Pelbartus de Themeswar

ST

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum orrdinem vocum ››
Collaboratores ››

PH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Collaboratores ››

PA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››
Index Sacrae Scripturae ››

TH

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TP

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

TA

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ1

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››

PQ2

Index sermonum ››
Tabula secundum ordinem locorum ››
Tabula secundum ordinem vocum ››

PQ3

Index sermonum ››

[Pelbartus de Themeswar: Pomerium de sanctis, Pars hiemalis

Sermo XLII.]

In Epiphania Domini

Sermo primus cum historia

Ecce magi ab oriente venerunt Hierosolymam dicentes: Ubi est, qui natus est, rex Iudaeorum? Math. II. et in evangelio hodiernae sollemnitatis.1 (A)

Quia nempe ut canit Ecclesia, tribus miraculis ornatum hunc diem sanctum colimus: Hodie stella magos duxit ad praesepium, hodie vinum ex aqua factum est ad nuptias, hodie a Iohanne Christus baptizari voluit, ut salvaret nos, alleluia! Idcirco, carissimi, haec dies summa devotione est veneranda et cum maxima gratiarumactione colenda, in qua Salvator noster maximis miraculis apparuit verus Deus. Nimirum cum esset puer XIII dierum, magi hodie ad ipsum stella duce venientes ipsius deitatem adoratione protestati sunt. Unde haec dies nominatur Epiphania ab 'epi', quod est 'supra', et 'phanos': 'apparatio', quia stella desuper apparuit Christum Deum monstrans. Item evolutis secundum Bedam annis triginta hodie Christus Dominus in Iordane baptizatus est, et ob hoc vocatur haec dies altero nomine Theophania, a 'theos', quod est 'deus', et 'phanos': 'apparitio', quia tunc Deus Trinitas apparuit. Pater in voce, dicens: Hic est Filius meus dilectus. Filius in carne, Spiritus Sanctus in columbae specie. Iterum post hoc uno anno completo ipso die Christus vocatus ad nuptias aquam in vinum mutavit. Et ob hoc vocatur Bethania a 'beth', quod est 'domus', quia in hoc miraculo facto in domo Christus verus Deus apparuit, et gloriam suam manifestavit, ut scribitur Ioh. II.2 O vere ergo felicissima dies ista et devota, celebritate dignissima! O Christiana anima, vide, quanta Deus fecit hodie pro tua salute, et gratias age! Sed quoniam prima apparitio praecipue inter alias celebratur hodie, idcirco de illa accipiuntur verba praemissa pro nostri sermonis themate. In quibus tria mysteria notabimus pro hoc sermone declaranda:

Circa primum de adoratione regum, eo quod istos magos Ecclesia tenet fuisse reges, iuxta illud Ps.: Reges Tharsis et insulae munera offerent etc.3 Quaeritur ergo prima fronte: Cur Christus Dominus in sua infantia voluit adorari a regibus? Ratio quaestionis est, quia Christus in sua incarnatione nativitateque et vita usque ad mortem voluit esse in omnibus actibus humillimus, unde de virgine humillima natus est in loco humillimo, id est in stabulo, in societate humillima, quia inter bruta animalia poni voluit in praesepio, pannis vilibus et humilibus involvi, more aliorum peccatorum hominum ad circumcisionem se humiliare etc. Quid est ergo, quod a magnis regibus voluit adorari et mundanis apertis thesauris sibi oblatis munerari, is, qui scilicet venerat omnia mundana et omnem pompam contemnenda docere? Ad haec respondetur per conclusionem, quod videlicet summe congruebat, ut Christus, Dei Filius natus adoraretur a magnis regibus, et hoc pluribus rationibus:

