Sermo XXVI.]
Pro beato Stephano
Sermo quartus de privilegiorum
eius corona
Elegerunt Stephanum virum
plenum fide et Spiritu Sancto.
Act. VI. c.1 (A)
Egregius doctorum Augustinus in sermone huius diei tractans de celebritate huius festi atque beati Stephani gloriosa dignitate dicit sic: Fratres carissimi, hesterna die celebravimus temporalem regis nostri natalem, hodie celebramus triumphalem militis passionem. Heri enim rex noster trabea carnis indutus de aula uteri virginalis egrediens visitare dignatus est mundum. Hodie miles de tabernaculo corporis exiens triumphator migravit ad caelos. Ille sempiternae deitatis maiestate servata servile temptorium carnis in huius saeculi campo pugnaturus intravit. Iste depositis corruptibilibus corporeis indumentis ad caeli palatium perenniter regnaturus ascendit. Ille descendit carne velatus, iste ascendit sanguine coronatus. Ascendit iste lapidantibus Iudaeis, quia ille descendit laetantibus angelis. Gloria in excelsis Deo! - heri sancti angeli cantaverunt. Hodie Stephanum exsultantes in suum consortium susceperunt. Heri Dominus exivit de utero virginis, hodie servus egressus est de ergasculo carnis. Heri Christus pro nobis pannis est involutus, hodie Stephanus stola est ab eo immortalitatis indutus. Heri praesepis angustia Christum portavit infantem, hodie immensitas caeli suscepit Stephanum triumphantem. Qui enim corpori suo virginis praeparavit uterum, ipsi martyri suo dignatus est aperire caelum. Solus descendit Dominus, ut multos elevaret, humiliavit se rex noster, ut suos milites exsaltaret. Haec Augustinus, ubi supra. Quia ergo Christus ideo se humiliavit, ut suos milites exsaltaret, qui videlicet legitime certassent, ut testatur enim Apostolus I. Thim. II.: Non coronabitur, nisi qui legitime certat.2 Sed legitime certat ille, qui constans est, virilis in temptatione, firmus in fide et plenus in Spiritus Sancti amore. Talis fuit Stephanus, ut notant praemissa verba thematis, et ideo ipse dignissimus exstitit exsaltatione et coronatione, propter quod praemissa verba merito de eo dicuntur. In quibus - scilicet verbis - tria principalia mysteria accipimus pro hoc sermone secundum quod in ipsis tripliciter privilegiatus commendatur Stephanus:
- Primum mysterium dicitur sublimationis dignificae, cum dicitur electus
- Secundum dicitur praedotationis gratificae, cum dicitur vir plenus fide et Spiritu Sancto
- Tertium dicitur coronationis beatificae, cum nominatur Stephanus. Nam Graece 'Stephanus' dicitur 'corona' Latine. (B)
Circa primum mysterium de dignitate sublimi beati Stephani conclusio sit haec, quod beatus Stephanus claret fore magnae dignitatis ex pluribus privilegiis a Domino Iesu sibi collatis, patet praecipue ex tribus.
Primum namque privilegium conformis gratiae apostolicalis, nam Christus apostolis dedit haec quattuor, scilicet sapientiam linguarum, eloquentiam, constantiam et miraculorum efficaciam. Ista omnia dedit et Stephano, scilicet sapientiam, cui non poterant resistere et Spiritui, qui loquebatur, scilicet in disputatione Act. VI., et eloquentiam, unde dicitur ibidem et Spiritui, qui loquebatur.3 Sic enim discipulis promiserat Christus Lu. XXI. dicens: Ego dabo vobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii etc.4 Item dedit Stephano constantiam et miraculorum efficaciam. Unde ibidem scribitur de eo: Stephanus autem plenus gratia et fortitudine.5 Ecce, quanta constantia, quia non timuit mortem subire pro Christo. Sequitur: faciebat signa et prodigia magna in populo.6 Et ideo Augustinus in sermone dicit, quod Stephanus licet ab apostolis diaconus ordinatus, inferior erat ordine, plenus tamen fide et Spiritu Sancto, sicut et apostoli, factus est ipsis primus passione. Et qui discipulus erat gradu, magister coepit esse martyri. Unde ergo Stephanus similis fuit apostolis, ut iam patuit, maximae dignitatis privilegium exstitit, quia apostoli summum gradum sanctitatis et dignitatis in Ecclesia obtinent. Denique dignitas discipulatus tanto excedit sequentes sanctos aliorum graduum, scilicet prophetarum, martyrum, confessorum, virginum etc., quanto scilicet illi discipuli radium Christi vicinius perceperunt secundum doctrinam beati Dionysii De ecclesiastica hierarchia. Et exemplificat de ordinibus angelorum, scilicet seraphin et cherubin, qui sunt tanto digniores ceteris, quanto Deo et Christo Iesu sunt viciniores et propinquius divinum lumen participantes. Unde apostoli in Ecclesia militanti sunt loco seraphin in Ecclesia triumphanti. Et discipuli Christi sunt loco cherubin, quia uno tantummodo medio distant a Christo. Et sic patet. (C)
