Sermo XXIV.]
Pro Sancto Stephano
Sermo secundus de ipsius
protomartyrio cum hisoriali descriptione
Lapidabant
Stephanum invocantem et dicentem: Domine Iesu, suscipe spiritum meum!
Actuum VII. et ad laudem huius festivitatis et epistula
ipsius.1 (A)
Sicut ait Augustinus li. De doctrina Christiana: Summa perfectio Christianae religionis est imitari, quem colis, id est Christum Iesum. Et Gregorius: Dum - inquit - Christus aliquid fecit, quid nobis faciendum sit, innuit. Et ideo beatus Stephanus diligenter consideravit, quoniam Dominus Iesus in sua passione et morte animam suam Deo Patri commendavit, et sic eam reddidit, et pro inimicis exoravit, ut patet Luc. XXIII.,2 propterea tamquam bonus Christi discipulus ipsum in his est imitatus. Quod et nos, carissimi, imitari debemus, ut scilicet inimicis indulgeamus et pro eis oremus. Sic enim ait Salvator Matth. V.: Dligite inimicos vestros et orate pro persequentibus etc., ut sitis filii Patris vestri!3 Et ut in omni tribulatione atque in hora mortis animas nostras Deo et Christo Iesu recommendemus, exemplum nobis dedit Stephanus, quem lapidabant Iudaei, et ipse pro eis oravit, et spiritum suum Christo Iesu commendavit dicens: Domine Iesu, suscipe spiritum meum, ut patet in verbis thematis.4 In quibus verbis sancti Stephani in exemplum nobis proponitur martyrium, de quo tria mysteria in hoc sermone declarabuntur:
- Primum de ipsius martyrii passione, quia dicitur: lapidabant etc.5
- Secundum de eius animae susceptione, scilicet a Christo Iesu, ideo dicens: Domine Iesu, suscipe etc.6
- Tertio de huius historiae descriptione, quam ibidem facit Lucas.7 (B)
Circa primum de martyrio beati Stephani accipiamus hanc conclusionem, quod beati Stephani martyrium a Christo Domino est honore magno decoratum, ut Christicolis sit imitandum in exemplum. Nam Augustinus in sermone de martyribus dicit sic: Quotiescumque, fratres carissimi, sanctorum, martyrum sollemnia celebramus, ita ipsis intercedentibus exspectemus a Domino consequi temporalia beneficia, ut ipsos martyres imitando accipere mereamur aeterna. Ab eis enim sanctorum, martyrum in veritate festiva gaudia celebrantur, qui ipsorum martyrum exempla sequuntur. Scilicet nos volumus gaudere cum sanctis et tribulationes mundi nolumus sustinere cum illis. Qui enim sanctos, martyres vel inquantum potuerit, noluerit imitari, ad eorum beatitudinem non poterit pervenire. Haec et pluria alia Augustinus ibidem. Sed dicta conclusio declaratur, quia Christus sanctum martyrium Stephani decoravit, praecipue quadrupliciter:
- Primo honore Christi formalis patientiae
- Secundo honore principalis excellentiae
- Tertio honore divinalis apparentiae
- Quarto honore angelicalis refulgentiae.