Prima ratio propheticae adimpletionis, quia per prophetas fuerat praenunciatum, quod Christus veniens in mundum deberet a regibus adorari. Sed ubi hoc? Respondetur, quod hoc primo fuit praedictum LXXI. Ps. per David dicens: Reges Tharsis et insulae munera offerent, reges Arabum et Saba dona adducent.4 Ut enim notat Glossa: isti reges de istis provinciis fuerunt, et historiae referunt clarius, quod primus horum, Caspar regnabat tunc in insula famosissima, quae dicitur Egriso (?), in qua corpus beati Thomae apostoli dicitur quiescere, et in Tharsis Indiae, unde dicitur rex Tharsis et insulae. Secundus rex, scilicet Balthasar, tunc regnabat in Saba, in qua plurima aromata crescunt, et de arboribus ad modum gumi stillant. Tertius Melchior tunc regnabat in Arabia, in qua est mons Sion, cuius aurum rubicundum est, et sic patet prophetia. Item secundo fuit hoc praedictum per Isa. c. VI. dicentem: Omnes de Saba venient aurum et thus deferentes et laudem Domino annunciantes,5 quod secundum Lyram expositores communiter dicunt impletum in istis regibus, et ideo subditur: omnes, quia populi subiecti in illis regibus virtualiter continebantur. Dicuntur etiam de Saba, quia ut dicitur in Historia Scholastica, ibi est fluvius Saba, a quo et Sabea dicitur regio, qui fluvius fluit per et circa regna omnia. Item tertio prophetatum erat Tob. XV.: Luce splendida fulgebis, Hierusalem, nationes de longinquo venient ad te, et munera deferentes adorabunt in te Dominum.6 Et sic patet. (C)

Secunda ratio divinae manifestationis, ut clarescat, quia iste puer natus est rex regum et dominus dominantium, sicut scribitur Apoc. XIX.,7 immo omnium ipse Deus, unde ne putaretur esse tantummodo homo purus, sed etiam summus Deus, decuit, ut in assumptae carnis humilitate potestatis dignitas non amitteretur, ut in Christo puero non tantummodo essent humilia et infima, sed etiam divinitatis sublimia et excelsa, sicut ait Hilarius li. II. de Trinitate. Proinde Hieronymus super epistolam ad Hebraeos dicit sic: Respicis cunas Christi, vide pariter et caelum, id est caeli stellam. Vagientem in praesepe intueris infantem, sed angelos simul auscula laudentes. Herodes persequitur, sed adorant magi. Ignorant Pharisaei, sed stella demonstrat. Baptizatur a servo, sed vox Dei desuper tonantis auditur. Aquis immergitur, sed columba, immo Spiritus Sanctus in columba descendit. Haec ille, et sic patet. (D)

Tertia ratio mysticae significationis, quia per hoc significatur, quod Christum fideliter credentes et adorantes vere reges sunt in praesenti per gratiam, quia ut dicit Gregorius: Servire Deo regnare est. Unde Ecci. X.: Magnus et iudex et potens in honore, et non est maior illo, qui timet Deum.8 Immo timens Deum maior est rege, sed et in futuro vere rex erit caelestis, regnabunt enim tales cum Deo et Agno in saecula saeculorum. Apoc. ul.9 Ideoque Christiani in baptismo tamquam reges iunguntur et in tribus partibus corporis, sicut notatur dist. XII. Ecclesiasticarum ac de consecratione dist. IV. "Deinde" et c. "Postquam descendit" c. sequenti, scilicet in pectore, in scapulis et in vertice. Sed quare in pectore, utique ut ostendatur regalis dignitas in anima per gratiam, qua regere habet corpus, ne peccet. Quare in scapulis, utique ut ostendatur regalis dignitas in serviendo Christo et onus crucis eius, id est poenitentiae verae supportando. Item quare in vertice, patet in dicto c. "Postquam", quia ut regni Christi et sic coronae gloriae particeps significetur. O ergo stulti et tardi, immo duro corde Christiani, cur non pensatis, cur non curatis vestram tantam gloriam amittere et dignitatem regiam, sed pro vili stercore peccati reicitis coronam, nec curatis incurrere poenam aeternam! Vae, vae, vae vobis miseris! (E)

