ibi enim diabolus vincitur” etc. Igitur dum haec Sebastianus ex ore proferret, subito splendore de caelo descendenti illuminatus est per horam fere unam, et pallio candidissimo amictus, ac ab angelis clarissimis septem circumdatus, iuvenis etiam apparuit circa ipsum dans ei pacem et dicens: „Tu semper mecum eris.” Tunc Zoe, uxor Nicostrati, in cuius domo haec agebantur, quae loquelam amiserat, pedibus eius provoluta veniam nutibus postulabat. Percunctatus Sebastianus cum didicisset illam ob infirmitatem prolixam loquelam amisisse, ait: „Si ego Christi servus sum, et si vera sunt omnia, quae haec mulier ex ore meo audivit, aperiat os eius Dominus!” Ad hanc vocem mulier exclamavit dicens: „Benedictus sermo oris tui, et benedicti, qui verbis tuis credunt. Vidi enim angelum librum tenentem ante te, ubi omnia, quae tu dixisti, scripta erant.” Vir ergo eius haec audiens provolutus veniam postulavit, et absolvens martyres rogabat, ut liberi abirent. Qui dixerunt nullatenus deserturos se victoriam, quam coepisset. Unde praefatorum sanctorum patrem, nomine Tranquillinum et matrem cum multis per Policarpum presbyterum baptizari fecit. Qui tandem gloriosis martyriis consummaverunt, de quibus pertranseo. (I)
Denique Sebastianus docuit perfectam fidem in Christo, quia interea dum praefectus urbis Romae gravissimo morbo laborans rogasset Sebastianum, ut sanitatem reciperet, respondit Sebastianus, quod prius idola abnegaret, et confringendi sibi potestatem daret, quia „vos – inquit – timidi deos vestros confringere timetis, mihi ergo date conterendos.” Quod cum effectu perfecissent, Cromatius praefectus nullam sanitatem recepit. Cui Sebastianus: „Cum sanitatem recipere debuisti, nec recepisti, certum est, quod aut infidelitatem nondum plene abiecisti mente, aut idola reservasti.” At ille indicavit se habere thalamum, in quo erat omnis disciplina stellarum, pro quo plus quam ducenta pondera auri expenderat, et per quae (?) futura omnia praevidebat. Cumque Sebastianus diceret, quod et illud confringi deberet, filius praefecti, Tiburtius dixit: „Si destructo pretioso opere pater meus sanitatem non receperit, ambo, scilicet Sebastianus et etiam Policarpus vivi concrementur.” Cui Sebastianus: „Sic fiat, ut locutus es.” Quo confracto angelus apparuit praefecto, et sibi sanitatem a Domino Iesu redditam nunciavit. Sicque praefectus et eius filius et mille quadringenti de eius familia baptizati sunt. Ex quo patet, quod ad salutem non sufficit aliqua tantummodo credere, sed omnes fidei articulos perfecte tenere, et nullo peccato mortali vel nulla superstitione inquinatum manere. (K)
Tertio datus est Sebastianus in exemplum patientiae, quia patienter non semel, sed bis mortis poenam pertulit. Nam ut legitur, dum praemissis peractis Fabianus quidem praefectus suggessisset imperatori Diocletiano de ipso Sebastiano, imperator advocato eo dixit: „Ego te inter primos in palatio meo semper habui, et tu contra salutem meam et deorum iniuriam hactenus latuisti.” Cui Sebastianus: „Pro salute tua Christum semper colui, et pro statu Romani imperii Deum, qui in caelis est, semper adoravi.” Tunc Diocletianus iussit eum ligari in medium campum, et a militibus sagittari, qui ita eum sagittis impleverunt, ut quasi ericius videretur, et mortuum extimantes abierunt. Ecce exemplum patientiae, quia ut canit Ecclesia: Non murmur resonat, non querimonia, sed corde ta. m. b. con. etc.
Quarto in exemplum perseverantiae firmae. Nam postea Dei gratia resuscitatus et intra paucos dies plene liberatus imperatori iterum occurrit dicens: „Ad hoc me resuscitare Dominus dignatus est, ut redarguam vos de malis, quae Christi famulis irrogatis.” Tunc imperator tamdiu eum fustigari iussit, donec spiritum exhalaret, quem feliciter Christo tradidit. (L)
Circa tertium principale de praemio coronationis quaestio occurrit, utrum beatus Sebastianus bis martyrizatus sit duplici aureola martyrii in caelo coronatus. Ratio quia dixit se resuscitatum a Domino, et per consequens bis est occisus, ut patuit. Ad id respondet Antoninus Florentinus in III. parte Summae titulo XXXIII. secundum Petrum de Palude, dicens, quod si martyr suscitetur et iterum martyrizetur, certum est – inquit –, quod duplicatam aureolam consequetur. Et hoc vel numeraliter, vel virtualiter, et sic beatus Sebastianus – inquit – per duas mortes videtur habere duas aureolas. Haec ille. Nec obstat, quod cum unius mortis debitor fuerit, duplicem poenam exsolvit, quia speciali privilegio Dei ordinatione hoc cessit ad gloriam. Augustinus: Negotiator iste beatus dedit minus, ut acciperet amplius, et emit commercio sanguinis regnum salutis, facta est ei brevis passio perpetua beatitudo. Haec ille. Denique dicente Ambrosio in praefatione: Beati martyris Sebastiani venerabilis sanguis effusus simul et Dei mirabilia manifestat, et nostrae infirmitati apud Deum auxilium praestat. Haec Ambrosius. Ad id est vulgatum dictum, quod intercessio beati Sebastiani super omnia valeat contra pestilentiam, nam et legitur in gestis Longobardorum, ut dicit Legenda, quod cum Italia tota maxima peste grassaretur, ut unus vix alium sepelire sufficeret, divinitus est revelatum, quod nequaquam cessaret, donec beato Sebastiano altare construeretur Papiae, quo facto reliquiis eius allatis et devote adoratis cessavit pestis. Rogemus ergo Christum, ut eius meritis Dei gratiam etc.