Primus - inquam - honor est Christiformis patientiae. Nam eius passio, ut dicit Glossa super Actuum primo, quoad locum Iesu passioni est conformis, quia videlicet in eadem civitate et loco, quo Christus passus est, Stephanus mortem exsolvit, quam Christus pro nobis sustinuit. Et ab eodem populo, scilicet Iudaico, quo Christus passus est, et eodem anno, quoniam a passione ipsius Christi, quae fuit VIII. Kalendas Aprilis, passus est Stephanus post quattuor menses, scilicet tertio Augusti. Secundo, quoad animandi exemplum, quia Augustinus in sermone de martyribus dicit, quod valde erat aspera via, scilicet martyrii, sed Christus fecit ipsam lenem, quando ante omnes transivit. Ideo ceteri non timuerunt transire, quia ipse prior transivit. Haec ille. Sic Stephanus videtur hanc viam facilitasse et tutam effecisse, quando ante omnes alios secutus est in ista via. Nam est tamquam miles strenuus praecedens alios in conflictu belli, prout legitur de Ioab, qui primus armis cepit Hierusalem, et factus est princeps exercitus, quia sic proposuerat David rex I. Paral. IX.,8 scilicet quod qui primus ascenderit et ceperit, sit princeps. Unde figuravit Stephanum, qui primus cepit caelestem civitatem ante omnes certantes, et sic apostolos et alios ad martyrium pro Christo sustinendum animavit. Tertio quoad martyrii fructum. Tum quia dicente Augustino fides per sanguinem Christi et martyrum pro Christo morientium est confirmata permaxime. Et quia post Christum primus omnium est Stephanus, ergo sicut Christi passio est ad fidei confirmationem, ita et Stephani passio. Denique tum quia demeritis martyrum venit in Ecclesia thesaurus, qui in indulgentiis dispensator secundum doctores super IV. Beatus ergo Stephanus post Christum multum thesaurisavit Ecclesiae et plus, quam aurum foret Constantini aut alterius imperatoris. Quarto conformis est, quoad modum, quia sicut Christus circa mortem in cruce oravit pro inimicis et animam Deo Patri commendavit, sic Stephanus. Et sicut Christus sine iusta causa innocens est falso accusatus et cruci damnatus, sic Stephanus iniuste lapidatus, per falsos testes accusatus. (C)
Nimirum secundum Franciscum de Mayronis: Lex tantummodo praecipiebat lapidari sacrilegos, ut patet de Achor Iosuae VII.9 et transgressores sabbati, ut Nume. XV.,10 de eo, qui collegit ligna in sabbato, dixit Dominus: Morte moriatur homo iste, lapidibus obruat eum omnis turba. Item blasphemos Levi. XXIV.11 et divinos Levi. XX.12 et adulteros, ut ibidem patet.13 Sed quare istud supplicium, scilicet lapidationis, non infligitur hodie, cum non minus sit nunc peccatum, quoniam tunc, immo maius, quanto lex evangelica perfectior est, quam Moyseica? Respondet Fransiscus de Mayronis in suo sermone de Sancto Stephano, quod lapidationis supplicium non infligitur ad Dei misericordiam commendandam, qua Christus pepercit adulterae, ne lapidaretur Ioh. VIII.14 Sed quod ista peccata nunc impune fiunt, hoc est propter defectum iustitiae in iudicibus. Deus tamen iustus non dimittit impunitum, quia nullum malum impunitum, ut dicit Augustinus li. De libero arbitrio. Ad propositum beatus Stephanus nullo horum offenderat, non enim fuit sacrilegus, sed sanctissimus minister, sacrorum diaconus ab apostolis electus. Nec fuit violator sabbati, sed Deo vacans, nec blasphemus, immo semper Deum laudans, nec divinus, immo Spiritu Sancto plenus - divini autem sunt daemoniaco spiritu pleni. Nec fuit adulter, immo virgo purissimus, et ideo innocenter passus, ut Christus, quod maximo est ei pro honore, tamquam si militi detur vestis regia. (D)