Quarta ratio humanae instructionis, ut doceamur, quod illi soli Christum invenire merentur et in caelo videre, qui super suis sensualitatibus reges sunt, et a peccatis cohibendo regnum Dei possident per fidem Christi, Lu. XVII.: Regnum Dei intra vos est.10 Seneca: Multos reges, si ratio te rexerit. Tullius li.: Omnis sapiens liber, omnis stultus servus reputatur. Nec imperator hoc genere dignus, quomodo vel cur liberto imperabit, qui suis cupiditatibus imperare non potest. Sed heu quam multi nunc sunt Christiani, qui carnalitati et diabolo in mundo per varia vitia serviunt, qui nedum reges, sed nec infimi milites Christi esse volunt in compedibus et carcere diaboli iacere per peccatum! Unde Gregorius: Stultum est servire diabolo, qui nullo placatur obsequio. Quos enim incentores habuimus in culpis, tortores habebimus in poenis. O vere brutis animalibus peiores, quoniam illa cavent pedicas et mortem, isti autem festinant ad aeternam mortem. Bernardus: O utinam animae peccatorum hominum essent sicut animae brutorum, quorum post mortem animae mox corrumpuntur, illorum autem animae cruciabuntur sine fine! (F)

Circa secundum principale de orientalium gentium vocatione primaria quaeritur: Cur Deus primitias gentium fidei Christianae vocare voluit potius ab oriente, quam ab alia regione? Et ratio, quia ut dicit Augustinus, isti magi erant primitiae gentium in Christum credentium. Sed fides Christi erat per totum mundum dilatanda, cur ergo non ab aliis partibus mundi, sed potius ab oriente voluit primitias fidei vocare? Respondetur secundum doctores per hanc scilicet conclusionem, quod summe congruebat primitias gentium fidei Christianae vocari ad Christum ab oriente magis, quam ab alia mundi parte. Et hoc quadruplici ratione:

Prima ratio odiosae praevaricationis, quia ex quo in illa parte orientali ortum habuit prima praevaricatio hominum, erat illa pars odiosa Deo et angelis et hominibus. Nam homo peccavit primo in Paradiso, ubi perdidit originalem iustitiam et incurrit peccati maculam et omnem miseriam huius vitae. Est autem Paradisus in oriente secundum Damascenum et concordantes omnes, ergo illa pars mundi erat odiosa. Sap. XIV.: Odio est Deo impius et impietas eius.11 Voluit ergo Deus, ut ubi fuerat principium nostrae praevaricationis et ruinae, inde primo prodiret in gentibus principium nostrae vivificationis, ut ubi abundavit delictum, superabundaret et gratia Ro. VII.12 Et ut unde oritur lux visibilis solis, inde orietur lux spiritualis. Hinc est, quod Christus in cruce positus dorsum habuit versum ad orientem, ut ait Damascenus li. IV. c. IV., ad significandum, utique quod culpam ibi ortam post dorsum posuerat, nec ulterius ad puniendum considerare volebat, Isa. XXXVIII.: Proiecisti post tergum tuum omnia peccata mea.13 Et Ps. orat dicens: Averte faciem tuam a peccatis meis etc.14 (G)