Secundum privilegium principalis gloriae martyrialis, quia ipse Stephanus protomartyr, id est primus vel princeps martyrum exstitit. Unde Maximus in sermone huius diei dicit sic: Si quid distare inter martyres potest, iste praecipuus videtur esse, qui primus est. Mortem enim, quam dignatus est Christus pro omnibus pati, hanc iste primus reddidit Salvatori. Haec ille. Istud autem est maximum privilegium praecipue quattuor magnis gratiis decoratum, quas tangit idem Maximus episcopus dicens sic: Honoremus scilicet, fratres carissimi, sanctos martyres, ut principes fidei, intercessores mundi, praecones regni et cohaeredes, scilicet conformiores filii Dei. Nam Stephanus istas gratias per suum protomartyrium excellentius assecutus est. Primo quidem ipse est princeps martyrum, ergo princeps triumphi omnium militum fidei, quia primus regem suum, Christum per pericula mortis transeuntem secutus fuit. Unde ipse est sicut primicerius vel magister et campiductor militum inter alios martyres Christi, quod est multum gloriosum et honorificum. Secundo, quia martyres sunt intercessores mundi, scilicet per effusum sanguinem. Stephanus ergo est primus intercessor mundi, unde et primus post Christum intercessit pro inimicis dicens: Domine, ne statuas illis hoc peccatum etc.7 Tertio, quia martyres sunt praecones regni, qui cum pro caelesti regno se morti tradunt, praeconisant facto ineffabiliter meliorem esse vitam caelestem hominibus repromissam a Deo. Stephanus ergo in hoc praecellit, quia est primus praeco regni caelestis, unde et primus post Christum praeconisatus est restitutam esse hominibus habitationem caelestis regni, quam perdideramus, et apertam ianuam caeli, cum dixit: Ecce, video caelos apertos et Iesum stantem etc.8 Quarto, quia martyres sunt cohaeredes Christi per conforme meritum martyrii. Stephanus ergo praecellit, quia primus per martyrium introivit regnum immediate caelorum post Christum, et sic cohaeres Christi primus fuit conformior. Unde patet, quod Stephanus est multum honorandus hominibus propter praemissa. (D)
Tertium privilegium resplendentiae angelicalis, quia Stephanus visus est in concilio angelico vultu resplendere, ut habetur Act. VI.9 Et hoc fuit ex quadam pulchritudine candoris et claritate divinitus sibi data ad declarationem suae sanctitatis et munditiae. Sed quaeritur: Cur haec claritas angelica apparuit Deo disponente non alibi, quam in eius vultu vel facie? Respondetur, quod ideo, quia ista claritas candoris angelici significabat in Stephano puritatem et pudicitiam virginalem, per quam assimilatur angelis, quia ut dicit Hieronymus ad Paulinam et Eustochium: Semper - inquit - angelis cognata est virginitas. In carne enim praeter carnem vivere non terrena vita est, sed caelestis, id est angelica et beata, quia in caelo neque nubent, neque nubentur. Sed quia pudicitia maxime relucere habet in facie, id est in continentia et custodia quinque sensuum, qui sunt in facie, ergo ad id convenienter designandum refulsit Stephanus in facie. Et ex hoc accipitur argumentum, quod omnes homines castitati secundum suum gradum intendentes, scilicet virginali vel viduali aut coniugali, sicut debent et tenentur, reputandi sunt tamquam angeli boni et ad caelestem beatitudinem apti - iuxta illud Mat. V.: Beati mundo corde, quoniam ipse Deum videbunt.10 Et econtrario omnes carnaliter viventes et luxuriosi reputandi sunt bestiales et daemoniaco vultui similes, et ad aeternum ignem destinandi. Unde I. Cor. XV. Apostolus: Hoc dico, fratres, quia caro et sanguis, id est homines carnaliter viventes et luxuriose, regnum Dei possidere non possunt.11 Nam nil inquinatum intrabit in illud, scilicet caeleste regnum. Apoc. XXI.12 O ergo, peccator, o peccatrix, o anima Christi sanguine redempta, considera pericula carnalis vitae et age poenitentiam, mortifica carnem et sectare castitatem, ut cum Christo et Beata Virgine atque beato Stephano martyre, aliis quoque beatis vivere in aeternum valeas in sanctorum, angelorum societate, et ne tradaris cum diabolo et angelis eius aeterni ignis incendio, nam revera - ut ait Gregorius - momentaneum est, quod delectat, sed aeternum, heu, est, quod cruciat; parvus labor, scilicet castitatis, sed magnum praemium eius felicitatis. Bernardus: O miserabiles miseri, quos seducunt huius mundi deliciae, ut in bonis dies ducant et in puncto ad Inferna descendant, ubi supplicia habeant non unius aut decem aut mille dierum, sed sine fine saeculorum. (E)
Circa secundum principale de gratifica praedotatione Stephani sit haec conclusio, quod beatus Stephanus constat fore magnae sanctitatis ex donis gratuitis, quibus est dotatus prae aliis discipulis. Patet praecipue per tria gratiarum excellentissimarum dona sibi specialius concessa.