Secundo honore, scilicet principalis excellentiae Deus decoravit martyrium Stephani, quia ipsum fecit protomartyrem, id est primum martyrem et omnium principalem. Sed quaeritur, utrum Stephanus digne et veraciter dici possit primus martyrum. Videtur enim, quod non, quia plures leguntur et multi martyres passi ante ipsum, tam in vetere, quam in novo testamento. Nam in statu naturalis legis primus martyr fuit Abel occisus a Cain15 fratre, eo quod respexit Dominus munera eius. Gen. IV.16 Et in statu datae legis primus videtur fuisse Hur,17 qui sputis Iudaeorum fertur occisus, eo quod ipsos redargueret de idolatria vituli in deserto, secundum Lyram. Et tandem fuerunt martyres, prophetae multi, ut Isaias ferreatus, Ieremias lapidatus, Zacharias, filius Ioiadae, de quo Mat. XXIII. et sic de aliis.18 Item in novo testamento innocentes et Iohannes Baptista fuerunt martyrisati ante passionem Stephani per tempus magnum, ergo non videtur, quomodo possit Stephanus dici protomartyr a ‘protos', quod est ‘primus' etc. Sed ad haec respondetur secundum Franciscum de Mayronis, quod beatus Stephanus digne et vere dicitur protomartyr, id est primus et principalis martyrum. Primo, quia primus est martyrisatus post confirmationem novi testamenti. Testamentum enim novum in morte Christi est confirmatum, ut dicitur ad Heb. IX.19 Et post hanc confirmationem Stephanus primus martyr fuit pro Christo passus voluntarie. Innocentes autem et Baptista ante passi sunt, quam testamentum novum fuerit per Christi mortem confirmatum, ergo etc. Secundo, quia inter omnes martyres Stephanus primus per martyrium volavit immediate ad caelum. Alii autem omnes descenderunt ad limbum. Tertia ratio, quia inter omnes primus ipse pro fide Christi confitendo passus est martyrium. Alii autem aliis causis passi sunt, scilicet pro lege et veritate. Sed et innocentes, quamvis occasione Christi occubuerunt, non tamen fidem Christi professi sunt, ut Stephanus, ergo primus martyrum dicitur ratione dignitatis et passionis post Christum. (E)
Tertio honore decoravit Christus martyrium Stephani, scilicet divinalis apparentiae, quia apparuit ei Deus et Dominus Iesus. Unde: intendens in caelum vidit gloriam Dei et ait: Ecce video caelos apertos et Iesum stantem a dextris virtutis Dei, ut habetur Actuum VII.20 Et iste honor fuit maximus et paucis in vita concessus, unde Glossa super locum istum dicit: Quidam electorum adhuc in hac vita detenti mundato cordis oculo videre meruerunt gloriam Dei, ut Stephanus et Paulus. Haec de condictione huius visionis causa brevitatis hic pertranseo in alio sermone acturus. Sed quaeritur, quommodo Stephanus viderit et dicat Iesum stare a dextris Dei, cum Ecclesia in symbolo dicat ipsum sedere ad dextram Dei Patris. Respondetur secundum Lyram et concordantem Petrum Aureoli in Compendio, quod tales apparationes divinalesque visiones fiunt secundum convenientiam eius, quod significatur. Et ideo ex quo Stephanus totam suam fiduciam habebat in Christo Iesu. Vidit ergo Iesum stantem ad significandum, quia erat paratus ad eius roborationem, quia stare proprium est adiuvantis in proelio, sedere autem proprium est iudicantis vel regnantis, ideo in symbolo dicimus sedere Iesum ad dextram Patris, secundum illud Marci ul.: Dominus Iesus assumptus est in caelum et sedet ad dexteram etc.,21 ut per hoc intelligamus ipsum regnare in caelo cum Deo Patre et mundum iudicaturum, ut plenius de hoc dicetur in sermone de ascensione. Ex his claret, quod Christus Iesus multum honorificavit beati Stephani martyrium, cum ei ostenderit gloriam Dei, id est claritatem divinam glorificati sui corporis in caelo, quam oculus corporalis et mortalis in suo splendore nequit videre. Unde de ista visio fuit multum miraculosa ad instruendum fideles, quod qui patiuntur persecutiones vel tribulationes propter Christum et iustitiam merebuntur pervenire ad visionem caelestis gloriae dicente Salvatore Matth. V.: Beati, qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum.22 (F)