Secunda ratio vitiosae defoedationis. Nam pars orientalis non solum primam illam praevaricationem initiavit, sed et maximis peccatis ibi exortis foedata fuit et maculata. Nimirum superbia et inoboedientia ibi orta fuit in primis parentibus. Avaritia et oppressio aliorum in Nemroth, qui primus coepit potens esse in terra, et turrim Babel coepit aedificare, rapinas et latrocinia exercuit primus, pondera et mensuras et terminos primus posuit etc. Item luxuria ibi coepit et viguit in Lamech, primo bigamo. Invidia, ira et sanguinis effusio in Cain fratricida, denique idolatria ibi orta est. Rex namque Ninus, qui aedificavit civitatem Ninive (quam suo nomine appellavit), patris sui, Beli, qui rex fuerat Babiloniae, imaginem fecit in sui doloris solatium, cui tantam reverentiam exhibebat, ut omnibus reis ad illam confugientibus parceret, et ideo homines regni eius divinos honores imagini impendere coeperunt. Huius exemplo plurimi caris suis mortuis imagines dedicarunt, et sic ab idolo Beli cetera idola in mundo traxerunt originem, ut dicit Magister in Historia Scholastica. Ex quo itaque in oriente orta fuit multiplicitas vitiorum, ideo Deus veniens in carnem voluit mundare illam partem per apparitionem novi sideris et fidei Christi ortum in magis, ut ubi coeperat macula, ibi inciperet sanctificatio, et sic contraria contrariis curarentur. (H)

Tertia ratio primariae maledictionis, quia ibi prima maledictio fuit lata contra hominem, ubi maledixit etiam Deus terrae dicens: Maledicta terra in opere tuo Gen. III.15 Voluit ergo Deus, ut ubi orta fuit prima maledictio, ibi in gentibus oriretur prima benedictio. Hinc est, quod cum Iudaei adorent ad occidentem, Saraceni ad meridiem, Christiani adorant ad orientem, quae secundum Damascenum est traditio apostolorum ad significandum, quod ortus est sol iustitiae, Christus, cuius fidei et gratiae prima benedictio orta fuit in oriente in istis, scilicet beatis magis.

Quarta ratio confusionis linguae et diversificationis. Nam post mortem Noe, ut a diluvio essent securi, voluerunt filii hominum turrim aedificare usque in caelum, et civitatem iuxta eam in campo Senaar. Deus autem confudit linguas eorum ibi, et divisit eos in universam terram ex illo loco orientis, et idcirco vocatum est nomen eius Babel vel civitas Babilon, id est 'confusio', quia ibi confusum est labium universae terrae, ut haec habentur Gen. XI.16 Et ideo congruum fuit, quod adunationis gentium in fide Christi ortus esset in oriente, sicut et divisionis linguarum gentium ortus ibi coeperat. O vere ergo mira Dei sapientia in omnibus, et supermiranda in fide catholica, in qua omnia sunt rationabilissima et fidelissima! (I)

Circa tertium principale de historia huius adventus magorum, quam prosequi libeat pro devotione apocripha rescindendo. Advertendum itaque, quod ut Remigius dicit, quamvis de istis magis variae sint opiniones, magis tamen est credendum, quod fuerint de genere Balaam sacerdotis Madian prophetae gentilis. Hic nempe prophetaverat de Christo nascituro, ut habetur Numeri XXIV. dicenti sic: Orietur stella ex Iacob, et consurget virga de Israel, et percutiet duces Moab, vastabitque omnes filios Seth, de Iacob erit, qui dominabitur etc.17 Lyra: orietur stella, scilicet Christum significans. Nam ista stella apparens Christum magis indicavit, qui fuerunt excitati ex prophetia ista ad requirendum Christum et adorandum. Et consurget virga, id est Christus, propter potestatem regiam, et percutiet duces Moab, id est idolatras et daemones, et vastabit omnes filios Seth, id est omnes populos subiciet fidei catholicae ante finem mundi. De Seth enim egressi sunt omnes populi, quia Abel mortuus est sine filiis. Filii autem Cain fuerunt omnes deleti in diluvio. De Iacob erit, qui dominabitur, scilicet universaliter, quia Christo data est omnis potestas in caelo et in terra. Haec Lyra. Itaque nationes Balaam credebant certissime hanc prophetiam impleri.