Primum est donum specialissimae visionis divinae claritatis, quia ut dicitur Act. VI., ipse vidit in agone mortis suae positus in concilio tria haec simul, scilicet caelos apertos et gloriam Dei et Iesum stantem a dextris Dei.13 Haec autem visio - secundum quod dicit Burgensis in additionibus Lyrae - praecellit alias visiones prophetales sive quascumque ceteras, tum quia maior fuit in ea vis luminis, tum quia maior et altior in ea exprimitur dignitas veritatis. Sicut enim est maius videre vi divini luminis aliquas revelationes vigilando, quam dormiendo - ut dicit Thomas II. II. q. CLXX. ar. III. -, sic maioris luminis supernaturalis est animam positam in vehementia afflictionis et in tormentis abstrahi ad videndum divinam, quam aliam animam simpliciter occupatam, sed non afflictam etc. Item, quia visio Stephani maxime fuit expressiva dignitatis Christi ad dextram Patris stantis, ideo haec visio non immerito reputatur prae ceteris specialis gratiae. Sed quaeri potest: Cur Christus voluit Stephano in passione posito ostendere divinitatis gloriam? Respondetur, quod huius plures sunt rationes. Prima ex parte Christi, ut eius divinitatis fides confirmaretur ad confusionem et maiorem damnationem persecutorum, scilicet Iudaeorum, quia sola divina virtute per miraculum potuit hoc fieri, quod Stephanus in tam ardua occupatione mentis elevaretur ad videndum gloriam Dei et Iesum glorioso in corpore. Sicut miraculose potest esse, quod virgo pareat et ignis non comburat, nec aliqua pura creatura potest hoc facere, ut Dei gloria videatur, sed solus Deus hoc potest - ut dicit Scotus in prologo Sententiarum q. II. Hinc Augustinus in sermone hodierno dicit: O beata fidei officina, quae tantum exsaltasti martyrem, ut ipsam conspiceret maiestatem! Videt confitens Christum, moriturus pro Christo, perrecturus ad Christum, scilicet in caelo regnantem. Secunda ratio ex parte ipsius Stephani, ut scilicet confortaretur ad passionis tolerantiam pro Christo, qui ad hanc visionem adeo exstitit confortatus et divina dulcedine totus repletus, ut cum desiderio mortem subiret et pro Christo mori sibi dulcissimum esset. Unde canit Ecclesia dicens: Lapides torrentes14 illi dulces fuerunt. Ipsum sequuntur omnes animae iustae. Tertia ratio ex parte nostri, ut eius exemplo provocemur ad devotionem fidei et ad sufferendas tribulationes mundi pro Christo, scientes, quod si pati volumus pro Christo vel iustitia, caelum est nobis apertum et aderit gloria regni caelestis, quae habetur in patria iuxta illud Mat. V.: Beati, qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum.15 (F)
Secundum donum praecellentissimae charitatis. Nam maxima charitas conprobatur in Stephano, tam erga Deum, quam erga proximum. Erga Deum, quia animam suam ante alios martyres pro Christo ponere non recusavit. Augustinus li. de natura et gratia: Charitas - inquit - tunc maxima est in hac vita, quando pro ipsa contemnitur vita. Item erga proximum maximam charitatem exhibuit Stephanus, quando pro ipsis etiam inimicis et se occidentibus oravit. Quanto magis orabit, o homo, pro te apud Deum, si ipsum honoraveris et devote amaveris! Sed quaeri potest, utrum quilibet homo Christianus teneatur sub praecepto orare pro inmicis suis. Videtur, quod sic, quia dicit Salvator Mat. V.: Ego autem dico vobis, diligite inimicos vestros, benefacite his, qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri etc.16 Ecclesia etiam hodie orat dicens: Da nobis, quaesumus, Domine, imitari, quod colimus, ut discamus inimicos diligere etc.! Sed in contrarium dicit Glossa super Lucae VI., ut ait Bonaventura