Quarto honore, scilicet angelicalis refulgentiae Christus Dominus decoravit Stephanum. Quia dicitur Actuum VI., quod exsistentes in concilio videbant vultum eius, tamquam vultum angeli stantis inter illos.23 Et hoc fuit pro magno honore et decore miraculoso ipsi, scilicet ex quadam pulchritudine et claritate sibi divinitus data, ad declarationem suae sanctitatis et innocentiae, ut dicit Lyra. Nam per hoc manifeste ostendebatur, quod sicut angelus, esset Stephanus innocens et virgo mundissimus gratia Dei et sapientia plenus, et in charitate Dei et Christi Iesu constans et firmissimus. O igitur fratres carissimi, o anime Christi sanguine redempte, diligenter attendite, quia piissimus Deus in hoc sacro tempore Nativitatis Dominicae proponi voluit nobis in exemplum imitationis hunc sanctum, ut discamus his diebus praecipue florere virtutibus consimilibus! Primo scilicet virtute puritatis, ut non maculemus carnem nostram, quae unita est Verbo Dei in Christo. Secundo virtute sapientiae et gratiae, ut non temporalia, sed caelestia diligamus, et Christi gratiam recognoscamus. Tertio virtute fortis charitatis, ut usque ad mortem et sanguinem peccatis resistamus et mori pro Christo non timeamus, qui pro nobis mori dignatus est. (G)
Circa secundum principale de animae a Christo susceptione sit haec conclusio, quod exemplo sancti Stephani conandum est Christicolis summopere ad commendandum Christo se et supplicandum, ut mox suscipiantur in morte. Declaratur sic. Nam ut claret ex Scripturis et sanctorum dictis, quaedam sunt animae humanae, quae mox ut separantur a corpore, suscipiuntur a daemone, ut sunt omnes infidelium animae, sic et omnium peccatorum obstinatorum et omnium non vere paenitentium animae Christianorum, quae omnes mox ut separantur a corpore, rapiuntur a diabolo, cui deservierunt in vita. Unde Gregorius dicit: Quos habemus incentores in culpis, habebimus tortores in poenis. Nam et Matth. XVIII. dicit Salvator, quod iratus Dominus tradet tales tortoribus, quousque reddant universum debitum.24 Remigius: Semper solvent et numquam persolvent, ut in aeternum supplicia portent. De hoc raptu diaboli Ps.: Intelligite haec, qui obliviscimini Deum, ne quando rapiat, scilicet diabolus, et non sit, qui eripiat,25 quia in Inferno nulla redemptio Iob.26 Item aliae sunt animae, quae mox ut separantur, suscipiuntur ab angelo bono ducendo eas ad perennas Purgatorii, ut sunt omnes animae aliquid purgabile secum portantes. Tales enim - ut volunt doctores, praecipue Bonaventura super IV. dist. XX. - a bonis angelis, non a malis, suscipiuntur et in Purgatorium ducuntur, ubi per iustitiam Dei puniuntur usque ad satisfactionem. Istae ergo animae non suscipiuntur mox in morte a Christo, quod est non parva, immo maxima poena, quia ut dicit Augustinus de poenis distinctione ultimo in fine: Numquam in carne tanta est inventa poena, licet martyres mirabilia passi sint tormenta et multi nequiter quanta saepe sustinerunt supplicia. Studeat ergo - ait quisquam - sic delicta sua corrigere, ut post mortem non oporteat, scilicet in Purgatorio vel alibi, poenam tolerare! Haec ibi Augustinus. Denique aliae sunt animae, quae mox ut suscipiantur a Christo, merentur in morte et meruerunt in vita. Talis fuit anima beati Stephani. O quam felices, quae sic vivunt et agunt, ut suscipi mox mereantur et gaudenter invitentur a Christo dicente illud Mat. XXV.: Euge, serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui!27 Haec est gratia perfectorum, ut mox a Christo suscipiantur. (H)
Sed gratia huius quaeritur, qualiter possit id homo Christianus efficere, ut mox post mortem dignetur Christus eius animam suscipere. Respondetur, quod secundum scripta sanctorum ad id valent plurima. Et praecipue septem hic annotabimus.