Erat autem circa metas Indiae mons nomine Vaus, qui dicitur victorialis, et aliis montibus praeeminebat inibi exsistentibus, ubi solitum erat observari speculatores contra hostium impetum. Cum autem populus terrae illius astronomiae multum intentus foret, audissentque Christum per prophetas praenunciatum, observabant sollicite de stella praedicta per Balaam, unde ut dicit Chrysostomus in originali super Matthaeum, elegerunt ex seipsis duodecim viros sapientes sub stipendiis, scilicet puplicis. E quibus cum quis moriebatur, alius in locum eius substituebatur, qui per singulos annos post mensem ascendebant super illum montem victorialem, et tribus diebus ibidem morantes se lavabant et orabant Deum, ut illam stellam, quam Balaam praedixerat, videre mererentur. Unde fama huius stellae in partibus illis orientalibus multum excrevit. (K)

Factum est autem divina ordinatione, quod in nocte nativitatis Christi isti more solito super dictum montem vigilarent et orarent. Et ecce hora, qua natus est Christus, viderunt stellam magnam ad modum solis praefulgidam, in qua, ut idem Chrysostomus ait, videbatur forma pulcherrimi pueri, super cuius caput crux splendebat, quae ipsos magos allocuta est dicens: "Natus est hodie rex Iudaeorum, qui est exspectatio gentium et dominator earum, ite velocius in terram Iuda, et ipsum invenietis!" Ista autem stella stetit per noctem et diem sic fulgens, nec claritate solis offuscabatur. Unde universi videntes mirabantur. Externa ergo allocutione et interno Spiritus Sancti instinctu moti isti magi, qui quidem sic dicuntur, ut dicit Lyra, non ab arte magica, sed a magnitudine scientiae, qui etiam dicti sunt reges, quia illo tempore philosophi sapientes regnabant, mox se praeparantes iter coeperunt cum multitudine comitatuum, ut decet tales principes. Et ecce stella eos praecedebat, quae cum euntibus ibat et cum stantibus stabat, et in nocte omnia eorum itinera illuminabat, immo nox ipsis videbatur esse dies, nec civitates eis claudebantur propter pacem universalem in toto mundo sub imperio Romano, et montes et paludes ac flumina in via fuerunt absque impedimento ipsis. Super quibus mirantes et de ducatu stellae praeeuntis gaudentes tanto magis aestuabant ad iter peragendum, adeo ut nec die, nec nocte quiescerent aut hospitia caperent, aut cibum vel potum appeterent ipsi exercitus et iumenta, nec fatigia sentirent, Deo haec operante, qui potest omnia in omnibus. Sicque XIII. die a Christi nativitate pervenerunt ad Hierusalem. De eorum celeri transitu, quomodo tam parvo tempore ab oriente in Hierusalem, quae est sita in medio terrae, potuerunt pervenire, Remigius dicit, quod ipse puer Christus Deus potuit tam brevi spatio perducere, et sic hoc factum est miraculose. Hieronymus autem dicit, quod super dromedarios venerunt, qui sunt tam velocissimi, ut una die currant, quantum curreret equus in tribus. Lyra vero super Matthaeum dicit, quod illa terra, ubi habitabat Balaam, de cuius stirpe isti fuerant, non tam multum distabat a Iudaea ad orientem, quin bene potuerint venire. Et sic patet. (L)