super III. dist. XXX. q. I. arguens sic. Ibi Glossa dicit, quod hoc est perfectorum, scilicet ad ea, quae sunt perfectorum, non omnes tenentur, ergo etc. Respondetur secundum eundem Bonaventuram, ubi supra et concordem Lyram super Matthaeum, aliosque communiter doctores, quod effectus charitatis est duplex. Unus principalis, qui est respectu bonorum spiritualium, scilicet gratiae et gloriae, et quantum ad hunc effectum tenetur, quis inimicum diligere, ut optet ei gratiam et gloriam, et sic benefacere etiam tenetur effectu salutem eorum modo debito et possibili procurare et orare pro ipsis, scilicet persequentibus optando bona gratiae et gloriae. Ratio secundum Alexandrum de Hales III. volumine Summae simulque Lyram, quia de nemine in hac vita desperandum est, ut dicit Augustinus de poenitentia dist. VII. Nemo praeterquam de illis, qui vitam in peccato finierunt, ut damnati et de quibus non est spes salutis, ut daemones sunt, quia pro istis orandum non est. Augustinus: Si scirem patrem meum esse in Inferno, non plus orarem pro eo, quam pro diabolo. Ex quo ergo mali homines sunt ad Dei imaginem creati. Et quamdiu sunt in via, capaces sunt beatitudinis vel in actu conversionis vel in potentia veniendi ad beatitudinem. Amicitia autem verae charitatis fundatur super communicatione supernae beatitudinis. Ideo licet malitia inimicorum sit odienda, ipsa tamen natura possibilis beatificari est diligenda, et quantum ad hoc est eis benefaciendum et orandum communiter pro eis iuxta verba praemissa Salvatoris Matth. V. in obiectione. Alius autem est effectus charitatis secundarius, qui est respectu bonorum temporalium, et quo ad hunc non omnes diligere tenentur inimicos, nec orare pro temporalibus bonis, nisi in quadam generalitate inquantum valent ad eorum salutem, quod soli Deo notum est, quia omnibus temporalibus potest homo bene et male uti, et ideo circa hoc non est aliquid determinate petendum. Unde inimicos optare et orare, ut habeant bona gratiae et gloriae, est necessitatis et praecepti, scilicet ut habeat bona alia; perfectionis est quantum ad inimicos personae, non autem communitatis vel Ecclesiae, quia quantum ad istos non esset perfectionis secundum Ambrosium in Glossa Can. II. Unde illis non sunt optanda etiam bona temporalia, scilicet vitae prolongatio, divitiae et prosperitates etc. Nam contra tales orat Ecclesia, ut dextera Dei conterantur. Pro inimicis autem personae nostrae orare debemus, et tenemur optare bona spiritualia. Temporalia autem eis orare perfectionis est, scilicet in speciali. Sed ut a communi oratione non excludamus ipsos inimicos, qua orare debemus etiam pro ipsis inquantum bona eis temporalia expediunt ad salutem, hoc est praeceptum. Et sic patet. (G)
Tertium donum perfectae et efficacissimae sanctitatis. Nam Spiritu Sancto plenus fuisse dicitur Act. supra.17 Et tantae sanctitatis exstitit, ut maxima et multa signa ac prodigia faceret. Et quod est maximum prae ceteris donis sanctorum, eius sanctitas tantae efficaciae et meritorum apud Deum tam excellentium erat, quod unica sua oratione, qua dixit: Domine, ne statuas illis hoc peccatum!, Saulum talem et tantum Ecclesiae totius persecutorem converti ad Deum promeruit, quem Deus tali et tanto miraculo convertit atque sublimavit, atque totius Ecclesiae utilitati effecit fructuosum et gloriosum, ut ei similis non fuerit. O ergo mira sanctitas Stephani, qua talem promeruit, scilicet Paulum lucrari Christo, per quem orbis totus debuit converti ad Christum! Huius veritatem testatur Augustinus in sermone sic dicens: Si martyr Stephanus non orasset, Ecclesia Paulum