Primum est baptismi regeneratio, quia Augustinus de baptismo parvulorum et notatur de consecratione dist. IV. "Regenerante" dicit sic: Regenerante spiritu non solum originalium, verum etiam voluntariorum sit remissio peccatorum. Item Ambrosius ibidem c. "Sine poenitentia" dicit: Gratia Dei in baptismate non requirit gemitum, non requirit planctum vel aliquid opus, sed solam fidem et omnia gratis condonat. Haec ibi. Glossa hoc dicit: Intelligendum de gemitu exteriori vel planctu satisfactionis et afflictionis, quia sine interiori in adultis vacuum est baptisma. Et super verbo in baptismate dicit: In poenitentia et si dimittatur peccatum per contritionem, remanet tamen temporalis satisfactio in baptismo? Non, nam tanta est vis sacramenti, quod nec etiam temporalis satisfactio in baptismo remanet pro peccatis. Haec Glossa. Et sic patet, quod baptisatus ad horam si decedat, scilicet antequam non peccavit post baptismum, securus hinc exit, quia mox in caelum a Christo suscipitur. Secundum est martyrii passio. Unde Augustinus XII. li. De civitate Dei ait: Quicumque etiam non percepto regenerationis lavacro pro confessione moriuntur, tantum eis valet ad dimittenda peccata, quantum si ablueretur fonte baptismatis. Haec ille. Et sic patet propositum.
Tertium est religionis ingressio vel processio. Nam Bernardus li. De praecepto et dispensatione dicit: Inter cetera - inquit - poenitentiae instituta monasterialis disciplina meruit hanc praerogativam, ut secundum baptisma nuncupetur. Et infra: Huiusmodi - ait - conversatio professores et amatores suos angelis similes facit, immo divinam in homine reformat imaginem configurans Christo instar baptisati. Haec ille. Ex hoc ratio sumpta est, quod intranti religionem de praeteritis culpis non est poenitentia exterior iniungenda de poenitentia dist. I. §. "His auctoritatibus". Et sic patet, quod talis decedens mox a Christo in caelum suscipitur. Quartum est intensa contritio. Ut enim volunt doctores super IV. dist. XVII.: Contritio potest tantum intendi, quod deleat totum reatum poenae pro peccatis debitae. Talis ergo decedens mox in caelum suscipitur, sicut patet de latrone iuxta Christum pendente. Quintum est condigna satisfactio et expiatio, quae potest fieri tam per frequentem confessionem peccatorum (in qua ipsa erubescentia est maxima pars satisfactionis - ut dicit Augustinus), quam etiam per ferventem orationem elemosynarumque largitionem atque ieiunii castigationem, immo et per quodcumque opus poenitentiale. Nam expleta satisfactione condigna non remanet reatus ad poenam, ut volunt doctores super IV. Sed quis est hic, qui haec faciat et laudabimus eum? Sextum est indulgentiae plenariae consecutio. Et hoc est facilius ceteris. Dicit nempe Hostiensis super titulo de poena et reatu, quod si quis in fine consequens plenariam indulgentiam sic decedat, mox in caelum evolat. Ratio secundum theologos super IV. dist. XX., quia cum secundum formam plenariae indulgentiae, quae sonat ad totum cumulum peccatorum, fit absolutio et remissio: tunc ex thesauro meritorum Christi et sanctorum fit absolutio sufficiens pro omni debito poenae. Et ideo in consequente talem indulgentiam nullus reatus poenae remanet protunc. Sed quia nullum impedimentum evolandi in caelum, cum quis moritur, in gratia est aliud, nisi solutio poenae, ergo illa soluta per talem indulgentiam