Cum ergo beati magi hodie in mane Hierusalem advenissent, ecce circa fines Hierusalem stella disparuit divina dispositione, ut necesse haberent recurrere ad civitatem regiam, et ibi de Christo nato inquirere, secundum Lyram. Hoc voluit Deus tum propter Christum, ut eius nativitas in civitate regia Hierusalem nunciaretur, et per consequens Iudaei Christum non recipientes inexcusabiles redderentur; tum propter magos, ut prius commoniti signo caelesti, et iam confirmandi dicto prophetico ex doctorum Hebraeicorum responso certiores fierent duplici testimonio. Intrantes ergo Hierusalem, regem Herodem adeunt, et ipsi18 utpote superiori hoc negotium exponunt dicentes: "Ubi est, qui natus est, rex Iudaeorum? Vidimus enim stellam eius in oriente, et venimus adorare eum cum muneribus." Sed Herodes haec audiens turbatus est, et omnis Hierosolyma cum illo. Nimirum ipse Herodes turbatus est ideo, quia suspicatus Iudaeorum regem temporalem legitimum natum, expavit se tamquam alienigenam exbellendum. Hierosolyma autem regi Herodi favorem adulatorie ostendens turbata est, ut dicunt doctores. Volens19 ergo Herodes Christum perdere, coepit de loco nativitatis Christi inquirere, et convocans omnes in Hierusalem sacerdotes et scribas ac doctores exsistentes sciscitabatur ab eis, ubi Christus nasceretur. At illi responderunt, secundum quod scriptum fuerat Mich. V., quod in Bethlehem Iudae.20 Tunc Herodes audito loco nativitatis Christi volens et tempus scire clam vocatis magis, id est occulte, quia voluit consilium latere, diligenter didicit ab eis tempus stellae, quae apparuit eis. Et tandem mittens eos in Bethlehem fraudulenter promittens obsequium, dixit: "Ite et interrogate diligenter de puero, et cum invenietis, renunciate mihi, ut et ego veniens adorem eum!" Qui cum Hierusalem exivissent, ecce stella more solito antecedens apparuit eisdem. Qua visa gavisi sunt gaudio magno valde. (M)

Dicitur autem in legenda Coloniensi, quod dum irent magi ab Hierusalem in Bethlehem, quae duobus parvis miliaribus distat, erant tunc pastores, quibus angelus apparuerat, non longe a via cum gregibus, qui cum vidissent stellam praefulgidam et exercitum comitantem, obviaverunt ei dicentes: "Nobis etiam - inquiunt - pridem angelus Domini cum simili claritate apparuit et natum Salvatorem annunciavit. Factaque est cum angelo multitudo militiae caelestis laudantium Deum et dicentium: Gloria in altissimis Deo et in terra pax etc.21 Accessimus quoque Bethlehem, et puerum in praesepio repperimus in diversorio iuxta Bethlehem in fine plateae." Quibus reges isti dona dederunt pro gaudioso nuncio. Quanto autem Bethlehem appropinquabant, tanto stella magis fulgebat, usque dum veniens staret supra tugurium, ubi erat puer, in quod tugurium tantos radios diffudit, ut omnia in illo fulgere viderentur, sicut sol. Intrantes ergo reges domum invenerunt puerum cum Maria, matre eius, viso quoque divino splendore, qui de facie pueri in gremio matris exsistentis procedebat, Deum hunc crediderunt, et flexis genibus singuli adoraverunt, et haec munera obtulerunt, scilicet aurum, thus et myrrham, lacrimantes prae dulci devotione. Et ut dicit Simon de Cassia, Beata Virgo suscepit illa dona ad piam offerentium consolationem, pro cuiuslibet oblatione Deo gratias agens inclinato capite, et paucis verbis ipsos in fide Christi confirmans. Tandem miraculosi splendoris terrore pro reverentia concussi exierunt, et ad hospitia se convertentes cibum in laetitia sumpserunt. Dieque illo in Bethlehem quieverunt, omnibus quoque ad ipsos concurrentibus, quae audierant et viderant, devote recitabant. Et eadem nocte ab angelo responso in somnis accepto, ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam. Et nos ergo, carissimi, adoremus Christum et rogemus, ut det nobis gratiam et gloriam! Amen.


1 Cf. Mt 2,1-2
2 Cf. Ioh 2,11
3 Ps 71,10
4 Ps 71,10
5 Is 60,6
6 Tob 13,13-14
7 Apc 19,16
8 Sir 10,27
9 Cf. Apc 22,3-4
10 Lc 17,21
11 Sap 14,9
12 Rm 5,20
13 Is 38,17
14 Ps 50,11
15 Gn 3,17
16 Gn 11,9
17 Nm 24, 17, 19
18 Editio: ipse.
19 Editio: Valens.
20 Cf. Mich 5,2
21 Lc 2,14