non habuisset. In istis - ait - duobus discipulis geminum nobis monstratur salutis indicium, ut si quis bonus est, imitetur perseverantiam charitatis in Stephano, qui autem malus est, sequatur exemplum conversionis in Paulo! Sed hic posset quis quaerere dicens: Numquid Paulus in caelo confunditur pro occisione Stephani? Ad id respondet ibidem Augustinus dicens sic: Ecce - inquit - nunc Paulus cum Stephano laetatur, cum Stephano Christi charitate perfruitur, cum Stephano regnat. Quo ei Stephanus praecessit cruciatus lapidibus Pauli, illuc secutus est Paulus adiutus orationibus Stephani, quam beata vita, fratres, in qua non Paulus de occisione Stephani confunditur, sed Stephanus de consortio Pauli gratulatur, quia charitas Christi in utroque laetatur. Haec Augustinus. Et sic patet. Haec sufficiant. (H)
Circa tertium principale de corona beatitudinis Stephani sit conclusio, quod hic beatus a Christo gloriosissime est coronatus, ut merito Stephanus a corona sit vocatus. Declaratur secundum Fransiscum de Mayronis in sermone atque alios doctores super IV. dist. XLIX. tractantes de aurea et aureolis, quia ipse beatus Stephanus promeruit coronari in beatitudine pluribus coronis glorisissimis inter sanctos praecipue tripliciter.
Primo corona aurea, quae debetur charitati et sanctitati, de qua Ecci. XLV.18 Corona aurea super caput eius expressa signo sanctitatis et hoc in signum regalis dignitatis datur illis beatis tamquam filiiis summi regis, scilicet Dei, secundum quod quisque meruit per charitatem et consistit in gloria essentiali, scilicet visionis et fruitionis divinae.
Secundo corona specialissimae gloriae, scilicet aureolae, quae est praemium accidentale, quod debetur operi praecellenti. Et est triplex ista corona. Una doctorum vel praedicatorum. Hanc habet beatus Stephanus, quia fidem docuit et defensavit multiplici disputatione, et praedicavit confirmando miraculorum magnorum opere. Act. VI. c.19 Alia est aureola martyrum, quam ipse gloriosissime habet. Tertia est virginum, et istam creditur habere, quia probatur fuisse virgo mundissimus. Tum ex vultu angelico, quo refulsit in signum virginitatis, tum ex revelatione divinae gloriae et visione Christi in dextera Patris. Nam talia magnalia, ut communiter solet Christus virginibus revelare.
Tertio coronatus est Stephanus corona gloriosae primae victoriae in fidei certamine, inquantum fuit victor primus, scilicet martyrii, magister in aliis, propter quod habet Stephanus in caelo gaudium excellentissimum prae aliis coronamve gloriae maximam, unde merito de eo canitur illud Ps.: Gloria et honore coronasti eum, Domine etc.,20 quia ut dicit Ambrosius de sancto Vitali, talis geminam coronam accipit, scilicet martyrii in se et in aliis magisterii vel exempli. Cyprianus etiam de hoc dicit: Proeliante te et fidei congressione pugnante spectat Deus, spectant angeli, spectat et Christus. Quanta iucunditas, quanta gloriae dignitas praeside Deo caeli et Christo iudice coronari! Haec ille. O itaque carissimi, festinemus et nos per bona opera ad illam patriam supernam! Discamus exemplo Stephani et nos habere charitatem, munditiam, patientiam! Commendemus nos beati huius gloriosissimis meritis, et oremus suppliciter Dominum Iesum, ut ipsius Stephani precibus valeamus ad illam ineffabilem gloriam caelestem pervenire! Amen.
1 Act 6,5
2 Cf. 2 Tim 2,5
3 Act 6,10
4 Lc 21,15
5 Act 6,8
6 Act 6,8
7 Act 7,59
8 Cf. Act 7,55
9 Cf. Act 6,15
10 Mt 5,8
11 1 Cor 14,50
12 Cf. Apc 21,27
13 Cf. Act 7,55
14 Editio: torrentis.
15 Mt 5,10
16 Mt 5,44-45
17 Cf. Act 6,5
18 Cf. Sir 45,14
19 Cf. Act 6,8-10
20 Ps 8,6