mox homo evolat ad caelum. Septimum est valens ad id iniurarum condonatio et pro amore Christi remissio. Nam Augustinus dist. XLV. "Duae sunt" ait: Duae sunt elemosynae: una cordis, alia pecuniae. Elemosyna cordis est dimittere ei, a quo laesus es. Nam dare aliquid indigenti aliquando quaeris, et non habes. Indulgere peccanti, quantum volueris, redundat tibi. Elemosyna cordis multo maior est, quam elemosyna corporis. Haec ille. Item Gregorius: Qui in se peccanti indulserit, nullum vestigium peccati in eius anima remanebit. Et ratio, quia dicit Salvator Luc. VI.: Dimittite et dimittemini. In qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis.28 Ergo potest esse temporalis iniuria et tanta mensura remissio, quod totum tollat reatum peccatorum. Haec praedicta beatus Stephanus in exemplo suo nobis commendavit praecipue, cum pro inimicis oravit, immo quod est maius et perfectius, quoniam pro inimicis orando affectum maiorem exhibuit in signis, quam orando pro seipso. Nam orando pro seipso non legitur genuflexisse, nec clamasse, sed quod simpliciter tantum dixerit: "Domine Iesu, suscipe spiritum meum!" Sed cum oravit pro inimicis, genuflexit et voce magna clamavit dicens: Domine, ne statuas illis hoc peccatum etc. Act. VII.29 O vere perfectissima ipsius charitas, quia ut Beda ait, plus dolebat inimicorum peccata, quam propria vulnera! Augustinus in sermone: Attende, o tu Christiane, Stephanum, conservum tuum! Homo erat, sicut et tu, de massa peccati, sicut et tu, eo pretio redemptus, sicut et tu, et cum diaconus erat, evangelium legebat, quod legis, et audis et tu. Ibi invenit scriptum: diligite inimicos vestros; didicit legendo, perfecit oboediendo. Fac hoc et tu, ut vivas! Et idem: Elige, quod vis! Si inimicum non dilexeris, Deum propitium non habebis, si autem inimicum dilexeris, non solum servus, sed et filius Dei vocari mereberis. Haec ille. (I)
Circa tertium principale de historia passionis beati Stephani, quam propter simplicium devotionem prosequamur, legitur Act. VI., quod in diebus illis, scilicet post acceptionem Spiritus Sancti, crescente numero discipulorum, scilicet conversorum ad praedicationem apostolorum, factus est murmur Graecorum adversus Hebraeos.30 Lyra dicit, quod omnes erant Iudaei genere, sed aliqui nati erant in Iudea, et illi dicebantur Hebraei, aliqui autem in Graecia ex Iudaeis per regem Antiochum ibidem translatis, et illi dicuntur Graeci, et praeter hos illi, qui ex gentilitate fuerunt ad Iudaismum conversi. Murmurabant autem eo, quod despicerentur in ministerio cotidiano viduae eorum, nam repellebantur ab Hebraeis tamquam magis rudes, ne ministrarent, aut Graecis viduis non ita bene ministrabantur necessaria, sicut Hebraeis. Haec audientes apostoli convocantes multitudinem dixerunt: Non est aequum nos derelinquere Verbum Dei, id est praedicationem, et ministrare mensis,31 nam spiritualia semper sunt temporalibus praeponenda. Considerate ergo ex vobis viros septem plenos Spiritu Sancto, quos constituamus super hoc opus, scilicet administrationem temporalium, ut praesint aliis!32 Elegerunt ergo Stephanum primicerium et alios ibidem nominatos, quos apostoli ordinaverunt in diaconos.33 Stephanus autem plenus gratia et fortitudine faciebat signa et prodigia magna in populo. Surrexerunt autem ad persequendum quidam de synagoga Libertinorum (a regione sic nominantur secundum glossam interlinearem) et Cyrenensium et Alexandrinorum, a civitatibus Cyrenen et Alexandria, metropoli Aegypti, et eorum, qui erant a Cilicia et Asia.34 Nomina sunt regionum Iudaeae propinquarum, inter hos fuit Paulus natus in regione Ciliciae, civitate Tharso, de patre Iudaeo inibi translato Act. XXII.35 Disputantes cum Stephano, sed non poterant resistere sapientiae et Spiritui, qui loquebatur in eo. Tunc submiserunt, id est submisse ordinaverunt viros, qui dicerent falso testimonio se audivisse a Stephano verba blasphemiae in Deum et Moysen et legem et templum, et commovebant plebem communem et seniores, id est maiores populi et scribas, et rapuerunt eum furibunde in concilium, et statuerunt testes accusantes cum praedictis modis. Intuentes autem Stephanum, qui erant in concilio, viderunt faciem eius fulgentem, scilicet divino miraculo claritate angelica, tamquam vultum angeli stantis inter illos. Dixit autem princeps sacerdotum Stephano: Si haec ita se habent?36 Tunc Stephanus locutus est multa de obiectis purgando se. Primo quidem Deum laudando, qui apparuit patribus. Secundo Moysen commendans, quod fuerat amicus Dei. Tertio lege, quod a Deo erat data. Quarto templum, quod ad praeceptum Dei fuerat constructum prosequendo(?). Quae aemuli audientes dissecabantur cordibus suis et stridebant dentibus in eum in hoc praecipue,37 quia subiunxit dicens: Dura cervice vos semper Spiritui Sancto resistitis,38 sicut et patres vestri. Quem prophetarum non sunt persecuti patres vestri? Et occiderunt eos, qui praenuntiabant de adventu Christi, cuius vos homicidae fuistis.39 Tunc intendens in caelum, vidit gloriam Dei et Iesum stantem a dextris virtutis Dei, et ait: Ecce, video caelos apertos et Iesum stantem a dextris virtutis Dei!40 Illi autem exclamantes voce magna continuerunt aures suas obturantes, et impetum fecerunt in eum.41 Et eicientes extra civitatem. Testes illi deposuerunt vestimenta sua, ut expeditius ipsum interficerent.42 Et lapidabant Stephanum invocantem et dicentem: Domine Iesu, suscipe spiritum meum!43 O carissimi, pensemus, qualis patientia huius martyris! Nam tunc perfusus cruore non dixit: "Heu me, quia sic morior! Deus, vindica me!" Sed quid? Positis genibus clamavit voce magna, dicens: Domine, ne statuas illis hoc peccatum!44 O maior mirabilis, o potentia gloriosa, ut diceret ea verba, quae Christus in cruce orando pro persecutoribus! Et cum hoc dixisset, obdormivit in Domino, offerendo sacrificium dilectionis, anima quoque eius absorpta est in caelum.45 Oremus ergo, o fratres omnes, ut eius meritis consequemur gratiam in praesenti et gloriam in futuro! Amen.
1 Cf. Act 7,58
2 Cf. Lc 23,34; Lc 23,46
3 Cf. Mt 5,44-45
4 Act 7,58
5 Act 7,58
6 Act 7,58
7 Cf. Act 6-7
8 Cf. 1 Par 11,6
9 Cf. Ios 7,24-25
10 Cf. Nm 15,32-36
11 Cf. Lv 24,10-16
12 Cf. Lv 20,1-9
13 Cf. Lv 20,10-27
14 Ioh 8,1-11
15 Editio: Chaym.
16 Cf. Gn 4,4-16
17 Cf. Ex 24,14
18 Cf. Mt 23,34-39
19 Cf. Hbr 9,15-17
20 Cf. Act 7,55
21 Cf. Mc 16,19
22 Mt 5,10
23 Act 6,15
24 Cf. Mt 18,34
25 Ps 49,22
26 Cf. Iob 14,13
27 Mt 25,21
28 Cf. Lc 6,37-38
29 Cf. Act 7,59
30 Act 6,1
31 Cf. Act 6,2
32 Act 6,3
33 Cf. Act 6,5
34 Cf. Act 6,8-9
35 Cf. Act 22,3
36 Cf. Act 6, 9-15; Act 7,1
37 Act 7,54
38 Editio: restitistis.
39 Cf. Act 7,51-52
40 Act 7,55
41 Act 7,56
42 Act 7,57
43 Act 7,58
44 Act 7,59
45 Act 7,59